Spis treści:
- Czym jest refluks żołądkowo-przełykowy?
- Refluks żołądkowo-przełykowy – przyczyny. Co zwiększa ryzyko wystąpienia tego schorzenia?
- Rodzaje choroby refluksowej
- Objawy refluksu
- Refluks żołądkowo-przełykowy – diagnostyka
- Leczenie refluksu
- Leczenie farmakologiczne choroby refluksowej przełyku – leki OTC i leki na receptę
- Choroba refluksowa przełyku – leczenie chirurgiczne
- Choroba refluksowa przełyku – powikłania
- Refluks żołądkowo-przełykowy – jak mu zapobiegać?
Czym jest refluks żołądkowo-przełykowy?
Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD - gastroesophageal reflux disease), określany często jako choroba refluksowa przełyku lub refluks żołądka to powszechne schorzenie, które ma różne przyczyny i może dotyczyć osób w każdym wieku. Dane pochodzące z kilku lat wstecz wskazują, że objawy refluksu w krajach rozwiniętych, wysoko uprzemysłowionych dotyczą nawet 20-40% osób dorosłych. Szacuje się, że dolegliwości związane z refluksem żołądkowo-przełykowym dotyczą codziennie ok. 10% społeczeństwa. Co 5. osoba odczuwa nieprzyjemne objawy raz w tygodniu. Choroba refluksowa przełyku to schorzenie, które polega na zarzucaniu treści żołądkowej do przełyku. Taki stan pojawia się, kiedy dolny zwieracz przełyku nie pracuje prawidłowo. W stanie fizjologicznym u zdrowych osób, refluks może występować nawet kilka razy w ciągu doby, nie wywołując przy tym żadnych objawów. Kiedy jednak pojawiają się dolegliwości lub powikłania refluksu, mówimy o chorobie refluksowej przełyku. Właściwe funkcjonowanie mięśnia zwieracza dolnego przełyku polega na jego rozkurczaniu się podczas spożywania posiłku, co umożliwia przedostanie się jedzenia do żołądka. Po tym następuje jego szybkie obkurczenie. Taki mechanizm zapobiega cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. Problem pojawia się, gdy dochodzi do obniżonej wydolności dolnego zwieracza przełyku. Wówczas kwaśna treść żołądka przemieszcza się w kierunku górnego odcinka przewodu pokarmowego i pojawiają się objawy refluksu.
Refluks żołądkowo-przełykowy – przyczyny. Co zwiększa ryzyko wystąpienia tego schorzenia?
Refluks żołądkowo-przełykowy objawia się często u niemowląt. Wynika to z dość dużych porcji przyjmowanego pożywienia w stosunku do niewielkiej pojemności żołądka. U tak małych dzieci, dolny zwieracz przełyku dopiero się rozwija. Prawidłową długość i odpowiednią siłę skurczu uzyskuje w ciągu pierwszych kilku, a czasem nawet kilkunastu miesięcy życia. To właśnie z niewystarczającej dojrzałości mięśnia zwieracza dolnego przełyku wynika cofanie się treści żołądkowej, określane często jako ulewanie się. Refluks żołądkowo-przełykowy może mieć również inne przyczyny - od zaburzeń anatomicznych po niezdrowy styl życia i przyjmowane leki. Oto najczęstsze przyczyny choroby refluksowej przełyku:
- otyłość i nadwaga,
- palenie papierosów,
- choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca i astma,
- przepuklina rozworu przełykowego - jest to stan, w którym górna część żołądka znajduje się w niewłaściwym miejscu, przez co sprzyja cofaniu się treści pokarmowej do przełyku. Przepuklina rozworu przełykowego częściej pojawia się u osób otyłych i ciężko pracujących fizycznie,
- stosowane leki, takie jak preparaty z nikotyną, amlodypiną, teofiliną, atropiną, leki przeciwbólowe z ibuprofenem, niektóre leki przeciwdepresyjne, leki przyjmowane w leczeniu cukrzycy, a także doustne środki antykoncepcyjne.
Przyczyny choroby refluksowej przełyku są dość zróżnicowane. Siedzący tryb życia i długotrwały stres znacząco zwiększają ryzyko wystąpienia GERD (gastroesophageal reflux disease). Refluks żołądkowo-przełykowy pojawia się też u osób, które cierpią na zaburzenia perystaltyki przełyku. U niespełna połowy chorych stwierdza się również nieprawidłowe funkcjonowanie żołądka, m.in. upośledzone opróżnianie żołądka lub jego nadmierne rozszerzenie.
Rodzaje choroby refluksowej
Choroba refluksowa przełyku, określana również jako refluks żołądka, to nie jedyny rodzaj refluksu. Może wystąpić również refluks dwunastniczo-żołądkowy i refluks krtaniowo-gardłowy. Refluks dwunastniczo-żołądkowy jest wynikiem cofania się treści jelitowej do żołądka. Żółć, w obecności kwaśnej treści żołądkowej może powodować uszkodzenie delikatnej błony śluzowej. Składniki zawarte w żółci nasilają stres oksydacyjny i prowadzą do uszkodzenia DNA. Utrzymujący się refluks dwunastniczo-żołądkowy niesie ze sobą ryzyko rozwoju poważnych powikłań, w tym również raka gruczołowego przełyku. Refluks krtaniowo-gardłowy polega natomiast na zarzucaniu treści pokarmowej z żołądka nie tylko do przełyku, ale również wyżej położonych części przewodu pokarmowego - przede wszystkim krtani i gardła, a czasem także jamy ustnej i zatok. Miejsca te są szczególnie wrażliwe na działanie kwaśnej treści z żołądka. Mają delikatną, cienką śluzówkę, nieprzystosowaną do ochrony przed niskim pH. Już nawet mała objętość soku żołądkowego podrażnia krtań i gardło, a do tego skutkuje również utratą rzęsek na błonie śluzowej tchawicy. Objawy dotyczące górnego odcinka przewodu pokarmowego, które spowodowane są refluksem gardłowo-krtaniowym to m.in. przewlekły kaszel, chrząkanie, chrypka, problemy z przełykaniem, uczucie ściśnięcia w gardle i nieprzyjemny zapach z jamy ustnej. Schorzenia te nie występują jednak tak często jak choroba refluksowa przełyku.
Objawy refluksu
Refluks - objawy u każdego chorego mogą mieć inne nasilenie. U części pacjentów dolegliwości są łagodne i pojawiają się rzadko, a u innych występują często i mają bardzo duże nasilenie. Konieczna jest wówczas wizyta u lekarza, który zleci odpowiednie badania i leki na refluks żołądkowo-przełykowy. Objawy refluksu mogą znacząco zmniejszać komfort życia i zmuszać do licznych wyrzeczeń. Warto zwracać uwagę na nawracające lub utrzymujące się symptomy choroby refluksowej przełyku, aby odpowiednio wcześnie ją wykryć i móc podjąć skuteczne leczenie. Objawy choroby refluksowej, związane z cofaniem się treści żołądkowej do przełyku to:
- zgaga, określana jako uczucie pieczenia za mostkiem,
- posmak kwasu odczuwany w tylnej części jamy ustnej,
- uczucie cofania się treści pokarmowej do przełyku,
- odczuwanie bólu w klatce piersiowej,
- odbijanie,
- przewlekły kaszel, chrypka.
Refluks - objawy nietypowe, takie jak chrypka, ból klatki piersiowej czy przewlekły, suchy kaszel mogą nie być wiązane przez pacjentów z chorobą refluksową przełyku. Jeśli jednak utrzymują się przez okres kilku tygodni lub ulegają nasileniu, zawsze powinny być konsultowane u lekarza. Chorzy zmagający się z chorobą refluksową przełyku mogą częściej chorować na zapalenie płuc, gardła i krtani. Cofanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku może również prowadzić do wymiotów i problemów z oddychaniem. Refluks żołądkowo przełykowy u niemowląt często objawia się ulewaniem, które może być bardzo uporczywe i prowadzić do słabego przyrostu masy ciała dziecka. Inne symptomy, które można zaobserwować u niemowląt z chorobą refluksową przełyku to niepokój podczas karmienia, problemy z przełykaniem i odgięciowe ułożenie ciała, polegające na silnym wyginaniu główki do tyłu. Starsze dzieci mogą skarżyć się na ból klatki piersiowej, ból brzucha i pieczenie za mostkiem.
Objawy refluksu często nasilają się w pozycji leżącej, podczas pochylania się lub parcia. Niektóre potrawy również powodują silniejsze odczuwanie przykrych dolegliwości związanych z oddziaływaniem soku żołądkowego na śluzówkę przełyku.
Należy pamiętać, że pojawienie się objawów alarmowych choroby refluksowej przełyku, takich jak np. krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego, spadek masy ciała, zachłyśnięcia i zaburzenia połykania są wskazaniem do pilnej wizyty u lekarza. Choroba refluksowa przełyku charakteryzuje się okresami zaostrzeń i remisji. Często, mimo stosowania leków łagodzących objawy choroby, refluks żołądka wraca po kilku miesiącach.
Refluks żołądkowo-przełykowy – diagnostyka
Choroba refluksowa przełyku jest przez lekarza często diagnozowana na podstawie typowych objawów, obejmujących m.in. zgagę, uczucie kwasoty w jamie ustnej i gardle, a także cofanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Skarżenie się chorego na ból klatki piersiowej wymaga sprawdzenia, czy objawy nie mają pochodzenia sercowego. W celu potwierdzenia choroby refluksowej, lekarz może zalecić przeprowadzenie badania - testu farmakologicznego z wykorzystaniem leków - inhibitorów pompy protonowej. Wynik testu pomaga stwierdzić chorobę refluksową żołądka, ale brak poprawy mimo stosowanego leczenia nie wyklucza tego schorzenia. U części pacjentów, u których choroba refluksowa przełyku może stanowić przyczynę odczuwanych dolegliwości, konieczne jest wykonanie badania endoskopowego, a dokładniej - gastroskopii. Należy je przeprowadzić zawsze w przypadku wystąpienia objawów alarmowych, dużego nasilenia dolegliwości lub długiego okresu ich utrzymywania się. Badanie przełyku jest wskazane również u chorych, u których ryzyko wystąpienia choroby refluksowej w ciężkiej postaci jest podwyższone. Mowa tu o pacjentach płci męskiej, otyłych i w wieku powyżej 50 lat. Badanie przełyku pozwala ocenić stan błony śluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego, stopień zaawansowania choroby, a także obecność powikłań. Lekarz sprawdzi stan zmian zapalnych i ewentualne owrzodzenia. Gastroskopia nie jest jednak traktowana jako standardowe badanie przełyku, zalecane wszystkim pacjentom z podejrzeniem GERD (gastroesophageal reflux disease). W obrazie tego badania często nie stwierdza się bowiem obecności nadżerek błony śluzowej, mimo występowania typowych objawów choroby refluksowej.
Jako uzupełnienie do badania endoskopowego, lekarz może zalecić również wykonanie pH-metrii. Dzięki przeprowadzeniu tego badania, możliwa jest ilościowa ocena stężenia kwasu solnego, który ma kontakt z błoną śluzową przełyku. Czasem, w poszukiwaniu właściwej przyczyny odczuwanych objawów, może zostać zlecone jeszcze inne badania żołądka lub przełyku, które ułatwi postawienie słusznej diagnozy i umożliwi właściwe leczenie. Choroba refluksowa przełyku charakteryzuje się objawami, które mogą wystąpić również w przebiegu innych schorzeń. Podczas szukania przyczyny choroby, lekarz może rekomendować wykonanie kolejnych testów lub konsultacje ze specjalistą.
Leczenie refluksu
Refluks - leczenie ma na celu wyeliminowanie objawów choroby i zmniejszenie ryzyka pojawienia się powikłań, spowodowanych zarzucaniem treści żołądkowej do przełyku. Priorytetem jest też poprawa komfortu życia pacjentów. Leczenie refluksu obejmuje kilka aspektów:
- Zmiana stylu życia
- Leczenie farmakologiczne – leki dostępne bez recepty (OTC) i leki na receptę
- Leczenie chirurgiczne
Przy łagodnych objawach choroby można sięgnąć po domowe sposoby na refluks. Forum internetowe jest pełne pomysłów, jak uchronić się przed zgagą i uczuciem kwasoty w jamie ustnej. Należy jednak podchodzić do tych rad z ostrożnością i zawsze szukać wiarygodnego źródła informacji. Spośród domowych sposobów na refluks żołądkowo-przełykowy można wypróbować kleik z siemienia lnianego. Powleka on błonę śluzową warstwą ochronną, dzięki czemu łagodzi nieprzyjemne objawy choroby odczuwane w gardle i przełyku. Można również sięgnąć po zimne mleko lub migdały. Domowe sposoby na refluks powodują niewielkie ustąpienie objawów. Są raczej mało skuteczne u pacjentów, u których dolegliwości pojawiają się często lub mają duże nasilenie. Ta grupa chorych nie powinna odkładać wizyty u lekarza i wdrożenia leków na refluks żołądka.
Zmiana stylu życia
Zmiana stylu życia może istotnie wpłynąć na złagodzenie objawów choroby refluksowej przełyku. Często umożliwia też stosowanie niższych dawek leków. O czym należy pamiętać i czego należy unikać, aby refluks żołądkowo-przełykowy był mniej dokuczliwy?
- Zadbaj o unormowanie masy ciała – dodatkowe kilogramy zwiększają ryzyko cofania się treści żołądkowej do przełyku,
- Spożywaj mniejsze posiłki, ale częściej - uważna obserwacja organizmu pozwala zaobserwować, które pokarmy lub napoje nasilają objawy refluksu. Często jest to alkohol, słodycze i tłuste posiłki. Należy ograniczyć ich spożycie, dzięki czemu nieprzyjemne dolegliwości związane z chorobą refluksową przełyku ulegną złagodzeniu,
- Podczas odpoczynku i snu ułóż głowę wyżej w stosunku do reszty ciała - spanie na płaskim podłożu sprzyja cofaniu się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Należy też unikać jedzenia na 2-3 godziny przed położeniem się spać. Dostępne dane wskazują, że krótki sen również może przyczyniać się do nasilenia objawów choroby,
- Ogranicz alkohol i palenie papierosów - zarówno alkohol, jak i nikotyna nasilają wydzielanie kwasu solnego i rozluźniają dolny zwieracz przełyku. W efekcie, wzmagają objawy refluksu żołądka,
- Unikaj obcisłych ubrań, które wywierają ucisk na ściany żołądka,
- Zadbaj o aktywność fizyczną - pacjentom z chorobą refluksową przełyku często zaleca się umiarkowany wysiłek, bez schylania się lub wykonywania skłonów tułowia z pozycji leżącej. Regularne ćwiczenia nie tylko pomagają w redukcji masy ciała, ale również wzmacniają barierę refluksową. Należy unikać aktywności bezpośrednio po jedzeniu,
- Znajdź skuteczny sposób na rozładowanie negatywnych emocji i napięć - stres, szczególnie ten długotrwały, nasila symptomy choroby refluksowej przełyku.
Stosowane leki również mogą nasilać objawy refluksu. Jeśli podejrzewamy, że uczucie pieczenia za mostkiem, odbijanie, uczucie kwasoty w jamie ustnej, ból klatki piersiowej i inne dolegliwości związane z GERD (gastroesophageal reflux disease) są wynikiem działania przyjmowanych leków, należy omówić tą kwestię podczas wizyty u lekarza. W części przypadków możliwe jest zamienienie stosowanych preparatów na inne, które nie rozluźniają dolnego zwieracza przełyku i tym samym nie wywołują
Leczenie farmakologiczne choroby refluksowej przełyku – leki OTC i leki na receptę
Leki stosowane u pacjentów ze sporadycznymi objawami choroby refluksowej to preparaty zobojętniające, hamujące wydzielanie kwasu solnego przez komórki żołądka (tzw. antagoniści receptorów histaminowych H2) i leki powlekające, działające na błonę śluzową przełyku. Leki zobojętniające szybko łagodzą objawy refluksu. Przynoszą chorym ulgę i eliminują uczucie pieczenia w gardle. W składzie tych leków znajdują się sole wapnia, glinu i magnezu. Należy jednak pamiętać, że choć działanie tych leków jest szybkie, to również krótkotrwałe. Nie łagodzą one stanów zapalnych wywołanych działaniem soku żołądkowego na śluzówkę przełyku i nie chronią przed powikłaniami choroby refluksowej. W celu łagodzenia objawów GERD (gastroesophageal reflux disease) można zastosować również alginiany. Leki z alginianami tworzą barierę mechaniczną, która zapobiega cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. Kolejną grupą leków wykorzystywanych w łagodzeniu objawów choroby refluksowej przełyku są miejscowe środki powlekające błonę śluzową gardła z kwasem hialuronowym, siarczanem chondroityny i poloksamerem 407. Substancje te pokrywają śluzówkę warstwą ochronną, dzięki czemu nie tylko łagodzę objawy związane z refluksem żołądkowo-przełykowym, ale również sprzyjają gojeniu się uszkodzeń na powierzchni błony śluzowej.
Leki zobojętniające i leki powlekające nie hamują samego wydzielania kwasu solnego przez komórki żołądka. Takie działanie wykazują wspomniani wyżej antagoniści receptorów histaminowych (m.in. ranitydyna, famotydyna) i popularne inhibitory pompy protonowej (IPP). Leczenie refluksu u pacjentów, u których objawy choroby występują często i mają znaczne nasilenie, opiera się najczęściej na stosowaniu inhibitorów pompy protonowej. Wynika to z ich większej skuteczności przy hamowaniu wydzielania kwasu solnego i dłuższego działania. Do leków tych zaliczamy preparaty z omeprazolem, pantoprazolem, lanzoprazolem, dekslanzoprazolem i rabeprazolem. Są one dobrze tolerowane przez pacjentów. Leki należące do inhibitorów pompy protonowej nie wykazują między sobą istotnych różnic w skuteczności działania, ani częstości występowania objawów ubocznych. Należy więc zdać się na rekomendacje lekarza, który dobierze odpowiednie leki na refluks żołądkowo-przełykowy. Preparaty te wspierają proces gojenia się zmian zapalnych w przełyku. Istotnie zmniejszają również nasilenie objawów choroby.
Leczenie refluksu z wykorzystaniem IPP trwa często ok. 8 tygodni. Ponowne ich stosowanie zaleca się w okresie zaostrzenia choroby. Niestety, nawet u 80% pacjentów po 6-12 miesiącach od momentu zakończenia terapii dochodzi do nawrotu objawów. U pacjentów, u których uczucie pieczenia w gardle, ból w klatce piersiowej, uczucie kwasoty w gardle, kaszel i inne objawy refluksu występują stale, lekarz może zalecić terapię ciągłą, podczas której nieprzerwanie należy stosować inhibitory pompy protonowej. Wymienione leki na refluks żołądkowo-przełykowy mogą być również stosowane w leczeniu choroby u kobiet w ciąży. Oczywiście, w pierwszej kolejności należy wprowadzić odpowiednie zmiany w stylu życia i diecie, a dopiero później sięgać po leki zobojętniające. W przypadku braku wystarczającej poprawy, lekarz może podjąć decyzję o włączeniu do terapii leków hamujących wydzielanie kwasu solnego z grupy IPP. Stosując te leki należy pamiętać, aby przyjmować je 30-60 minut przed śniadaniem.
Choroba refluksowa przełyku – leczenie chirurgiczne
Leczenie refluksu nie przynosi oczekiwanych efektów średnio u 10-40% chorych. Przyczyną może być niestosowanie się pacjentów do zaleceń lekarza czy chociażby zbyt intensywne metabolizowanie leków przez organizm. W niektórych przypadkach zleca się wówczas dodatkowe badania, ułatwiające znalezienie przyczyny uzyskanych efektów kuracji. Leczenie refluksu metodą chirurgiczną najczęściej polega na przeprowadzeniu fundoplikacji laparoskopowej. Polega ona na utworzeniu mankietu wokół przełyku, który jest wynikiem zszycia tylnej i przedniej części żołądka. Taki zabieg ma na celu stabilizację mięśnia zwieracza dolnego przełyku i hamowanie cofania się treści żołądkowej do przełyku. Lekarz może skierować pacjenta na leczenie chirurgiczne choroby refluksowej, jeśli stopień nasilenia objawów jest bardzo duży, stosowane leki przynoszą niewystarczające efekty lub wywołują uciążliwe działania niepożądane. Metoda ta może być także wykorzystana u chorych, którzy nie chcą długotrwale przyjmować leków na refluks żołądkowo-przełykowy.
Choroba refluksowa przełyku – powikłania
Niewłaściwe leczenie choroby refluksowej lub jego brak skutkuje długotrwałym narażeniem delikatnej błony śluzowej przełyku na działanie soku żołądkowego. W konsekwencji, stale rozwija się stan zapalny, który może skutkować licznymi, groźnymi powikłaniami. Często występujące powikłania u chorych z refluksem żołądkowo-przełykowym to:
- zwężenie przełyku,
- przełyk Barretta,
- nadżerki, owrzodzenia i krwawienie,
- przebicie wrzodu,
- rak przełyku.
Najczęstszym, typowym powikłaniem choroby refluksowej jest nadżerka przełyku. W początkowym stadium może być ona niewidoczna podczas badania endoskopowego, jednak wraz z postępem choroby, można ją zaobserwować na powierzchni śluzówki. Często występuje też zwężenie przełyku. W krajach rozwiniętych stwierdza się to powikłanie nawet u 50% pacjentów z wieloletnią historią choroby. Jednym z groźnych powikłań, jakie może wywołać refluks żołądkowo-przełykowy jest przełyk Barretta. Uszkodzenia wywoływane zarzucaniem treści pokarmowej z żołądka do przełyku w połączeniu z predyspozycjami genetycznymi mogą skutkować przekształceniem nabłonka wyściełającego przełyk. To powikłanie choroby uznawane jest za stan przedrakowy, choć rzeczywiste ryzyko rozwoju raka u tej grupy chorych jest stosunkowo niewielkie.
Aby uchronić się przed rozwojem powikłań choroby refluksowej nie należy odkładać wizyty u lekarza w przypadku wystąpienia objawów alarmowych. Leki łagodzące uczucie zgagi, pieczenia w gardle dostępne są bez recepty. Nie powinny być stosowane jednak dłużej niż 14 dni bez konsultacji z lekarzem. Jedynie kompleksowe leczenie tego schorzenia może przynieść odpowiednie efekty. Stosowanie leków na refluks żołądkowo-przełykowy bez wizyty u lekarza i badania pacjenta może jedynie maskować objawy refluksu. Im wcześniej rozpocznie się leczenie choroby, tym jest ono łatwiejsze i wymaga stosowania niższych dawek leków. Brak skutecznego leczenia często skutkuje stopniowym nasileniem objawów, stanu zapalnego i rozwoju poważnych powikłań.
Refluks żołądkowo-przełykowy – jak mu zapobiegać?
Chorobie refluksowej przełyku można zapobiegać głównie poprzez zmiany w stylu życia. Przede wszystkim należy dbać o prawidłową masę ciała i zdrowy tryb życia. Unikanie lub ograniczenie używek, redukcja stresu i regularna aktywność fizyczna to podstawy zachowania zdrowia i profilaktyki wielu chorób, w tym również schorzeń żołądka i całego przewodu pokarmowego. Aktualne dane naukowe potwierdzają dobroczynny wpływ diety śródziemnomorskiej na zmniejszenie ryzyka pojawienia się objawów choroby refluksowej żołądka. Spożywanie posiłków obfitujących w warzywa, oliwę z oliwek, ryby i produkty pełnoziarnistych zapobiega pojawianiu się dolegliwości, pojawiających się kiedy kwaśna treść z żołądka wędruje w kierunku przełyku. Nie mniej ważne jest spokojne spożywanie pokarmów, bez stresu i pośpiechu. Należy też zadbać o jakość snu i niespożywanie jedzenia bezpośrednio przed położeniem się na odpoczynek.
Refluks żołądkowo-przełykowy, często występujący w krajach rozwiniętych, jest wynikiem niewłaściwej pracy dolnego zwieracza przełyku, która może mieć różne przyczyny. Nieprzyjemne objawy, których często doświadczają chorzy, takie jak uczucie pieczenia za mostkiem, ból w klatce piersiowej, uczucie kwasoty w gardle, chrypka i utrzymujący się kaszel może stanowić duże obciążenie dla pacjentów. Obecnie dostępne są skuteczne leki na refluks żołądkowo-przełykowy, które przynoszą zadowalające efekty u większości chorych. Przy nasilonych lub utrzymujących się przez dłuższy czas dolegliwościach, nie należy odkładać wizyty u lekarza. Odpowiednie badania pomogą postawić słuszną diagnozę i wdrożyć właściwe leczenie.
Bibliografia:
- Korzonek M., Dziergas A., Kuczyńska M., Choroba refluksowa przełyku (GERD) - problem wciąż aktualny, Forum Medycyny Rodzinnej, 2014, tom 8, nr 5, str. 201-210.
- Gąsiorowska A., Janiak M., Waśko-Czopnik D. i inni, Postępowanie u pacjentów z objawami choroby refluksowej przełyku - rekomendacje dla lekarzy rodzinnych, Dokument opracowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Lekarz POZ, 3-4, 2019, str. 245-265.
- Domeracka-Kołodziej A., Refluks krtaniowo-gardłowy w praktyce foniatrycznej, Polski Przegląd Otolaryngologiczny 2, 2013, str. 159-164.
- Ratcliffe E.G., Jankowski J.A., Gastroesophageal reflux disease and Barrett esophagus: an overview of evidence-based guidelines, Polish Archives of Internal Medicine, 2019, 129, str. 516–525.
