Ból pod prawym łukiem żebrowym może oznaczać problemy z wątrobą lub drogami żółciowymi. Wątroba to jeden z najważniejszych narządów w ludzkim organizmie dlatego też nie należy go lekceważyć. Co może oznaczać ból wątroby, jakie mogą być jego przyczyny i jak wygląda jego leczenie.
Spis treści:
- Boląca wątroba - jak to możliwe, że nieunerwiony narząd boli?
- Charakterystyka i objawy bólu wątroby
- Przyczyny bólu wątroby
- Atak kolki żółciowej czy ból wątroby?
- Choroby wątroby - diagnostyka
- Leczenie bólu wątroby
- Domowe sposoby na ból wątroby, dieta
Boląca wątroba - jak to możliwe, że nieunerwiony narząd boli?
Wątroba jest największym narządem wewnętrznym człowieka, składającym się z czterech płatów. Zbudowana jest z hepatocytów ułożonych w beleczki, które to układają się w zraziki wątrobowe, stanowiące miąższ wątroby, który zamknięty jest on w torebce wątrobowej. Krew do wątroby dopływa tętnicą wątrobową i żyłą wrotną. Waga tego gruczołu u dorosłego człowieka to zazwyczaj około 1500 g. Zlokalizowany jest tuż pod przeponą w prawej górnej części brzucha.
Co ciekawe wątroba nie jest unerwiona nerwami czuciowymi. Oznacza to, że wątroba tak naprawdę nie boli. Jak zatem możliwy jest ból wątroby? Zmiany patologiczne powodują jej powiększenie. Wtedy uciska ona na torebkę wątrobową (otrzewna) oraz na inne otaczające ją tkanki. Są one w przeciwieństwie do wątroby unerwione czuciowo i pod wpływem ucisku bolą. Potocznie zjawisko to nazywamy bólem wątroby.
Wątroba pełni niezwykle ważne funkcje w organizmie. Filtruje krew pochodzącą z przewodu pokarmowego z szybkością 1,5 litra na minutę i oczyszcza ją z toksyn. Warto uzmysłowić sobie, że w zasadzie wszystko co jemy i pijemy przechodzi przez wątrobę. Oprócz funkcji detoksykacyjnej gruczoł ten produkuje żółć konieczną do trawienia tłuszczy. Pomaga w regulacji poziomu cukru we krwi. Odpowiada również za syntezę mocznika, białek osocza, hormonów oraz czynników krzepnięcia. W wątrobie magazynowane są witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, witamina B12 oraz żelazo. Jest to także ważny narząd biorący udział w procesie termoregulacji.
Charakterystyka i objawy bólu wątroby
Ból wątroby zlokalizowany jest w obszarze jej lokalizacji czyli po prawej stronie, pod przeponą. Może niestety promieniować i często mylony jest z bólami brzucha związanymi np. z niestrawnością. Ból wątroby ma charakter uciskowy, a czasem kłujący, często towarzyszą mu skurcze. Pacjent ma uczucie rozpierania i nabrzmienia od wewnątrz. Ból wątroby występuje stale lub po spożyciu - alkoholu, leków lub posiłku.
Bez względu na swój charakter ból wątroby wskazuje na poważny problem z tym narządem. Dlatego niezwłocznie powinien zostać skonsultowany z lekarzem. Konieczny jest szereg badań dla właściwego zdiagnozowania przyczyny bólu.
Warto pamiętać, że narządy wewnętrzne w ciąży ulegają przesunięciu z powodu rozrostu macicy. W tym wypadku ból wątroby jest jeszcze trudniejszy do zdiagnozowania.
Wątroba ma ogromne zdolności regeneracyjne, dlatego też wiele chorób w jej obrębie nie daje jednak dolegliwości bólowych, albo pojawiają się one w zaawansowanym stadium schorzenia. Warto postawić na profilaktykę i regularne wykonywanie badań pod kątem dysfunkcji tego gruczołu. Ważne i mówiące dużo o jego kondycji są niewątpliwie próby wątrobowe. Warto zwrócić uwagę również na dodatkowe objawy bólu wątroby.
Schorzenia wątroby mogą powodować zmiany skórne - żółte zabarwienie skóry i białek oczu, a także świąd i nadwrażliwość skórna. Ciemniejsza barwa moczu oraz obrzęki kończyn, twarzy, złe samopoczucie, spadek energii to również objawy świadczące o dysfunkcji wątroby. Podobnie jak symptomy ze strony przewodu pokarmowego, m.in. nudności, biegunka, zaparcia, utrata apetytu i uczucie pełności.
Przyczyny bólu wątroby
Jak już wspomniano wcześniej to powiększenie wątroby generuje dolegliwości bólowe zlokalizowane w prawym podżebrzu. Dochodzi do niego w przebiegu następujących schorzeń:
- Wirusowe zapalenie wątroby (np. WZW typu C, WZW typu A, WZW typu B), w przypadku osób z obniżoną odpornością zapalenie tego typu mogą wywoływać również inne wirusy, m.in. wirus ospy, półpaśca, opryszczki, cytomegalii i Epsteina - Barr.
- Bakteryjne zapalenie wątroby - głównie jako powikłanie bakteryjnych stanów zapalnych w obrębie jamy brzusznej. Wywołane przez bakterie ropotwórcze, tj. Pseudomonas, Sterptococcus, Kliebsiella, E. coli.
- Alkoholowe zapalenie wątroby - pod wpływem alkoholu dochodzi do zmian w hepatocytach. Może rozwinąć się marskość wątroby czyli jej zwłóknienia, która prowadzi do niewydolności wątroby. Jest to stan zagrożenia życia.
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego na skutek którego rozwija się zapalenie dróg żółciowych i wątroby jako powikłanie choroby pierwotnej.
- Marskość wątroby - są to nieodwracalne zmiany w miąższu wątroby, które zaburzają jej prawidłowe funkcjonowanie i powodują nadciśnienie wrotne (wzrost ciśnienia w żyle wrotnej), a w kolejnym stadium niewydolność wątroby.
- Zakrzepica żył wątrobowych (zespół Budd-Chiari, BCS) - zablokowany zostaje odpływ krwi z wątroby. Niedrożność żył wątrobowych sprawia, że utrudniony staje się przepływ krwi przez wątrobę, a tym samym staje się ona niedotleniona. Taki stan prowadzi do jej niewydolności oraz martwicy. Pierwszymi objawami są bóle brzucha oraz gorączka. Natomiast w dalszym stadium choroby dolegliwości są skutkiem postępującej niewydolności wątroby i nadciśnienia wrotnego - powiększenie wątroby i śledziony, wodobrzusze, obrzęki obwodowe, krwawienia z układu pokarmowego oraz zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.
- Stłuszczeniowa choroba wątroby po alkoholu lub rozwijająca się w wyniku otyłości, cukrzycy oraz niewłaściwej diety - na skutek długotrwałego działania czynników szkodliwych dochodzi do gromadzenia się kropli tłuszczu w hepatocytach. Jeśli dodatkowo dochodzi do rozwoju stanu zapalnego (nadużywanie alkoholu) stłuszczenie wątroby przeistacza się w marskość tego narządu. Początkowe stadium zmian w wątrobie jest odwracalne, kiedy pojawiają się zwłóknienia wątroby nie ma już odwrotu, proces martwiczy można jedynie spowalniać lub zatrzymać.
- Torbiele wątroby (cysty) - rozwijają się bezobjawowo. Są to łagodne zmiany ogniskowe, które należy regularnie obserwować. Niestety bywa również tak, że torbiel może się rozrastać i naciskać na sąsiednie organy, wtedy mogą pojawić się dolegliwości bólowe.
- Rak wątroby - najczęściej występującym pierwotnym nowotworem złośliwym wątroby jest rak wątrobowokomórkowy. Jego główną przyczyną jest marskość wątroby wywołana przez wirusy hepatotropowe oraz czynniki hepatotoksyczne (leki, alkohol). Chora wątroba długo nie daje niepokojących objawów, nowotwór zazwyczaj wykrywany jest w zaawansowanym stadium, co znacznie pogarsza rokowania.
- Polekowe uszkodzenie wątroby- chodzi głównie o nadużywanie farmaceutyków. Niekorzystny wpływ na hepatocyty mają stosowane w nadmiernych ilościach leki przeciwbólowe - głównie paracetamol, ale także antybiotyki, niektóre leki kardiologiczne oraz tabletki antykoncepcyjne. Sięgając po tego typu preparaty zawsze należy brać pod uwagę ich oddziaływanie na wątrobę. Nie trzeba z nich rezygnować, ale zachować rozwagę, ponieważ już przy niewielkich dysfunkcjach wątroby znacznie zmniejsza się ich dawka uszkadzająca narząd.
Atak kolki żółciowej czy ból wątroby?
Ból w okolicach prawego podżebrza może mieć również związek z patologią w obrębie dróg żółciowych. Nie ma to bezpośrednio związku z sama wątrobą nie mniej jednak kolkę żółciową, nazywa się też kolką wątrobową ze względu na lokalizację bólu oraz powiązanie funkcjonalne wątroby i dróg żółciowych. W wątrobie z cholesterolu, kwasów żółciowych oraz innych związków syntezowana jest żółć. Jest ona usuwana do światła przewodu pokarmowego siecią kanałów zwanych drogami żółciowymi, których część stanowi pęcherzyk (woreczek) żółciowy. Tam w części żółć jest magazynowana, ponieważ jest niezbędna do trawienia tłuszczy.
Po spożyciu tłustej potrawy dochodzi do wzmożonego wydzielania żółci. Pęcherzyk żółciowy obkurcza się, aby móc uwolnić ją do dwunastnicy, gdzie zachodzi proces trawienia tłuszczy. Niekiedy jednak ma miejsce zablokowanie odpływu żółci. Przyczyną utrudnionego odpływu żółci jest kamica żółciowa. Dochodzi wtedy do wzrostu ciśnienia w pęcherzyku, co pacjent odczuwa jako silny ból wątroby.
Kamica żółciowa spowodowana jest nieprawidłowym składem żółci. Na co wpływ ma zarówno dieta jak i płeć, uwarunkowania osobnicze, wiek, masa ciała, stosowane leki, cukrzyca oraz inne schorzenia.
Aby zapobiegać atakom kolki wątrobowej oprócz zmiany diety stosuje się chirurgiczne usunięcie pęcherzyka żółciowego. Co jest konieczne również w przebiegu jego stanu zapalnego. Zabieg wykonuje się w większości przypadków laparoskopowo.
Najczęstszym powikłaniem kamicy żółciowej jest zapalenie dróg żółciowych. Utrudnione wydzielanie żółci z pęcherzyka żółciowego do dwunastnicy powoduje jej zastój, co sprzyja namnażaniu się bakterii i prowadzi do rozwoju stanu zapalnego. Jeśli proces ma charakter przewlekły dochodzi do tworzenia się zwłóknień w drogach żółciowych. W efekcie produkowana przez wątrobę żółć nie ma jak być odprowadzana i stopniowo ten ważny narząd również ulega uszkodzeniu.
Jeśli zatem pojawia się silny, napadowy ból w okolicy wątroby, występujący po posiłku, a do tego gorączka, żółtaczka, nudności i wymioty należy niezwłocznie udać się do lekarza. Może to oznaczać problem z pęcherzykiem żółciowym lub drogami żółciowymi.
Choroby wątroby - diagnostyka
Wizytę w gabinecie lekarskim rozpoczyna się zazwyczaj od wywiadu. Ma to na celu określenie przez pacjenta charakteru dolegliwości wątrobowych, częstotliwości ich występowania oraz czasu trwania. Pierwszym badaniem jakie lekarz może wykonać celem stwierdzenia zaburzeń wątroby jest badanie palpacyjne. Polega ono na przesuwaniu płasko ułożonej ręki po brzuchu w okolicach wątroby, lekko ją dociskając. Na tej podstawie można wyczuć ewentualne zmiany, określić jej twardość oraz wielkość.
Niektóre choroby w wątroby latami nie dają objawów. Przykładem jest tutaj wirusowe zapalenie wątroby typu C i B. Dlatego tak ważne są badania profilaktyczne. Powinny być one wykonywane przynajmniej raz w roku. Chodzi głównie o tzw. próby wątrobowe, których oznaczenie pozwala ocenić pracę wątroby oraz aktywność jej enzymów. Dzięki temu wiadomo, czy wątroba właściwie pracuje i czy jest w dobrej kondycji. Oznaczeniu na podstawie próbki krwi podlega:
- aminotransferaza asparaginianowa (AspAT) i aminotransferaza alaninowa (ALAT) - wykonywane jako oznaczenia podstawowe; ich podwyższony poziom może świadczyć o zapaleniu wątroby, chorobie alkoholowej, nowotworze, stłuszczeniu wątroby lub marskości,
- bilirubina całkowita (BIL) - jej podwyższony poziom objawia się żółtaczką,
- fosfataza zasadowa (ALP) - jeśli norma tego parametru jest przekroczona może do świadczyć o marskości, wirusowym zapaleniu wątroby, jej uszkodzeniu przez toksyny; podwyższony poziom ALP obserwuje się również w przebiegu niewydolności nerek, nadczynności tarczycy, mononukleozy i osteoporozy,
- gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP)- przekroczenie normy świadczy o upośledzonym wydzielaniu żółci, polekowym uszkodzeniu wątroby i chorobach jej miąższu,
- białko całkowite - spadek jego ilości świadczy m.in. o zaburzeniach funkcjonowania wątroby.
Dodatkowo na podstawie próbki krwi oznacza się również antygen HBs i przeciwciała HCV. Pozwalają one określi czy miał miejsce ewentualny kontakt z wirusem hepatotropowym, czy doszło do zakażenia oraz czy ewentualnie należy się doszczepić.
Oczywiście oznaczenia z krwi można wykonać również na etapie diagnostyki lub celem kontroli gdy prowadzone jest leczenie. Ból wątroby wraz ze zmianą zabarwienia moczu, dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego to wskazania do wykonania wyżej wymienionych oznaczeń z krwi oraz innych badań diagnostycznych.
Równolegle z badaniem krwi wykonuje się również oznaczenie na podstawie próbki moczu. Ważna jest już zmiana jego barwy i konsystencji. Dla schorzeń wątroby przebiegających z zaburzeniami odpływu żółci charakterystyczny jest ciemny mocz. Testy przeprowadzane są również pod kątem obecności bilirubiny i jej metabolitów oraz czerwonych krwinek. Obecność tych pierwszych może świadczyć o marskości wątroby, nowotworze i zapaleniu wywołanym przez wirusy. Natomiast erytrocyty w moczu mogą oznaczać zaburzenia krzepnięcia.
W procesie diagnostyki chorób wątroby bardzo ważne są również nieinwazyjne metody obrazowe. Najpowszechniejszym i najłatwiej dostępnym jest niewątpliwie USG jamy brzusznej. Badanie wykonane w obrębie wątroby pozwala ocenić jej wielkość, strukturę i ewentualne zmiany na jej powierzchni. USG wykorzystywane jest również w diagnostyce kamicy żółciowej.
Tomografia komputerowa jest badaniem dokładniejszym niż USG, ponieważ pozwala uzyskać przestrzenny obraz wątroby. Umożliwia to wykrycie rozległych zmian w przebiegu marskości, stłuszczenia i nowotworu. Scyntygrafia wątroby to kolejne badanie tego typu, jednak do jego wykonania konieczne jest dożylne podanie izotopów promieniotwórczych.
Aby ocenić stan tętnic wątrobowych wprowadza się do nich kontrast, a następnie wykonuje serię zdjęć RTG. Metoda ta zwana jest arteriografią.
Oprócz nieinwazyjnych metod badania wątroby są jeszcze te inwazyjne. Należą do nich:
- laparoskopia - wykonuje się małe nacięcia w powłokach skórnych i przez nie wprowadza się rurkę z niewielką kamerą i źródłem światła kierując ją na wątrobę,
- biopsja - wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym, polega na pobraniu fragmentu tkanki wątrobowej za pomocą specjalnej igły; pobrany materiał badany jest pod mikroskopem; tego typu badanie wykonuje się nie tylko podejrzewając nowotwór, ale również stan zapalny wątroby, marskość oraz infekcje.
Wszystkie te badania wykonuje się indywidualnie w zależności od potrzeb pacjenta i objawów mu doskwierających. Ból wątroby nie może być lekceważony. Trzeba jak najszybciej zdiagnozować jego przyczynę. Dysfunkcja wątroby wiąże się z rozregulowaniem pracy niemal całego organizmu.
Leczenie bólu wątroby
Bez wątpienia ból wątroby to poważne schorzenie bez względu na to jaka jest jego przyczyna. Może mieć on związek z nowotworem, niewydolnością, marskością wątroby lub zaburzeniem odpływu żółci w drogach żółciowych. Aby to ocenić ważna jest właściwa diagnostyka na podstawie której wprowadza się odpowiednie leczenie.
W przypadku poważnych zmian martwiczych w obrębie wątroby jedynym rozwiązaniem jest jej przeszczep. Należy pamiętać, że procesu trwałej degeneracji komórek wątrobowych nie da się odwrócić. Prowadzone działania mają na celu spowolnić postęp choroby i wspomóc funkcjonowanie wątroby. Ważna w tej kwestii jest odpowiednia dieta wątrobowa, wyeliminowanie z menu czynników szkodliwych (głównie alkoholu) oraz stosowanie leków na receptę bądź bez recepty wspomagających regenerację i funkcjonowanie tego narządu.
Natomiast na kolkę nerkową stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, preparaty rozkurczowe i elektrolity, które pozwolą dobrze nawodnić organizm. Profilaktycznie warto sięgać po preparaty ziołowe pomagające zniwelować istniejące kamienie żółciowe i zapobiegające powstawaniu nowych. Rośliną, która korzystnie wpływa na przepływ żółci oraz zapobiega jej zastojom jest m.in. karczoch. Często stosowany jest również kwas ursodeoksycholowy. Lek ten ogranicza wchłanianie cholesterolu w jelitach, co za tym idzie mniejsza jego ilość wydzielana jest do żółci. Dochodzi tym samym do zapobiegania tworzenia się kamieni i rozpuszczania już istniejących.
Aby wspomagać pracę wątroby warto sięgać po leki i suplementy diety, które odżywiają, ochraniają i regenerują hepatocyty. Chodzi tutaj głównie o ostropest plamisty oraz fosfolipidy. Sylimaryna pozyskiwana z ostropestu działa na komórki wątrobowe regenerująco, ochronnie i przeciwzapalnie. Wykorzystywana jest również jako lek w sytuacjach gdy dojdzie do uszkodzenia wątroby substancjami toksycznymi (np. zatrucie grzybami, paracetamolem). Natomiast fosfolipidy stanową element błony komórkowej hepatocytów. Dzięki ich uzupełnieniu uzyskujemy działanie regeneracyjne na cały narząd, co znacznie poprawia jego funkcjonowanie. Preparaty zawierające te składniki wpływają korzystnie nie tylko na wątrobę ale również na cały przewód pokarmowy, ponieważ przyśpieszają trawienie, szczególnie tłustych i ciężkostrawnych potraw.
Więcej informacji na temat najpopularniejszych preparatów na wątrobę i drogi żółciowe znajdziesz tutaj >>
Domowe sposoby na ból wątroby, dieta
Aby jak najdłużej zachować zdrową i w pełni funkcjonalną wątrobę warto pamiętać o jej wsparciu na co dzień. Chodzi głownie o unikanie czynników dla niej szkodliwych, tj. nadmiernych ilości alkoholu, zbyt dużych ilości leków przeciwbólowych i ryzykownych zachowań prowadzących do zakażeń wirusami hepatotropowymi. Bardzo ważna jest również zdrowa, różnorodna i właściwie zbilansowana dieta.
Dieta wspierająca funkcjonowanie wątroby powinna być bogata w białko. Należy ograniczyć w niej tłuszcz zwierzęcy na rzecz roślinnego, a energia powinna być czerpana głównie z węglowodanów. Nie ma potrzeby rezygnowania z ostrych przypraw, kawy i herbaty. Za to niedopuszczalne są wysokoprzetworzone produkty i słodycze, niezdrowe przekąski, a także smażone potrawy. Komponując posiłki warto skupić się na owocach, warzywach, w tym strączkowych, dobrej jakości chudym mięsie, rybach, wieloziarnistych produktach.
Ból wątroby to objaw, który może oznaczać wiele. Nie mniej jednak gdy jest odczuwalny zawsze powinna zapalić się czerwona lampka. Konieczna jest wtedy dokładna diagnostyka, która może zostać zlecona przez lekarza pierwszego kontaktu. Wątroba to niezwykle ważny narząd, który ma ogromne właściwości regeneracyjne, dlatego też pierwsze dolegliwości związane z jej dysfunkcją często pojawiają się w zaawansowanym stadium choroby. Warto zatem zadbać o profilaktykę obejmującą regularne badania, właściwą dietę oraz unikanie szkodliwych czynników.
Bibilografia:
- Szymańska M. i inni; Alkoholowa choroba wątroby w praktyce lekarskiej; Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu; 2011; 17 (3): 148-154 [dostęp online].
- Hartleb m. i inni; Rekomendacje postępowania u chorych z zaburzeniami wątroby i kamicą dróg żółciowych dla lekarzy POZ; Lekarz POZ; 2017; 4: 225-248 [dostęp online].
- Rawa-Gołębiewska A.; Kwas ursodeoksycholowy w leczeniu chorób wątroby; Gastroenterologia Kliniczna; 2016; 8 (4): 131–141 [ dostęp online].
