Zbyt krótkie wędzidełko języka częściej obserwuje się u chłopców niż u dziewczynek. Jakie ma konsekwencje? Czy jest to jedynie problem wieku dziecięcego?
Spis treści:
- Co to jest wędzidełko?
- Rodzaje wędzidełka
- Wędzidełka - jakie pełnią funkcje?
- Nieprawidłowa budowa wędzidełka i jej skutki
- Kiedy należy podciąć wędzidełko?
- Podcięcie wędzidełka - na czym polega zabieg?
- Ćwiczenia po podcięciu wędzidełka
- Czy wędzidełka mogą na nowo przyrastać?
- Kiedy wykonać zabieg podcięcia wędzidełka?
Co to jest wędzidełko?
Wędzidełka to niewielkie fałdy błony śluzowej, które łączą ze sobą dwie struktury. Najczęściej słyszy się o wędzidełku podjęzykowym, pionowo rozciągającym się między dnem jamy ustnej a dolną powierzchnią języka. Wędzidełko wargi górnej biegnie od wewnętrznej powierzchni wargi do dziąseł nad siekaczami. Można je łatwo zaobserwować po uniesieniu wargi. Jego kształt jest nieco zbliżony do trójkąta. Wędzidełko wargi dolnej umieszczone jest pod siekaczami w obrębie szczęki. Fałdy błony śluzowej umieszczone między wewnętrzną częścią policzków a dziąsłami, określane są jako wędzidełka policzkowe.
Wędzidełka u każdej osoby mogą wyglądać nieco inaczej. Różnice mogą dotyczyć długości przyczepów, grubości błony śluzowej czy jej elastyczności. Co więcej, parametry te zmieniają się podczas ruchu w obszarze jamy ustnej. Nie ma określonych konkretnych wartości (np. długości lub grubości wędzidełek), przy których można uznać, że dane wędzidełko ma prawidłową budową lub wykracza poza jej zakres. Dlatego jedynie osoby, które mają duże doświadczenie w ocenie funkcji i budowy jamy ustnej powinny jej dokonywać. Zdarza się, choć rzadko, że u danej osoby brakuje któregoś z wędzidełek.
Rodzaje wędzidełka
Można wyróżnić trzy rodzaje wędzidełek jamy ustnej:
- wędzidełko wargi górnej i dolnej,
- wędzidełko podjęzykowe,
- wędzidełka policzkowe.
Nieprawidłowości w obrębie któregoś z wędzidełek skutkują upośledzeniem funkcji lub budowy struktur, które łączą. Wędzidełko języka, które łączy język z dnem jamy ustnej wpływa właściwie na wszystkie funkcje, jakie pełni język. Od pobierania pokarmu, przez prawidłowe oddychanie aż po kształtowanie się mowy.
Skrócone wędzidełko języka jest dość powszechną przypadłością. Dotyczy ok. 1-10% dzieci.
Wędzidełka - jakie pełnią funkcje?
Wędzidełka jamy ustnej to dość niepozorne elementy, na które mało kto zwraca uwagę. Zmienia się to, gdy pojawiają się problemy z karmieniem, ssaniem piersi u niemowląt, a u starszych dzieci - kłopoty z wymową określonych głosek. Prawidłowo rozwinięte i ukształtowane wędzidełka są potrzebne do utrzymania odpowiedniej ruchomości języka. Ta jest natomiast niezbędna chociażby w procesie rozwoju mowy. Właściwe rozmiary wędzidełek mają wpływ na utrzymanie higieny w jamie ustnej. Dzięki nim, dziąsła mają prawidłową budowę, a szyjki zębowe nie są odsłonięte. Wędzidełko języka, mające odpowiednią długość, umożliwia naturalne pobieranie pokarmu przez niemowlaka.
Nieprawidłowa budowa wędzidełka i jej skutki
Zbyt nisko położone, zbyt grube, długie lub zbyt krótkie wędzidełko może być przyczyną różnego rodzaju problemów. U niemowląt, dość powszechnie występują właśnie skrócone wędzidełka podjęzykowe. Mogą one skutkować problemami zarówno podczas karmienia dziecka piersią, jak i karmienia butelką. Jeśli więc nie można wskazać innej przyczyny trudności w ssaniu (np. nieprawidłowe przystawianie dziecka do piersi), należy wziąć pod uwagę właśnie wędzidełka. Mama karmiąca może skarżyć się na ból i urazy brodawki podczas karmienia. Brodawka po wyjęciu z buzi malucha jest blada i zniekształcona. W przypadku krótkiego wędzidełka podjęzykowego, często można zaobserwować też nerwowe próby pobierania pokarmu przez malca i szybkie męczenie się podczas karmienia. Ograniczone ruchy języka u starszych dzieci mogą powodować wady wymowy. Dziecko może mieć trudność w artykułowaniu takich głosek jak: "r", "d", "t", "sz", "dż" lub "cz".
Nieprawidłowa budowa wędzidełka wargi górnej lub dolnej może prowadzić do wad zgryzu. Czasami jest przyczyną szpary między zębami, tzw. diastemy. Diastema zwiększa ryzyko pojawienia się chorób przyzębia, a do tego wpływa na wady wymowy. Kolejną konsekwencją niewłaściwego uformowania wędzidełek jest większa skłonność do zalegania pokarmu w ich fałdach. Sprzyja to rozwojowi stanów zapalnych dziąseł i zębów, w tym także próchnicy. U osób dorosłych, wędzidełka wpływają na umocowanie protezy w jamie ustnej. Ich nieprawidłowa budowa może prowadzić do problemów ze stabilnym utrzymaniem się protezy na dziąsłach. Odsłonięte szyjki zębowe, które również mogą być wynikiem nieodpowiednio ukształtowanych wędzidełek, mogą skutkować osłabieniem zębów, ich nadwrażliwością, rozwojem paradontozy, a w późniejszym wieku szybszym wypadaniem zębów.
Kiedy należy podciąć wędzidełko?
Nawet po stwierdzeniu nieprawidłowej budowy wędzidełka, nie w każdym przypadku istnieje konieczność jego podcięcia. Zbyt nisko umiejscowione wędzidełko górnej wargi na dziąśle może ulec podniesieniu po wymienia zębów mlecznych na stałe. Jeśli u dziecka była widoczna szpara między siekaczami, może ona się wówczas zamknąć. Nie jest to jednak regułą i nie u wszystkich dzieci dojdzie do samoistnego podniesienia miejsca przyczepu wędzidełka. Trudno jednoznacznie określić, kiedy należy wykonać podcięcie wędzidełka. Jest to zależne przede wszystkim od tego, jak ta nieprawidłowość wpływa na funkcjonowanie osoby, której dotyczy. Czy powoduje lub może powodować w przyszłości wady zgryzu, wady wymowy, czy na tyle zaburza ruchy języka, że utrudnia pobieranie pokarmu? W praktyce wygląda to tak, że jeśli wędzidełko powoduje trudności w ssaniu, zwykle wykonuje się zabieg podcięcia krótkiego wędzidełka. Po zabiegu, pobieranie pokarmu przez malucha znacząco się poprawia, a inne objawy, będące wynikiem problemu z jedzeniem, ustępują. W zdecydowanej większości przypadków, po wykonaniu zabiegu podcięcia wędzidełka języka, obserwuje się poprawę jakości karmienia.
Podcięcie wędzidełka - na czym polega zabieg?
Do zabiegu podcięcia krótkiego wędzidełka wykorzystuje się najczęściej skalpel lub laser. Procedura podcięcia, w większości przypadków nie jest skomplikowana. Trwa zaledwie kilka minut i nie wymaga dodatkowego hospitalizowania dziecka. Jeśli krótkie wędzidełko języka zostało wykryte w niedługim czasie po urodzeniu, do przeprowadzenia zabiegu dochodzi jeszcze w szpitalu. Nie wiąże się on z odczuwaniem silnego bólu przez dziecko. Zabieg można przeprowadzić też w znieczuleniu miejscowym. Wykonany może być przez neonatologa, laryngologa, stomatologa lub innego specjalistę. Pojawiający się po zabiegu biały nalot w miejscu nacięcia śluzówki nie powinien stanowić powodu do niepokoju. Jeśli skrócone wędzidełko jest dość grube lub dostęp do niego jest trudny, maluch może zostać skierowany do chirurga dziecięcego.
Wykonanie zabiegu podcięcia wędzidełka języka (frenotomii) przy pomocy lasera przebiega bezkrwawo. Z użyciem skalpela, krwawienie jest niewielkie. Podcięcie wędzidełka nie jest jedynym zabiegiem, który wykonuje się w obrębie tych struktur. Czasem konieczne jest jego wycięcie lub plastyka. Zabieg przeprowadzony na wędzidełku języka, wargi lub wędzidełku policzkowym uważany jest za bezpieczny, z bardzo niskim ryzykiem powikłań. Sporadycznie obserwuje się przedłużone krwawienie po frenotomii, które najczęściej wynika z niewykrytych zaburzeń procesu krzepnięcia krwi. U starszych dzieci po wycięciu wędzidełka lub jego plastyce, zdarzają się przypadki bliznowacenia rany, co może ograniczać zakres ruchów języka.
Ćwiczenia po podcięciu wędzidełka
Po przeprowadzeniu zabiegu podcięcia wędzidełka, zaleca się wykonywanie ćwiczeń, które wpływają korzystnie na proces gojenia się rany. W każdym przypadku, lekarz powinien pokazać rodzicowi jak prawidłowo masować ranę i przez jaki czas przeprowadzać takie ćwiczenia. Zaleca się, aby opiekun, który je wykonuje miał krótko obcięte paznokcie. Należy delikatnie podnosić język i masować miejsce nacięcia od nasady, w kierunku czubka języka. Ćwiczenia zazwyczaj przeprowadza się przez ok. 4 tygodnie, 4 razy dziennie, w tym również w ciągu nocy. Nie wszystkie dzieci chętnie znoszą takie masaże. Można wówczas wykonywać je w formie zabawy, np. z użyciem lustra.
U starszych dzieci, ćwiczenia po podcięciu wędzidełka polegają na stymulowaniu języka do przyjmowania prawidłowej pozycji np. poprzez "przyklejanie" języka do podniebienia górnego, wylizywanie talerzyka lub oblizywanie warg.
Czy wędzidełka mogą na nowo przyrastać?
W rzadkich przypadkach, konieczne jest ponowne wykonanie podcięcia lub plastyki wędzidełka. U starszych dzieci, u których czasem dochodzi do bliznowacenia rany, może zaistnieć potrzeba ponownego przeprowadzenia zabiegu. Zdarza się to jednak sporadycznie.
Kiedy wykonać zabieg podcięcia wędzidełka?
Zbyt krótkie wędzidełko, utrudniające pobieranie pokarmu przez dziecko i powodujące spory dyskomfort u mamy karmiącej piersią, zazwyczaj powinno być podcięte jak najszybciej po jego rozpoznaniu. U noworodków jak dotąd nie zaobserwowano bliznowacenia rany, ani ograniczenia ruchomości języka po zabiegu. Problem z wędzidełkiem nie należy jedynie do przypadłości wieku dziecięcego. Niewykonanie frenotomii u dzieci, u których te struktury mają nieprawidłową budową, może skutkować np. wadami wymowy u dorosłych, których nie udało się wyleczyć terapią u logopedy. Wykonywanie zabiegu podcięcia wędzidełka w znieczuleniu miejscowym u osób dorosłych jest jednak rzadziej wykonywane niż u dzieci. Z przeprowadzeniem frenotomii, o ile jest potrzebna, nie warto zwlekać. Nieprawidłowo ukształtowane wędzidełko ma istotne znaczenie dla procesy nauki mowy i odpowiedniego formowania się zgryzu. Wady wymowy i zgryzu to problemy nie tylko natury zdrowotnej. Mogą one wpływać na pewność siebie i łatwość nawiązywania kontaktów z innymi.
Nieprawidłowo wykształcone wędzidełka w obrębie języka lub innych części jamy ustnej nie zawsze wymagają leczenia. Mogą ustąpić samoistnie wraz z rozwojem dziecka. Czasem jednak są przyczyną poważniejszych konsekwencji, takich jak problemy z karmieniem i słaby przyrost masy ciała, a także wady zgryzu i wady wymowy. W takich przypadkach zazwyczaj należy wykonać mało inwazyjny zabieg podcięcia lub plastyki wędzidełka, który przywraca prawidłową ruchomość języka i korzystnie wpływa na rozwój jamy ustnej.
Bibliografia: - Sioda T., Wędzidełko języka u noworodka - ocena neonatologiczna i zalecenia, Standardy medyczne Pediatria, 2012, tom 9, s. 115-123.
- Mills N., Pransky S.M., Geddes D.T., Mirjalili S.A., What is a tongue-tie? Defining the anatomy of the in-situ lingual frenulum, Clin Anat, 2019, 32 (6), s. 749-761.
- Wacińska-Drabińska M., Zadurska M., Zwierzchowska H., Wędzidełka wargi górnej - w aspekcie ortodoncji, periodontologii, protetyki i estetyki, Nowa Stomatologia, 4/2007, s. 134-138.
