Cukrzyca ciążowa to jedno z najczęstszych powikłań pojawiających się podczas ciąży. Wiąże się z dużym ryzykiem zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Na co powinny zwracać uwagę kobiety w ciąży, u których zdiagnozowano cukrzycę? Jak należy przygotować się do ciąży w przypadku już wcześniej wykrytej cukrzycy?
Spis treści:
- Przyczyny cukrzycy ciążowej
- Cukrzyca w ciąży - objawy i konsekwencje
- Jak zdiagnozować cukrzycę u kobiet będących w ciąży?
- Leczenie cukrzycy w ciąży
- Cukrzyca a ciąża - zalecenia
Przyczyny cukrzycy ciążowej
Cukrzyca w ciąży rozwija się głównie pod wpływem zmian hormonalnych, do jakich dochodzi w tym okresie w organizmie kobiety. Przede wszystkim mowa tu o wzroście stężenia estrogenów, progesteronu i prolaktyny. W czasie ciąży zwiększa się zapotrzebowanie na insulinę. Czasami trzustka nie jest w stanie pracować na tyle wydajnie, aby je pokryć. Kolejną przyczyną może być też narastająca insulinooporność (zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę), będąca wynikiem zbyt dużego przyrostu masy ciała podczas ciąży. Część kobiet jest narażona w większym stopniu na rozwój cukrzycy ciążowej. Czynniki które zwiększają ryzyko wystąpienia choroby to:
- przebycie cukrzycy w poprzedniej ciąży;
- otyłość lub nadwaga jeszcze przed zajściem w ciążę;
- nadciśnienie tętnicze lub zespół policystycznych jajników;
- wiek >35 lat;
- występowanie cukrzycy w rodzinie;
- poronienia, wielowodzie lub inne komplikacje występujące w przebytych ciążach;
- wcześniejsze urodzenie dziecka o masie >4 kg.
Największe zmiany w przemianach węglowodanów w organizmie kobiety zachodzą w drugiej połowie ciąży. Nie tylko znacząco wzrasta wówczas poziom wyżej wymienionych hormonów, ale także rośnie oporność na insulinę. Tendencja ta stopniowo nasila się, osiągając największą intensywność w trakcie III trymestru. Wówczas to, zapotrzebowanie na insulinę może być nawet o 100% większe niż przed zajściem w ciążę. Cukrzyca ciążowa jest diagnozowana coraz częściej - może dotyczyć ponad 10% kobiet w ciąży. Uważa się, że jest to wynik przede wszystkim opóźniającego się wieku zachodzenia w ciążę, a także narastającego problemu nadwagi i otyłości.
Cukrzyca w ciąży - objawy i konsekwencje
Cukrzyca ciężarnych może nie dawać zauważalnych objawów. Częstsze oddawanie moczu, wzrost apetytu lub zmęczenie to nie tylko objawy cukrzycy, ale również typowe dolegliwości, których doświadcza większość kobiet oczekujących potomstwa. Dlatego też cukrzyca ciążowa znacznie częściej wykrywana jest dzięki badaniom niż wskutek odczuwanych objawów. U każdej kobiety należy przeprowadzić odpowiednie testy, aby wykluczyć chorobę.
Cukrzyca w ciąży jest klasyfikowana jako ciąża wysokiego ryzyka. Ma to silne uzasadnienie. Już nawet niewielka hiperglikemia (podwyższony poziom glukozy we krwi) wiąże się z wyraźnie większym ryzykiem komplikacji i może negatywnie wpływać na rozwój dziecka. Szacuje się, że mniej więcej w 10% wykrytych przypadków cukrzycy ciążowej, choroba wystąpiła już przed ciążą, tylko nie była wykryta. Jest to bardzo niebezpieczna sytuacja, ponieważ wysokie stężenie cukru we krwi w pierwszych tygodniach rozwoju płodu zwiększa ryzyko pojawienia się wad wrodzonych u dziecka. Hiperglikemia jest bardzo niekorzystna w procesie organogenezy, podczas której kształtują się i rozwijają wszystkie narządy u malucha. U tych dzieci częściej pojawiają się wady serca, wady układu nerwowego, wady kręgosłupa i zniekształcenia kości. Płód może też rozwijać się wolniej. Kobiety cierpiące na cukrzycę ciężarnych częściej rodzą wcześniaki, które obarczone są większym ryzykiem powikłań w stosunku do dzieci urodzonych o czasie. Jest u nich większe prawdopodobieństwo wystąpienia niedojrzałości układu oddechowego, niedotlenienia i infekcji. W przypadku cukrzycy ciążowej, znacznie częściej dochodzi też do nadmiernego wzrostu masy ciała u dzieci. Podczas porodu naturalnego są one bardziej narażone na różnego rodzaju urazy. Może pojawić się też hipotrofia wewnątrzmaciczna - zbyt niska masa urodzeniowa. Noworodki są również zagrożone pojawianiem się zaburzeń metabolicznych po porodzie.
Jak zdiagnozować cukrzycę u kobiet będących w ciąży?
Należy wykonać wstępne oznaczenie stężenia glukozy we krwi na początku ciąży. Powinno być ono zlecone przez ginekologa już na pierwszej wizycie pacjentki. Jeśli kobieta jest w grupie ryzyka, wymienionej wyżej, lekarz może zlecić od razu wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą. Jeśli wyniki będą poprawne, test ten należy powtórzyć pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży. Wszystkie inne ciężarne, u których oznaczenie poziomu glukozy we krwi mieściło się w granicach normy i nie są obciążone większym ryzykiem rozwoju cukrzycy w ciąży, również powinny wykonać test obciążenia glukozą. Standardowo, wykonuje się go właśnie między 24. a 28. tygodniem ciąży. Polega on na wypiciu roztworu, który zawiera 75 g glukozy. Następnie oznacza się stężenie cukru we krwi. Jeśli w 2. godzinie po teście glikemia przekroczy 200 mg/dl, diagnozuje się cukrzycę.
Choroba ta najczęściej zanika po porodzie. Poziom cukru ulega wówczas normalizacji u zdecydowanej większości kobiet. Należy jednak pamiętać, że są one już obarczone większym ryzykiem rozwoju cukrzycy w kolejnych latach. Z tego względu zaleca się regularne oznaczanie poziomu glukozy we krwi raz do roku. Po połogu natomiast zaleca się ponowne wykonanie doustnego testu z 75 g glukozy.
Leczenie cukrzycy w ciąży
Cukrzyca ciążowa wymaga odpowiedniego leczenia. Podstawą jest dieta, która powinna zapewnić unormowany poziom glukozy we krwi. U wielu kobiet ciężarnych takie postępowanie połączone z aktywnością fizyczną jest wystarczające i nie ma potrzeby włączania leczenia farmakologicznego. Ważne jest jednak regularne, samodzielne (po uprzednim przeszkoleniu) oznaczanie stężenia cukru. Wysiłek fizyczny ma duże znaczenia dla zmniejszenia insulinooporności i obniżenia glikemii. Jeśli nie ma przeciwwskazań, preferowane aktywności u kobiet ciężarnych z cukrzycą to spacery, pływanie i inne ćwiczenia o umiarkowanej intensywności. W przypadku nieuzyskania oczekiwanego spadku poziomu glukozy, konieczne może okazać się podawanie insuliny. Jej bezpieczeństwo stosowania w trakcie ciąży potwierdzone jest licznymi badaniami. Jest to właściwie jedyny lek na cukrzycę, który może być bezpiecznie przyjmowany w okresie ciąży. Z tego względu ważne jest planowanie ciąży u kobiet z cukrzycą. Dla zdrowia dziecka, konieczna może być zmiana dotychczasowego leczenia i przejście na insulinę. W niektórych przypadkach dopuszcza się kontynuowanie terapii metforminą. Ważne jest, aby do zajścia w ciążę doszło przy dobrze wyrównanej glikemii.
Cukrzyca a ciąża - zalecenia
Oto podsumowanie najważniejszych zaleceń dla kobiet z cukrzycą ciążową:
- dieta cukrzycowa i regularna kontrola masy ciała - 5-6 regularnych posiłków w ciągu dnia; zaleca się wybieranie produktów o niskim indeksie glikemicznym, surowych warzyw, pieczywa razowego i innych produktów niepowodujących wysokiego skoku cukru;
- odpowiednia kaloryczność posiłków - ok. 30 kcal na kg masy ciała, a u pacjentek z nadwagą 25-30 kcal;
- zastępowanie cukru słodzikami z wyjątkiem sacharyny, która przechodzi przez łożysko, a jej wpływ na rozwijający się płód nie jest jeszcze znany;
- aktywność fizyczna o umiarkowanym nasileniu;
- suplementacja kwasu foliowego przynajmniej przez okres 6 tygodniu przed zajściem w ciążę i jego kontynuacja w pierwszym trymestrze;
- w razie konieczności włączenie do leczenia insuliny, która jest bezpieczna dla dziecka;
- karmienie piersią w przypadku braku przeciwwskazań.
Przygotowanie do ciąży, właściwe leczenie i stosowanie się do zaleceń daje kobiecie szanse na urodzenie zdrowego dziecka podobne do tych, jakie ma zdrowa kobieta, niechorująca na cukrzycę. Ważna jest ścisła współpraca z lekarzem i regularna kontrola poziomu cukru.
Bibliografia:
- Cypryk K., Cukrzyca ciążowa - rozpoznawanie i leczenie, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, tom 1, nr 2, s. 41-44.
- Łagoda K., Kobus G., Bachórzewska-Gajewska H., Wpływ cukrzycy ciążowej na rozwój płodu i noworodka, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2008, 4, s.168-173.
- Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020, Diabetologia Praktyczna 2020, tom 6, nr 1.
