Maślan sodu korzystnie wpływa na pracę jelit, ale coraz częściej pojawiają się doniesienia na temat jego działania na metabolicznego. Czy substancja ta obecnie stosowania w łagodzeniu objawów związanych z IBS i chorobami zapalnymi jelit znajdzie również zastosowanie jako środek do postępowania dietetycznego w insulinooporności, otyłości czy nawet cukrzycy? Czym kierować się wybierając preparat z maślanem? Jakie wykazuje on właściwości i jak działa na organizm.
Spis treści:
- Czym jest maślan sodu?
- Co sprawia że ilość kwasu masłowego w jelitach się obniża?
- Maślan sodu – jak działa?
- Właściwości prozdrowotne maślanu sodu
- Kiedy stosować maślan sodu
- Maślan sodu na jelita
- Maślan sodu na refluks
- Dieta a maślan sodu
- Jak odżywianie wpływa na ilość kwasu masłowego w organizmie
Czym jest maślan sodu?
Maślan sodu to sól sodowa kwasu masłowego, który zaliczany jest do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. To naturalna substancja, która wraz z kwasem octowym i propionowym produkowana jest w jelicie grubym w wyniku fermentacji bakteryjnej nierozpuszczalnych węglowodanów i oligosacharydów. Wiele szczepów bakteryjnych (m.in. Clostridium spp., Eubacterium spp., Fusobacterium spp. i Butyrivibrio spp.), które fizjologicznie kolonizują m.in. jelito grube, powoduje fermentację niestrawnych włókien błonnika pokarmowego, opornej skrobi, polisacharydów czy też alkoholi cukrowych, tj. sorbitolu i mannitolu. W wyniku tego procesu powstają wspomniane kwasy.
Sam kwas masłowy jest oleistą cieczą o silnym i nieprzyjemnym zapachu zjełczałego masła. Natomiast maślan sodu charakteryzuje się stałym stanem skupienia, większą stabilnością i nieco lepszym zapachem, a co więcej w roztworze wodnym łatwo przechodzi w formę kwasu masłowego. Ze względu na te właściwości maślan sodu wykorzystywany jest w badaniach nad mechanizmem działania całej grupy krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Chociaż jego stężenie w jelitach jest najniższe. Kwas masłowy w postaci soli sodowej znalazł zastosowanie jako dodatek do preparatów mlekozastępczych, pasz dla zwierząt oraz jako suplement diety wspierający funkcjonowanie jelit i nie tylko.
Co sprawia że ilość kwasu masłowego w jelitach się obniża?
Kwas masłowy wytwarzany jest z niestrawialnych węglowodanów przez bakterie jelitowe. Jeśli w codziennej diecie zabraknie substratów do jego produkcji, obniży się również jego ilość w jelitach. Obecnie ze względu na spożywanie coraz większej ilości wysokoprzetworzonej żywności bogatej w cukry proste i ubogiej w błonnik pokarmowy krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, w tym kwas masłowy, mają znacznie utrudnioną endogenną syntezę.
Oczywiście ubogo błonnikowa dieta to w wielu przypadkach kwestia wyboru i upodobań żywieniowych. Niemniej jednak może stanowić również zalecenie dietetyczne. Spożywanie niestrawialnych węglowodanów w dużych ilościach jest przeciwwskazane m.in. w zespole jelita drażliwego czy też we wrzodziejącym zapaleniu jelit. Wtedy też warto rozważyć dodatkowe stosowanie preparatów z maślanem w formie kapsułek.
Maślan sodu – jak działa?
Najwyższe stężenie kwasu masłowego oznacza się w okrężnicy (część jelita grubego), gdzie jest on produkowany. Działa on stymulująco na fizjologiczną florę jelitową oraz błonę śluzową przewodu pokarmowego. Pośrednio, po wchłonięciu się do krwi, maślan sodu oddziałuje również na inne narządy i tkanki.
Jak maślan działa na jelita i mikrobiotę? - jego wyższe stężenie ogranicza ilość chorobotwórczych szczepów bakteryjnych odpowiadających za rozwój m.in. biegunki, a tym samym wzrost dobrych bakterii jelitowych,
- pomaga utrzymać integralność komórek nabłonka jelit bezpośrednio, stabilizując każdą z nich i wspomagając ich funkcjonalność, tj. transport, wchłanianie, działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, immunoregulacyjne, regeneracyjne, wsparcie motoryki,
- stymuluje produkcję śluzu, co pozwala na mechaniczną ochronę nabłonka,
- pobudza resorpcję zwrotną, chroniąc przed nadmierną utratą wody i elektrolitów np. podczas rozwolnienia.
Maślan transportowany jest ze światła jelit przez błonę komórkową do wnętrza komórek. Tam ulega metabolizmowi, a tylko niewielka jego ilość przedostaje się do krwioobiegu. Wiele mechanizmów związanych z działaniem kwasu masłowego poza przewodem pokarmowym nie jest do końca poznanych. Ze względu na regulację pH jelitowego wszystkie krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe wpływają na wchłanianie wapnia, żelaza i magnezu. Tym samym pośrednio oddziałują na funkcjonowanie wielu układów. Wpływają one również na metabolizm glukozy i białek w wątrobie, a przede wszystkim są one głównym źródłem energii dla komórek w organizmie.
Właściwości prozdrowotne maślanu sodu
Maślan sodu wykazuje korzystne działanie w obrębie błony śluzowej i mocno wspiera funkcjonowanie komórek nabłonkowych jelit. Zapewnia integralność bariery jelitowej, co ma ogromne znaczenie dla prawidłowego działanie niemal całego przewodu pokarmowego. Ponadto jego właściwości przeciwzapalne, regeneracyjne, immunoregulacyjne oraz stymulujące mikroflorę sprawiają, że wykorzystywany jest on jako wsparcie leczenia podstawowego wielu chorób jelit. Można po niego sięgać w przebiegu biegunki infekcyjnej, stresowej czy związanej z nadwrażliwością pokarmową, a także w chorobach zapalnych jelit.
Pojawiają się również badania wskazujące na antynowotworowe działanie maślanu sodu. Wskazują one na hamowanie cyklu komórkowego oraz różnicowania się komórek rakowych w obrębie jelita grubego, a także pobudzenie apoptozy (niszczenia) zmienionych nowotworowo komórek. Dodatkowo maślan aktywuje enzymy detoksykacyjne, które chronią zdrowe komórki przed czynnikami rakotwórczymi.
Kiedy stosować maślan sodu
Maślan sodu to krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy, który cieszy się dużą popularnością. Stosuje się go w wielu schorzeniach układu pokarmowego jako wsparcie leczenia podstawowego, ale także dla uzupełnienia diety, gdy pojawiają się różnego rodzaju zaburzenia, tj. biegunka, zaparcia, wzdęcia bez wyraźnie określonej przyczyny, niebędące objawem chorób.
Maślan sodu na jelita
Maślan sodu wpływa na prawidłowe funkcjonowanie jelit. Odpowiadają za to 2 mechanizmy działania tego składnika, tj. regulacja składu ilościowego i jakościowego flory bakteryjnej oraz stabilizacja komórek nabłonka jelit i zapewnienie ich integralności.
Dzięki temu preparaty zawierające maślan sodu zalecane są do postępowania dietetycznego, a w niektórych przypadkach również do długotrwałego stosowania w takich schorzeniach jak:
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego - Crohna - stanowi głównie uzupełnienie leczenia podstawowego w chorobach zapalnych jelit, łagodzi stan zapalny, działa immunoregulacyjnie,
- zespół jelita drażliwego - korzystnie wpływa na motorykę przewodu pokarmowego, reguluje rytm wypróżnień i łagodzi dolegliwości bólowe,
- SIBO (przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego) - normalizuje skład jakościowy i ilościowy flory bakteryjnej,
- zapalenie jelita grubego - działa przeciwzapalnie i regenerująco,
- choroba uchyłkowa - wspomaga regenerację i pobudza proliferację komórek, działa przeciwzapalnie, ale też zmniejsza ryzyko rozwoju zapalenia i ewentualnych powikłań,
- biegunka wirusowa i bakteryjna - pobudza resorpcję zwrotną sodu i wody w jelicie, działa przeciwzapalnie i mocno regeneracyjnie, co ma znaczenie również w okresie rekonwalescencji; ponadto hamuje namnażanie się patologicznych bakterii jelitowych,
- powikłania po radioterapii - naświetlania z powodu nowotworów narządu rodnego, prostaty, odbytnicy i innych narządów miednicy mniejszej często przyczyniają się do przewlekłego stanu zapalnego błony śluzowej jelita grubego; maślan zapobiega powikłaniom popromiennym, zmniejsza stan zapalny i regeneruje śluzówkę jelita,
- zanikowe zapalenie błony śluzowej jelita wyłączonego z pasażu, np. na skutek zabiegu chirurgicznego - wpływa mocno regeneracyjnie na jelito, zabezpiecza przed rozwojem stanu zapalnego i umożliwia wykonanie operacji jego odtworzenia.
Ze względu na prozdrowotne właściwości maślan sodu wykorzystywany jest jako uzupełnienie terapii wielu schorzeń dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Wykazuje również korzystne działanie niemal na cały organizm wspomagając procesy metaboliczne.
Maślan sodu na odchudzanie
Coraz częściej mówi się o tym, że niewłaściwy skład mikroflory jelitowej wpływa na wzrost masy ciała i generuje skłonność do otyłości. Znany jest również korzystny wpływ maślanu sodu na bakterie jelitowe. Ich właściwa ilość oraz skład jakościowy to wsparcie dla utrzymania prawidłowej masy ciała. Co więcej, kwas masłowy działa receptorowo, wiążąc się z receptorami na powierzchni komórek endokrynnych jelit. W efekcie czego dochodzi o zahamowania motoryki w przewodzie pokarmowym oraz zwiększenia uczucia sytości.
Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe regulują procesy związane z rozpadem tkanki tłuszczowej. Co więcej, maślan zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Są to obiecujące aspekty, które pozwolą na jego stosowanie jako wsparcia w walce z redukcją masy ciała oraz insulinoopornością czy nawet cukrzycą typu 2.
Maślan sodu na refluks
Refluks może stanowić objaw towarzyszący chorobom jelit, w których maślan sodu często jest stosowany. Pojawia się m.in. w przebiegu zespołu jelita drażliwego czy SIBO. Kwas masłowy korzystnie wpływa na zniwelowanie wszystkich symptomów chorobowych, w tym również refluksu.
Maślan sodu a tarczyca
Hormony tarczycy mają ogromny wpływ na metabolizm. W przebiegu nadczynności gruczołu tarczowego mogą pojawiać się biegunki. Natomiast przy jego niedoczynności - zaparcia. Maślan, jako składnik korzystnie wpływający na funkcjonowanie i motorykę jelit pomoże uregulować procesy wypróżniania. Podobnie jak probiotyki jest rekomendowany jako uzupełnienie diety dla pacjentów z zaburzeniami tarczycy w przebiegu, których pojawiają się problemy gastryczne.
Dieta a maślan sodu
Kwas masłowy jest naturalną substancją występującą w organizmie człowieka. Produkowany jest on w okrężnicy z wykorzystaniem bakterii ją kolonizujących. Do jego syntezy niezbędne są złożone węglowodany. U noworodków i niemowląt endogennym źródłem maślanu są mucyny i oligosacharydy mleka matki. Maślan sodu stanowi również dodatek do preparatów mlekozastępczych, co stanowi istotne źródło tego składnika dla maluchów żywionych mlekiem modyfikowanym.
Jak odżywianie wpływa na ilość kwasu masłowego w organizmie
Jak już wspomniano do wytwarzania maślanu w jelicie grubym niezbędne są złożone węglowodany. Ich najbogatszym źródłem są owies, otręby i oporna skrobia. Tą ostatnią znaleźć można w takich produktach spożywczych jak:
- surowe warzywa, w tym głównie surowe ziemniaki,
- częściowo zmielone ziarna zbóż i nasion,
- zielone banany.
To niestrawione węglowodany pokarmowe, takie które uniknęły rozkładu przez enzymy trawienne w wyższych partiach przewodu pokarmowego, trafiają do jelita grubego i stanowią składnik do syntezy kwasu przez bakterie. Im więcej pojawi się ich w diecie tym poziom kwasu masłowego będzie wyższy.
Produkty bogate w kwas masłowy
Sam kwas masłowy występuje naturalnie w mleku oraz jego przetworach. Decyduje on m.in. o smaku serów. Warto pamiętać, że im większe stężenie kwasu masłowego w produkcie, tym jego zapach jest mniej przyjemny. Niemniej jednak ilość kwasu masłowego w pożywieniu jest śladowa i niewystarczająca do uzyskania korzystnego efektu w obrębie układu pokarmowego. Poza tym podany w formie pożywienia egzogenny kwas masłowy jest natychmiast wychwytywany i wykorzystywany przez nabłonek górnego odcinka przewodu pokarmowego i nie trafia do jelit.
Maślan sodu – preparaty
W związku z tym, że dostarczanie maślanu w diecie jest mało efektywne, a spożywanie dużych ilości produktów bogatych w oporną skrobię i nierozpuszczalne frakcje błonnika pokarmowego nie zawsze jest wskazane, warto sięgać po preparaty zawierające maślan sodu.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz zespół jelita drażliwego to przykłady schorzeń, gdzie obserwuje się korzystne działanie maślanu sodu. Składnik ten regularnie stosowany ogranicza objawy kliniczne choroby i wydłuża okres remisji. Niemniej jednak dieta bogata w błonnik pokarmowy może zaostrzać dolegliwości chorobowe. Dostarczanie składnika do wewnętrznej produkcji maślanu jest utrudnione. Dlatego jego dobrym źródłem w diecie są dostępne w aptekach preparaty.
Dostępne na rynku preparaty z maślanem sodu zarejestrowane są jako suplementy diety lub żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Oczywiście znacznie większej kontroli jeśli chodzi o produkcję podlegają preparaty stosowane w celach terapeutycznych niż te zażywane dla uzupełnienia diety. Rejestracja preparatu z maślanem to jeden z aspektów, na które warto zwrócić uwagę przy jego wyborze, znaczenie mają również jego właściwości. Maślan sodu bardzo szybko metabolizuje się w przewodzie pokarmowym. Potrzeba zatem technologicznych rozwiązań, aby substancja mogła zostać przetransportowana w miejsce, gdzie będzie najlepiej wykorzystana, czyli do jelita grubego.
W dobrej jakości preparatach wykorzystuje się mikrootoczkowanie. Polega ono na zamknięciu substancji aktywnej w mikrogranulkach lipidowych. Dodatkowo te mikrogranulki z maślanem sodu zabezpieczone są w żelowej kapsułce. Pozwala to na ochronę substancji czynnej przed działaniem soku żołądkowego i enzymów trawiennych w dolnych odcinkach układu pokarmowego oraz wyeliminowanie nieprzyjemnego zapachu maślanu. Zatem łatwa do połknięcia kapsułka umożliwia uwolnienie maślanu w jelicie grubym, co zapewnia najlepsze działanie preparatu.
Wybierając preparat z maślanem sodu, warto zwrócić uwagę również na jego zawartość w pojedynczej dawce czy kapsułce. Zwykle specjaliści rekomendują 150 mg maślanu sodu do zażywania 2 razy na dobę. Niektóre dietetyczne środki mają nawet 300 mg składnika w 1 kapsułce.
Czy można łączyć maślan sodu z probiotykiem?
Sam maślan może być stosowany w zaburzeniach flory jelitowej, ponieważ hamuje rozwój bakterii odpowiedzialnych za dysfunkcje w przewodzie pokarmowym, a dodatkowo pośrednio wpływa na wzrost tych dobroczynnych szczepów, m.in. Lactobacillus spp.
Na rynku pojawiają się również preparaty, w których zawarty jest maślan oraz odpowiednio dobrane szczepy probiotyczne. Taki rozbudowany skład sprawdza się w łagodzeniu objawów IBS, ale także podczas i po antybiotykoterapii, aby przywrócić równowagę flory bakteryjnej jelit. Takie połączenie jest niewątpliwie korzystne, chociaż zwykle tego typu suplementy diety są droższe niż standardowe
probiotyki na jelita. Maślan sodu – przeciwwskazania do suplementacji
Maślan wykazuje korzystny wpływ na układ pokarmowy, ale także na cały na organizm. Prowadzone od lat badania nad cząsteczką nie wskazują, aby jej stosowanie niosło za sobą jakiekolwiek skutki uboczne lub działania niepożądane. Nawet w przypadku długotrwałych i wysoko dawkowych suplementacji. Dlatego oprócz ewentualnych trudności z połykaniem kapsułki bądź uczulenia na którykolwiek ze składników preparatu nie ma przeciwwskazań do stosowania maślanu sodu.
Maślan sodu dla dzieci, kobiet w ciąży i podczas laktacji – czy jest bezpieczny?
W przypadku kobiet w okresie ciąży i matek karmiących każdy preparat powinien być stosowany pod nadzorem lekarza i po konsultacji z nim. Kwestia ta tyczy się również preparatów zawierających maślan. Mimo uznania molekuły za bezpieczną i pozbawioną skutków ubocznych brak jest badań potwierdzających te aspekty w grupie ciężarnych i matek karmiących piersią. Dlatego też zwykle nie stosuje się maślanu u tych pacjentek.
Maślan sodu zwykle zaleca się dzieciom powyżej 7. roku życia. Oczywiście lekarz może ordynować preparat u młodszych dzieci. Warto wziąć pod uwagę, że kapsułki z maślanem są zwykle dość duże i mali pacjenci mogą mieć trudności z jej połknięciem w całości.
Szukając cząsteczki o wielokierunkowym spektrum działania, można śmiało postawić na maślan sodu. Właściwości maślanu pozwalają na jego wykorzystanie w różnego rodzaju schorzeniach jelit. Głównie dzięki korzystnym wpływie na barierę jelitową i florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Co skutkuje działaniem przeciwzapalnym, regeneracyjnym, ochronnym, a nawet przeciwbiegunkowym. Nic więc dziwnego, że w niektórych przypadkach dysfunkcji jelitowych oprócz leczenia podstawowego stawia się na zalecenia dietetyczne z maślanem sodu w roli głównej. Dodatkowo maślan charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa. Aby mógł być on wykorzystywany w terapii chorób metabolicznych, tj. otyłości czy insulinooporności potrzeba jednak większej ilości badań potwierdzających jego skuteczność.
Bibliografia:
- Radwan K., Radwan P.; Rola kwasu masłowego w patogenezie i leczeniu chorób jelit; Medycyna Faktów 2021; 14 (52): 250-257.
- Banasiewicz T. i inni; Kliniczne aspekty zastosowania kwasu masłowego w postępowaniu dietetycznym w chorobach jelit; Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5 (6): 329 - 334.
- Kotunia A. i inni; Kwas masłowy w przewodzie pokarmowym; Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5 (3): 117–122.
- Banasiewicz T. i inni; Kwas masłowy w zapaleniach jelit; Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5 (5): 251–257.
- Skrzydło - Radomska B.; Kwas masłowy – zastosowanie w praktyce klinicznej; Lekarz POZ 2019; 1: 67-74.
- Fabisiak N., Fichna J.; Czynniki odpowiedzialne za modulację mikrobiomu jelitowego i ich wpływ na przebieg zapalenia w nieswoistych chorobach zapalnych jelit – wybrane aspekty; DOI: https://doi.org/10.18388/pb.2021_479.
- Heimann E., Nyman M., Degerman E.; Propionic acid and butyric acid inhibit lipolysis and de novo lipogenesis and increase insulin stimulated glucose uptake in primary rat adipocytes; DOI: https://doi.org/10.4161/21623945.2014.960694.
