Spis treści
- Opis
- Dawkowanie
- Działanie
- Skład
- Działania niepożądane
- Interakcje
- Przeciwwskazania
Opis
Łuszczyca uogólniona o ciężkim przebiegu, nie poddająca się innemu leczeniu typowemu. Reumatoidalne zapalenie stawów u dorosłych, postać aktywna, o szczególnie ciężkim przebiegu, nie poddająca się leczeniu typowemu. Nowotwory: ostra białaczka limfatyczna, chłoniaki nieziarnicze (w tym zaawansowana postać mięsaka limfatycznego, chłoniak Burkitta i ziarniniak grzybiasty), guzy głowy i szyi, oskrzelopochodny rak płuca, rak sutka, nabłoniak kosmówkowy złośliwy i inne nowotwory trofoblastu, kostniako-mięsak. Metotreksat może być stosowany w monoterapii lub jednocześnie z innymi lekami cytotoksycznymi, hormonami, radioterapią, zabiegami chirurgicznymi.
Dawkowanie
Doustnie. Lek należy przyjmować raz w tygodniu. Pacjenci z oporną na inne leczenie uogólnioną postacią łuszczycy pospolitej, łuszczycowym zapaleniem stawów oraz pacjenci z innymi chorobami autoimmunologicznymi: dawkowanie i czas trwania terapii zależy od stopnia zaawansowania choroby i tolerancji pacjenta na metotreksat. Dawka tygodniowa wynosi zazwyczaj od 10 do 25 mg metotreksatu podawanego doustnie. Dawkowanie powinno być uzależnione od wyników terapii i występowania działań niepożądanych leku. Dlatego leczenie rozpoczyna się najczęściej od dawki 2,5 - 5 mg/tydzień. Dawka taka może zostać zwiększona do 7,5 - 25 mg/tydzień. Tygodniową dawkę metotreksatu można podać jednorazowo, na czczo, bezpośrednio przed posiłkiem. Metodą alternatywną dla takiego zastosowania leku jest podanie na początku tygodnia dwóch lub trzech podzielonych dawek pojedynczych z zachowaniem 12 h odstępów między nimi. W pozostałej części tygodnia pacjent nie otrzymuje leku (np. pacjent otrzymuje lek w poniedziałek rano i wieczorem oraz we wtorek rano, a później, do końca tygodnia następuje przerwa w leczeniu). Nowotwory złośliwe i ostre białaczki: dawkowanie leku zależy od wskazania, stanu wydolności chorego oraz morfologii krwi. Stosowane są najczęściej małe (dawka pojedyncza metotreksatu nie przekracza 100 mg/m2 pc.), średnie (dawka pojedyncza od 100 mg/m2 pc. do 1000 mg/m2 pc.) lub duże dawki (dawka pojedyncza powyżej 1000 mg/m2 pc.) zależą od prowadzonego schematu wielolekowej chemioterapii. Doustna postać metotreksatu stanowi najczęściej uzupełnienie leczenia pozajelitowego i stosowana jest tylko w terapii małymi dawkami leku. Sposób podania. Tabletki przyjmuje się na czczo popijając małą ilością wody.
Działanie
Cytostatyk z grupy antymetabolitów, antagonista kwasu foliowego, inhibitor reduktazy dihydrofolianowej - enzymu katalizującego przejście dihydrofolianu w biologicznie czynny kwas tetrahydrofoliowy. Wynikiem inhibicji enzymu jest zaburzenie syntezy kwasów nukleinowych prowadzące do śmierci komórek, zwłaszcza szybko rosnących (komórki nowotworowe, szpiku, płodowe, błony śluzowej jamy ustnej, jelita cienkiego, pęcherza moczowego). Jeśli istnieją różnice w dynamice wzrostu komórki nowotworowej i komórek prawidłowych leczenie metotreksatem może prowadzić do zniszczenia komórek nowotworowych bez nieodwracalnego uszkodzenia komórek prawidłowych. Mechanizm działania w reumatoidalnym zapaleniu stawów nie jest znany, najprawdopodobniej związany jest z immunosupresyjnym działaniem leku. W łuszczycy działanie leku opiera się na większej niż u osób zdrowych szybkości wzrostu nabłonka skóry. Po podaniu doustnym lek szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie we krwi po 50 min. Średnie stężenie w surowicy krwi wynosi 170 ng/ml. Po podaniu doustnym nie osiąga terapeutycznego stężenia w płynie mózgowo-rdzeniowym. Lek kumuluje się w płynach wysiękowych w opłucnej i otrzewnej, co powoduje opóźnioną eliminacje leku z organizmu. Okres półtrwania metotreksatu w końcowej fazie eliminacji wynosi od 3-10 h u pacjentów leczonych z powodu łuszczycy lub reumatoidalnego zapalenia stawów oraz leczonych z powodu nowotworów małymi dawkami metotreksatu (poniżej 30 mg/m2 pc). U pacjentów otrzymujących duże dawki metotreksatu okres półtrwania w końcowej fazie eliminacji wynosi od 8-15 h. Częściowy metabolizm leku zachodzi w wątrobie. Lek jest wydalany w 90% z moczem i w 10% z żółcią.
Skład
1 tabl. zawiera 10 mg metotreksatu.
Działania niepożądane
Bardzo często: obniżona odporność na zakażenia, zapalenie gardła, małopłytkowość, leukopenia, zawroty głowy, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, ból brzucha, nudności, wymioty (zwłaszcza w pierwszych 24-48 h po podaniu metotreksatu), zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych (AlAT, AspAT), fosfatazy zasadowej i stężenia bilirubiny, zmniejszenie klirensu kreatyniny. Często: półpasiec, niedokrwistość aż do pancytopenii, zahamowanie czynności szpiku kostnego postępujące do agranulocytozy (każdy z tych objawów może występować w postaci izolowanej lub łącznie), ból głowy, uczucie zmęczenia, senność, parestezje, nieostre widzenie, krwawienia w różnych częściach ciała, powikłania płucne spowodowane śródmiąższowym zapaleniem pęcherzyków płucnych lub zapaleniem tkanki płucnej oraz zgon związany z tymi powikłaniami (po podaniu doustnym i dokanałowym zgłaszano ostry obrzęk płuc), biegunka, wysypka, rumień, świąd, mocznica. Niezbyt często: zakażenia oportunistyczne (w niektórych przypadkach mogą prowadzić do zgonu), w tym zapalenie płuc, zakażenia o różnej lokalizacji, chłoniak złośliwy, zaburzenia krwiotworzenia, reakcje alergiczne, wstrząs anafilaktyczny, alergiczne zapalenie naczyń, gorączka, immunosupresja, cukrzyca, depresja, niedowład połowiczy, zawroty głowy pochodzenia błędnikowego, splątanie, podrażnienie oczu, zapalenie naczyń krwionośnych, krwawienie z nosa, zwłóknienie płuc, zapalenie płuc, wysięk opłucnowy, astma oskrzelowa, owrzodzenie błony śluzowej żołądka i jelit, krwawienie, zapalenie trzustki, stłuszczenie wątroby, przewlekłe zwłóknienie i marskość wątroby (występuje często, mimo regularnego monitorowania i prawidłowych aktywności enzymów wątrobowych); zmniejszenie stężenia albumin w surowicy, łysienie, zespół Stevensa-Johnsona, toksyczne martwicze oddzielanie się naskórka (zespół Lyella), opryszczkopodobne wykwity na skórze, wrażliwość na światło, pokrzywka, zwiększona pigmentacja skóry, zaburzenia gojenia się ran, bóle stawów, ból mięśni, osteoporoza, ciężka nefropatia, niewydolność nerek, zapalenie i owrzodzenie błony śluzowej pęcherza moczowego (może być z krwiomoczem), zaburzenia oddawania moczu, bolesne oddawanie moczu, skąpomocz, bezmocz, wady wrodzone u płodu, zapalenie i owrzodzenia błony śluzowej pochwy. Rzadko: posocznica, niedokrwistość megaloblastyczna, zmiany nastroju, przemijające zaburzenia funkcji poznawczych, niedowład, zaburzenia mowy, w tym dyzartria i afazja, leukoencefalopatia, zwiększenie ciśnienia śródczaszkowego po podaniu małych dawek metotreksatu, zaburzenia widzenia (niewyraźne widzenie, zamglony obraz), ciężka dystopia o nieznanym podłożu, niedociśnienie tętnicze, zdarzenia zakrzepowo-zatorowe (w tym zakrzepica tętnic i naczyń mózgu, zakrzepowe zapalenie żył, zakrzepica żył głębokich, zakrzepica naczyń siatkówki, zatorowość płucna), zapalenie gardła, zapalenie jelit, zapalenie dziąseł, smoliste stolce, toksyczne działanie na wątrobę, ostre zapalenie wątroby, trądzik, owrzodzenia skóry, wybroczyny, rumień wielopostaciowy, guzki pometotreksatowe, bolesność zmian łuszczycowych, nasilenie zmian pigmentacyjnych paznokci, oddzielanie się płytki paznokciowej, powiększenie guzków reumatycznych, złamania z przeciążenia, hiperurykemia, zwiększone stężenie mocznika i kreatyniny w surowicy, poronienie, zaburzenia miesiączkowania. Bardzo rzadko: nokardioza, histoplazmoza, kryptokokoza, zapalenie wątroby wywołane przez wirusa opryszczki zwykłej oraz rozsiane zakażenie wirusem opryszczki zwykłej, zakończona zgonem posocznica, zakażenia wywołane wirusem cytomegalii (tj. zapalenie płuc), niedokrwistość aplastyczna, eozynofilia, neutropenia, limfadenopatia, choroby limfoproliferacyjne (częściowo odwracalne), hipogammaglobulinemia, reakcje anafilaktyczne, zwiększenie liczby guzków dnawych, nietypowe odbieranie bodźców, miastenia, ból w kończynach, zaburzenia smaku (metaliczny posmak), ostre jałowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z odczynem oponowym (porażenie, wymioty), obrzęk okołooczodołowy, zapalenie brzegów powiek, nadmierne wytwarzanie łez i światłowstręt, zapalenie spojówek, przemijająca ślepota, utrata wzroku, wysięk osierdziowy, tamponada osierdzia, zapalenie osierdzia, przewlekła obturacyjna choroba płuc, reakcje przypominające astmę oskrzelową z kaszlem i zmianami patologicznymi w badaniach czynności płuc, zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis carinii, zespół bólu opłucnej i zgrubienia opłucnej po podaniu dużych dawek, krwawe wymioty, reaktywacja przewlekłego zapalenia wątroby, ostra martwica wątroby, ostre zwyrodnienie wątroby, niewydolność wątroby, czyraczność, teleangiektazja, ostra zanokcica, azotemia, krwiomocz, białkomocz, śmierć płodu, zaburzenia oogenezy/spermatogenezy, impotencja, niepłodność, utrata libido, przemijająca oligospermia, upławy, zaburzenia cyklu miesiączkowego, ginekomastia. Częstość nieznana: reaktywacja zapalenia wątroby typu B, zaostrzenie zapalenia wątroby typu C, niezakaźne zapalenie otrzewnej, owrzodzenia skóry u pacjentów z łuszczycą. Ponadto obserwowano zapalenie wątroby wywołane przez Herpes simplex z niewydolnością wątroby. Zmiany łuszczycowe mogą zaostrzyć się na skutek naświetlania promieniami UV podczas leczenia metotreksatem. Stosowanie metotreksatu może być przyczyną nawrotu zapalenia skóry i poparzenia skóry spowodowanego przez napromienianie (tzw. reakcje przypomnienia). Choroba płuc wywołana stosowaniem metotreksatu w czasie leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów może stanowić ciężkie działanie niepożądane, które występuje nagle i niezależnie od czasu terapii. Choroba ta nie zawsze jest w pełni odwracalna. Ze względu na objawy płucne (zwłaszcza suchy kaszel, bez odkrztuszania) konieczne bywa czasem przerwanie podawania produktu leczniczego i przeprowadzenie dodatkowych badań. Wykazano, że metotreksat powodował uszkodzenia chromosomów w somatycznych komórkach zwierząt i komórkach szpiku kostnego człowieka, a działanie to było przemijające i odwracalne. Obserwacje te mogą wskazywać na większe ryzyko rozwoju tzw. wtórnych nowotworów (zwykle nieziarnicze chłoniaki złośliwe) u pacjentów leczonych metotreksatem, jednak nie ma wystarczających dowodów na sformułowanie ostatecznych wniosków.
Interakcje
Metotreksat wykazuje działanie immunosupresyjne i dlatego należy spodziewać się braku lub osłabienia odpowiedzi na szczepienia prowadzone w trakcie terapii. Ponadto stosowanie żywych szczepionek u chorych otrzymujących metotreksat może powodować wystąpienie ciężkich odczynów poszczepiennych. Salicylany, sulfonamidy, leki moczopędne, doustne leki przeciwcukrzycowe, pochodne difenylohydantoiny, penicylina, tetracykliny, chloramfenikol, kwas para-aminobenzoesowy, cyklofosfamid, doksorubicyna i barbiturany zwiększają toksyczność metotreksatu poprzez wypieranie go z wiązań z białkami. Metotreksat jest czynnie wydalany przez nerki. Konkurencja z innymi lekami wydalanymi przy udziale tego samego mechanizmu co metotreksat, może powodować zwiększenie stężenia tego leku w surowicy. Alkaloidy Vinca mogą zwiększać wewnątrzkomórkowe stężenie metotreksatu i poliglutaminianów metotreksatu. Należy unikać równoczesnego stosowania z metotreksatem leków wykazujących działanie nefrotoksyczne i hepatotoksyczne (z alkoholem włącznie). Preparaty wielowitaminowe lub doustne preparaty żelaza zawierające kwas foliowy mogą zmieniać skuteczność leczenia metotreksatem. Probenecyd i związki będące słabymi kwasami mogą zmniejszać wydalanie metotreksatu, co może powodować zwiększenie ekspozycji na lek. Podczas równoczesnego podawania probenecydu należy zmniejszyć dawkę metotreksatu. Równoczesne stosowanie etretinatu może prowadzić do zwiększenia stężenia metotreksatu we krwi i ciężkiego zapalenia wątroby. Leki z grupy NLPZ mogą pogorszyć wydalanie nerkowe preparatu i nasilić jego toksyczność. Działanie metotreksatu osłabia kwas foliowy i steroidy. Spożywany alkohol, fenytoina, środki uspokajające, doustne leki antykoncepcyjne i penicyliny mogą zmniejszyć klirens nerkowy metotreksatu. Może to powodować wzrost stężenia leku w surowicy i nasilać toksyczność wobec układu krwiotwórczego oraz pokarmowego. Jednoczesne podawanie leków, które mogą powodować niedobór kwasu foliowego (np. sulfonamidów, trymetoprimu i sulfametoksazolu), może zwiększyć toksyczność metotreksatu. Zaleca się ostrożność przy stosowaniu metotreksatu u pacjentów ze współistniejącym niedoborem kwasu foliowego. Natomiast jednoczesne stosowaniem z metotreksatem kwasu folinowego może zmniejszyć skuteczność leczenia. Równoczesne podawanie innych antagonistów kwasu foliowego, takich jak trymetoprim i sulfametoksazol rzadko powodowało wystąpienie ostrej pancytopenii.
Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na metotreksat lub którąkolwiek substancję pomocniczą. Ciężkie zaburzenia czynności wątroby (stężenie bilirubiny >5 mg/dl 85,5 µmol/l), włącznie z marskością i zapaleniem wątroby. Ciężkie zaburzenia czynności nerek (klirens kreatyniny <20 ml/min). Zaburzenia układu krwiotwórczego, zaburzenia czynności szpiku kostnego (leukopenia, małopłytkowość, niedokrwistość). Niedobory odporności. Ciężkie ostre lub przewlekłe zakażenia, takie jak: gruźlica i zakażenie wirusem HIV. Nadużywanie alkoholu. Owrzodzenie jamy ustnej i rozpoznana czynna choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy. Świeże rany chirurgiczne. Ciąża i okres karmienia piersią.
Pamiętaj!
Odbiór w Aptece tylko po okazaniu ważnej recepty.
