Jest jedną z głównych przyczyn zgonu, a zachorowań na nią z roku na rok jest coraz więcej. Jakie mogą być pierwsze objawy tej choroby? Czy można zapobiec jej rozwojowi?
Spis treści:
- Rodzaje cukrzycy
- Cukrzyca - objawy
- Jak zdiagnozować chorobę?
- Leczenie
- Przyczyny choroby
- Profilaktyka - czy można zapobiec chorobie?
- Powikłania
Rodzaje cukrzycy
Jest to przewlekła choroba, określana często jako "epidemia XXI wieku". Obecnie cierpi na nią ponad 400 milionów ludzi na świecie. Liczba ta może się zwiększyć nawet o połowę do 2045 roku. Zgodnie z szacunkami, nawet jedna trzecia chorych nie jest świadoma swojej choroby. Nie jest więc odpowiednio leczona, przez co znacząco rośnie ryzyko powikłań. Zgodnie z klasyfikacją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wyróżniamy cukrzycę typu pierwszego, drugiego, ich połączenie oraz inne specyficzne typy choroby. Oddzielnie klasyfikuje się również to schorzenie, kiedy jest diagnozowane u kobiet w ciąży. Cukrzyca typu 1 najczęściej wynika z nieprawidłowego działania układu odpornościowego. Dochodzi do zniszczenia komórek trzustki, produkujących insulinę. W cukrzycy typu drugiego, sama produkcja insuliny może początkowo nie być zaburzona. Komórki stają się jednak mniej wrażliwe na insulinę. Rozwija się tzw. insulinooporność. W konsekwencji, glukoza nie może być odpowiednio wykorzystana i jej stężenie w organizmie utrzymuje się stale na wysokim poziomie. Cukrzyca typu 2 (zwana też cukrzycą nabytą) jest zdecydowanie najczęściej występującą formą tej choroby - dotyczy 90-95% diabetyków. Cukrzycą ciężarnych określany jest nadmierny poziom cukru we krwi, po raz pierwszy diagnozowany właśnie podczas ciąży.
Cukrzyca - objawy
Objawy, które mogą wskazywać na wystąpienie choroby to:
- częste oddawanie moczu;
- wzrost pragnienia;
- utrata masy ciała;
- ogólne osłabienie organizmu;
- pojawianie się stanów zapalnych skóry i błon śluzowych;
- kurcze mięśni, zaburzenia widzenia i charakterystyczny zapach acetonu z ust najczęściej są jednymi z późniejszych objawów choroby.
Objawy cukrzycy typu 2, szczególnie w początkowym okresie choroby, mogą być słabo zauważalne lub zupełnie nieodczuwane. Jest to o tyle niebezpieczne, że mimo braku dolegliwości, utrzymująca się hiperglikemia (podwyższony poziom glukozy we krwi) prowadzi do patologicznych zmian w organizmie. Zanim choroba zostanie odpowiednio zdiagnozowana, mogą pojawić się już jej powikłania. Dlatego tak ważne jest wykonywanie badań przesiewowych u osób z grup ryzyka:
- co 3 lata u osób powyżej 45-ego roku życia;
- co roku u osób otyłych, z nadwagą, nadciśnieniem tętniczym, dyslipidemią, chorobami układu krążenia, zespołem policystycznych jajników, mało aktywnych fizycznie, obciążonych rodzinnym występowaniem choroby, ze zdiagnozowanym wcześniej stanem przedcukrzycowym, a także u kobiet, które urodziły dziecko o wadze przekraczającej 4 kg lub chorowały na cukrzycę ciężarnych.
Jak zdiagnozować chorobę?
Chorobę można zdiagnozować po oznaczeniu poziomu cukru we krwi. Jeśli występują charakterystyczne symptomy i oznaczone przygodne stężenie glukozy (o dowolnej porze dnia i niezależnie od posiłków) przekracza 200 mg/dl, rozpoznajemy chorobę. Jeśli chory nie odczuwa objawów, ale przypadkowe badanie poziomu glukozy przekroczy tą wartość, należy oznaczyć glikemię na czczo. Wynik przekraczający wartość 126 oznacza wtedy potwierdzenie choroby. Może być też taka sytuacja, że chory odczuwa objawy, ale glikemia przygodna nie przekracza 200. Wówczas zaleca się dwukrotne oznaczenie glikemii na czczo. W przypadku niejednoznacznych wyników badań laboratoryjnych lub podejrzenia choroby mimo prawidłowych wartości glikemii, należy przeprowadzić doustny test obciążenia glukozą. Polega on na wypiciu roztworu z 75 g glukozy, po którym następuje pobranie kilku próbek krwi w określonych odstępach czasowych. W celu zdiagnozowania choroby nie należy opierać się na wynikach glikemii otrzymywanych z użyciem domowych glukometrów.
Leczenie
Osoby cierpiące na tą chorobę powinny być pod stałą opieką diabetologa. Osoby z cukrzycą typu pierwszego leczone są insuliną i jej analogami. Najczęściej zalecaną formą leczenia jest stosowanie osobistej pompy insulinowej lub wykonywanie wielokrotnych wstrzyknięć podskórnych. Niezwykle istotną rolę w terapii i osiąganiu określonych celów terapeutycznych pełni odpowiednie przeszkolenie diabetyka. Docelowo, powinien on nauczyć się dostosowywania dawek insuliny w zależności od spożywanych węglowodanów, białek i tłuszczów, a także od aktywności fizycznej i prowadzonego trybu życia. Chorzy z cukrzycą typu drugiego najczęściej leczeni są metforminą. W przypadku jej niewystarczającej skuteczności, terapia jest rozszerzana o jeden lub więcej doustnych leków przeciwcukrzycowych. Czasem, konieczne jest też dołączenie insuliny. W każdym przypadku, leczenie musi zostać dopasowane indywidualnie do pacjenta. Niestety, ten typ choroby ma charakter postępujący. Schematy terapii mogą się więc zmieniać, w zależności od ich efektywności. Nieodzownym elementem kuracji jest odpowiednia modyfikacja stylu życia. Zmniejszenie masy ciała u osób otyłych i z nadwagą, regularny, dostosowany do możliwości wysiłek fizyczny, a także zmiany w diecie mają istotny wpływ na skuteczność leczenia.
Przyczyny choroby
Pierwszy typ choroby jest spowodowany nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego. Uważa się, że wpływ na to mają geny i czynniki środowiskowe (np. infekcje wirusowe), których połączenie może zapoczątkować rozwój tego schorzenia. Drugi typ choroby, występujący zdecydowanie najczęściej, jest zwykle wywołany nałożeniem się kilku czynników. Wśród nich wyróżnić można:
- predyspozycje genetyczne;
- nadwagę lub otyłość;
- brak ruchu;
- palenie papierosów i nadmierne spożywanie alkoholu;
- przyjmowanie leków o działaniu diabetogennym (zwiększającym ryzyko pojawienia się choroby), m.in. glikokortykosteroidów i hormonów tarczycy.
U kobiet w ciąży, choroba może pojawić się pod wpływem wyżej wymienionych czynników i zmian hormonalnych, które zachodzą w tym okresie. Cukrzycą ciężarnych określa się również te przypadki, w których kobieta mogła chorować jeszcze przed zajściem w ciążę, ale o tym nie wiedziała.
Profilaktyka - czy można zapobiec chorobie?
Nie każdej postaci choroby można zapobiec. Pacjenci żyjący z cukrzycą o typie 1, nie są w stanie ustrzec się przed zachorowaniem. Na szczęście, można zapobiec lub przynajmniej opóźnić najczęściej występujący rodzaj tego schorzenia. Podstawą profilaktyki jest uzyskanie prawidłowej masy ciała i wprowadzenie regularnego wysiłku fizycznego do swojego życia. Zaleca się aktywność przez minimum 150 min. tygodniowo. Najlepiej jest wybrać taki rodzaj sportu, który poprawia samopoczucie i przynosi najwięcej satysfakcji. Bycie aktywnym zaleca się wszystkim osobom, niezależnie od ich wieku. Aktywność fizyczna jest szczególnie istotna w prewencji choroby u osób powyżej 60-ego roku życia. Kolejnym zaleceniem, mającym na celu zapobieganie chorobie jest rzucenie palenia i nienadużywanie alkoholu. Nieleczone lub bezskutecznie leczone nadciśnienie tętnicze również zwiększa ryzyko zachorowania. Osoby z nadciśnieniem powinny więc zwrócić szczególną uwagę na prawidłową kontrolę tej przypadłości i efektywność jej leczenia. Nie w każdym przypadku jesteśmy w stanie zapobiec życiu z cukrzycą. Jednak w dużym stopniu to właśnie prowadzony tryb życia i nawyki żywieniowe prowadzą do rozwoju choroby.
Powikłania
Powikłania choroby mogą być ostre - zmiany są gwałtowne i postępują w krótkim okresie czasu lub przewlekłe - rozwijają się latami. Do ostrych powikłań należy m.in. kwasica ketonowa. Jest ona wynikiem dużego i nagłego spadku poziomu insuliny. Jeśli nie zostanie wykryta, może prowadzić do śpiączki i stwarzać zagrożenie życia. Diabetyków najczęściej martwią powikłania przewlekłe, które zdarzają się dosyć często. Dotyczą one przede wszystkim oczu, stóp, serca i układu nerwowego. Retinopatia cukrzycowa, spowodowana zmianami w obrębie naczyń siatkówki, jest dominującą przyczyną utraty wzroku wśród osób powyżej 65-ego roku życia. Początkowo może przebiegać bezobjawowo. Dlatego tak ważne jest regularne kontrolowanie wzroku u okulisty. Stopa cukrzycowa to jedno z najczęstszych powikłań choroby. Uszkodzenie nerwów i słabe krążenie krwi może skutkować zmianami kształtu, deformacją stóp. Groźne stają się wszelkie urazy i rany w okolicach stóp. Pojawiają się zakażenia i owrzodzenia, które wolno się goją. Nieleczona stopa cukrzycowa niestety może kończyć się amputacją.
Neuropatia, charakteryzująca się uszkodzeniem komórek nerwowych, dotyka nawet 60-70% diabetyków. W zależności od tego, jakich nerwów dotyczą zmiany, chorzy mogą odczuwać m.in. mrowienie, ból kończyn, problemy z oddawaniem moczu, nudności, zaparcia i zawroty głowy przy gwałtownej zmianie pozycji. U diabetyków częściej pojawiają się też zaburzenia pracy nerek. Może przyczyniać się to do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Rośnie ryzyko miażdżycy, udaru mózgu i zawału serca. Chorzy w większym stopniu narażeni są na problemy z dziąsłami i zębami, większą podatność na infekcje, a także depresję. Ryzyko powikłań wzrasta wraz z rozwojem choroby. Zdecydowanie większe prawdopodobieństwo ich wystąpienia dotyczy osób ze źle kontrolowaną lub w ogóle nieleczoną cukrzycą. Ze względu na to, że wiele zmian przebiega stopniowo, początkowo mogą być słabo zauważalne dla chorego. Należy więc edukować pacjentów o konieczności regularnych badań.
Diabetycy mogą wieść normalne, aktywne życie, porównywalne do osób zdrowych. Warunkiem jest jednak stałe kontrolowanie choroby i utrzymywanie odpowiedniego stężenia glukozy w organizmie.
Bibliografia:
- Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020, Diabetologia Praktyczna 2020, tom 6, nr 1
- Classification of diabetes mellitus, Geneva: World Health Organization, 2019, str 6-23.
