Berberys zwyczajny to popularny krzew ozdobny występujący w polskich parkach i ogrodach. Jego liście, korzenie i kora bogate są w alkaloid zwany berneryną. Substancja ta korzystnie wpływa na metabolizm glukozy, odporność i florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Z jakimi mechanizmami związane jest działanie berberyny na organizm? W jakich preparatach występuje berberyna i czym kierować się wybierając najlepszy suplement diety?
Spis treści:
Berberyna - co to takiego? Berberyna - właściwości prozdrowotne Kiedy warto stosować berberynę? Czy berberyna jest dobra na otyłość? Jak wybrać dobry suplement z berberyną? Berberyna – dawkowanie Przeciwwskazania do stosowania berberyny Berberyna – interakcje z lekami Berberyna - co to takiego? Berberyna (IV-rzędowa sól amonowa protoberberyny, BRB) to związek należący do grupy alkaloidów izochinolinowych pochodzenia roślinnego. Berberyna występuje naturalnie nie tylko w berberysie zwyczajnym (Berberis vulgaris) , ale również w berberysie indyjskim (Berberis aristata), mahoni pospolitej (Mahonia quifolium) , gorzkniku kanadyjskim (Hydrastis canadensis) i cynowodzie chińskim (Coptis chinensis) . Ze względu na swoją silną aktywność biologiczną, berberyna stosowana jest od lat w tradycyjnej medycynie chińskiej, m.in. do zwalczania chorób ze strony układu pokarmowego. Badania dowodzą, że berberyna wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwpierwotniakowe, ale także przeciwnowotworowe oraz przeciwzapalne. Związek ten obniża poziom cholesterolu, cukru, a także ciśnienie krwi. Wykazuje również szereg dobroczynnych właściwości na układ nerwowy.
Nic więc dziwnego, że
ekstrakty z berberysu stosowane były już starożytnym Egipcie, a w średniowieczu nalewka z tego surowca pomagała na wszelkie problemy zdrowotne. Do dziś jako dodatek do dań berberys wykorzystywany jest w południowo-wschodniej Azji.
Berberyna - właściwości prozdrowotne Berberys to krzew, którego często można spotkać w parkach i ogrodach. Trudno uwierzyć, że ta popularna roślina ozdobna ma tak wiele właściwości korzystnych dla zdrowia. Jego owce są bardzo kwaśne. Dlatego też krzew ten nazywany jest potocznie "kwaśnicą" lub "polską cytryną". Same owoce berberysu są bogatym źródłem witaminy C, barwników roślinnych (m.in. beta - karoten), antocyjanów, luteiny oraz kwasów organicznych (jabłkowy, cytrynowy, winowy, bursztynowy). Taka kompozycja składników aktywnych sprawia, że jagody berberysu wykazują silne właściwości antyoksydacyjne i wspomagają funkcjonowanie narządu wzroku oraz układu odpornościowego.
Natomiast źródłem berberyny są
kora i korzenie berberysu. Niemniej jednak ze względów praktycznych ani kory, ani korzenia berberysu nie wykorzystuje się do pozyskiwania substancji czynnej. Najlepszym źródłem cennych alkaloidów o właściwościach prozdrowotnych, w tym berberyny, są
liście. Berberyna wykazuje działanie antybakteryjne i bakteriobójcze, dlatego nazywany jest niekiedy roślinnym antybiotykiem, tj. fitoncydem. Wykazuje również aktywność przeciwgrzybiczą wobec niektórych gatunków grzybów oraz przeciwpierwtoniakową. Działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i wspomaga procesy wydzielania żółci. Łagodnie obniża ciśnienie krwi, poziom cholesterolu i cukru. Wykazuje również działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Berberyna reguluje transkrypcję niektórych cytokin prozapalnych oraz hamuje odpowiedź zapalną na poziomie makrofagów (komórek żernych układu immunologicznego). Zmniejsza też odczucia bólowe związane z tym procesem. Ten mechanizm działania przeciwzapalnego to potencjalne wykorzystanie berberyny jako środka również o aktywności
przeciwnowotworowej (rak jelita grubego). Przeprowadzono badania udowadniające takie właśnie działanie tego alkaloidu. Niemnie jednak problem stanowi dobór odpowiednio dużej dawki, pozwalającej uzyskać skuteczne działanie berberyny na komórki rakowe u ludzi.
Berberyna korzystnie wpływa również na układ nerwowy. Badania wskazują, że może być ona skuteczna w leczeniu depresji oraz chorób neurodegeneracyjnych.
Kiedy warto stosować berberynę? Ze względu na szerokie spektrum korzystnego działania prozdrowotnego berberyna znajduje zastosowanie w leczeniu oraz profilaktyce wielu schorzeń. Najważniejsze właściwości berberyny warunkujące jej wykorzystanie to:
Reguluje poziom cukru we krwi Berberyna działa podobnie jak insulina, zwiększając wykorzystanie glukozy w tkankach i spadek jej stężenia we krwi. Dzieje się tak na skutek opóźnionego rozkładu węglowodanów złożonych do prostych oraz zwiększenia insulinowrażliwości tkanek. Stężenie glukozy we krwi ulega obniżeniu, a ilość wyrzucanej przez trzustkę insuliny się nie zmienia.
Co więcej, berberyna pośrednio oddziałuję na enzym AMPK, który jest obecny w niemal wszystkich komórkach. Odgrywa ważną rolę w mechanizmach wykorzystania energii przez nasz organizm. Jego aktywacja powoduje zahamowanie syntezy glukozy i tłuszczów, a pobudza metabolizm glukozy i kwasów tłuszczowych. Podobne procesy zachodzą w organizmie podczas intensywnej aktywności fizycznej oraz gdy jesteśmy głodni.
Przeprowadzono badania, które porównywały skuteczność berberyny w obniżeniu poziomu glukozy we krwi w porównaniu z popularnym preparatem wykorzystywanym w leczeniu cukrzycy - metforminą. Zmniejsza ona wchłanianie cukru w jelitach. Berberyna ma dodatkowo korzystny wpływ na mikroflorę przewodu pokarmowego.
Z tych też powodów berberyna może być wykorzystywana jako uzupełnienie terapii w leczeniu cukrzycy typu 2, jak i insulinooporności oraz w profilaktyce tych schorzeń. Wspomniane mechanizmy warunkują również wykorzystanie berberyny jako uzupełnienie diety w
leczeniu otyłości i innych schorzeń metabolicznych.
Dowiedz się więcej o cukrzycy typu 2. Przeczytaj artykuł:
Cukrzyca typu 2 - objawy, przyczyny i jak z nią walczyć. Ochrania i regeneruje uszkodzenia wątroby Ze względu na właściwości antyoksydacyjne oraz wpływ na aktywność enzymów odpowiedzialnych za procesy detoksykacyjne berberyna chroni wątrobę przed uszkodzeniami, ale także wspomaga jej pracę. Schorzenia wątroby, w przypadku których berberyna może być wykorzystywana to m.in. stłuszczenie wątroby.
Właściwości antyoksydacyjne Zmiata wolne rodniki i chroni przed stresem oksydacyjnym. Dlatego spowalnia procesy starzenia w naszym organizmie. Sprawdza się również w profilaktyce wielu chorób, w przypadku których stres oksydacyjny jest czynnikiem sprzyjającym, tj. schorzenia wątroby, nowotwory, choroby neurodegeneracyjne czy miażdżyca.
Reguluje poziom cholesterolu i poprawia lipidogram Regularne przyjmowanie berberyny obniża poziom cholesterolu całkowitego, ale nie tylko, ponieważ substancja ta ma wpływ również na obniżenie złego cholesterolu (LDL) oraz trójglicerydów.
Berberyna to substancja o udowodnionym działaniu hipotensyjnym. Może sprawdzić się zarówno w profilaktyce nadciśnienia, ale także jako środek uzupełniający leczenie nadciśnienia tętniczego i płucnego.
Wykazuje właściwości przeciwzapalne Berberyna działa ochronnie na barierę nabłonka jelit, regulacje transkrypcję cytokin prozapalnych i hamuje procesy zapalne w komórkach układu odpornościowego - makrofagach. Taki mechanizm działania wskazuje na zastosowanie berberyny m.in. w prewencji ostrego zapalenia trzustki.
Przeciwpasożytnicze i przeciwgrzybicze działanie berberyny Berberyna wykazuje aktywność bójczą wobec grzybów
(Penicillium, Candidia, Cryptococcus i Aspergillus) oraz działanie przeciwpierwotniakowe. Zwalcza m.in.
Giardia lamblia, Trichomonas vaginalis i malarię oporną na chlorochinę. W przypadku ropnych zakażeń skórnych wywołanych przez
Leishmania donovani wykorzystywane są ostrzykiwania z berberyny.
Wspomaganie układu immunologicznego Działanie antybakteryjne i przeciwwirusowe polega m.in. na zapobieganiu przyklejaniu się komórek chorobotwórczych do nabłonka ludzkiego. Berberyna hamuje replikacje wirusów. Jej stosowanie pomaga również w przypadku opornych infekcji grzybiczych.
Czy berberyna jest dobra na otyłość? Warto pamiętać, że podstawą zwalczania otyłości i nadwagi jest obniżenie kaloryczności diety przy jednoczesnym zwiększeniu aktywności fizycznej. Do tego dochodzi jeszcze ewentualnie leczenie farmakologiczne i/lub suplementacja. Właśnie w kontekście uzupełnienia diety osób z nadwagą coraz częściej wskazuje się na berberynę, jako składnik o korzystnym wpływie na metabolizm i walkę z nadmiernymi kilogramami.
Jak
stosowanie berberyny ma wpływ na otyłość? Znaczenie ma tutaj kilka mechanizmów. Zarówno wspomniana wcześniej aktywacja enzymu AMPK i efektywniejsze wykorzystanie cukrów i tłuszczy pochodzących z pożywienia przy jednoczesnym wstrzymaniu ich endogennej syntezy. Jak również wpływ berberyny na ekspresję niektórych genów odpowiedzialnych za metabolizm tłuszczów, tzw. genów lipogennych. W efekcie przy regularnym stosowaniu berberyny obniża się poziom lipidów, masy tłuszczowej, a zwiększa się wrażliwość tkanek na insulinę, a dzięki temu lepiej wykorzystywany jest cukier we krwi. Dodatkowo berberyna wpływa na adiponektynę – hormon wydzielany przez komórki tłuszczowe. Przez co dodatkowo reguluje metabolizm kwasów tłuszczowych i glukozy w mięśniach i wątrobie oraz ogranicza magazynowanie tkanki tłuszczowej.
Stosowanie berberyny może być pomocne zarówno w profilaktyce otyłości, jak i w przeciwdziałaniu jej skutkom. Obniża BMI (wskaźnik masy ciała), przyspiesza metabolizm tkanki tłuszczowej, jak również reguluje apetyt poprzez kontrolę leptyny, wydzielanej przez
komórki tłuszczowe. Poziom tego hormonu wzrasta na skutek działania insuliny w okresie po posiłkowym. Oddziałując na ośrodek głodu i sytości w podwzgórzu pozwala zahamować apetyt. U osób otyłych obserwuje się zaburzenie tego mechanizmu. Zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej skutkuje ciągłym podwyższeniem poziomu leptyny, na który receptory w podwzgórzu przestają odpowiednio reagować. W taki sposób m.in. tłumaczy się zwiększony apetyt u osób otyłych.
Pozytywny wpływ stosowania berberyny obserwuje się również w obrębie nabłonka jelit. Mimo, że berberyna wykazuje niską biodostępność z układu pokarmowego, to ma korzystne działanie na skład mikroflory jelit. Jest to jedna z hipotez wskazująca na skuteczność działania berberyny na organizm. Dodatkowo odpowiada za uszczelnienie nabłonek jelit i regulację jego pracy. Jest to również bardzo ważne w kontekście procesów metabolicznych.
Jak wybrać dobry suplement z berberyną? Berberyna staje się coraz bardziej popularna i na rynku pojawia się coraz więcej suplementów diety zawierających ten składnik. Znaleźć można ją jako składnik preparatów obniżających poziom cukru we krwi , cholesterolu oraz wspomagających odchudzanie. Suplementy diety tego typu zawierają zwykle niewielką ilość berberyny lub wyciągu z berberysu. Znacznie więcej berberyny znajduje się w kapsułkach i tabletkach, gdzie występuje ona jako podstawowy składnik preparatu.
Na co zwrócić uwagę wybierając
suplement diety z berberyną? Przede wszystkim na standaryzację i postać chemiczną berberyny. Na rynku dostępne są suplementy diety zawierające chlorowodorek lub siarczan berberyny. Z chemicznego punktu widzenia obie postacie to sole nieorganiczne, ale chlorowodorek berberyny przyswaja się gorzej z układu pokarmowego. Jest za to tańszy, a co za tym idzie znacznie bardziej popularny niż siarczan. Dostępnych jest również wiele suplementów diety zawierających ekstrakt z berberysu. Tutaj konieczna jest informacja o standaryzacji w ulotce lub na opakowaniu. W innym wypadku nie będzie wiadomo ile berberyny znajduje się w preparacie.
W sklepach zielarskich dostępne są również suszone liście berberysu lub korzeń. Wykorzystuje się je do wykonania naparów. W przypadku ich stosowania nie ma jednak kontroli nad ilością przyjętych substancji aktywnych. Inną formą, chociaż mało popularną, jest nalewka z berberysu. Zwykle wykorzystanym do jej produkcji surowcem jest korzeń berberysu. Należy pamiętać, że jest to produkt zawierający alkohol, co wiąże się z licznymi przeciwwskazaniami do jego zastosowania.
Berberyna w tabletkach lub kapsułkach wydaje się zatem najrozsądniejszym wyborem.
Co więcej w sklepach zielarskich i ze zdrową żywnością dostępne są suszone owoce berberysu, które można stosować nie jako źródło berberyny, ale jako składnik uzupełniający dietę o witaminę C, antocyjany, luteinę oraz kwasy organiczne, wspomagający odporność, funkcjonowanie narządu wzroku i pomocny w przypadku problemów trawiennych oraz schorzeń skóry. Jagody berberysu wykazują bardzo cenne właściwości zdrowotne.
Berberyna – dawkowanie Nie ma na rynku leków z berberyną. Wszystkie zarejestrowane preparaty to zwykle suplementy diety. Ich stosowanie ma za zadanie uzupełnienie codziennego menu w berberynę, czyli składnik korzystnie wpływający na metabolizm i pracę wielu układów. Dawkowanie preparatu zawsze należy dostosować do wskazań producenta. Berberyna nie jest obojętna dla organizmu, a jej stosowanie w nadmiarze może wywołać działania niepożądane.
Zwykle stosuje się berberynę w ilości 200 - 1000 mg na dobę najlepiej około 30 minut przed posiłkiem. Warto zaznaczyć, że w wielu przypadkach badania nad skutecznością działania berberyny i ustalania odpowiednich dawek jeszcze trwają. Chociaż stosowana była ona już w medycynie chińskiej i starożytnej, wiele mechanizmów jej działania i skutki uboczne związane ze stosowaniem berberyny są nadal nieznane lub w fazie badań. Jej
pozytywny wpływ na organizm jest bezdyskusyjny. Warto jednak zachować szczególną ostrożność podczas stosowania berberyny i jej nie nadużywać.
Skutki uboczne berberyny Zastosowanie berberyny może wiązać się z wystąpieniem dolegliwości ze strony układu pokarmowego, tj. wzdęcia, ból brzucha, biegunka, zaparcia, nudności i wymioty. Co więcej, długotrwałe stosowanie berberyny wiąże się z jej kumulacją w wątrobie i mięśniu sercowym. Skutki uboczne podczas jej zażywania to także zwiększone uwalnianie bilirubiny, co może prowadzić do żółtaczki czy kamicy żółciowej. W badaniach na zwierzętach okazało się, że berberyna powiększa wątrobę i nerki oraz zmniejsza liczbę limfocytów. Warto pamiętać, że wszystkie skutki uboczne związane ze stosowaniem berberyny nie są jeszcze do końca poznane, mimo, że jest ona stosowana od lat. Wiele badań określających jej skutki uboczne nie zostało jeszcze wprowadzonych w fazę kliniczną określającą bezpieczeństwo stosowania berberyny u ludzi.
Stosowana zgodnie z zaleceniami producenta berberyna uznana jest za bezpieczną. Berberyna nie wykazuje działania toksycznego.
Przeciwwskazania do stosowania berberyny Ostrożność przed zastosowaniem berberyny powinny zachować osoby stosujące leki obniżające poziom cukru we krwi. Ich jednoczesne łączenie z berberyną może doprowadzić do hipoglikemii i szeregu konsekwencji z nią związanych.
Przeciwwskazaniem do spożywania berberyny jest na pewno
ciąża i okres laktacji. Od lat w medycynie znany jest jej potencjał poronny. Dlatego dla dobra dziecka lepiej z niej zrezygnować będąc w ciąży, ale też na etapie starania się o potomstwo. Ze względu na brak potwierdzonego bezpieczeństwa berberyna nie powinna być stosowana również u niemowląt i małych dzieci.
Szczególną ostrożność powinni zachować pacjenci z chorobami wątroby. Źródła nie podają jednoznacznie czy zaleca się jej stosowanie w takich przypadkach. Mimo regeneracyjnych i ochronnych właściwości berberyny na wątrobę jej nadmiar może prowadzić do powiększenia narządu. Dlatego w przypadku tej grupy pacjentów zalecana jest szczególna rozwaga i ewentualna konsultacja z lekarzem prowadzącym.
Zapalenie krtani - przyczyny znacznie rzadsze to niewydolność serca, choroba nowotworowa, w której guz uciska na tę część układu oddechowego, a także zmiana toru oddychania przez nos na oddychanie przez usta.
Berberyna – interakcje z lekami Berberyna uznana jest powszechnie za bezpieczny preparat dla osób dorosłych. Niemniej jednak należy zachować szczególną ostrożność podczas spożywania berberyny wraz z innymi lekami. Wchodzi ona w interakcje z wieloma powszechnie stosowanymi farmaceutykami. Przykładem są tutaj leki:
przeciwgrzybicze (np. ketokonazol), regulujące rytm serca (np. digoksyna), przeciwzakrzepowe (np.warfaryna), obniżające poziom cukru we krwi, stosowane w leczeniu insulinooporności, cukrzycy typu 2,a także wspomagające odchudzanie (np. metformina, semaglutyd) - ich działanie może zostać spotęgowane prowadząc do hipoglikemii, Problem może dotyczyć również niektórych leków obniżających ciśnienie krwi, antybiotyków oraz środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, a także podawanej pacjentom po przeszczepach - cyklospryny.
Zwykle
berberyna obniża skuteczność ich działania, co niesie za sobą określone konsekwencje zdrowotne, a w niektórych przypadkach zwiększa
działania niepożądane związane z daną farmakoterapią. Ze względu na działanie berberyny na metabolizm leków i ich efektywność, przed zastosowaniem ekstraktu z berberysu należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Jeśli udzieli on zgody na stosowanie berberyny, dopiero wówczas można po nią sięgać.
Popularna w medycynie chińskiej i stosowana od starożytności
berberyna to substancja z ogromnym potencjałem terapeutycznym, który mógłby zostać wykorzystany w uzupełnieniu leczenia wielu schorzeń. Właściwości berberyny sprawiają, że warto po nią sięgać jako uzupełnienie diety w momencie gdy rozważa się leki obniżające poziom cholesterolu i cukru we krwi ze względu na niepokojące wyniki badań. Berberyna połączona z dietą i aktywnością fizyczną daje zadowalające efekty jeśli chodzi o redukcję masy ciała i spalanie tkanki tłuszczowej. Jej skuteczność potwierdzają liczne badania. Niemniej jednak wiele z nich, chociażby takie pokazujące nowe wskazania do jej stosowania, określające dawki terapeutyczne i skutki uboczne berberyny są jeszcze na wczesnym etapie. Dlatego berberyna powinna być stosowana rozważnie i zawsze zgodnie ze zaleceniami producenta danego suplementu diety.
Bibliografia:
Wojciechowska I.; Berberys pospolity - roślina ozdobna i lecznicza; Kosmos Problemy Nauk Biologicznych 2017; 3 (316): 487-490. Tarasiuk A., Pawlik L., Fichna J.; Berberyna jako potencjalny terapeutyk w leczeniu ostrego zapalenia trzustki; https://doi.org/10.18388/pb.2019_278. Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) i Europejskiego Towarzystwa Miażdżycowego (EAS) do spraw leczenia zaburzeń lipidowych; Wytyczne ESC/EAS dotyczące leczenia zaburzeń lipidowych w 2016 roku; Kardiologia Polska 2016; 74 (11): 1234–1318; DOI: 10.5603/KP.2016.0157. Gogga P., Nadolna P.; Potencjalne zastosowanie berberyny w terapii schorzeń metabolicznych; Forum Zaburzeń Metabolicznych 2021; 12 (3): 99-106. Mróz M.,Pastusiak K , Bogdański P.; Potencjalne możliwości wykorzystania berberyny w przeciwdziałaniu insulinooporności i w cukrzycy typu 2; DOI: 10.2478/ahem-2021-003. Kania-Dobrowolska M., Baraniak J.; Wybrane rośliny zielarskie stosowane w terapii wspomagającej leczenie otyłości; Postępy Fitoterapii 2019; 20(3): 216-223; DOI: https://doi.org/10.25121/PF.2019.20.3.216.
