Złośliwy nowotwór jelita grubego to choroba wykrywana w Polsce wciąż zbyt późno. Przekłada się to na gorsze rokowanie i krótszy okres przeżycia chorych. Jakie objawy może powodować rak jelita grubego? Które badania umożliwiają wczesne wykrycie zmian nowotworowych, jeszcze przed pojawieniem się pierwszych symptomów choroby?
Spis treści:
- Czym jest nowotwór jelita grubego?
- Rak jelita grubego – objawy choroby
- Przyczyny sprzyjające rozwojowi raka jelita grubego
- Diagnostyka raka jelita grubego - jak badania należy wykonać?
- Leczenie raka jelita grubego
- Rak jelita grubego - rokowania
- Czy rak jelita grubego daje przerzuty?
- Profilaktyka raka jelita grubego, czyli jak uniknąć choroby
Czym jest nowotwór jelita grubego?
Rakiem jelita grubego określamy nowotwór złośliwy rozwijający się w obrębie okrężnicy (najdłuższej części jelita grubego) lub odbytnicy. Jest to jeden z najczęściej występujących nowotworów złośliwych na świecie. W Polsce, w 2018 roku, stanowił on 3. co do częstości występowania nowotwór złośliwy u mężczyzn i 2. u kobiet. Częściej, choroba ta występuje u pacjentów płci męskiej. Od wielu lat, liczba zachorowań wzrasta. Związane jest to najpewniej z prowadzonym stylem życia.
Do zachorowania na
raka jelita grubego w większości przypadków dochodzi po 60 roku życia. Choroba ta rzadko rozwija się u osób mających mniej niż 40 lat. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych i szybkie wdrożenie leczenia wiążą się z lepszym rokowaniem.
Rak jelita grubego – objawy choroby
Objawy raka jelita grubego na wczesnym etapie choroby praktycznie nie występują lub są na tyle niespecyficzne i niecharakterystyczne, że trudno jest powiązać je z chorobą nowotworową. Bóle i skurcze brzucha lub wzdęcia pacjenci częściej składają na karb spożywanych posiłków lub chorób podstawowych, na które cierpią. Dlatego właśnie, tak ważne są regularne badania profilaktyczne, które umożliwiają wykrycie nowotworu jelita grubego we wczesnym stadium, jeszcze przed pojawieniem się wyraźnych objawów.
W bardziej
zaawansowanym stadium choroby mogą wystąpić takie symptomy jak:
- krew w stolcu - nie zawsze obecność krwi w stolcu widoczna jest gołym okiem. W przypadku tego schorzenia częściej stwierdza się obecność krwi utajonej, którą można wykryć jedynie dzięki przeprowadzeniu odpowiednich badań,
- zmiana rytmy wypróżnień - nawracające biegunki, zaparcie lub naprzemienne występowanie obu tych zaburzeń,
- dolegliwości bólowe, skurcze brzucha,
- uczucie niepełnego wypróżnienia,
- nawracające od dłuższego czasu wzdęcia,
- przewlekłe zmęczenie, osłabienie,
- niezamierzony spadek masy ciała.
Początkowo, rak jelita grubego rozwija się najczęściej bezobjawowo. Dopiero w późniejszym stadium choroby pojawiają się takie symptomy jak nawracające bóle brzucha, wzdęcia, zmiana rytmy wypróżnień, spadek masy ciała i przewlekłe zmęczenie.
Przyczyny sprzyjające rozwojowi raka jelita grubego
Ryzyko zachorowania na raka jelita wzrasta pod wpływem takich czynników jak:
- dieta - uważana jest za główny środowiskowy czynnik ryzyka nowotworu złośliwego jelita. Częste spożywanie posiłków bogatotłuszczowych, a także czerwonego, przetworzonego mięsa związane jest ze zwiększonym ryzykiem zachorowania,
- nadużywanie alkoholu,
- palenie tytoniu,
- otyłość - widoczny jest wyraźny związek między masą ciała a częstością zachorowań na ten nowotwór. Osoby z BMI powyżej 30 kg/m² chorują znacznie częściej niż pacjenci o prawidłowej masie ciała. Zależność ta jest silniejsza u mężczyzn,
- niska aktywność fizyczna i siedzący tryb życia,
- polipy w obrębie jelita grubego - uważane są one za zmiany przedrakowe, które mogą przekształcić się w przyszłości w nowotwór,
- choroby zapalane jelita - wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna,
- przebycie tego rodzaju nowotworu w przeszłości - nawet u osób, u których udało się w całości usunąć zmianę nowotworową, występuje większe ryzyko ponownego zachorowania,
- wiek - nowotwór częściej rozwija się po 50. roku życia. U pacjentów po 70. roku życia częstość zachorowań spada.
Czy rak jelita grubego jest dziedziczny?
W zdecydowanej większości przypadków raka jelita grubego choroba ta rozwija się u osób nieobciążonych genetycznie. Są to tzw. zachorowania sporadyczne. Jedynie u ok. 20% chorych stwierdza się zwiększoną tendencję wśród najbliższych członków rodziny do zachorowania na raka jelita. Co więcej, predyspozycje genetyczne obserwuje się jedynie u połowy z nich. W pozostałych przypadkach być może występują te same czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju choroby nowotworowej. Przekłada się to na występowania raka jelita u kilku członków rodziny.
Diagnostyka raka jelita grubego - jak badania należy wykonać?
W diagnostyce raka jelita grubego wykorzystuje się różne badania. Jednym z nich jest kolonoskopia. Należy ona do badań przesiewowych i wykonywana może być bezpłatnie u pacjentów między 50. a 65. rokiem życia oraz u młodszych, jeśli wśród członków najbliższej rodziny diagnozowano tę chorobę. Kolonoskopia umożliwia m.in. obejrzenie błony śluzowej jelita, pobranie wycinków do badania histopatologicznego, zatamowanie niewielkich krwawień i usunięcie polipów. Wymagane jest odpowiednie przygotowanie się pacjenta do tego badania.
Nowszym badaniem diagnostycznym jest
kolonoskopia wirtualna. Polega ona na podaniu powietrza do światła jelita grubego i wykonaniu tomografii komputerowej. Kolonoskopia wirtualna pozwala zrekonstruować ściany i wnętrze jelita w formie trójwymiarowej. Umożliwia ona uzyskanie informacji na temat niepożądanych zmian występujących w jelicie grubym oraz stopnia ich zaawansowania.
Istotnym badaniem proktologicznym, które zaleca się przeprowadzać u wszystkich pacjentów, u których zachodzi podejrzenie choroby nowotworowej jest badanie
per rectum (palcem przez odbyt). W badaniu tym można wyczuć guz lub inne patologiczne zmiany do wysokości kilku centymetrów od brzegu odbytu (w obrębie części jelita, do której sięga palec osoby badającej). Aby wykryć
utajone krwawienie z przewodu pokarmowego, można przeprowadzić test na krew utajoną. Obecnie najczęściej stosowane są do tego celu testy, które nie wymagają od pacjenta ograniczeń dietetycznych.
Przy podejrzeniu nowotworów jelita grubego zlecone zostać mogą również inne badania: testy laboratoryjne, rektoskopia, a rzadziej również obrazowanie RTG z podwójnym kontrastem. Lekarz zleca odpowiednie badania w zależności od
objawów raka jelita grubego, jakie występują u pacjenta. Konieczne może być przeprowadzenie kilku badań, umożliwiających dokładne poznanie zmiany, jej lokalizacji i stopnia zaawansowania choroby.
Badania umożliwiające wykrycie raka okrężnicy lub raka odbytnicy zleca lekarz na podstawie zgłaszanych przez pacjenta objawów. Cennym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce choroby nowotworowej jelita jest kolonoskopia. Umożliwia ona wykrycie niepożądanych zmian w obrębie jelita, a w części przypadków również ich usunięcie.
Leczenie raka jelita grubego
Główną rolę w leczeniu nowotworu jelita grubego odgrywa leczenie chirurgiczne. Przy niewielkich, pojedynczych zmianach nowotworowych, można je usunąć np. dzięki kolonoskopii. Najczęściej jednak, komórki nowotworowe wycinane są łącznie z fragmentem jelita i znajdującymi się w okolicy węzłami chłonnymi. Czasami lekarz decyduje o przeprowadzeniu laparoskopii, która jest zabiegiem mniej inwazyjnym w porównaniu do klasycznej operacji. Jednocześnie nie jest mniej skuteczna i wiąże się z krótszym okresem rekonwalescencji.
Przed operacją, części pacjentom zleca się radioterapię. Napromieniowanie ma na celu zmniejszenie zmiany nowotworowej i ułatwienie jej całkowitego wycięcia. Z tego samego powodu przeprowadzana jest też chemioterapia. Obie metody leczenia mogą być stosowane również po operacji, aby zwiększyć skuteczność leczenia.
Nowotwór jelita może być leczony również z wykorzystaniem terapii celowanej. Stosowane są w niej przeciwciała monoklonalne, ukierunkowane na wybiórcze niszczenie komórek nowotworowych.
Pacjent z
nowotworem jelita grubego zawsze musi mieć indywidualnie opracowany schemat leczenia. Odpowiednią metodę leczenia dobiera się przede wszystkim w oparciu o stadium rozwoju raka jelita grubego i stan pacjenta. Każdy sposób leczenia ma pewne ograniczenia i przeciwwskazania, które również muszą zostać wzięte pod uwagę podczas opracowywania najlepszej metody leczenia choroby nowotworowej u danego pacjenta.
Rak jelita grubego - rokowania
Przy raku jelita grubego, podobnie jak przy wielu innych chorobach nowotworowych, największy wpływ na rokowanie ma stadium zaawansowania nowotworu. Im jest ono niższe, tym lepsze jest rokowanie. Im wcześniej wykryta zostaje zmiana nowotworowa, tym pacjent ma większe szanse na całkowite wyleczenie i powrót do pełnego zdrowia. Przy bardziej zaawansowanych zmianach, poprawę rokowania uzyskuje się łącząc kilka metod leczenia. Szybkie wprowadzenie leczenia uzupełniającego może w wielu przypadkach wydłużyć życie pacjentów.
Dostęp do nowych metod
leczenia raka jelita, w tym do terapii celowanej, wpłynął na poprawę wskaźnika przeżywalności chorych na przestrzeni ostatnich lat. Nadal jednak nowotwór ten wykrywany jest zbyt późno, co negatywnie wpływa na rokowanie.
Czy rak jelita grubego daje przerzuty?
Przy raku jelita grubego przerzuty dotyczą znacznego odsetka pacjentów. W pierwszej kolejności przerzuty najczęściej pojawiają się w węzłach chłonnych. Pierwszym objawem choroby, który może zostać zauważony przez chorego jest czasami właśnie wyczuwalny guz w pachwinie. Przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych obserwuje się u około 30% pacjentów. W bardziej zaawansowanych stadiach rozwoju rak jelita może dawać przerzuty odległe. Zazwyczaj rozwijają się one w jamie brzusznej, a dokładniej w wątrobie. Ze względu na późne wykrywanie choroby, u 20-25% pacjentów w momencie postawienia diagnozy obecne są już przerzuty odległe. W połowie przypadków dotyczą one właśnie wątroby. Rak jelita dość często daje też przerzuty do płuc.
Profilaktyka raka jelita grubego, czyli jak uniknąć choroby
Profilaktyka omawianej choroby nowotworowej obejmuje zarówno profilaktykę pierwotną, jak i profilaktykę wtórną. Profilaktyka pierwotna to odpowiednie zmiany w sposobie żywienia i stylu życia, które zmniejszają ryzyko zachorowania. Rozwinięcie tego tematu znajduje się w dalszej części artykułu. W zapobieganiu zbyt późnemu wykrywaniu choroby istotną rolę odgrywa również profilaktyka wtórna, obejmująca badania przesiewowe. Osoby po 50. roku życia (lub młodsze, jeśli w rodzinie diagnozowano nowotwór jelita) powinny poddać się badaniom przesiewowym, takim jak np. wspomniana już kolonoskopia. Jeśli wynik badania będzie prawidłowy, kolejne zaleca się wykonać po upływie 10 lat lub wcześniej, jeśli pojawią się niepokojące objawy. Kolonoskopia umożliwia też usunięcie polipów zlokalizowanych w jelicie grubym, które w ciągu kilku, a częściej kilkunastu lat przekształcają się często w zmiany nowotworowe. Cennym badaniem jest też test na krew utajoną w kale. Badania przesiewowe ułatwiają wykrycie choroby nowotworowej we wczesnym stadium, kiedy sam pacjent nie odczuwa zazwyczaj jeszcze żadnych dolegliwości.
Pamiętajmy również o tym, że osoby które w przeszłości chorowały na ten rodzaj nowotworu, obarczone są większym ryzykiem ponownego zachorowania. Konieczne jest więc przeprowadzanie u tej grupy chorych regularnych badań, które umożliwią wczesne wykrycie nawracających zmian.
Rak jelita grubego a styl życia i dieta
Nowotworowi złośliwemu rozwijającemu się w jelicie, można zapobiegać eliminując czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania. Najistotniejszym z nich jest właśnie dieta, czyli sposób odżywiania się.
Zaleca się:
- ograniczenie spożycia czerwonego, przetworzonego mięsa,
- zwiększenie spożycia dobrej jakości ryb,
- częstsze spożywanie warzyw i owoców (zalecana ilość to minimum 400-500 g tych produktów na dobę),
- zwiększenie spożycia produktów pełnoziarnistych, bogatych w błonnik,
- wyeliminowanie lub ograniczenie alkoholu.
W ramach profilaktyki rekomenduje się rzucenie palenia. Bardzo ważna jest też
regularna aktywność fizyczna. Siedzący tryb życia jest jednym z czynników zwiększających szanse zachorowania na raka. Regularny wysiłek fizyczny pomaga je ograniczyć. Odpowiedni sposób żywienia łącznie z aktywnością fizyczną w kluczowy sposób wpływają na masę ciała. Obserwuje się rzadszy rozwój choroby nowotworowej wśród pacjentów z prawidłową masą ciała. Ruch trwający minimum 30 minut dziennie, przez 5-6 dni w tygodniu może obniżyć prawdopodobieństwo rozwoju zmian nowotworowych w obrębie jelita.
Rak jelita grubego rozwija się podstępnie, zazwyczaj nie powodując w początkowym stadium żadnych niepokojących objawów. Im później wykryty zostaje nowotwór, tym gorsze jest rokowanie. Regularnie wykonywane badania przesiewowe mogą pomóc we wczesnym wykryciu zmian nowotworowych i szybkim wprowadzeniu leczenia. Większa świadomość społeczeństwa dotycząca częstości występowania tego rodzaju nowotworu, jego rozwoju oraz istotności profilaktyki wtórnej być może zachęciłaby pacjentów do poddawania się zalecanym badaniom przesiewowym.
Bibliografia:
- Zyśk R., Wysocki P., Wyrwicz L.,Rak jelita grubego - społeczne znaczenie zmian w zakresie epidemiologii i możliwości leczenia w Polsce. Onkol. Prak. Klin. 2014, 10, 4, 212-223
- Potemski P., Bujko K., Rutkowski A., Krzakowski M., Clinical practice guidelines for diagnosis and treatment of colon (C18) and rectosigmoid junction (C19) cancer.Oncol Clin Pract 2020, 16, doi: 10.5603/OCP.2020.0030
- Lebda-Wyborny T., Barczyk A., Pilch-Kowalczyk J., Wirtualna kolonoskopia CT - nowa metoda oceny patologii jelita grubego.Chirurgia Polska 2008, 10, 88-100
- Rekomendacja nr 59/2022 z dnia 21 czerwca 2022r Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w sprawie zasadności zakwalifikowania świadczenia opieki zdrowotnej: Program badań przesiewowych raka jelita grubego jako świadczenia gwarantowanego z zakresu programów zdrowotnych
- Janiak A., Połowinczak-Przybyłek J., Czyżykowski R., Potemski P.Clinical significance of primary tumour location in colorectal cancer — a review. Oncol Clin Pract. 2021, 17, doi: 10.5603/OCP.2020.0043.
