Według Światowej Organizacji zdrowia (WHO) do roku 2030 depresja, będzie skutkować większą liczbą lat życia utraconych z powodu niepełnosprawności niż inne choroby. Zaburzenia depresyjne oraz często towarzyszące im stany lękowe stanowią czwarty najpoważniejszy problem zdrowotny na świecie. Depresja stanowi ogromny problem terapeutyczny i wyzwanie dla medycyny. Dysfunkcje psychiczne mogą dotknąć każdego, są ciężkie do zdiagnozowania, a dodatkowo współpraca na linii lekarz - pacjent jest mocno utrudniona. Dzięki opracowanemu kompendium wiedzy na temat depresji można lepiej poznać chorobę i zrozumieć pacjentów.
Spis treści:
- Depresja – co to jest?
- Depresja – objawy charakterystyczne
- Depresja – przyczyny choroby
- Depresja – kiedy potrzebny jest lekarz? Gdzie szukać pomocy?
- Leczenie depresji – farmakoterapia i psychoterapia
- Leki przeciwdepresyjne
- Depresja – powikłania
Depresja – co to jest?
Jest to zespół zaburzeń nastroju (afektywnych) i aktywności. Przez to że utrzymuje się nawet kilka miesięcy prowadzi do upośledzenia funkcjonowania w życiu codziennym. Z czasem powoduje wyniszczenie organizmu odczuwaniem smutku i brakiem chęci do życia. Depresja to choroba, która wymaga bardzo indywidualnego podejścia do pacjenta.
W zależności od przewagi danego rodzaju objawów bądź okresu w życiu w którym zaburzenia depresyjne występują wyróżnia się następujące rodzaje depresji:
- depresja lękowa - towarzyszy jej silne uczucie niepokoju, ogromny pesymizm, nerwowość, obniżenie poczucia własnej wartości oraz przesadne poczucie winy; wiąże się z dużym ryzykiem samobójstwa;
- depresja urojeniowa - objawy związane z obniżeniem własnej wartości i negatywnym postrzeganiem przyszłości osiągają formę urojeń; chorzy sami się udręczają, nie ufają najbliższym oraz mają katastroficzne wizje;
- depresja z zahamowaniem - u pacjentów występuje zastygły, cierpiący wyraz twarzy, nie podejmują żadnej aktywności oraz kontaktu słownego; choroba wymaga hospitalizacji;
- depresja hipochondryczna - chorym towarzyszy przekłamane przekonanie o złym stanie zdrowia; wymieniają objawy, które nie mają potwierdzenia w diagnostyce;
- dystymia - przewlekłe obniżenie nastroju, które trwa powyżej 2-óch lat; chorym towarzyszy cierpienie z powodu smutku, zmęczenia i poczucia nieradzenia sobie przez większość czasu;
- choroba afektywna dwubiegunowa - stany depresyjne są przedzielone okresami mani, kiedy to chory przeżywa gonitwę myśli, której towarzyszy słowotok, zbyt wysokie mniemanie o sobie., a także upośledzona ocena sytuacji oraz zaburzenia snu i problemy z koncentracją;
- depresja atypowa - jej charakterystyczne cechy to zwiększony apetyt i nadmierna senność, którym towarzyszy znaczne pogorszenie nastroju, utrata pewności siebie oraz niepokój; charakterystyczne jest łagodzenie dolegliwości popołudniu lub wieczorem i zaburzenia snu w drugiej połowie nocy;
- depresja zimowa - ze względu na spadek nasłonecznienia osoby chore cierpią na obniżenie energii do życia, nadmierną senność z pogorszeniem jakości snu oraz wzrost apetytu;
- depresja poporodowa - u jej podstaw leżą zmiany hormonalne w organizmie młodej mamy oraz ogromna odpowiedzialność związana z nowo narodzonym dzieckiem; kobiety mają poczucie, że niewłaściwie opiekują się niemowlęciem, martwią się o jego zdrowie, a jednocześnie nie mają poczucia więzi z dzieckiem; osoby cierpiące na ten rodzaj depresji odczuwają ciągłe zmęczenie, a niekiedy występuje też bolesność piersi i brzucha.
Epizody depresyjne mogą mieć różne nasilenie. Lekkie i łagodne przypadki mogą utrudniać wykonywanie codziennych czynności. Ciężka depresja uniemożliwia normalne funkcjonowanie i wymaga leczenia często w specjalnych ośrodkach zamkniętych. Ma to na celu ochronę życia osób z depresją.
Depresja – objawy charakterystyczne
Na obraz kliniczny tego zaburzenia psychicznego składa się wiele objawów. Nie mniej jednak aby zdiagnozować depresję musi być spełnione co najmniej jedno z dwóch kryteriów, które utrzymuje się przez minimum 2 tygodnie codziennie przez większą część dnia:
- obniżony nastrój, definiowany przez pacjentów jako stan smutku i beznadziejności, ale czasem może pojawić się apatia lub drażliwość,
- spadek zainteresowania czynnościami dnia codziennego w tym brak troski o higienę czy ubiór.
Dla pełnego obrazu choroby u pacjentów z depresją doszukuje się dodatkowo innych symptomów, m.in. brak humoru, złe samopoczucie, utrata zainteresowań, niezdolność do odczuwania przyjemności (anhedonia), ciągłe zmęczenie i brak energii.
U chorych na depresję występują również co najmniej 2 poniższe objawy dodatkowe:
- kłopoty ze snem, m.in. poranne wczesne wybudzanie,
- spadek nastroju lub zmiany nastroju w ciągu dnia
- niska samoocena,
- spadek koncentracji,
- brak apetytu i spadek masy ciała,
- czarne myśli i pesymizm,
- myśli o śmierci.
Osoba chora, u której nie zostało wdrożone odpowiednie leczenie farmakologiczne, charakteryzuje się także specyficznym wyglądem, np. unika kontaktu wzrokowego, jej oczy mrugają rzadziej niż zwykle, zazwyczaj obserwuje się ograniczoną ilość ruchów, ogólne zaniedbanie, brak troski o higienę i ubiór. Pojawiają się również zaburzenia związane z mową. Pacjenci wypowiadają się w sposób powolny z wyraźnie zaznaczonymi przerwami, dodatkowo można zauważyć brak spontanicznych wypowiedzi.
U chorych obserwuje się również objawy somatyczne. Objawy fizyczne depresji to m.in. problemy z erekcją, spadek libido, zaparcia, zaburzenia miesiączkowania u kobiet oraz różnego rodzaju dolegliwości bólowe.
Niekiedy pojawia się również depresja maskowana. Mowa o niej w momencie kiedy wśród symptomów dominują jeden lub dwa objawy dodatkowe, nie zaś te podstawowe. Te "maski" to najczęściej jadłowstręt, problemy ze snem, dolegliwości bólowe, ale również okresowe nadużywanie alkoholu.
Depresja – przyczyny choroby
Jest wiele teorii dotyczących przyczyn powstawania depresji. Sugeruje się, że w wielu przypadkach może być to choroba dziedziczna, jednak o ewentualnym wystąpieniu objawów oraz o obrazie klinicznym decydują czynniki środowiskowe, co szczególnie obserwuje się u pacjentów do 25 roku życia. Znane są już konkretne geny odpowiedzialne za te zaburzenia oraz ich umiejscowienie na chromosomach. Łączy się również zmiany strukturalne w mózgu w obszarach jądra migdałowatego, czy zakrętu obręczy kory z predyspozycjami do ciężkiej depresji.
Niewątpliwie zmiany neurochemiczne w mózgu mają wpływ na zachwianie zdrowia psychicznego. Na skutek obserwacji poprawy stanu pacjentów stosujących leki przeciwdepresyjne, powszechnie wprowadzone do terapii, wysunięto wnioski, że obniżenie ilości neuroprzekaźników noradrenaliny (NA), serotoniny (5HT) oraz dopaminy (DA) w ośrodkowym układzie nerwowym wywołuje objawy depresyjne.
Wykazano również, że długotrwałe czynniki stresowe, zwłaszcza w okresie dzieciństwa, nasilają wystąpienie chorób afektywnych i lękowych. Związane jest to z zaburzeniem funkcjonowania osi podwzgórze- przysadka- nadnercza, a ściślej z jej nadmierną stymulacją i zwiększonym uwalnianiem hormonów stresu. W depresji obserwuje się bowiem zmieniony rytm dobowego wydzielania kortyzolu.
Również czynniki zewnętrze powodują zaburzenie neuroprzekaźnictwa w obrębie układu nerwowego. Należą do nich m.in.
- stres,
- niektóre leki (np. podawane pacjentom w chorobie Parkinsona),
- zmiany hormonalne u kobiet (po porodzie, klimakterium, PMS),
- uzależnienie od narkotyków i alkoholu,
- niektóre choroby, np. niedoczynność tarczycy, astma, cukrzyca, zapalenie jelit.
Sprecyzowanie mechanizmu zaburzeń depresyjnych dostarcza bardzo wielu problemów. Prawie niemożliwe jest określenie, który mechanizm odpowiada za zaburzenia u konkretnego pacjenta z określonymi objawami klinicznymi. Jednak nadal, w raz z rozwojem medycyny powstają nowe teorie, co miejmy nadzieję doprowadzi do uściślenia patogenezy depresji, a tym samym do precyzyjnej i bardziej indywidualnej terapii.
Depresja – kiedy potrzebny jest lekarz? Gdzie szukać pomocy?
Gorszy nastrój nie zawsze musi oznaczać depresję. Niekiedy przytłaczają nas problemy życia codziennego. Jeśli nie pojawiają się inne niepokojące objawy w pierwszej kolejności może pomóc psycholog. Pomoże odpowiedzieć na pytanie - czy mam depresję? Dodatkowo odpowiednio poprowadzona rozmowa ze specjalistą pokaże jak rodzic sobie ze stresem i problemami.
Natomiast gdy gorsze samopoczucie utrzymuje się kilka tygodni, a dodatkowo pojawiają się trudności z koncentracją i pogarsza się jakość snu trzeba szukać pomocy u lekarza. W pierwszej kolejności można zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. Jeśli nie poradzi sobie z problemem powinien wydać skierowanie do poradni psychiatrycznej. Specjalista natomiast zleca dla pacjentów odpowiednią terapię. Czasem jest to tylko psychoterapia, a w niektórych przypadkach konieczna jest również farmakoterapia.
Bardzo ważne jest wsparcie otoczenie. Dla chorych na depresję istotna jest obecność bliskich i poczucie bezpieczeństwa. Chociaż życie z pacjentem psychiatrycznym nie należy do łatwych i wymaga nieraz dużego poświęcenia, dla chorego to duża szansa. Poprawia znacznie rokowania i zmniejsza odsetek samobójstw.
Leczenie depresji – farmakoterapia i psychoterapia
Metody leczenia depresji powinny być dobierane indywidualnie. To poważna choroba, która stanowi zagrożenie dla życia ze względu na myśli samobójcze i próby targnięcia się na własne życie. Depresję w wielu przypadkach można wyleczyć, ale trzeba odpowiednio dobrać farmakoterapię i psychoterapię w taki sposób aby zniwelować nawroty choroby.
Leczenie depresji - psychoterapia
Psychoterapia wymaga czasu do osiągnięcia korzystnych rezultatów, ale utrzymują się one dłużej. Nic więc dziwnego, że jest to jedna z głównych metod leczenia depresji o wysokiej skuteczności. Niekiedy wymaga ona uzupełnienia odpowiednimi środkami farmakologicznymi.
U osób dorosłych, dzieci i młodzieży wykorzystuje się psychoterapię głównie:
- poznawczo-behawioralną - pozwala zmienić negatywne przekonania i postrzeganie rzeczywistości oraz zniwelować szkodliwe i samo destruktywne zachowania pacjenta;
- interpersonalną -terapia ukierunkowana na relacje międzyludzkie i związane z nimi problemy, również ich wpływ na stan psychiczny pacjenta oraz pojawienie się symptomów choroby w kontekście tych relacji.
Leki przeciwdepresyjne
Bardzo ogólnie ujmując leki przeciwdepresyjne wpływają na ilość neuroprzekaźników w mózgu (serotoniny, dopaminy, noradrenaliny). Stężenie neurotransmiterów ma znaczący wpływ na nasze samopoczucie. Antydepresanty w związku z tym, że działają w obrębie ośrodkowego układu nerwowego mogą być wydawane z apteki jedynie na podstawie recepty lekarskiej. Osoby z depresją mają indywidualnie dobieraną farmakoterapię przez specjalistę. Każdy pacjent powinien mieć świadomość, że preparaty te nie zadziałają od razu. Na efekty działania leków przeciwdepresyjnych trzeba czekać od 2 - 4 tygodni. Podobnie jak nagłe odstawienie farmaceutyku może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych. Wszelkie zmiany samopoczucia podczas farmakoterapii należy zgłaszać lekarzowi. Ma to ogromne znaczenie przy doborze właściwej terapii w przyszłości. Leki na depresję nadają się do długotrwałego stosowania, nie uzależniają i na własną rękę pacjent nie powinien modyfikować ich dawki.
Depresja – powikłania
Ogromnym problemem jest depresja lekooporna. Stan zdrowia chorego mimo prowadzonej rozbudowanej farmakoterapii nie ulega poprawie bądź efekty są jedynie krótkotrwałe. Problem może dotyczyć nawet 30% pacjentów. Często takie nieudane próby leczenia kończą się targnięciem się na własne życie.
Nieleczona depresja bądź niewłaściwie leczona może dawać również powikłania somatyczne. U osób chorych latami na depresję często diagnozuje się zaburzenia sercowo - naczyniowe, cukrzycę, znaczny spadek kondycji organizmu. Depresja objawy fizyczne daje również w przypadku maskowania choroby podstawowej. U pacjentów z jadłowstrętem, dolegliwościami bólowymi, skokami ciśnienia tętniczego często diagnozuje się właśnie zaburzenia depresyjne. Nie mniej jednak diagnostyka jest w takich przypadkach bardzo trudna.
23 lutego obchodzimy Światowy Dzień Walki z Depresją. Początkowo niewinne pogorszenie nastroju, tak często bagatelizowane przez społeczeństwo, prowadzi do komplikacji somatycznych, co w ostateczności niekiedy zmusza pacjenta do popełnienia samobójstwa. Tego typu akcje społeczne mają na calu zwiększyć świadomość społeczeństwa i przybliżyć im obraz choroby, a osobom potrzebującym pokazać jak walczyć z depresją. Niestety ze względu na życie pełne pośpiechu i stresu zaburzenia psychiczne stają się coraz częstszym problemem w naszym kraju. Dlatego tak ważne jest budowanie świadomości i udzielanie wsparcia chorym.
Bibliografia:
- Malhi G., Bridges P.; Postępowanie w depresji; Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner; Wrocław; 2001; ISBN 83-87944-57-2.
- Flint J., Kendler K.S.; The Genetics of Major Depression; Neuron. Feb 5, 81(3); 2014; s. 484–503.
- Kerestes R. i wsp.; Functional brain imaging studies of youth depression: A systematic review; Neuroimage Clin.; 4; 2013; s.209-231.
