Prawidłowa saturacja jest jednym ze wskaźników odpowiedniego dotlenienia wszystkich tkanek i narządów. Obniżony poziom nasycenia krwi tlenem stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Czym jest saturacja i jakie są jej normy? W jakich sytuacjach może dojść do spadku saturacji?
Spis treści:
- Co to jest saturacja?
- Poziom saturacji krwi
- Co oznacza wysoka bądź niska saturacja?
- Dlaczego saturacja spada?
- Jak podnieść saturację?
- Pomiar saturacji w warunkach domowych i szpitalnych
- Jak prawidłowo mierzyć saturację?
- Kto i kiedy powinien kontrolować saturację?
- Niska saturacja krwi
- Jak przywrócić właściwy poziom wysycenia krwi tlenem?
Co to jest saturacja?
Saturacja określa stopień wysycenia krwi tętniczej tlenem. Podczas wdechu, powietrze bogate w tlen dostaje się do pęcherzyków płucnych. Na zasadzie dyfuzji, tlen przenika przez niezwykle cienkie ścianki pęcherzyków do przylegających do nich drobnych naczyń krwionośnych. W dalszym transportowaniu tlenu do poszczególnych tkanek i narządów bierze udział hemoglobina. Ma ona zdolność odwracalnego wiązania cząsteczek tlenu. Dzięki temu, zostają one uwolnione po dotarciu do tkanek. Badanie saturacji umożliwia sprawdzenie, jaka część hemoglobiny jest aktualnie połączona z tlenem, a jaka nie jest z nim związana. Saturację oznacza się symbolem SpO2. Obecnie, w bardzo łatwy i przystępny sposób można samodzielnie przeprowadzić taki pomiar w warunkach domowych.
Saturacja krwi powinna być stale na odpowiednim poziomie, aby cały organizm był dobrze dotleniony. U pacjentów z niską saturacją dość szybko może dojść do niedotlenienia organizmu i stopniowego obumierania tkanek. Saturacja jest jednym z parametrów życiowych, które pomagają ocenić stan chorego. Jest to standardowe badanie, które ułatwia kontrolowanie podstawowych funkcji życiowych.
Poziom saturacji krwi
Nie ma sztywno określonych norm co do tego jaki poziom wysycenia krwi tętniczej tlenem jest odpowiedni. Można jednak przyjąć, że prawidłowa saturacja krwi wynosi minimum 95%. Wynik poniżej 95% uznawany jest za nieprawidłowy. Wartości te mogą świadczyć o możliwym problemie z wystarczającym dotlenieniem tkanek i wymagają bliższego przyjrzenia się im. Warto pamiętać o tym, że są to pewne ogólne normy saturacji, a całościowej oceny stanu klinicznego pacjenta, specjalista dokonuje bazując nie tylko na wyniku saturacji, ale również na wartościach pozostałych parametrów życiowych.
Prawidłowa saturacja krwi wynosi co najmniej 95%. Niższe wyniki mogą świadczyć o niedostatecznym dotlenieniu organizmu.
U kogo saturacja będzie niższa?
Saturacja w przypadku osób palących papierosy może być nieco niższa, ale nie są to duże różnice w porównaniu z osobami niepalącymi. Stopień wysycenia krwi tętniczej tlenem zmniejsza się też wraz z wiekiem. U osób starszych, powyżej 70. roku życia, wartość prawidłowej saturacji jest zbliżona do 95%. Naturalnym jest, że saturacja będzie niższa na dużych wysokościach ponad poziomem morza. Niższe ciśnienie atmosferyczne wpływa na pracę układu oddechowego i utrudnia zaopatrywanie komórek w potrzebną ilość tlenu. Organizm próbując dostosować się do trudniejszych warunków zwiększa produkcję hemoglobiny. Dochodzi też do przyspieszenia oddechu, dzięki czemu do płuc dociera więcej cząsteczek tlenu. Saturacja krwi u osób wspinających się na duże wysokości będzie więc przynajmniej o kilka jednostek niższa niż przyjęta norma. Różnica ta wzrasta wraz z ilością metrów nad poziomem morza.
Prawidłowy poziom saturacji
Prawidłowa saturacja, jak zostało już wcześniej wspomniane, wynosi od 95% do 100%. Aby więc wszystkie komórki organizmu otrzymały potrzebną ilość tlenu, zdecydowana większość cząsteczek hemoglobiny musi go związać. Jeszcze kilka lat temu mało mówiło się o tym, czym jest saturacja, w jakim przypadku i w jaki sposób ją mierzyć. Najczęściej była ona sprawdzana przez lekarza dopiero wówczas, gdy pojawiły się u pacjenta określone objawy, mogące świadczyć o niedotlenieniu organizmu. Poza tym, temat saturacji był i jest bliski niektórym grupom pacjentów, w większym stopniu narażonym na niedotlenienie. Zainteresowanie tematem saturacji wśród ogółu społeczeństwa znacznie wzrosło odkąd pojawił się wirus SARS-CoV-2.
Nieprawidłowy poziom saturacji
O nieprawidłowym poziomie saturacji mówi się, gdy zmierzona wartość SpO2 wynosi mniej niż 95%. Gdy uzyskamy wynik w przedziale 91%-95% wykonując pomiar w warunkach domowych przy udziale pulsoksymetru, warto go powtórzyć upewniając się, że przeprowadzamy go prawidłowo. Brak znajomości odpowiedniej techniki wykonywania badania może skutkować uzyskaniem fałszywego wyniku. Nieprawidłowa saturacja wymaga skonsultowania się z lekarzem.
Co oznacza wysoka bądź niska saturacja?
Saturacja poniżej 90% określana jest jako niska. Oznacza to, że krew nie jest w wystarczającym stopniu wysycona tlenem. Do komórek organizmu nie dociera więc odpowiednia jego ilość. Tkanki nie są dobrze dotlenione, a pacjent zaczyna odczuwać tego objawy. Komórki nie są w stanie długotrwale prawidłowo funkcjonować przy niedoborze tlenu. Utrzymująca się niska saturacja może zagrażać zdrowiu i życiu pacjenta. Poszczególne tkanki i narządy różnią się między sobą zapotrzebowaniem na tlen. Komórki układu nerwowego mogą tolerować niedotlenienie organizmu nie dłużej niż przez 3 minuty. W przypadku wątroby czas ten jest 5-7-krotnie dłuższy. Mięśnie szkieletowe tolerują niedotlenienie przez 1-1,5 godziny.
Wysoka saturacja krwi u dzieci i osób dorosłych najczęściej świadczy o prawidłowej pracy układu oddechowego, a także o tym, że poziom nasycenia krwi tlenem jest odpowiedni. Tkanki otrzymują więc wystarczającą ilość tlenu. W codziennym życiu, osoby zdrowe uzyskują zwykle wynik SpO2 95%-98%. Wyższe wartości zazwyczaj pojawiają się u pacjentów, którzy poddani są tlenoterapii. Należy jednocześnie podkreślić, że sam pomiar saturacji nie jest idealnym odzwierciedleniem stanu zdrowia chorego. W przypadku zaczadzenia tlenkiem węgla, uzyskany wynik badania saturacji może mieścić się w normach. Tlenek węgla znacznie łatwiej niż tlen wiąże się z hemoglobiną. Powstaje wówczas związek o nazwie karboksyhemoglobina. Pulsoksymetr nie jest jednak przystosowany do tego, aby odróżnić karboksyhemoglobinę od oksyhemoglobiny (połączenie tlenu z hemoglobiną). Osoba po zatruciu tlenkiem węgla może więc uzyskać prawidłowy poziom saturacji krwi tętniczej, choć w rzeczywistości, transport tlenu jest upośledzony i dochodzi do niedotlenienia organizmu. Podoba sytuacja dotyczy pacjentów z anemią. Uzyskany przy pomocy pulsoksymetru wynik saturacji może być prawidłowy. Obniżony poziom hemoglobiny wpływa jednak na możliwość wiązania mniejszej ilości tlenu. W efekcie, ogólna zawartość tlenu w organizmie może być niewystarczająca mimo wysokiego poziomu saturacji.
Zapotrzebowanie organizmu na tlen jest różne w zależności od konkretnych tkanek. Komórki układu nerwowego źle tolerują brak dostępu do tlenu i zaczynają obumierać już po 3 minutach niedotlenienia.
Dlaczego saturacja spada?
Spadek saturacji może pojawić się w przypadku zaburzeń na etapie jego absorpcji lub transportu. Niektóre schorzenia układu oddechowego powodują zwężenie dróg oddechowych i możliwość pobierania mniejszej ilości tlenu. W efekcie, wymiana gazowa zachodząca w pęcherzykach płucnych nie jest w pełni efektywna i nie wysyca krwi tlenem w wystarczającym stopniu. Saturacja może spadać również w wyniku schorzeń układu krążenia, które uniemożliwiają sprawny transport hemoglobiny z tlenem do wszystkich komórek organizmu. U osób zdrowych, nieobciążonych chorobami przewlekłymi, spadek saturacji powinien wzbudzić niepokój i wymaga pilnej konsultacji lekarskiej. Wraz z upływem lat obniża się wydolność pracy organizmu, przez co saturacja również nieco się obniża. Nadal jednak powinna ona być zbliżona do 95%.
Jak podnieść saturację?
Jednym ze sposobów na podniesienie poziomu wysycenia krwi tlenem jest głęboki powolny oddech. Maksymalny efekt ćwiczeń oddechowych można uzyskać po 5 minutach i utrzymuje się on nawet przez kolejne pół godziny. Jest to prosty i szybki sposób, który umożliwia lepsze dotlenienie organizmu. Zaleca się świadome i powolne wdychanie powietrza przez nos, a następnie jego spokojne wydychanie przez usta. Korzystne efekty może przynieść też oddychanie przy użyciu przepony. Warto położyć jedną rękę w okolicy dolnej części żeber. Przy wdechu powinniśmy czuć jak dolne żebra zmieniają swoje położenie. Podczas oddechu torem przeponowym nie chodzi o to, aby jak najbardziej wypchnąć mięśnie brzucha do przodu, ale o to, aby doszło do rotacji dolnych żeber. Taki sposób oddychania umożliwia efektywniejsze dostarczanie tlenu do dolnej części płuc, dzięki czemu hemoglobina może związać więcej cząsteczek tlenu.
Aktywny tryb życia również ma pozytywny wpływa na utrzymanie odpowiedniego poziomu tlenu w organizmie. Regularne ćwiczenia fizyczne poprawiają wydolność m.in. układu oddechowego i układu krwionośnego, przyczyniając się w ten sposób do efektywnej wymiany gazowej i dotlenienia wszystkich narządów.
Pomiar saturacji w warunkach domowych i szpitalnych
Aby samodzielnie sprawdzić poziom wysycenia krwi tlenem, można skorzystać z pulsoksymetru. Jest to urządzenie, które wykorzystuje odpowiedniej długości fale świetlne do określenia poziomu saturacji. Korzystanie z tego przyrządu nie stwarza trudności, jednak warto wiedzieć, jak prawidłowo przeprowadzać pomiar. Mając świadomość jak działa pulsoksymetr, i jak z niego korzystać można szybko, samodzielnie, i w bezinwazyjny sposób sprawdzić, czy organizm jest odpowiednio dotleniony. Pulsoksymetr jest obecnie powszechnie stosowany u chorych na COVID-19. Urządzenie to pomaga pacjentowi lepiej monitorować stan zdrowia, kiedy nie ma konieczności hospitalizacji. Przy łagodnym niedotlenieniu, chory może jeszcze nie zauważyć niepokojących objawów. Obniżający się wynik saturacji pozwala wcześniej wykryć pogarszający się stan zdrowia.
Pulsoksymetr to urządzenie, które służy do szybkiego pomiaru saturacji nie tylko w warunkach domowych, ale również w szpitalu. Można się w nim spotkać nie tylko z pulsoksymetrem napalcowym, ale również pulsoksymetrem stacjonarnym. Ma on większe rozmiary i zazwyczaj służy też do monitorowania innych parametrów, takich jak chociażby ciśnienie tętnicze krwi.
Jak prawidłowo mierzyć saturację?
Pomiar w warunkach domowych warto przeprowadzić w pozycji siedzącej lub ewentualnie leżącej. Podobnie jak przy pomiarze ciśnienia krwi, pacjent powinien przeprowadzać badanie przynajmniej po kilku minutach odpoczynku. Istotne jest również, aby dłonie i paznokcie były czyste. Emitowane przez urządzenie światło może nie pokonać ciemnej warstwy lakieru do paznokci. Pulsoksymetr należy umieścić na opuszku palca. Najczęściej zaleca się, aby był to palec wskazujący lub palec środkowy. Zaciśnięcie urządzenia na innym palcu powinno jednak doprowadzić do uzyskania takiego samego wyniku. Przez cały czas trwania pomiaru, ręka powinna leżeć nieruchomo. Wynik pomiaru pojawia się w dość szybkim czasie na wyświetlaczu pulsoksymetru, choć zaleca się aby nie usuwać zbyt wcześnie urządzenia z opuszka i pozostawić go na mniej więcej minutę. Stosując się do zaleceń dotyczących prawidłowego użytkowania tego przyrządu, można uzyskać wiarygodny wynik saturacji.
Pulsoksymetr daje możliwość samodzielnego przeprowadzenia przez pacjenta pomiaru saturacji. Przed korzystaniem z tego przyrządu warto dokładnie zapoznać się z instrukcją jego obsługi. Umożliwi to uzyskanie wiarygodnego wyniku badania.
Kto i kiedy powinien kontrolować saturację?
Kontrola saturacji zalecana jest wszystkim pacjentom, zagrożonym niedotlenieniem organizmu. U pacjentów zmagających się z COVID-19, warto wykonywać pomiar saturacji 2 razy dziennie. Jeśli pacjent ciężej przechodzi chorobę, powinien częściej korzystać z tego urządzenia. Pomiar należy też przeprowadzać zawsze, gdy pojawia się duszność. Jednocześnie, nie można podchodzić do samodzielnego kontrolowania saturacji przy pomocy pulsoksymetru bezkrytycznie. Chorzy na COVID-19 przy pojawieniu się niepokojących objawów, takich jak problemy z oddychaniem, ból w klatce piersiowej lub zaburzenia świadomości powinni pilnie znaleźć się pod opieką lekarską, bez względu na to, jaki wynik pokazuje pulsoksymetr. Podobnie, jeśli sytuacja jest odwrotna - kiedy mimo dobrego samopoczucia, odczyt na wyświetlaczu przyrządu wskazuje na niską saturację. Wówczas również konieczna jest szybka pomoc lekarska.
Oprócz pacjentów cierpiących na COVID-19, samodzielna kontrola saturacji pomaga w monitorowaniu stanu zdrowia również pacjentom z innymi schorzeniami. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) może prowadzić do niewydolności oddechowej. Korzystanie z pulsoksymetru może pomóc odpowiednio wcześnie wykryć spadającą saturację. Urządzenie to może być pomocne również dla chorych z zapaleniem płuc, chorobami serca, nowotworem płuc i astmą. Warto z nich korzystać nie tylko w okresach zaostrzeń, kiedy objawy choroby ulegają nasileniu, ale również w okresach wyciszeń, między zaostrzeniami. Pulsoksymetr to pomocne urządzenie, które można wykorzystać właściwie w każdej sytuacji, w której pojawia się u pacjenta ryzyko niewydolności oddechowej. Ze względu na fakt, że do transportowania tlenu w organizmie potrzebna jest hemoglobina, pacjenci z anemią również powinni regularnie kontrolować saturację.
Niska saturacja krwi
Niska saturacja krwi jest stwierdzana, gdy uzyskany przy pomocy pulsoksymetru wynik wynosi 90% lub mniej. Jest to bardzo niepokojąca wartość, która wymaga pilnej pomocy lekarskiej. Przy niskiej saturacji, organizm nie jest w wystarczającym stopniu zaopatrywany w tlen. Przy łagodnej niewydolności oddechowej, organizm próbuje ją wyrównać m.in. poprzez zwiększenie częstości i głębokości oddechów, przyspieszenie akcji serca i wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Im niższa saturacja, tym pojawia się coraz więcej objawów niedotlenienia.
Przyczyny niskiej saturacji
Niska saturacja może być wynikiem wielu chorób i zaburzeń. Wpływają na nią wady serca, układu krwionośnego i oddechowego, stan zapalny toczący się w tkankach płuc, a także stosowane leki, które powodują spłycenie oddechu. Pobyt na dużych wysokościach również może być przyczyną niskiej saturacji. Podobnie jak bezdech senny. Zatrucie tlenkiem węgla także wpływa na zmniejszenie wysycenia krwi tlenem, choć jak zostało wspomniane, pulsoksymetr może w tym przypadku wskazywać prawidłowe wartości.
Objawy niskiej saturacji
U pacjentów z niską saturacją mogą wystąpić takie objawy jak:
- spłycenie oddechu i duszności,
- ucisk w klatce piersiowej,
- bóle, zawroty głowy,
- niepokój,
- uczucie splątania,
- zaburzenia koordynacji ruchów,
- wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
- przyspieszenie akcji serca,
- zaburzenia widzenia,
- niewyraźna mowa.
Może pojawić się też niebiesko-fioletowe zabarwienie skóry, czyli sinica. Można ją zauważyć jednak dopiero wtedy, gdy saturacja spadnie do ok. 67%.
Jak przywrócić właściwy poziom wysycenia krwi tlenem?
Pacjenci z niską saturacją najczęściej poddawani są tlenoterapii. W przypadku chorych na COVID-19, nie zaleca się samodzielnego korzystania z koncentratora tlenu. Samoleczenie jest wówczas niebezpieczne i obciążone zbyt wysokim ryzykiem. Pacjent z COVID-19 i niską saturacją krwi wymaga hospitalizacji, a tlenoterapia powinna odbywać się jedynie w szpitalu. Inaczej wygląda to u pacjentów z przewlekłymi chorobami płuc lub układu krążenia, których edukuje się pod kątem prawidłowego podawania tlenu w warunkach domowych przy spadku saturacji. Postępowanie w przypadku obniżonej saturacji zależy w dużej mierze od jej przyczyny. O ile pacjentom z COVID-19 należy podać tlen, o tyle chorym z zaostrzeniem astmy zaleca się przyjęcie szybko działającego leku rozszerzającego oskrzela.
Organizm osób dorosłych i dzieci potrzebuje niemalże ciągłego dostarczania tlenu do prawidłowego funkcjonowania. Warto znać normy saturacji, aby móc odpowiednio zareagować przy jej spadku. Nie zawsze bowiem pierwszym objawem niedotlenienia będą duszności i ból w klatce piersiowej. U części pacjentów, przy łagodnym niedotlenieniu, dolegliwości mogą być na tyle słabo nasilone, że wręcz niedostrzegalne dla chorego. Samodzielna kontrola saturacji może jednak pomóc wykryć niedotlenienie już na wczesnym etapie i zapobiec jego pogłębianiu się.
Piśmiennictwo:
- Hafen B.B., Sharma S., Oxygen Saturation, in: StatPearls. Treasure Island, 2022.
- Leach R.M., Treacher D.F., Oxygen transport-2. Tissue hypoxia, BMJ, 1998, 14, 317 (7169), 1370-1373.
- Nieścior M., Jackowska T., Postępy Nauk Medycznych, t. XXVI, 7, 2013, s. 519-522.
- Ziaja D., Biolik G., Orawczyk T. i inni, Dynamika zmian prężności tlenu i dwutlenku węgla u palaczy papierosów, Chirurgia Polska 2008, 10, 2, 67-70.
- Bilo G., Revera M., Bussotti M., et al., Effects of Slow Deep Breathing at High Altitude on Oxygen Saturation, Pulmonary and Systemic Hemodynamics, Plos One, 2012, 7 (11), e49074, doi: 10.1371/journal.pone.0049074.
