Rak trzustki jest 12. co do częstości występowania nowotworem na świecie. Mimo że rozwija się stosunkowo rzadko, stanowi jednocześnie 3. co do częstości przyczynę śmierci spośród wszystkich chorób nowotworowych. Jakie czynniki mogą zwiększać ryzyko tego nowotworu? Na jakie objawy warto zwracać uwagę i jakie jest rokowanie przy raku trzustki?
Spis treści:
- Rak trzustki – charakterystyka
- Rodzaje nowotworów trzustki
- Czynniki ryzyka raka trzustki
- Przyczyny raka trzustki
- Rak trzustki - objawy
- Diagnostyka raka trzustki
- Leczenie nowotworu trzustki - gdzie się zgłosić?
- Rak trzustki - rokowania
- Rak trzustki - profilaktyka, jakie badania wykonać?
Rak trzustki – charakterystyka
Do rozwoju raka trzustki dochodzi stosunkowo rzadko - nowotwór ten stanowi zaledwie 3% wszystkich diagnozowanych nowotworów złośliwych. Jednocześnie, jest to niestety nowotwór agresywny, który szybko się rozwija i wykrywany jest wciąż zbyt późno. Stanowi 3. przyczynę śmierci z powodu nowotworów w Stanach Zjednoczonych. Szacuje się, że do roku 2030 będzie on znajdował się na miejscu drugim.
Trzustka - gdzie jest ten narząd? Trzustka znajduje się w górnej części jamy brzusznej, w tzw. przestrzeni zaotrzewnowej. Położona jest za żołądkiem, w tylnej części nadbrzusza. Jej najszersza część nazywana jest głową, za którą leży trzon zakończony ogonem trzustki.
Rodzaje nowotworów trzustki
W zdecydowanej większości przypadków raka trzustki dochodzi do rozwoju tzw. gruczolakoraka. Jest to nowotwór, który wywodzi się z części zewnątrzwydzielniczej tego narządu. Jest to część odpowiadająca za wytwarzanie enzymów trawiennych, które są wydzielane do dwunastnicy. Gruczolakoraki stanowią ok. 95% wszystkich przypadków nowotworów złośliwych trzustki. Pozostałe 5% to nowotwory rozwijające się w części wewnątrzwydzielniczej, w której dochodzi do syntezy oraz uwalniania hormonów, takich jak insulina czy glukagon. Najczęściej występujący rodzaj nowotworu złośliwego - gruczolakorak - ma złe rokowania. Znacznie lepiej rokują pacjenci, u których rak rozwinął się w obrębie części endokrynnej (wewnątrzwydzielniczej).
Rak trzonu trzustki
Do rozwoju raka trzustki może dojść w różnej lokalizacji tego narządu. Najczęściej występuje nowotwór złośliwy głowy trzustki. Rzadziej diagnozowany jest rak trzonu, a jeszcze rzadziej - rak ogona trzustki. Zmiany nowotworowe mogą obejmować też cały narząd. Rak trzonu częściej rozwija się wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Wiąże się też z gorszym rokowaniem, ponieważ dłużej przebiega bezobjawowo.
Guz endokrynny trzustki
Nowotwór endokrynny trzustki, jak zostało wcześniej wspomniane, rozwija się znacznie rzadziej niż groczulakorak. Charakteryzuje się on wolniejszym wzrostem. Jest to rak, który obejmuje część narządu odpowiadającą za wydzielanie hormonów do krwi. W związku z tym, u chorego pojawiają się zmiany w poziomie produkowanych przez trzustkę hormonów, które prowadzą do wystąpienia niepokojących objawów. Jest wówczas większa szansa, że pacjent wcześniej zgłosi się do lekarza, a nowotwór zostanie odpowiednio wcześnie wykryty.
Czynniki ryzyka raka trzustki
Wśród czynników ryzyka raka trzustki znajduje się podeszły wiek. Rozpoznanie raka następuje najczęściej wśród mężczyzn w wieku 65-69 lat oraz wśród kobiet w wieku 75-79 lat. Ryzyko zachorowania jest większe w przypadku:
- palenia papierosów - im więcej wypalonych papierosów tym wyższe ryzyko zachorowania,
- nadmiernej masy ciała - otyłość lub nadwaga zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu,
- niezdrowych nawyków żywieniowych - częste spożywanie czerwonego mięsa i produktów wysoko przetworzonych z jednoczesnym niskim spożyciem warzyw i owoców wiąże się z wyższym ryzykiem nowotworu w trzustce,
- nadużywania alkoholu,
- infekcji Helicobacter pylori,
- cukrzycy,
- stanu zapalnego trzustki - przewlekłe zapalenie trzustki (a zwłaszcza dziedziczne zapalenie trzustki, które zazwyczaj ujawnia się jeszcze w wieku nastoletnim).
Nie wiemy dokładnie, co prowadzi do zachorowania na raka trzustki. Wyodrębniono jednak kilka czynników, które mogą zwiększać to ryzyko. Są to m.in. palenie papierosów, obciążenie genetyczne, niezdrowy sposób odżywiania się i nadmierna masa ciała.
Czy rak trzustki jest dziedziczny?
Większość przypadków zachorowania na raka trzustki ma charakter sporadyczny. Oznacza to, że choroba rozwija się u osób, które nie są obciążone genetyczną skłonnością do występowania tego rodzaju nowotworu. Zaledwie u kilku procent chorych wykazana zostaje predyspozycja genetyczna.
Przyczyny raka trzustki
Dokładne przyczyny rozwoju tego rodzaju nowotworu nie są znane. Ze względu jednak na rosnącą ilość zachorowań wyodrębnione zostały wymienione wyżej czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania. Jak widać, większość z nich jest modyfikowalna, zależna od prowadzonego stylu życia i sposobu odżywiania. Najlepiej udokumentowany jest związek między rozwojem nowotworu w trzustce a paleniem papierosów. Do pewnego stopnia mamy więc wpływ na ryzyko zachorowania. Nie oznacza to jednak, że u osób niepalących, zdrowo odżywiających się, o prawidłowej masie ciała i bez chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca czy przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwór się nie rozwinie. Ryzyko jego wystąpienia u tej grupy pacjentów jest po prostu niższe.
Rak trzustki - objawy
Pacjenci z rakiem trzustki wciąż zbyt późno trafiają do lekarza i zbyt późno są diagnozowani. Jedną z przyczyn tego stanu jest brak specyficznych objawów, które wzbudziłyby niepokój chorego w początkowym okresie rozwoju nowotworu. Rak trzustki przez długi okres czasu może nie powodować żadnych dolegliwości. Objawy wywoływane przez nowotwór są w dużej mierze zależne od jego rodzaju i lokalizacji.
Wczesne objawy raka trzustki
Pierwsze objawy raka trzustki to dyskomfort lub łagodny ból brzucha, koncentrujący się głównie w jego górnej części. Zauważyć można też zaburzenia pracy przewodu pokarmowego - częstsze występowanie wzdęć, uczucie sytości jeszcze przed jedzeniem oraz brak apetytu. Pacjenci mogą czuć się bardziej zmęczeni niż zwykle, mimo że nie ma ku temu wyraźnej przyczyny.
Późne objawy raka trzustki
W zaawansowanym stadium choroby nowotworowej najczęściej pojawiają się już objawy, które sugerują poważną przyczynę. Jest to np.:
- utrata masy ciała - spadek wagi może być dość szybki - nieplanowany, nieintencjonalny spadek wagi zawsze powinien skłaniać pacjenta do udania się do lekarza i szukania jego przyczyny,
- bóle brzucha - bóle nadbrzusza, które mogą promieniować w kierunku kręgosłupa, ból ten często opisywany jest jako tępy,
- żółtaczka - wynika z uciskania dróg żółciowych przez zmianę nowotworową,
- swędzenie skóry,
- dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nasilone wzdęcia, nudności, biegunka,
- powiększone węzły chłonne, powiększenie pęcherzyka żółciowego i/lub wątroby - objawy te stwierdzone mogą zostać przez lekarza podczas badania.
Utrata masy ciała, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (np. nudności, wzdęcia), bóle brzucha i brak apetytu to sygnały alarmujące, które powinny skłaniać pacjenta do wizyty u lekarza. Przy nowotworze w trzustce, lekarz może wyczuć też powiększony pęcherzyk żółciowy, wątrobę oraz powiększone węzły chłonne.
Na rozwój choroby nowotworowej w trzustce wskazywać może też
wykryta cukrzyca u pacjentów w starszym wieku. W przypadku diagnozowania zaburzeń tolerancji glukozy lub właśnie cukrzycy u osób powyżej 50. roku życia warto wykluczyć nowotwór. Czasami objawy raka w trzustce są bardzo nietypowe i trudno jest je od razu skojarzyć właśnie z chorobą nowotworową. Może być to wędrujące zakrzepowe zapalenie żył, wodobrzusze lub niedokrwistość.
Na zaawansowanym etapie choroby nowotworowej mogą być obecne przerzuty. Ich lokalizacją najczęściej jest wątroba, węzły chłonne, a czasem również dalsze narządy.
Część osób zastanawia się, jakie są powodowane przez
raka trzustki objawy przed śmiercią. U każdego chorego mogą być one inne. Często jednak zauważa się nadmierną senność, dezorientację, brak ochoty na jedzenie i picie, uczucie zimna, a także zmniejszoną częstość i regularność oddechów.
Diagnostyka raka trzustki
W diagnostyce nowotworu złośliwego w trzustce wykorzystuje się różne badania. Szczególnie cenne w przypadku tej choroby są: tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny i ultrasonografia endoskopowa. Tomografia pozwala zobaczyć zmiany nie tylko w trzustce, ale również w obrębie innych narządów jamy brzusznej. W przypadku obecności przerzutów można je wykryć również dzięki temu badaniu. Jeśli na podstawie wyników tomografii nie udaje się jednoznacznie ustalić diagnozy, pomocna może być ultrasonografia jamy brzusznej. Czasami lekarz decyduje też o wykonaniu rezonansu magnetycznego, dzięki któremu można ocenić stan dróg żółciowych. Pomocniczo, zlecane jest badanie krwi. Samo badanie laboratoryjne nie jest jednak wystarczające w procesie diagnozowania choroby nowotworowej. Większą wartość ma ono u pacjentów, którzy przebyli raka trzustki i wykonują okresowo badania, aby sprawdzić, czy nie doszło do nawrotu choroby.
Leczenie nowotworu trzustki - gdzie się zgłosić?
Leczenie raka trzustki zależy od stanu pacjenta i stopnia zaawansowania nowotworu. Całkowite wyleczenie raka trzustki jest możliwe jedynie w wyniku wycięcia całego nowotworu. Może zachodzić konieczność usunięcia jedynie części lub całości trzustki, ale również pęcherzyka żółciowego, dwunastnicy bądź śledziony. Rak w trzustce jest resekcyjny jedynie u części pacjentów. Leczenie chirurgiczne prowadzące do całkowitego wycięcia zmiany nowotworowej jest możliwe zaledwie u ok. 9,7% pacjentów. Sama operacja jest jednak obciążona wysokim ryzykiem. Długość życia pacjentów po wycięciu zmiany również jest niezadowalająca - nawet u chorych, u których rak zajął "jedynie" trzustkę, odsetek 5-letnich przeżyć wynosi ok. 32%.
Leczenie operacyjne rozważane jest również u osób z nowotworem "granicznie resekcyjnym", który zajmuje układ naczyniowy jedynie w pewnym, ograniczonym stopniu. Aby zwiększyć w tym przypadku efektywność leczenia, lekarz może zadecydować o wprowadzeniu przed operacją chemioterapii. W zależności od odpowiedzi na leczenie, chory jest kwalifikowany do operacji lub specjaliści od niej odstępują. 
Leczenie chirurgiczne jest brane pod uwagę również w przypadku pacjentów z rozsianym nowotworem. W pewnych sytuacjach, nawet częściowe usunięcie zmiany nowotworowej może złagodzić pewne dolegliwości i poprawić komfort życia pacjentów. Czasami jedyną opcją leczenia, która pozostaje, jest leczenie paliatywne. Jego celem nie jest wyleczenie chorego, ale poprawa jakości życia i zmniejszanie odczuwanych objawów choroby.
Pacjenci z rakiem trzustki wymagają specjalistycznej, wielodyscyplinarnej opieki. Powinni znajdować się pod opieką kilku specjalistów, m.in. chirurga, gastroenterologa, radiologa i onkologa.
Leczenie operacyjne i usunięcie całej zmiany daje największe szanse na dłuższe życie chorego. Niestety, u większości pacjentów rak trzustki wykrywany jest na tyle późno, że jego całkowite wycięcie nie jest już możliwe. W najbardziej zaawansowanych przypadkach pozostaje leczenie objawowe - łagodzenie odczuwanych przez chorego objawów i dążenie do możliwie maksymalnej poprawy komfortu jego życia.
Rak trzustki - rokowania
Rokowanie w przypadku nowotworu w trzustce nie jest dobre. Jedynie u niewielkiej ilości pacjentów możliwe jest całkowite wycięcie zmiany, a i w tym przypadku odsetek długoletnich przeżyć po operacji jest niezadowalający. Całkowita remisja choroby zdarza się rzadko. Gorzej rokują chorzy, u których nowotwór rozwinął się w obrębie trzonu lub ogona narządu - później bowiem pojawiają się objawy choroby. Lepiej rokują pacjenci z rakiem w części dokrewnej trzustki.
Ogólny odsetek 5-letnich przeżyć u pacjentów z nowotworem w trzustce wynosi 8%. Leczenie jest trudne, a nowotwór słabo odpowiada na wprowadzoną terapię. Dodatkowo, rzadko choroba wykrywana jest we wczesnym stadium. Im później zmiana jest zdiagnozowana, tym gorsze są rokowania.
Rak trzustki - profilaktyka, jakie badania wykonać?
U osób obciążonych genetycznie skłonnością do nowotworu trzustki zalecane są regularne badania. Rekomendowane są przede wszystkim: ultrasonografia endoskopowa i rezonans magnetyczny. Wykonać je powinny osoby po 50. roku życia lub 10 lat wcześniej w stosunku do wieku, w którym wykryto nowotwór trzustki u członka rodziny. Niektórzy specjaliści nie zalecają czekania do 50. roku życia, tylko wykonanie tych badań wcześniej (po 35. lub 40 roku życia). Badania te, w grupie osób obciążonych genetycznie, zaleca się przeprowadzać co roku. Wynika to głównie z szybkiego rozwoju zmian nowotworowych w obrębie trzustki.
Czy jest szansa uchronić się przed rakiem trzustki?
Profilaktyka raka trzustki polega na rezygnacji z palenia papierosów, ograniczeniu spożycia alkoholu i wprowadzeniu innych, zdrowych zmian do trybu życia. Zalecane jest utrzymanie prawidłowej wagi i zadbanie o właściwy sposób żywienia (ograniczenie czerwonego mięsa, zwiększenie spożycia warzyw i owoców). Niektóry sugerują również wpływ spożycia selenu na prawdopodobieństwo zachorowania na chorobę nowotworową. Temat ten poruszony został w artykule: Czy selen i witaminy mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju raka trzustki?
Leczenie raka trzustki wciąż przynosi niewystarczające efekty. Przyczyn jest wiele, od późnego występowania objawów i związanego z tym zbyt późnego postawienia prawidłowej diagnozy, do słabej odpowiedzi nowotworu na stosowane leki. Kilkuletnia przeżywalność pacjentów, u których doszło do rozwoju nowotworu w obrębie trzustki jest bardzo niska. Regularne badania u osób obciążonych genetycznie oraz zdrowy tryb życia to jedyne dostępne obecnie metody profilaktyki tej choroby.
Piśmiennictwo:
- Conroy T., Pfeiffer P., Vilgrain V. Lamarca A. et al. Pancreatic canncer: ESMO Clinical Practice Guideline for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol 2023, volume XXX, issue XXX, 1-16.
- Sawhney M.S., Calderwood A.H., Thosani N.C., Rebbeck T.R. et al. ASGE guideline on screening for pancreatic cancer in individuals with genetic susceptibility: summary and recommendations. Gastrointest Endosc. 2022 May; 95 (5): 817-826. doi: 10.1016/j.gie.2021.12.001.
- Winter K., Talar-Wojnarowska R., Dąbrowski A., Degowska M. et al. Diagnostic and therapeutic recommendations in pancreatic ductal adenocarcinoma. Recommendations of the Working Goup of the Polish Pancreatic Club. Gastroenterology Rev 2019, 14 (1), 1-18, doi: https://doi.org/10.5114/pg.2019.83422.
- Okusaka T., Nakamura M., Yoshida M., Kitano M. et al. Committee for Revision of Clinical Guidelines for Pancreatic Cancer of the Japan Pancreas Society. Clinical Practice Guidelines for Pancreatic Cancer 2022 from the Japan Pancreas Society: a synopsis. Int J Clin Oncol. 2023 Apr; 28 (4): 493-511. doi: 10.1007/s10147-023-02317-x.
- Hidalgo M. Rak trzustki. Okologia po Dyplomie 2010, 7, 5, 10-21.
- Piątek M., Nawrocki S. Miejscowo zaawansowany rak trzustki - nowe wyzwania terapeutyczne. Biuletyn PTO NOWOTWORY 2016, 1, 1: 40-45.
