Wrzodziejące zapalenie jelita grubego może rozwinąć się u osób w każdym wieku, choć najczęściej jego początek ujawnia się u pacjentów między 15. a 30. rokiem życia. Jakie są objawy tej choroby i jak przebiega jej leczenie? Jakie dolegliwości mogą powodować inne choroby zapalne jelit?
Spis treści:
- Jakie są rodzaje stanów zapalnych jelita grubego?
- Zapalenie jelita grubego - objawy
- Diagnostyka stanów zapalnych jelita grubego
- Leczenie zapalenia jelita grubego
- Co to jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG)?
- Kogo najczęściej dotyka wrzodziejące zapalenie jelita grubego?
- Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
- Wrzodziejące zapalenie jelit grubego – jak wygląda leczenie?
- Jakie badania wykonać w kierunku WZJG?
- Powikłania przy WZJG
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego - dieta
Jakie są rodzaje stanów zapalnych jelita grubego?
O zapaleniu jelita grubego możemy mówić przy wielu różnych schorzeniach przebiegających w obrębie tej części przewodu pokarmowego. Mają one różne przyczyny i powodują pojawienie się odmiennych objawów. Inaczej przebiega też leczenie różnorodnych stanów zapalnych jelita. Wyróżniamy:
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego (w skrócie WZJG),
- chorobę Leśniowskiego-Crohna,
- niezdefiniowane zapalenie jelita (trzy pierwsze schorzenia należą do grupy nieswoistych zapaleń jelit),
- mikroskopowe zapalenie jelita grubego (MZJG),
- niedokrwienne zapalenie jelita,
- rzekomobłoniaste zapalenie jelit,
- zapalenie infekcyjne, które może zostać wywołane przez bakterie, wirusy lub pasożyty,
- choroba uchyłkowa okrężnicy,
- zapalenie odbytnicy.
Zapalenie jelita grubego - objawy
Objawy stanu zapalnego jelita mogą bardzo się różnić, w zależności od konkretnego schorzenia. W przypadku nieswoistych chorób zapalnych jelit pojawiające się dolegliwości są niecharakterystyczne i najczęściej nie dotyczą jedynie jelit. Oprócz biegunki, krwawienia z jelita, bólów brzucha pojawić się może też gorączka, ogólne osłabienie i złe samopoczucie. Czasami, manifestacją tych chorób jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, stwardniające zapalenie dróg żółciowych, zapalenie twardówki czy rumień guzowaty, który rozwija się nawet u 40% pacjentów z tymi chorobami.
MZJG objawia się najczęściej wodnistą, pozbawioną krwi biegunką, skurczowymi bólami brzucha, wzdęciami i niewielką utratą masy ciała. Przy zapaleniu niedokrwiennym dość charakterystyczny są: ból brzucha po posiłku, spadek apetytu, biegunka, osłabienie i
znaczne zmniejszenie masy ciała. Objawami rozwijającego się rzekomobłoniastego zapalenia jelita są wodniste biegunki (może być widoczny śluz lub krew) - stolec oddawany jest od kilku do nawet kilkunastu razy dziennie, bóle brzucha, stan podgorączkowy lub gorączka, a także
zaburzenia elektrolitowe. W przypadków chorób infekcyjnych toczących się w jelicie grubym dolegliwości również mogą być mocno zróżnicowane - od nudności, bólu brzucha, wymiotów i biegunki do bólu głowy, utraty lub nasilenia apetytu, zaburzeń snu i wysypek skórnych.
Choroba uchyłkowa okrężnicy u części pacjentów przebiega bezobjawowo. U innych chorych występuje natomiast z bólami brzucha, zmianą rytmu wypróżnień i wzdęciami. Proces zapalny toczący się w odbytnicy również może manifestować się takimi objawami jak
ból brzucha, nudności, naglące parcie na stolec i krwawienie z odbytu.
Ból brzucha, zmiana rytmu wypróżnień, wzdęcia, uczucie niecałkowitego wypróżnienia i zaburzenia nastroju to jedne z symptomów
IBS. Zespół
jelita drażliwego nie ma jednak podłoża zapalnego, dlatego nie skupiamy się na nim w tym artykule.
Stan zapalny toczący się w obrębie jelita może wynikać z różnorodnych schorzeń, takich jak nieswoiste zapalenia jelit, rzekomobłoniaste lub niedokrwienne zapalenie jelit oraz zakażenia infekcyjne, powodowane przez bakterie, wirusy lub pasożyty. Występujące w ich przebiegu objawy częściowo są do siebie zbliżone.
Diagnostyka stanów zapalnych jelita grubego
Rozróżnienie schorzeń dolnego odcinka przewodu pokarmowego i postawienie prawidłowej diagnozy często nie są łatwe. Objawy choroby zazwyczaj są niecharakterystyczne i mogą występować przy wielu różnych zaburzeniach. Podstawą diagnostyki jest dokładny wywiad dotyczący pojawiających się dolegliwości, sytuacji, w których ulegają one nasileniu lub wyciszeniu, czasu ich utrzymywania się oraz innych informacji na temat stanu zdrowia pacjenta. Istotne są też badanie fizykalne chorego oraz dodatkowe badania, które pomagają znaleźć przyczynę objawów. Lekarz na podstawie uzyskanych informacji może zlecić badanie krwi, kału, USG brzucha, gastroskopię, kolonoskopię, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny czy chociażby kontrastowy wlew doodbytniczy. Czasami zlecane jest również pobranie podczas endoskopii wycinka do badania histopatologicznego. Pozwala ono ocenić charakter zmian oraz stopień nasilenia choroby.
Diagnostyka stanów zapalnych jelita często polega również na wykluczeniu innych, podobnie przebiegających schorzeń. Czasami proces ten jest długotrwały, choć zazwyczaj jest niezbędny do rozpoczęcia skutecznego leczenia i uśmierzenia uciążliwych dla pacjenta objawów.
Leczenie zapalenia jelita grubego
Leczenie stanu zapalnego toczącego się w jelitach uzależnione jest głównie od rodzaju schorzenia i nasilenia objawów. Przy nieswoistych zapaleniach jelit najczęściej terapia obejmuje zalecenia dotyczące zmian w sposobie odżywiania się i prowadzonym stylu życia, leczenie farmakologiczne, a czasami również leczenie chirurgiczne. W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna całkowite wyleczenie nie jest możliwe. Celem terapii jest jak najdłuższe utrzymanie choroby w remisji. W mikroskopowym zapaleniu jelit wykorzystuje się glikokortykosteroidy, loperamid (lek powszechnie stosowany na biegunkę, znajdujący się w takich preparatach jak Stoperan czy Laremid), a także leczenie biologiczne i leczenie operacyjne.
Przy niedokrwiennym zapaleniu jelita o łagodnym przebiegu wystarczyć mogą antybiotyki. W cięższych przypadkach konieczne może być usunięcie części jelita. Antybiotyki wykorzystywane są również w terapii rzekomobłoniastego zapalenia jelit.
W leczeniu
infekcyjnych zapaleń jelita bardzo ważne jest uzupełnianie elektrolitów. Regularne przyjmowanie płynów zapobiega odwodnieniu, które może mieć groźne dla zdrowia konsekwencje. Rzadko (nawet przy infekcji bakteryjnej) zachodzi konieczność włączania do terapii antybiotyków. Przy infekcjach pasożytniczych wprowadza się natomiast leki przeciwpasożytnicze.
Bezobjawowa choroba uchyłkowa jelit nie wymaga leczenia. Chorym zaleca się natomiast określone zmiany w trybie życia. Mogą być one wystarczające również u pacjentów z łagodnym nasileniem objawów. W pozostałych przypadkach często włącza się do terapii antybiotyk, leki rozkurczowe, przeciwbólowe i inne preparaty. Leczenie zapalenia odbytnicy często polega na wprowadzeniu odpowiednich nawyków higienicznych dotyczących pielęgnacji okolicy odbytu, stosowaniu leków przeciwzapalnych i środków doraźnie uśmierzających objawy, a czasem również antybiotyków.
Co to jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG)?
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to choroba przewlekła, przebiegająca z okresami zaostrzeń i remisji objawów. Proces zapalny może dotyczyć całego jelita grubego lub jego odcinka. Obejmuje on najczęściej błonę śluzową, a czasami również częściowo błonę podśluzową jelita grubego. W okresie zaostrzenia choroby, śluzówka jest zaczerwieniona. Mogą rozwijać się nadżerki i owrzodzenia. Wrzodziejące zapalenie jelita może mieć różne nasilenie i w różnym stopniu zaburzać jakość życia pacjenta. Choroba najczęściej rozwija się stopniowo i podstępnie. Z czasem pojawiające się dolegliwości wzmagają na sile i stają się coraz bardziej uciążliwe dla chorego. Wiele lat chorowania na WZJG zwiększa ryzyko rozwoju raka jelita grubego. O nowotworze złośliwym można przeczytać w artykule: Rak jelita grubego - objawy, przyczyny, jakie są rokowania?
Kogo najczęściej dotyka wrzodziejące zapalenie jelita grubego?
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego częściej rozwija się u osób dorosłych. Inna nieswoista choroba jelit - choroba Leśniowskiego-Crohna - występuje powszechniej wśród dzieci. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego obserwuje się 2 szczyty zachorowań. Pierwszy dotyczy osób między 15. a 30. rokiem życia, a drugi (mniejszy) między 50. a 70. rokiem życia. Na rozwój tej choroby w równym stopniu narażone są kobiety, co mężczyźni. Szacuje się, że w Polsce schorzenie to dotyka ponad 50 000 osób. Ryzyko zachorowania jest nieco większe u osób niepalących papierosów oraz pacjentów, którzy niedawno rzucili palenie. Choroba ta rzadziej rozwija się u pacjentów, którzy przeszli usunięcie wyrostka robaczkowego.
WZJG najczęściej rozpoznawane jest u osób młodych, między 15. a 30. rokiem życia. Drugi, mniejszy szczyt zachorowań obserwuje się u osób między 50. a 70. rokiem życia. W Polsce, schorzenie to może dotyczyć ponad 50 000 osób.
Przyczyny powstawania WZJG
Przyczyny rozwoju wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie są znane. Wpływ na pojawienie się choroby może mieć połączenie czynników środowiskowych, predyspozycji genetycznych oraz skład mikrobioty jelit. U chorych obserwuje się też aktywację układu immunologicznego. W ciągu ostatnich lat coraz więcej mówi się o tym, jak ważna jest mikrobiota jelitowa i na jak wiele procesów wpływa. Jej zaburzenie (dysbioza jelitowa) prowadzi do zmian w pracy układu pokarmowego i zaburzeń metabolicznych. Zwiększa też ryzyko rozwoju różnorodnych schorzeń, w tym również chorób jelita.
Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego ma przebieg przewlekły. W przebiegu choroby, między zaostrzeniami pojawiają się okresy remisji, które mogą trwać od kilku tygodni do kilku lat. Celem leczenia jest maksymalne wydłużenie okresów bezobjawowych. Objawy występujące przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego to:
- biegunka - w stolcu widoczna może być świeża, jasnoczerwona krew lub śluz,
- nagłe parcie na stolec,
- ból w okolicy odbytu,
- bóle brzucha,
- stany podgorączkowe/gorączka,
- osłabienie,
- spadek masy ciała.
Pierwsze objawy choroby to najczęściej wspomniana biegunka i obecność krwi w stolcu. Wrzodziejące zapalenie jelita może mieć:
- postać łagodną: pacjent wypróżnia się 1-2 razy na dobę więcej w stosunki do swojej normy, krew pojawia się w mniej niż połowie stolców, a pozostałe objawy mają niewielkie nasilenie,
- postać średnią: pacjent wypróżnia się 3-4 razy na dobę więcej w stosunku do swojej normy, krew pojawia się w większości stolców, a inne dolegliwości mają średnie nasilenie,
- postać ciężką: pacjent wypróżnia się 5 i więcej razy na dobę powyżej swojej normy, wypróżnia się głównie krwią, a pozostałe objawy mają duże nasilenie.
WZJG może mieć różną lokalizację. Przebiega jako
zapalenie odbytnicy, lewostronne zapalenie jelita grubego (od odbytnicy do zagięcia śledzionowego okrężnicy) lub z zajęciem całej długości jelita grubego. Kiedy zaostrzenia choroby są łagodne, błona śluzowa jelita jest zaczerwieniona. Mogą występować drobne krwawienia lub rozwijać się nadżerki. Przy ciężkim zaostrzeniu
wrzodziejącego zapalenia jelita grubego pojawiają się owrzodzenia, a w świetle jelita widoczne są krew, ropna wydzielina i śluz. Podczas okresów bezobjawowych (remisji) wygląd śluzówki jest prawidłowy, podobny do tego, który występuje u osób zdrowych.
Wrzodziejące zapalenie jelit grubego – jak wygląda leczenie?
U pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego istotne jest leczenie farmakologiczne oraz wprowadzenie odpowiednich zmian w trybie życia. W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie chirurgiczne. Celem jest wygojenie błony śluzowej oraz jak najdłuższe podtrzymanie okresów remisji objawów. Wśród preparatów wykorzystywanych w terapii WZJG znajdują się: mesalazyna, sulfasalazyna, glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne oraz leki biologiczne. Wybór konkretnego leku i jego postaci zależy głównie od nasilenia objawów i lokalizacji zmian. Przykładowo, przy łagodnym zaostrzeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego ograniczonym jedynie do zmian w odbytnicy, wystarczające może być zastosowanie mesalazyny (o działaniu przeciwzapalnym) w czopkach. Przy większym nasileniu dolegliwości i innej lokalizacji zmian, włączane jest leczenie doustne. W przypadku umiarkowanego i ciężkiego zaostrzenia najczęściej wprowadzane są do leczenia glikokortykosteroidy. Pacjenci z ciężkim rzutem choroby wymagają hospitalizacji i zintensyfikowania leczenia. Jeśli nie przynosi ono wystarczającej poprawy, lekarz może zalecić leczenie operacyjne.
Przewlekłe leczenie podtrzymujące wycofanie się objawów polega na stosowaniu odpowiednich leków oraz unikaniu czynników, które mogą prowadzić do zaostrzenia dolegliwości, takich jak przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub antybiotyków, stres oraz zakażenia przewodu pokarmowego. Niższe ryzyko nawrotu objawów dotyczy również pacjentów, którzy regularnie przyjmują zalecone przez lekarza preparaty. Leczenie WZJG ma na celu zmniejszenie występujących objawów, wygojenie śluzówki jelita, wydłużenie okresów między zaostrzeniami i zapobieganie powikłaniom. Regularne stosowanie zaleconych leków w okresach bezobjawowych jest istotne dla utrzymania remisji.
Jakie badania wykonać w kierunku WZJG?
Spośród badań pomocnych w diagnostyce WZJG największe znaczenie mają endoskopia jelita grubego i badanie histopatologiczne. Endoskopia umożliwia obejrzenie błony śluzowej jelita i stopnia zaawansowania pojawiających się w jej obrębie zmian. Podczas badania pobiera się wycinek do badania histopatologicznego. W niektórych przypadkach zlecone mogą zostać również badania laboratoryjne, badanie USG, RTG, rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa.
Badania pomagają rozpoznać wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a także wykluczyć inne schorzenia, które mogą powodować podobne objawy, takie jak toksyczne rozdęcie okrężnicy, rak jelita grubego, zapalenie okrężnicy, zapalenie o podłożu infekcyjnym i inne choroby. Powikłania przy WZJG
powikłania jelitowe, z których najczęściej występuje polipowatość zapalna (dotyczy ok. 15% chorych). Rzadziej rozwija się ostre rozdęcie okrężnicy, które jest stanem groźnym dla zdrowia i życia. Czasem poprzedza go ustąpienie biegunki. Inne powikłania jelitowe to m.in. zwężenie jelita, szczeliny odbytu i wspomniany już nowotwór złośliwy. Wieloletnie chorowanie na wrzodziejące zapalenie jelita grubego wymaga wdrożenia odpowiedniej profilaktyki raka jelita grubego.
Nierzadko rozwijają się też powikłania pozajelitowe. Mogą to być zmiany skórne (np. rumień guzowaty), stłuszczenie wątroby, rak dróg żółciowych, zapalenie stawów, osteoporoza, zapalenie spojówek i żylna choroba zakrzepowo-zatorowa. Rzadkim powikłaniem jest zapalenie otrzewnej oraz stwardniające zapalenie dróg żółciowych.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego - dieta
Zalecany sposób odżywiania się pacjentów chorujących na WZJG nie różni się znacząco od zaleceń dla reszty społeczeństwa. Dieta:
- powinna być bogata w warzywa i owoce, zawierające spore ilości błonnika,
- powinna wykluczać niepasteryzowane produkty mleczne, które mogą być źródłem zakażenia przewodu pokarmowego,
- powinna być bogata w kwas tłuszczowe omega-3, a uboga w olej palmowy, kokosowy, tłuszcz obecny w produktach mlecznych oraz tłuszcze trans (ich źródłem są np. fast foody, przekąski typu chipsy i chrupki, wyroby cukiernicze i koncentraty spożwcze),
- nie musi wykluczać glutenu i pszenicy - nie ma aktualnie dowodów na to, że dieta bezglutenowa wspomaga leczenie WZJG,
- powinna być dość uboga w czerwone, przetworzone mięso - pacjentom zaleca się ograniczenie spożycia tych produktów,
- powinna polegać na ograniczeniu spożycia maltodekstryny, obecnej w wielu produktach przetworzonych oraz spożycia sztucznych substancji słodzących.
U części pacjentów, obserwuje się zmniejszenie objawów choroby po wprowadzeniu diety low FODMAP, która jest często zalecana przy zespole jelita drażliwego.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to choroba przewlekła, która dotyka głównie osoby młode. Nie znamy przyczyn jej występowania, choć sugeruje się że na jej rozwój wpływa połączenie czynników genetycznych, środowiskowych, dietetycznych oraz immunologicznych. Prawidłowe rozpoznanie WZJG często jest procesem trudnym i długotrwałym. Umożliwia jednak wprowadzenie skutecznego leczenia, które łagodzi objawy, wydłuża okresy remisji, zapobiega rozwojowi powikłań, a w dalszej konsekwencji - poprawia jakość życia pacjenta.
Bibliografia:
- Lynch W.D., Hsu R. Ulcerative Colitis. [Updated 2022 Jun 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023, available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459282/
- Bartnik W. Wytyczne postępowania w nieswoistych chorobach zapalnych jelit. Przegląd Gastroenterologiczny 2007, 2 (5), 215-230
- Gonciarz M., Szkudłapski D., Mularczyk A., Radwan P., Kłopocka M., Bartnik W., Rydzewska G. Wytyczne postępowania z chorymi na swoiste choroby zapalne jelit w praktyce lekarza rodzinnego. Lekarz POZ 2017, 1, 1-11
- Eder P., Łodyga M., Łykowska-Szuber L. i inni. Wytyczne Grupy Roboczej Konsultanta Krajowego w dziedzinie Gastroenterologii i Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczące postępowania z pacjentem z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Prz Gastroenterol 2013, 8 (1), 1-20
- Gawron-Kiszka M., Hartleb M. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego - jak rozpoznawać i leczyć według aktualnych wytycznych? Lekarz POZ 2023, 2, 116-121
- Łodyga M., Eder P., Gawron-Kiszka M., Dobrowolska A., Gonciarz M., Hartleb M., Kłopocka M., Małecka-Wojciesko E., Radwan P., Reguła J., Zagórowicz E., Rydzewska G. Guidelines for the management of patients with Crohn’s disease. Recommendations of the Polish Society of Gastroenterology and the Polish National Consultant in Gastroenterology. Gastroenterology Rev 2021; 16 (4): 257–296. DOI: https://doi.org/10.5114/pg.2021.110914
- Pietrzak A., Bartnik W., Szczepkowski M., Krokowicz P., Dziki A., Reguła J., Wallner G. Polski konsensus interdyscyplinarny dotyczący diagnostyki i leczenia choroby uchyłkowej okrężnicy (2015). Gastroenterologia Kliniczn 2015, tom 7, nr 1, 1-19
