Chorobą kojarzoną z kleszczami jest głównie borelioza. Często zapomina się o kleszczowym zapaleniu mózgu (KZM), a jest to schorzenie niebezpieczne, dające poważne powikłania. Czym charakteryzuje się KZM i jak ustrzec się przed chorobą? Wyjaśnia ekspert allecco.pl.
Spis treści:
- Kleszczowe zapalenie mózgu
- Przyczyny kleszczowego zapalenia mózgu
- Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy
- Kleszcze – przyczyna chorób
- Przebieg choroby – czy da się wyleczyć kleszczowe zapalenie mózgu?
- Kleszczowe zapalenie mózgu – leczenie, jak wykryć KZM?
- Kleszczowe zapalenie mózgu – szczepienie
Kleszczowe zapalenie mózgu
Odkleszczowe zapalenie mózgu to choroba ośrodkowego układu nerwowego o podłożu wirusowym. Patogen (wirus z rodziny Flaviviridae) przenoszony jest podczas ukłucia skóry przez kleszcza. Początkowo wirus namnaża się w komórkach skóry i sąsiadujących węzłów chłonnych, a następnie przedostaje się do krwi. W tym czasie dochodzi do jego eliminacji z organizmu lub w niektórych przypadkach do wtórnej wiremii. Wtedy to dochodzi do rozwoju stanu zapalnego w obrębie komórek śródbłonka naczyń mózgowych, który przenosi się na komórki nerwowe mózgu.
Choroba występuje endemicznie, głownie w Europie Środkowej i Wschodniej. Wzrost zachorowań obserwuje się po łagodnych zimach, kiedy zwiększa się również liczebność populacji kleszczy.
Przyczyny kleszczowego zapalenia mózgu
Bezpośrednią przyczyną KZM jest ugryzienie przez kleszcza pospolitego – Ixodes ricinus (europejski podtyp wirusa) i wniknięcie patogenu – flawiwirusa do organizmu. Wirus namnożeniu się i atakuje komórki układu nerwowego. Szczególnie dużo zachorowań obserwuje się w okresie wzmożonej aktywności kleszczy, czyli głównie wiosną i latem. W Polsce liczba chorych to nawet do 250 przypadków w ciągu roku.
Znacznie rzadziej zdarza się, że do zainfekowania wirusem dochodzi również poprzez spożycie niepasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia lub poprzez transfuzję krwi lub przeszczep narządu od osoby w fazie wiremii.
Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy
Objawy rozwijającej się choroby są bardzo niespecyficzne i niekiedy mylone z grypą. Pojawiają się one zanim zajęte zostają komórki układu nerwowego. Należą do nich:
- gorączka nie zbyt wysoka (ok. 38 ºC),
- dreszcze,
- ból mięśni kończyn oraz gałek ocznych,
- złe samopoczucie z narastającym osłabieniem.
Charakterystyczne dla tych symptomów jest ich samoistne ustąpienie po mniej więcej 7 dniach.
Po upływie kolejnego tygodnia dochodzi do manifestacji fazy objawowej kleszczowego zapalenia mózgu.
Objawy stają się wtedy bardziej specyficzne, należy do nich oczopląs, zaburzenia świadomości, gorączka sięgająca 40 ºC, ból głowy i sztywność karku, problemy z mową i połykaniem, itp.
Są one związane z rozwijającym się zapaleniem opon mózgowo – rdzeniowych lub mózgu w znacznie poważniejszych przypadkach.
Kleszcze – przyczyna chorób
Ze względu na łagodne zimy populacja kleszczy w Polsce w ostatnich latach znacznie się zwiększyła. Ich okres największej aktywności, kiedy to najczęściej dochodzi do ugryzień, przypada na maj, czerwiec oraz wrzesień i październik. Niekiedy w wyniku kontaktu śliny kleszcza z krwią ludzką dochodzi do zainfekowania żywiciela m.in. flawiwirusem bądź krętkami boleriozy. Na skutek czego możliwy jest rozwój poważnych schorzeń, jak: odkleszczowe zapalenia mózgu i borelioza. Jak zapobiec ugryzieniom oraz jak wyciągnąć kleszcza, aby w wyniku jego uszkodzenia nie doszło do zainfekowania organizmu żywiciela? Przede wszystkim ważna jest odpowiednia ochrona przed kleszczami. Składają się na nią:
- stosowanie odpowiednich repelentów,
- szczelny ubiór na wyprawy na łono natury,
- dokładna kontrola całego ciała po powrocie z lasu bądź łąki, a w razie zauważenia kleszcza jego natychmiastowa ekstrakcja.
Więcej na temat kleszczy oraz boreliozy znaleźć można w artykułach:
Przebieg choroby – czy da się wyleczyć kleszczowe zapalenie mózgu?
Pierwsze grypopodobne objawy choroby pojawiają się zazwyczaj 7 – 14 dni po ugryzieniu przez kleszcza. Zdarza się również, że pierwsza faza choroby przebiega bezobjawowo. Wtedy okres wylęgania wirusa może trwać nawet miesiąc. Jeśli nie dojdzie do eliminacji patogenu z organizmu po mniej więcej tygodniu, u połowy zakażonych osób, następuje kolejna faza choroby. Symptomy związane są z zapaleniem opon mózgowo - rdzeniowych bądź w cięższych przypadkach z zapaleniem mózgu. W niektórych przypadkach dochodzi do dalszej ekspansji wirusa. Zaatakowany zostaje wtedy rdzeń kręgowy. Powstające niedowłady kończyn oraz zaburzenia czucia wymagają wielotygodniowej rehabilitacji, a nawet hospitalizacji. W przypadku zainfekowania ośrodkowego układu nerwowego może dojść do śpiączki. Dodatkowo zaburzenia oddychania i problemy krążeniowe mogą stanowić przyczynę śmierci pacjenta chorującego na kleszczowe zapalenie mózgu. Czy da się wyleczyć jednak chorobę? Tak, jeśli objawy zatrzymają się na fazie zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych to rokowania są zwykle dobre. Śmiertelność na naszym kontynencie związana z KZM wynosi niecały 1% chorych.
Kleszczowe zapalenie mózgu – leczenie, jak wykryć KZM?
Jak wykryć kleszczowe zapalenie mózgu skoro początkowe jej objawy są bardzo niespecyficzne? Niestety zazwyczaj diagnostyka prowadzona jest dopiero w fazie zainfekowania układu nerwowego. Dopiero wtedy z krwi, ale najlepiej z płynu mózgowo – rdzeniowego wykonuje się testy na obecność przeciwciał przeciw wirusowi. Zakażenie leczone jest objawowo, ponieważ nie ma leku zwalczającego przyczynę choroby – flawiwirusa. Dlatego jedynym słusznym działaniem jest zapobieganie infekcji.
Kleszczowe zapalenie mózgu – szczepienie
Właściwą ochroną przed rozwojem choroby jest, oprócz zabezpieczania się przed ukąszeniami kleszczy, szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu, które jest chorobą wirusową. Dlatego podczas szczepienia podawane są inaktywowane formy wirusa, umożliwiające wykształcenie przeciwciał ochronnych zabezpieczających przed powikłaniami. Szczepienie jest szczególnie rekomendowane dla osób narażonych na ugryzienia ze względu na pracę oraz żyjących w obszarach endemicznego występowania choroby. W Polsce są to województwa północno – wschodnie (m.in. podlaskie, warmińsko - mazurskie).
Schemat szczepienia przeciw KZM powinien wyglądać następująco:
- 1 - wsza dawka przyjęta zimą bądź wczesną wiosną – zapewni to odpowiednią ochronę już w danym sezonie,
- 2 – ga dawka po 4 – 12 tygodni po pierwszej,
- 3 – cia dawka po 9 – 12 miesięcy po drugiej,
- dawki przypominające po 3 latach od ostatniego szczepienia, podawane cyklicznie.
Oczywiście dla pełnej ochrony należy wykonać cały schemat szczepienia, nie zaś jedynie zaszczepić się jednorazowo. Ochrona w takiej formie rekomendowana jest nie tylko dla osób dorosłych, ale również dla dzieci już od 1. roku życia.
Bibliografia:
- Nitsch – Osuch A. i inni; Stan zaszczepienia przeciw odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu w populacji dzieci i młodzieży w wieku 2–19 lat w wybranej poradni medycyny rodzinnej; Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 2: 202–205 [dostęp w Internecie: 29.09.2020].
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego; szczepienia info [dostęp w Internecie: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/kleszczowe-zapalenie-mozgu/].
