Alergia na białka mleka krowiego potocznie znana jest jako skaza białkowa. Objawia się ona wystąpieniem m.in. zmian skórnych po posiłku mlecznym. Kogo dotyczy problem skazy białkowej? Jak ją zdiagnozować i leczyć?
Spis treści:
- Czym jest skaza białkowa? Przyczyny choroby
- Skaza białkowa - objawy
- Jak diagnozuje się pacjenta ze skazą białkową?
- Skaza białkowa - leczenie
- Dieta eliminacyjna w skazie białkowej
- Skaza białkowa a atopowe zapalenie skóry
Czym jest skaza białkowa? Przyczyny choroby
Mleko krowie zawiera około 20 - stu białek, które mogą być przyczyną alergii bądź nadwrażliwości. Znajdują się one we frakcji serwatki i kazeiny. Dlatego źródłem uczulenia mogą być zarówno jogurty, kefiry jak mleko krowie, ale również wołowina lub produkty do których dodano kazeinę, np. chleb, parówki czy batoniki. Organizm rozpoznaje białko mleka krowiego jako zagrożenie, a układ immunologiczny w mechanizmie obronnym aktywuje proces zapalny.
Alergia na mleko to problem przede wszystkim u dzieci karmionych mieszanką mleczną. Chociaż zdarza się skaza białkowa również u małych dzieci karmionych piersią. Białka mleka krowiego to w zasadzie pierwszy alergen, który dostaje się do ich organizmu na drodze pokarmowej. Problem ten dotyka od 2 do 3 % niemowląt, ponieważ nie mają one wystarczająco rozwiniętego i uodpornionego układu pokarmowego. Czynnikiem predysponującym do wystąpienia skazy białkowej jest również skłonność genetyczna. Jeśli alergia na białko mleka krowiego występowała we wczesnym dzieciństwie u obojga rodziców to prawdopodobieństwo, że objawy skazy białkowej pojawiają się u ich potomka wynosi 70%. W przypadku gdy problem dotyczył tylko jednego z rodziców - 30%, a gdy brak jest alergii na nabiał w rodzinie to wynosi ono zaledwie 5-15%. Pierwsze objawy uwidaczniają się w okolicach 2 - iego, a nawet 3 - ciego miesiąca życia i w większości przypadków ustępują samoistnie około 3 - ciego roku życia. Tylko w niektórych sytuacjach skaza białkowa utrwala się i występuje przez całe życie w postaci alergii pokarmowej.
Skaza białkowa - objawy
Kliniczne objawy skazy białkowej kojarzone są głównie ze zmianami skórnymi, ale często dotyczą one również układu oddechowego czy też pokarmowego. Nasilenie i rodzaj objawów pozwala sklasyfikować alergię na mleko krowie na postać łagodną, umiarkowana oraz ciężką. Ta ostatnia to m.in. ciężkie atopowe zapalenie skóry, anemia wywołana niedoborem żelaza oraz wstrząs anafilaktyczny.
W przebiegu alergii na białka mleka krowiego u dzieci występują głównie objawy skórne zlokalizowane na policzkach, czole i za uszami. W zaostrzeniach zmiany obserwuje się także na tułowiu oraz zgięciach łokci i kolan. Nie można ich bagatelizować, ponieważ w tych newralgicznych miejscach może dojść do wniknięcia drobnoustrojów i rozwoju infekcji. Przede wszystkim objawy skórne wywołują ogromny dyskomfort u dziecka. Zaliczyć można do nich m.in.:
- rumień,
- świąd,
- pokrzywkę,
- wyczuwalne ziarnistości,
- wysypkę odropodobną,
- nadmierną suchość,
- obrzęk naczynioruchowy.
W przebiegu skazy białkowej charakterystyczne są również objawy ze strony układu pokarmowego:
- obrzęk naczynioruchowy warg, języka, podniebienia,
- świąd jamy ustnej,
- nudności,
- kolkowe bóle brzucha,
- refluks żołądkowo-przełykowy,
- wymioty,
- biegunka.
Dzieci ze skazą białkową mogą cierpieć również na inne objawy, które dotyczą oczu oraz górnych i dolnych dróg oddechowych. Co jest znacznie mniej charakterystyczne dla alergii pokarmowej. Mowa tutaj m.in. o zaczerwienieniu spojówek, łzawieniu oczu, wodnistym wycieku z nosa, kichaniu, chrypce, obrzęku krtani, kaszlu i dusznościach.
Jak diagnozuje się pacjenta ze skazą białkową?
Jeśli rodzice zaobserwują niepokojące objawy u swojego dziecka powinni natychmiast zgłosić się do pediatry. W diagnostyce skazy białkowej w pierwszej kolejności lekarz przeprowadza dokładny wywiad z rodzicami dziecka pod kątem charakterystyki objawów i występowania różnego rodzaju chorób alergicznych w rodzinie.
Istotny jest również czas po spożyciu mleka bądź jego przetworów po którym dolegliwości się pojawią. Pozwala to zobrazować specjaliście mechanizm w jakim powstaje reakcja alergiczna. Kiedy symptomy pojawią się do 2 - óch godzin po posiłku najprawdopodobniej występuje reakcja IgE - zależna. Natomiast gdy objawy skazy białkowej wystąpią do tygodnia od spożycia produktu mlecznego zakłada się mechanizm niezależny od immunoglobuliny E. W przypadku alergii IgE - zależnej dziecko zostaje skierowane na testy alergiczne, a dodatkowo oznacza się poziom przeciwciał w jego krwi. Kiedy alergia pokarmowa zostaje potwierdzona zalecane jest całkowite unikanie białek mleka krowiego przez dziecko lub matkę kiedy maluch karmiony jest jej mlekiem.
W momencie gdy po wniknięciu do organizmu alergenów dochodzi do późnej odpowiedzi układu immunologicznego, niezależnej od IgE, lekarz zazwyczaj zaleca wypróbowanie diety eliminacyjnej. Polega ona na czasowym, całkowitym wykluczeniu z codziennego menu dziecka bądź matki, w przypadku niemowląt karmionych tylko i wyłącznie naturalnie, białek mleka krowiego. Po mniej więcej dwóch tygodniach produkty mleczne są stopniowo ponownie wprowadzane. W przypadku dzieci z alergią pokarmową dochodzi do wygaszenia objawów w okresie eliminacji alergenów i powrotu symptomów przy ponownym ich wprowadzeniu do diety.
Wszelkie alergie pokarmowe oraz nietolerancje muszą być właściwie zdiagnozowane u niemowląt i małych dzieci, ponieważ niepotrzebnie wprowadzona dieta eliminacyjna może prowadzić do niedoborów składników odżywczych. Może to zaburzać prawidłowy rozwój malucha. Nie można zapominać również, że problem dotyczy bardzo małego dziecka, co dodatkowo utrudnia diagnostykę. Dlatego też, kiedy u malucha pojawiają się niepokojące wysypki lub objawy ze strony przewodu pokarmowego często w pierwszej kolejności podejrzenie pada na skazę białkową. Nie mniej jednak przyczyną mogą być również inne schorzenia, m.in. celiakia, choroba Leśniowskiego - Crohna, choroba refluksowa przełyku oraz inne alergie pokarmowe.
Najskuteczniejszą metodą radzenia sobie z problemem jest eliminacja alergenów. Nie mniej jednak nie zawsze udaje się właściwie zdiagnozować problem na wczesnym etapie życia dziecka. Kiedy skaza białkowa jest wykryta zbyt późno w niektórych przypadkach dochodzi do rozwoju atopowego zapalenia skóry, które towarzyszy pacjentowi niemal przez całe życie.
Skaza białkowa - leczenie
Leczenie skazy białkowej wymaga jedynie właściwej pielęgnacji zmian skórnych i odpowiedniego postępowania dietetycznego. Dotyczy to zarówno dziecka jak i matki kiedy maluch karmiony jest piersią. W przypadku niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym konieczna jest zmiana formuły na specjalistyczną, dedykowaną alergikom. Efekty diety eliminacyjnej nie są widoczne z dnia na dzień. Niekiedy należy poczekać nawet 3 - 4 tygodnie. Natomiast jeśli, mimo restrykcyjnej diety bezmlecznej objawy nadal się utrzymuje należy szukać innej przyczyny problemu. Trzeba pamiętać, że wraz z wiekiem dziecka zwiększa się jego ekspozycja na alergeny. Należy wtedy rozważyć wprowadzenie leków antyhistaminowych doustnych lub wziewnych. Oczywiście tylko i wyłącznie po odpowiedniej diagnostyce przeprowadzonej przez lekarza alergologa.
Jeśli natomiast skaza białkowa została potwierdzona, a w wyniku prowokacji nie wykazano reakcji na niewielką ilość mleka, należy podawać dziecku nabiał poddany wcześniej obróbce termicznej. Wówczas istnieje większe prawdopodobieństwo, że takie regularne stymulowanie układu immunologicznego wpłynie na szybszy rozwój tolerancji.
Objawy skórne skazy białkowej do których należą nadmierna suchość, świąd i zaczerwienienie, można łagodzić za pomocą odpowiednich emolientów przeznaczonych zarówno do kąpieli jak i smarowania. Te dermokosmetyki pozbawione sztucznych barwników i substancji drażniących pozwalają utrzymać właściwy poziom nawilżenia i natłuszczenia skóry jednocześnie chroniąc ją przed czynnikami zewnętrznymi. Co ważne działają również przeciwzapalnie i niwelują świąd.
Dieta eliminacyjna w skazie białkowej
Matka karmiąca piersią dziecko z alergią pokarmową lub maluch, u którego potwierdzono skazę białkową, musi wykluczyć z diety wszystkie produkty zawierające białka mleka krowiego, ale również koziego i owczego. Konieczna jest zatem rezygnacja ze wszystkich rodzajów mleka oraz jego przetworów (maślanka, kefir, jogurt, sery, śmietana, itp.), ale również lodów, masła czy margaryny. Białka mleka krowiego stanowią również dodatek do żywności w przypadku gotowych potraw, m.in. pizzy, naleśników, wyrobów cukierniczych, budyniów, czekolady i produktów czekoladopodobnych, chipsów, sosów, przetworów mięsnych oraz wędlin. W momencie wprowadzenia diety eliminacyjnej warto analizować składy produktów. Białka mleka krowiego to popularny składnik wielu wyrobów spożywczych powszechnie dostępnych w sklepach. Należy unikać takich produktów w których składzie znajdują się: kazeina, hydrolizowana kazeina, kazeiniany, laktoza, masa mleczna, laktoglobulina, serwatka, słodzik syropu serwatkowego.
Inaczej sytuacja wygląda, jeśli dziecko karmione jest mlekiem modyfikowanym. Wtedy w zależności od rodzaju objawów i stopnia ich nasilenia dobiera się odpowiednią mieszankę eliminacyjną. Najczęściej stosowane u dzieci są:
- Hydrolizaty białek mleka krowiego o wysokim stopniu hydrolizy (eHF), w których oligopeptydy zostały pocięte i posiadają mniejszą masę cząsteczkową. Tolerowane niemal przez 90 % maluchów cierpiących na skazę białkową. Zaliczamy do nich mieszanki kazeinowe (Nutramigen) oraz serwatkowe (Bebilon pepti DHA i MCT).
- Mieszanki elementarne (AAF) zawierające jedynie aminokwasy syntetyczne, pozbawione białek mleka krowiego. Ze względu na bardzo wysoki koszt, są one przeznaczone do leczenia niemowląt i dzieci tylko w szczególnych przypadkach, tj. ciężka postać alergii na mleko, alergie na wiele produktów, eozynofilowe zapalenie przełyku, zaburzenia wzrostu i występowanie reakcji alergicznej po zastosowaniu mleka eHF bądź mimo prowadzenia restrykcyjnej diety przez matkę karmiącą piersią.
- Mieszanki sojowe (SF) dedykowane dla niemowląt powyżej 6. miesiąca życia z IgE zależną alergią na mleko krowie. Szczególnie wtedy, gdy nie tolerują one wysokich hydrolizatów typu eHF. Nie mniej jednak nawet 10% dzieci z alergią na mleko ma również uczulenie na soję, która dodatkowo utrudnia wchłanianie wapnia i cynku z pożywienia.
- Hydrolizaty białek mleka krowiego o niskim stopniu hydrolizy (pHF) i obniżonej zawartości laktozy. Stosowane są w profilaktyce alergii pokarmowej u dzieci, u których istnieje wysokie ryzyko jej rozwoju. Nie jest to mieszanka lecznicza czy też diagnostyczna.
Mleka innych ssaków ( kozie, owcze, kobyle, ośle, wielbłądzie) są rekomendowane od 2 - iego roku życia. Mają inny skład białek, witamin, minerałów oraz tłuszczów i w przypadku młodszych dzieci mogą prowadzić do niedoborów niektórych składników. Co więcej mają one wspólne białka z mlekiem krowim i również mogą działać alergizująco. Natomiast mleka roślinne, w tym głównie mleko ryżowe, nie są zalecane do stosowania w leczeniu skazy białkowej, ponieważ mogą one być zanieczyszczone metalami ciężkimi.
Dieta eliminacyjna jest dość problematyczna u maluchów do 3 - ciego roku życia. Jest to okres intensywnego wzrostu oraz wysokiego zapotrzebowania na wiele cennych składników odżywczych, w tym wapń, będący niezbędnym elementem budulcowym kości i zębów oraz witamina D. Dlatego też jeśli u dziecka wykryta została skaza białkowa i prowadzone jest jej leczenie konieczna jest również odpowiednia suplementacja. W taki sposób zostanie zachowany prawidłowy rozwój dziecka.
Skaza białkowa a atopowe zapalenie skóry
Skaza białkowa oraz atopowe zapalenie skóry (AZS) to w kontekście małych dzieci terminy często stosowane zamiennie. Nie jest to jednak słuszny zabieg. Skaza białkowa to potoczna nazwa alergii na białka mleka krowiego. W wyniku kontaktu z alergenami pojawia się odczyn skórny (m.in. świąd zaczerwienieni, nadmierna suchość, pokrzywka), ale dolegliwości związane z nietolerancja pokarmową mogą obejmować również układ pokarmowy oraz oddechowy. Natomiast AZS to schorzenie, które rozpoczyna się w okolicach 3 - 6. miesiąca życia i przebiega z okresami remisji i zaostrzeń przez wiele lat. Zazwyczaj mija wraz z wiekiem, ale zdarzają się przypadki, że towarzyszy pacjentowi przez całe życie. Atopowe zapalenie skóry związane jest z nieprawidłową odpowiedzią układu odpornościowego na alergeny, którymi mogą być składniki kosmetyków, środków piorących, sierść zwierząt oraz wiele składników pokarmowych. Dochodzi do uszkodzenia bariery ochronnej skóry i rozwoju stanu zapalnego. Ze względu na szeroki zakres czynników wywołujących AZS najczęściej leczy się je za pomocą leków przeciwalergicznych, maści i kremów sterydowych o działaniu miejscowym. Ważna jest również odpowiednia pielęgnacja skóry wydłużająca okresy remisji za pomocą emolientów oraz unikanie alergenów.
Skaza białkowa powoduje ogromny dyskomfort u niemowlęcia oraz kilkuletniego dziecka. Dolegliwości skórne oraz zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmowego sprawiają, że maluch staje się płaczliwy i rozdrażniony. Szybka i właściwa diagnoza może skutecznie niwelować objawy skazy białkowej, a w niektórych przypadkach chronić przed zagrożeniem życia do którego należy wstrząs anafilaktyczny po spożyciu białek mleka krowiego. Dieta eliminacyjna, która stanowi podstawę leczenia skazy białkowej, może nieść za sobą ryzyko niedoborów składników odżywczych. Dlatego rozważnie należy podejść do diagnostyki mając na uwadze dobro dzieciaków i ich zapotrzebowanie żywieniowe. Braki pewnych elementów diety mogą skutkować zaburzeniami rozwojowymi oraz problemami zdrowotnymi u dziecka.
Bibliografia:
- Krauze A.; Alergia na białko mleka krowiego – postacie kliniczne; Alergia Astma Immunologia 2015, 20 (1): 12-16.
- Małaczyńska T.; Leczenie dietetyczne dzieci z alergią na białka mleka krowiego; Alergia Astma Immunologia 2015, 20 (1): 24-34.
