Dziurawiec zwyczajny to roślina pospolicie występująca w Polsce. Ziele dziurawca szeroko wykorzystywane jest w lecznictwie. Stosuje się je zarówno na problemy trawienne jak i w leczeniu łagodnej i umiarkowanej depresji. Kiedy jeszcze warto sięgać po dziurawiec, a kiedy należy zachować ostrożność? Jakie składniki nadają tej roślinie tak wyjątkowe właściwości?
Spis treści:
- Dziurawiec zwyczajny – krótka charakterystyka
- Ziele dziurawca – bogactwo składników aktywnych
- Dziurawiec – właściwości lecznicze i zastosowanie
- Dziurawiec- szkodliwe interakcje, działania niepożądane, przeciwwskazania
- Nalewka z dziurawca, napar, tabletki – dostępne preparaty
Dziurawiec zwyczajny – krótka charakterystyka
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) to roślina z żółtymi kwiatami i charakterystycznymi małymi kropeczkami na liściach, które pod światło wyglądają jak podziurawione. Stąd też nazwa - dziurawiec. Te "dziury" to zbiorniczki zawierające lotne olejki eteryczne.
Dziurawiec zwyczajny powszechnie występuje na łąkach i polanach. Okres jej kwitnienia przypada na drugą połowę czerwca, w okolicy świętą Świętego Jana. Dlatego na dziurawiec często mówi się ziele świętojańskie. Dziurawiec znany był już w starożytności, wtedy przypisywano mu magiczne właściwości. Działanie prozdrowotne tej rośliny wykorzystywane było powszechnie w medycynie ludowej. Przez lata dziurawiec używano do leczenia wielu dolegliwości, m.in. schorzeń układu oddechowego, moczowego, pokarmowego oraz na problemy skórne. Hyperycyna, będąca główną substancją aktywną zawartą w zielu dziurawca, w połączeniu z promieniowaniem ultrafioletowym zwiększa wydolność układu hormonalnego, leczy stany lękowe, nerwicowe i depresyjne. Po napar z dziurawca sięgano w przypadku dolegliwości ze strony wątroby i dróg żółciowych, a nalewki pito "na melancholię".
Ziele dziurawca – bogactwo składników aktywnych
Surowcem posiadającym monografię farmakopealną jest ziele dziurawca. Zawiera ono wiele cennych składników. Najważniejsze z nich to:
- hyperycyna (czerwony barwnik) wykazująca właściwości uspokajające i przeciwdepresyjne, ale również fotouczulające,
- hyperozyd działa moczopędnie,
- hyperforyna o aktywności antybiotycznej, ale również przeciwdepresyjnej,
- rutyna, kwercetyna, które uszczelniają naczynia włosowate,
- kwasy fenolowe działające przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo oraz antyoksydacyjnie,
- garbniki o właściwościach ściągających, bakteriostatycznych, ale również żółciotwórczych i żółciopędnych,
- olejek eteryczny działający antyseptycznie, przeciwzapalnie i regenerująco.
Ta cała gama składników aktywnych sprawia, że dziurawiec od lat szeroko wykorzystywany jest w lecznictwie. Działanie preparatów z zielem dziurawca zależy od tego jakim procesom zostanie ono poddane po wysuszeniu. Dlatego alkoholowe wyciągi działają na ośrodkowy układ nerwowy, a wodny napar z dziurawca pobudza układ trawienny do pracy. Natomiast macerat zastosowany zewnętrznie nada się do leczenia ran. Aby dziurawiec zawierał najwięcej składników aktywnych, roślina musi zostać zebrana w okresie kwitnienia.
Dziurawiec – właściwości lecznicze i zastosowanie
O właściwościach leczniczych ziela dziurawca decyduje szereg drogocennych składników aktywnych. Obecnie wykorzystywany jest głównie korzystny wpływ dziurawca na układ pokarmowy oraz nerwowy. Napar z dziurawca zastosowany po posiłku działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, a wypicie go przed jedzeniem pobudza układ trawienny do pracy. Dzięki temu można uniknąć objawów związanych z niestrawnością szczególnie po tłustym i ciężkostrawnym daniu. To nie jedyne korzystne działania jakie ziele dziurawca zwyczajnego wykazuje w układzie pokarmowym. Dzięki działaniu rozkurczowemu na drogi żółciowe można po niego sięgać w przebiegu stanów zapalnych, zastoju żółci i kamicy żółciowej. Ponadto dziurawiec wspomaga pracę wątroby. Zaleca się go do stosowania również w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka i jelit, przy braku apetytu, skurczowych bólach brzucha, wzdęciach, zgadze, a także przy obniżonym wydzielaniu soku trawiennego. To szerokie spektrum działania w przewodzie pokarmowym sprawia, że dziurawiec to popularny składnik wielu ziołowych herbatek oraz tabletek na trawienie.
Jak jeszcze wykorzystywany jest w medycynie dziurawiec zwyczajny? - Po dziurawiec można sięgać w przypadku każdego rodzaju kamicy moczowej. Działa moczopędnie i jednocześnie rozkurczowo. Nie mniej jednak jest to zastosowanie bardziej wykorzystywane w medycynie ludowej niż popularnej farmakoterapii tego schorzenia.
- Dziurawiec posiada właściwości uspokajające i wykorzystywany jest niekiedy do leczenia depresji. Swoje działanie dziurawiec zawdzięcza hyperycynie. Substancja ta hamuje rozkład serotoniny, neuroprzekaźnika nazywanego także "hormonem szczęścia". Ponadto hyperycyna jest inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny, noradrenaliny i dopaminy, a także działa na receptory dla serotoniny. Podobnie działają klasyczne leki przeciwdepresyjne. Ekstrakty z dziurawca mogą być wykorzystywane jako opcja leczenia drugiego bądź trzeciego rzutu u pacjentów z łagodną lub umiarkowaną depresją. Gdy pacjenci ci dodatkowo nie chcą zażywać syntetycznych farmaceutyków albo ich nie tolerują. Nie mniej jednak ze względu na interakcje z wieloma lekami stosowanymi w depresji, która wymaga często złożonego leczenia, dziurawiec rzadko rekomendowany jest pacjentom cierpiącym na tą chorobę.
- Dziurawiec stosowany jest również w leczeniu bielactwa oraz innych zmian na skórze związanych z zaburzeniami pigmentacji. Wyciąg z rośliny podawany jest doustnie, a jednocześnie sok lub olej stosowany jest do przemywania różnych zmian skórnych, które następnie poddawane są fototerapii.
- Wyciągi olejowe z dziurawca wykorzystywane są do leczenia ran, odmrożeń i oparzeń. W miejscu uszkodzenia skóry działają antyseptycznie i ściągająco. Ponadto można je stosować miejscowo w przypadków stanów zapalnych w obrębie śluzówki jamy ustnej, m.in. na ból gardła, zapalenie dziąseł.
Depresja - chcesz wiedzieć więcej o chorobie? Przeczytaj artykuł: Depresja - kompendium wiedzy. Przyczyny, objawy, leczenie.
Dziurawiec- szkodliwe interakcje, działania niepożądane, przeciwwskazania
Dziurawiec mógłby być wykorzystywany bardzo szeroko w medycynie gdyby nie jego właściwości fotouczulające oraz działanie aktywujące izoenzymy cytochromu P450 odpowiedzialnego m.in. za metabolizm wielu leków. Ponadto głównie hyperycyna wpływa na p-glikoproteinę, która odpowiada za transport leku w komórce. Pobudzenie tego białka może zwiększać oporność lekową i zmniejszać wchłanianie leków transportowanych przy jego udziale. Ze względu na te mechanizmy dziurawca nie powinno się łączyć z tabletkami antykoncepcyjnymi, antybiotykami, lekami przeciwzakrzepowymi (warfaryna), digoksyną, chemioterapeutykami przeciwnowotworowymi, inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (sertalina, wenlafakcyna) oraz innymi lekami o działaniu ośrodkowym również wykorzystywanymi w terapii depresji (m.in. klozapina, alprazola, aripiprazol, zopiklon, diazepam).
Farmakoterapia wielu chorób jest głównym przeciwwskazaniem do stosowania preparatów z dziurawcem. Zarówno jeśli chodzi o suplementy zawierające suche ekstrakty, jak i olejowe oraz alkoholowe wyciągi, a także napary. Dziurawiec nie powinien być podawany dzieciom, jak również kobietom w ciąży i karmiącym piersią.
Zawarta w zielu dziurawca hyperycyna mimo, że wykazuje działanie uspokajające i przeciwdepresyjne może być stosowana jedynie w monoterapii. Ze względu na wysokie ryzyko interakcji z lekami stosowanymi w psychiatrii.
Zawarta w dziurawcu hyperycyna zwiększa wrażliwość na światło słoneczne. Stosowanie latem preparatów z dziurawcem w połączeniu z ekspozycją na słońce może prowadzić do powstania fotouczuleń i oprzeń szczególnie u osób z jasną karnacją, znamionami i istniejącymi chorobowymi zmianami skórnymi. Jeśli chodzi o leczenie ran oraz zmian barwnikowych za pomocą dziurawca również należy ograniczyć ekspozycję na słońce.
Stosując preparat z dziurawcem zawsze należy poinformować o tym fakcie lekarza. Jest to bardzo ważne nie tylko dla skuteczności prowadzonej farmakoterapii, ale również dla własnego zdrowia i życia.
Do działań niepożądanych oprócz reakcji fototoksycznych można zaliczyć:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
- zmęczenie,
- bóle głowy.
Nie mniej jednak toksyczność dziurawca jest stosunkowo niska i zioło może być stosowane przez dłuższy czas.
Nalewka z dziurawca, napar, tabletki – dostępne preparaty
Lata badań nad zielem dziurawca pokazały, że w zależności od tego jakim procesom chemicznym zostanie ono poddane inne związki zostaną z niego wyekstrahowane. Dzieje się tak ponieważ hyperycyna i hyperforyna lepiej rozpuszczają się w alkoholu i w oleju niż w wodzie. Dlatego pijąc napar z dziurawca osiąga się słabe efekty przeciwdepresyjne. Herbatka z dziurawca sprawdza się dużo lepiej w przypadku zaburzeń funkcjonowania dróg żółciowych oraz problemów trawiennych.
W stanach wyczerpania nerwowego znacznie lepiej jest sięgnąć po olejowy macerat z dziurawca lub wyciąg alkoholowy. Składniki wyekstrahowane do fazy olejowej świetnie nadają się także do przemywania różnych zmian skórnych. Macerat olejowy można zastosować na pęknięcia naskórka, zmiany trądzikowe, rany, otarcia itd.
Na co należy zwrócić uwagę wybierając preparat z dziurawcem? Sięgając po tabletki zawierające suchy ekstrakt z dziurawca warto sprawdzić jaki rozpuszczalnik został zastosowany podczas jego otrzymywania (woda, alkohol, olej). Ważna jest również standaryzacja. Dzięki temu będzie wiadomo jaka ilość hyperycyny znajduje się w preparacie. Dziurawiec zwyczajny to składnik mieszanek ziołowych na trawienie oraz popularnych kropli żołądkowych. Suche ekstrakty z dziurawca można znaleźć również w tabletkach na depresję i poprawiających nastrój.
Dziurawiec zwyczajny chociaż pospolicie występuje na polach i łąkach wcale nie jest zwyczajny ani pospolity. Od lat naukowcy poświęcają tej roślinie sporo czasu, aby dogłębnie poznać jej mechanizmy działania i jeszcze szerzej móc ją wykorzystywać. Gama składników aktywnych o prozdrowotnych właściwościach pomaga zarówno w przypadku wyczerpania nerwowego, jak i problemów trawiennych, ran, zmian zapalnych w jamie ustnej i przebarwień. Nie jest to jednak panaceum dla każdego. Szereg interakcji lekowych oraz fototoksyczność mocno ograniczają jej zastosowanie.
Piśmiennictwo:
- Nikiel A.; Przegląd surowców roślinnych o działaniu fotouczulającym i fototoksycznym; Kosmetologia estetyczna 2017; 3(6): 231-238.
- Szafrański T.; Leki ziołowe w leczeniu depresji – aktualny stan wiedzy; Psychiatr. Pol. 2014; 48(1): 59–73.
- Muzykiewicz A. i inni; Fotoalergeny i związki fototoksyczne pochodzenia roślinnego. Zagrożenia i korzyści terapeutyczne; Kosmos Problemy Nauk Biologicznych 2017; 66(2): 207-216.
- Danek P.; Interakcje leków z ziołowymi suplementami diety; Wszechświat 2019; 120(7-9): 162-169.Hand, foot, and mouth disease: identifying and managing an acute viral syndrome, Cleveland Clinic Journal of Meidicne, 2014; 81: 537–543.
