W ostatnich latach obserwuje się coraz więcej kleszczy w naszej strefie klimatycznej. Wiąże się to również z częstszymi ugryzieniami oraz zakażeniami wywołującymi boreliozę. Czym skutkuje rozprzestrzenienie się w organizmie bakterii Borrelia? Jakie objawy ma borelioza, na czym polega rozpoznanie i leczenie? O schorzeniu wzbudzającym co roku spory niepokój opowiada ekspert allecco.pl.
Spis treści:
- Co to jest borelioza?
- Borelioza – jak się zarazić?
- Borelioza – objawy, jak rozpoznać?
- Rumień po kleszczu, objawy skórne, neuroborelioza, zapalenie stawów
- Przebieg choroby
- Borelioza u dzieci
- Borelioza u dorosłych
- Borelioza – badanie. Kiedy wykonać test?
- Borelioza – leczenie
- Nieleczona borelioza – skutki po latach i powikłania
- Borelioza – najczęstsze pytania:
Co to jest borelioza?
Pierwsze przypadki boreliozy zostały opisane już w latach 80. XX wieku. Miało to miejsce w USA w miejscowościach New Lyme i Old Lyme. Dlatego też mówi się o niej „choroba z Lyme”. To wieloukładowe schorzenie wywołane jest przez bakterie - krętki z rodzaju Borrelia. Występują one również w postaci cyst. Te formy przetrwalnikowe są niestety odporne na działanie antybiotyków stosowanych w leczeniu choroby. Objawy boreliozy zależą od tego w jakich obszarach umiejscowią się bakterie. Mogą one atakować stawy bądź układ nerwowy. Skutki boreliozy mogą być bardzo poważne. Choroba z Lyme może prowadzić do zaburzeń neurologicznych oraz powodować trudności w poruszaniu się i wywoływać dolegliwości bólowe w obrębie stawów.
Borelioza – jak się zarazić?
Do zarażenia bakteriami Borrelia dochodzi po przez ukąszenie kleszcza, który jest zakażony. Wydzielając do rany żywiciela ślinę oraz treść jelita środkowego częstuje go również patogenami wywołującymi chorobę jaką jest borelioza. Dlatego też im dłuższy jest czas żerowania stawonoga tym większe jest ryzyko zarażenia. W zasadzie nie obserwuje się innej drogi przeniknięcia bakterii do organizmu człowieka. Kleszcze potrzebują krwi żywiciela, aby przeobrazić się w kolejne stadium rozwojowe. Dlatego poszukują drogi, aby przebić się przez skórę. Największy wysyp ugryzień obserwuje się w okresie wiosna – lato, ponieważ jest to okres przobrażania się kleszczy w kolejne formy. W naszej strefie klimatycznej można je najczęściej spotkać w lasach liściastych oraz mieszanych. Nie mniej jednak kleszcze coraz częściej pojawiają się również na łąkach i w parkach.
Borelioza – objawy, jak rozpoznać?
W zależności od stadium choroby obserwuje się inne objawy boreliozy. Przede wszystkim aby możliwie najbardziej skrócić okres kontaktu stawonoga z krwią należy jak najszybciej usunąć kleszcza w całości. Można wykonać to samodzielnie za pomocą dostępnych przyrządów do usuwania kleszczy bądź poprosić o pomoc lekarza lub pielęgniarkę. Po ekstrakcji pasożyta trzeba stosować preparat odkażający z octenidyną oraz bacznie obserwować miejsce ukąszenia. W zasadzie pierwszym sygnałem świadczącym o zakażeniu krętkami Borrelia jest pojawiający się na skórze rumień po kleszczu. Zmiana może powstać nawet do 30 dni od ugryzienia. Objawom skórnym mogą towarzyszyć również grypopodobne dolegliwości ogólnoustrojowe, np. rozbicie, gorączka i powiększenie węzłów chłonnych.
Rumień po kleszczu, objawy skórne, neuroborelioza, zapalenie stawów
Najczęstszym wczesnym objawem boreliozy jest rumień wędrujący. Początkowo w miejscu ukąszenia pojawia się zaczerwieniona grudka, która przechodzi w płaski, pierścieniowaty rumień. Staje się on coraz większy, a w centrum widoczne są przejaśnienia. Niekiedy chory cierpi również na gorsze samopoczucie oraz gorączkę. Zmiana skórna znika samoistnie po około 4 – ech tygodniach.
Krętki za pośrednictwem krwi i limfy rozprzestrzeniają się po niemal całym organizmie. Dochodzi do wczesnej fazy zakażenia rozsianego. W tym okresie pacjenci najczęściej skarżą się na objawy grypopodobne. Na skórze obserwuje się również liczne pierścienie. Są one jednak znacznie mniejsze od tego pierwotnego.
Bywa również tak, że borelioza daje o sobie znać po kilku miesiącach bądź latach. Mowa tedy o późnej fazie zakażenia. Dotyczy ona przewlekłego stanu zapalnego stawów, które obejmuje głównie kolana, czuciowej neuropatii obwodowej i podostrej encefalopatii. Ta ostatni wiąże się z zaburzeniami pamięci, snu oraz nastroju.
Zarówno we wczesnej jak i późnej fazie choroby może dojść do rozwoju neuroboreliozy, związanej z zajęciem układu nerwowego przez krętki Borrelia. Zmiany pojawiają się zarówno w ośrodkowych jak i obwodowych strukturach. Obejmują one zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych, korzeni nerwowych oraz pojedynczych nerwów. Ta ciężka odmiana boreliozy skutkuje poważnymi zaburzeniami neurologicznymi. Dlatego właśnie tak bardzo niebezpieczna jest borelioza. Skutki choroby mogą być bowiem nieodwracalne i prowadzić do trwałego upośledzenia, a nawet śmierci.
Przebieg choroby
W każdym przypadku przebieg choroby i objawy mogą być nieco odmienne i dość indywidualne. Głównie takie różnice obserwuje się w rozwoju choroby i manifestacji jej symptomów u dzieci i dorosłych.
Borelioza u dzieci
Zaledwie u 10% dzieci po ugryzieniu kleszcza na skórze pojawia się rumień. Borelioza powinna być zatem inaczej diagnozowana u maluchów. Rodzice powinni zwrócić uwagę na szereg niespecyficznych, niepokojących objawów:
- bóle głowy, mięśni i stawów,
- drażliwość,
- apatia,
- zaburzenia pamięci i koncentracji, a co za tym idzie problemy z nauką,
- szybkie męczenie się,
- zaburzenia snu,
- nadwrażliwość na światło oraz dźwięk,
- wycofanie i niechęć do zabawy.
Borelioza u dorosłych
U dorosłych w większości przypadków pojawia się rumień wędrujący jako pierwszy objaw boreliozy. Bardzo rzadko natomiast obserwuje się ziarniaka chłonnego. Jest to naciek, który umiejscawia się dość niespecyficznie, bo np. na płatku ucha bądź brodawce sutkowej. W następnym etapie dochodzi do rozprzestrzenienia się bakterii i rozwoju choroby oraz szeregu symptomów. Mogą one pojawiać się nawet kilkanaście miesięcy od zaniku rumienia. Należą do nich:
- przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn - głównie w miejscach ugryzienia dochodzi do fiołkowych przebarwień i obrzęków, a w efekcie do zaniku skóry,
- niesymetryczne zapalenie stawów,
- zaburzenia rytmu serca,
- dysfunkcje ze strony układu nerwowego: zaburzenia widzenia, słuchu, połykania, pamięci, koncentracji oraz czucia i nerwobóle.
Borelioza – badanie. Kiedy wykonać test?
Warto wiedzieć, że pojawienie się rumienia wędrującego jest mocnym dowodem na rozwój boreliozy. Wyniki testów serologicznych świadczą natomiast o zakażeniu bakterią Borrelia Burgdorferi, nie zaś o rozwoju choroby.
W pierwszej kolejności po ekstrakcji kleszcz może zostać zbadany na obecność krętków Borrelia. Ich brak oznacza, że na pewno nie doszło do zakażenia gospodarza. Badanie na boreliozę wykonuje się oznaczając we krwi poziom przeciwciał przeciwko bakteriom. Wykształcają się one jednak nawet po 6 – ciu tygodniach od ugryzienia. Test ta boreliozę powinien być 2 etapowy i obejmować 2 różne techniki diagnostyczne. Pierwsze badanie przesiewowe daje orientacyjny wynik, a dopiero drugie daje jego potwierdzenie. Niestety nowoczesne testy diagnostyczne są dość drogie i jak do tej pory nie zostały objęte refundacją.
Borelioza – leczenie
Borelioza jest chorobą bakteryjną, więc należy ją leczyć antybiotykami zleconymi przez lekarza. W momencie pojawienia się rumienia wędrującego rozpoczyna się antybiotykoterapię trwającą 2 tygodnie. Późniejsze stadia choroby wymagają dłuższego leczenia. Lekiem pierwszego rzutu w terapii boreliozy jest doksycyklina. Nie mniej jednak nie jest to substancja dla kobiet w ciąży oraz dzieci. Wtedy warto rozważyć zastosowanie innego antybiotyku - amoksycyliny. Zawsze należy skonsultować z lekarzem dokładne leczenie. Borelioza jest w pełni uleczalna, jeśli zostanie właściwie zdiagnozowana. Kto leczy boreliozę? Z problemem można zwrócić się do lekarza pierwszego kontaktu.
Nieleczona borelioza – skutki po latach i powikłania
Jeśli pacjent nie zaobserwuje u siebie objawów na czas bądź zostaną one zbagatelizowane dochodzi do przejścia choroby w fazę przewlekłą. Najgroźniejsze powikłania jakie mogą się wtedy rozwinąć obejmują układ nerwowy, serce oraz stawy. Zalicza się do nich m.in.:
- zapalenie mózgu,
- zapalenie opon mózgowych,
- porażenie nerwu twarzowego,
- zapalenie nerwu wzrokowego,
- niedomykalność szpary powiek,
- zapalenie stawów i towarzysząca chorobie bolesność,
- sztywność szyi,
- parestezje, czyli mrowienie i drętwienie kończyn,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- kardiomiopatia rozstrzeniowa,
- zapalenie osierdzia i wsierdzia.
Borelioza – najczęstsze pytania:
Czy każde ukąszenie kleszcza jest przyczyną boreliozy?
Niewątpliwie zwiększa się liczebność kleszczy. Sprzyjają temu zmiany klimatyczne związane z jego ociepleniem. Łagodne zimy oraz wyższe temperatury początkiem jesieni sprawiają, że wydłuża się ich aktywność, zwiększa szansa na znalezienie żywiciela oraz przeżywalność. Jeśli kleszczy jest coraz więcej nic więc dziwnego, że nie trudno o ukąszenie. Pojawia się zatem pytanie czy każde ukąszenie kleszcza jest przyczyną boreliozy? Otóż nie, ponieważ mimo że większość tych stawonogów jest nosicielami bakterii to do ich transmisji dochodzi w zaledwie 2% przypadków. Nie mniej jednak miejsce po ugryzieniu należy zawsze bacznie obserwować.
Czy profilaktycznie brać antybiotyki na boreliozę?
Ogólne zalecenia są takie, że nie prowadzi się profilaktycznej antybiotykoterapii poekstrakcyjnej ani u dorosłych ani u dzieci. Praktyka lekarska bywa niekiedy nieco odmienna. Na pewno należy zgłosić się do specjalisty w przypadku mnogiego ugryzienia. Kontroli powinny podlegać również kobiety w ciąży oraz dzieci. Miejsce po ugryzieniu należy uważnie obserwować i regularnie odkażać. Istnieje niskie ryzyko, że po ekstrakcji kleszcza rozwinie się choroba. Objawy boreliozy są jednak sygnałem do dalszej diagnostyki i leczenia. Antybiotykoterapia na tym etapie również daje bardzo wysoką skuteczność.
Czy istnieje szczepionka na boreliozę?
Obecnie nie ma na rynku szczepionki na boreliozę. Szczepienie, które można wykonać zapobiega jedynie odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowych i skutkom tej choroby. Dla uzyskania lepszej ochrony warto przyjąć 2 dawki szczepionki na kleszcze przed sezonem zwiększonej aktywności tych stawonogów.
Borelioza – jak zapobiec ukąszeniom?
Oprócz unikania miejsc endemicznego występowania kleszczy można m.in.:
- zawsze dokładnie przepatrzeć skórę po każdym powrocie z lasu, a nawet parku,
- ubierać bluzkę z długim rękawem i długie spodnie wybierając się w plener,
- stosować repelenty.
Bibliografia:
1. Pancewicz S.; Borelioza z Lyme – zasady rozpoznawania i leczenia; Pediatria i Medycyna Rodzinna; 2014 | 10 | 2 | 163-173 [dostęp online: 07.05.2020].
2. Legatowicz-Koprowska M., Walczak E.; Borelioza — wciąż trudne wyzwanie; Forum Medycyny Rodzinnej; 2011;5(4):336-344 [dostęp online: 07.05.2020].
