Pseudoefedryna to popularna substancja lecznicza wykorzystywana w stanach związanych z przekrwieniem błony śluzowej nosa, tj. katar, kichanie, zatkany nos. Objawy tego typu mogą mieć związek z infekcją lub alergią. Chociaż tak często sięga się po pseudoefedrynę, nie jest ona obojętna dla organizmu i może powodować szereg działań niepożądanych, a dla wielu osób ta substancja czynna jest wręcz przeciwwskazana. Jak bezpiecznie stosować pseudoefedrynę? Jak właściwie ją dawkować i czy może być ona stosować w innych przypadkach niż stany zapalne błony śluzowej nosa?
Spis treści:
- Pseudoefedryna – co to za substancja?
- Pseudoefedryna - działanie
- Wchłanianie i metabolizm pseudoefedryny
- Na co stosuje się pseudoefedrynę?
- Pseudoefedryna – bezpieczne dawkowanie
- Przeciwwskazania do stosowania pseudoefedryny
- Jakie leki zawierają pseudoefedrynę?
- Z jakimi składnikami łączona jest pseudoefedryna? W jakim celu?
- Czy od pseudoefedryny można się uzależnić?
- Pseudoefydryna - ograniczenia sprzedaży
- Objawy przedawkowania i zatrucia pseudoefedryną
- Skuteczność działania pseudoefedryny, a podobnych związków
- Pseudoefedryna a alkohol. Interakcje tego związku
- Czy kobieta w ciąży lub karmiąca może przyjmować pseudoefedrynę?
- Pseudoefedryna dla dzieci. Od jakiego wieku?
Pseudoefedryna – co to za substancja?
Pseudoefedryna to substancja o działaniu pobudzającym na układ współczulny (część nerwowego układu wegetatywnego), a dokładnie jego receptory receptory α - adrenergiczne i β−adrenergiczne. Wpływa również na zwiększenie uwalniania dopaminy i noradrenaliny,a także hamowanie wychwytu zwrotnego tej ostatniej. Pseudoefedrynę ze względu na budowę chemiczną uznaje się za pochodną fenyloetyloaminy. Jest ona również syntetycznym analogiem efedryny. Alkaloid ten, pozyskiwany z różnych gatunków przęśli (Ephedra sp.) wykorzystywany był już przed tysiącami lat zarówno w medycynie chińskiej, jak i bliskiego wschodu do leczenia schorzeń górnych dróg oddechowych, ale także także jako substancja dodająca energii i pomagająca w odchudzaniu. W XX wieku rozpoczęto stosowanie efedryny w USA w celu zmniejszenia przekrwienia śluzówek oraz rozszerzenia oskrzeli u astmatyków.
Zarówno efedryna, jak i pseudoefedryna przyspieszają rytm serca, podwyższają ciśnienie tętnicze i działają pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy. Niemniej jednak pseudoefedryna w mniejszym stopniu. To właśnie ze względu na mniejszą ilość skutków ubocznych i działań niepożądanych, a także większą selektywność działania pseudoefedryna wykorzystywana jest powszechnie jako substancja, która łagodzi przekrwienie błony śluzowej nosa i związane z nim objawy, a także niedrożność zatok oraz trąbki słuchowej.
Pseudoefedryna - działanie
Jak już wspomniano, pseudoefedryna działa na układ współczulny, a jej wpływ na organizm jest bardzo szeroki. Jak dokładnie działa pseudoefedryna na organizm? Po jej zastosowaniu obserwuje się następujące efekty:
- wzrost napięcia i kurczliwości mięśnia sercowego (przyspieszenie akcji, zaburzenia rytmu serca),
- rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli (rozszerza oskrzela i pogłębia ruchy oddechowe),
- zwężenie naczyń krwionośnych (m.in. błony śluzowej nosa),
- wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
- zwiotczenie mięśni gładkich pęcherza moczowego,
- pobudzenie psychoruchowe,
- rozszerzenie źrenic,
- zwiększenie koncentracji,
- zmniejszenie senności,
- redukcja apetytu.
Nic więc dziwnego, że krótkotrwałe stosowanie pseudoefedryny w przypadku zapalenia błony śluzowej nosa jest jak najbardziej dopuszczalne i przynosi dobre efekty terapeutyczne. Niemniej jednak jej nadużywanie może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.
Po zastosowaniu klasycznego leku z pseudoefedryną substancja czynna wchłania się z przewodu pokarmowego, a pierwsze efekty jej działania obserwuje się po upływie 30 minut. Jej maksymalne stężenie we krwi oznacza się zwykle po 2 godzinach od podania. Efekt działania pseudoefedryny utrzymuje się około 4 godzin. Dlatego w przypadku leków na zatoki rekomenduje się ich przyjmowanie średnio co 4 godziny dla podtrzymania efektu terapeutycznego. Nieco inaczej wygląda stosowanie tabletek o przedłużonym uwalnianiu z pseudoefedryną. Specjalna konstrukcja tabletki umożliwia stopniowe uwalnianie substancji do krwi. Wtedy wystarczy zastosować lek jedynie rano i wieczorem, zachowując 12-godzinny odstęp pomiędzy dawkami.
Pseudoefedryna metabolizowana jest w wątrobie jedynie w niewielkim stopniu. Dlatego też nie oddziałuje na metabolizm wątrobowy innych leków. Substancja wydalana jest przez nerki głównie w formie niezmienionej, na co ma wpływ m.in. pH moczu.
Na co stosuje się pseudoefedrynę?
Pseudoefedryna jest bardzo powszechnie stosowana w lecznictwie głównie na niedrożność zatok przynosowych, jamy nosowej i trąbki słuchowej, które są efektem stanu zapalnego błony śluzowej nosa i zatok. Pseudoefedryna występuje jako wyłączny składnik leku lub w połączeniu z innymi substancjami, które to stosuje się w leczeniu przeziębienia, grypy oraz alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa.
Po zastosowaniu pseudoefedryny zmniejsza się
przekrwienie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, ale częściowo również pozostałych struktur należących do górnych dróg oddechowych. Dzięki czemu zmniejsza się obrzęk, ilość wydzieliny i można swobodnie oddychać.
Pseudoefedryna wykorzystywana jest również jako uzupełnienie leczenia w
zapaleniu ucha środkowego, pozwala zmniejszyć obrzęk i odzyskać słuch. Stosowana jest także w
prewencji barotraumy, jaka może wystąpić podczas lotu samolotem czy nurkowania. Aby uniknąć bólu uszu i ich zatkania należy na pół godziny przed lotem bądź planowanym zejściem pod wodę zastosować 120 mg pseudoefedryny (zalecenie dla osoby dorosłej).
Pseudoefedryna – bezpieczne dawkowanie
maksymalna dobowa dawka pseudoefedryny to 240 mg dla dorosłych i 60 - 120 mg dla dzieci. Na zapalenie błony śluzowej nosa wywołane przez patogeny (wirusy, bakteria, grzyby) lub alergeny u osób dorosłych zwykle stosuje się 60 mg pseudoefedryny co 4- 6 godzin. Natomiast tabletkę z pseudoefedryną o przedłużonym uwalnianiu, zawierającą 120 mg substancji czynnej, zażywa się jedynie 2 razy na dobę, najlepiej zachowując 12 godzin odstępu pomiędzy dawkami. Leki na zatoki zawierające w swoim składzie ibuprofen zawierają zwykle 30 mg pseudoefedryny, ale dopuszcza się jednoczesne zastosowanie podwójnej dawki leku. Pseudoefedryna w tabletkach dopuszczona jest do stosowania u osób dorosłych i młodzieży powyżej 12. roku życia.
Dla dzieci od 7. roku życia dostępny jest bez recepty syrop z pseudoefedryną. Dawka substancji czynnej w 5 ml roztworu wynosi 30 mg. Dopuszcza się jej stosowanie również u młodszych dzieci, ale jedynie na wyraźne wskazanie lekarza. Natomiast zdecydowanie bardziej niż preparaty z pseudoefedryną popularne dla małych dzieci są preparaty z efedryną robione w aptece na podstawie recepty lekarskiej.
Proszki z efedryną stosuje się zwykle na obkurczenie trzeciego migdałka, a dawkę substancji czynnej dobiera lekarz na podstawie wieku i wagi pacjenta. Efedrynę w kroplach do nosa wykorzystuje się w celu miejscowego zmniejszenia przekrwienia śluzówki u najmłodszych pacjentów.
Przeciwwskazania do stosowania pseudoefedryny
Istnieją bezwzględne przeciwwskazania do stosowania pseudoefedryny i należą do nich:
- ciężkie nadciśnienie tętnicze,
- ciężka choroba wieńcowa,
- przyjmowane jednocześnie lub w ciągu ostatnich dwóch tygodni inhibitory monoaminooksydazy, stosowane w leczeniu psychiatrycznym lub furazolidon.
W przypadku niektórych pacjentów można sięgać po pseudoefedrynę, ale należy zachować
szczególną ostrożność i skonsultować się z lekarzem. Do tej grupy zalicza się osoby cierpiące na:
- podwyższone ciśnienie tętnicze,
- chorobę niedokrwienną serca,
- cukrzycę,
- nadczynność tarczycy,
- podwyższone ciśnienie śródgałkowe,
- panów z rozrostem prostaty,
- ciężkie zaburzenia czynności wątroby lub umiarkowane i ciężkie zaburzenia czynności nerek,
- niedokrwienne zapalenie jelita.
Jakie mogą by skutki uboczne po zastosowaniu pseudoefedryny
Jak już wspomniano wcześniej pseudoefedryna działa na receptory jednego z układów wegetatywnych w organizmie człowieka. Jej spektrum działania jest bardzo szerokie. Nic więc dziwnego, że po jej zastosowaniu obserwuje się liczne działania niepożądane i skutki uboczne. Do tych najczęściej występujących należą:
- suchość w jamie ustnej,
- zawroty głowy,
- nerwowość,
- bezsenność,
- nudności.
Po zastosowaniu pseudoefedryny zdarza się również kołatanie serca, ból głowy, senność, omamy, zaburzone oddawanie moczu (dysuria) czy też alergie skórne objawiające się wysypką i świądem. Dochodzi również do zaburzeń rytmu serca bądź wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Niemniej jednak są to działania niepożądane występujące znacznie rzadziej.
Jakie leki zawierają pseudoefedrynę?
Pseudoefedryna sprawdza się jako lek na katar i ból zatok, których to przyczyną są zarówno drobnoustroje chorobotwórcze jak i alergeny. Na rynku dostępne są preparaty zawierające w swoim składzie tylko pseudoefedrynę oraz preparaty złożone, w których to połączona jest ona z substancjami na inne objawy przeziębienia i grypy bądź z lekami przeciwhistaminowymi. Pozwala to na zwiększenie skuteczności działania danego preparatu.
Z jakimi składnikami łączona jest pseudoefedryna? W jakim celu?
Najczęstsze substancje, z którymi pseudoefedryna połączona jest w lekach złożonych to:
- chlorfeniramina, triprolidyna, cetyryzyna, loratadyna, desloratydyna - leki przeciwhistaminowe, które dodatkowo łagodzą objawy alergii (tj. łzawienie, zaczerwienienie i świąd oczu, kichanie, wyciek z nosa);
- kwas acetylosalicylowy, ibuprofen - niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, które łagodzą ból, stan zapalny oraz działają przeciwgorączkowo; zdecydowanie najbardziej popularne połączenie pseudoefedryny na zapalenie zatok to preparat z ibuprrofenem - Ibuprom zatoki - łagodzi on dolegliwości bóle głowy występujące podczas przytkania zatok przynosowych, a także zwalcza stan zapalny;
- paracetamol - lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy, takie połączenie spotkać można w lekach na przeziębienie i grypę (Paracetamol - dowiedz się więcej>>;
- dekstrometorfan - lek przeciwkaszlowy stosowany w przypadku wystąpienia suchego, bezproduktywnego kaszlu; z pseudoefedryną w preparatach do objawowego leczenia przeziębienia i grypy.
Czy od pseudoefedryny można się uzależnić?
Pseudoefedryna działa na ośrodkowy układ nerwowy podobnie jak efedryna i amfetamina, ale słabiej. Jest stosunkowo łatwa dostępność, sprawia, że wykorzystywana jest jako stymulator. Korzystają z niej osoby, które chcą zwiększyć efektywność nauki, poprawić swój nastrój i zmniejszyć łaknienie podczas odchudzania.
Pseudoefedryna wywołuje uzależnienie psychiczne gdy jest nadużywana. Mowa tutaj zarówno o regularnym sięganiu po pseudoefedrynę, jak i stosowania coraz to większych dawek leku w celu osiągnięcia działania euforyzującego. Zwykle jednorazowa ilość pseudoefedryny w takich przypadkach przekracza 240 mg. Próba jej odstawienia wiąże się z pojawieniem się objawów abstynencyjnych, w tym głównie obniżonego nastroju, zmęczenia i halucynacji.
Doustne pozamedyczne stosowanie pseudoefedryny to jedno, ale tabletki zawierające tę substancję czynną służą do otrzymywania również innych narkotyków o działaniu zbliżonym do amfetaminy, m.in. metaamfetaminy czy metkatynonu (efedronu). Problem stanowią zarówno same narkotyki, jak i zanieczyszczenia, które wstrzykiwane są podczas ich przyjmowania.
Pseudoefydryna - ograniczenia sprzedaży
Na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie wykazu substancji o działaniu psychoaktywnym oraz maksymalnego poziomu ich zawartości w produkcie leczniczym od 1 stycznia 2017 r. pacjenci jednorazowo mogą kupić bez recepty lek, który zawiera łącznie maksymalnie 720 mg pseudoefedryny. Łączna ilość substancji czynnej dotyczy jednego preparatu, więc nawet jeśli ilość pseudoefedryny w preparacie nie przekracza tej dopuszczonej, pacjent może nabyć jedynie jedno opakowanie leku. W niektórych krajach Unii Europejskiej pseudoefedryna dostępna jest jedynie na receptę. Dlatego też przed wprowadzeniem regulacji prawnych jej obrót poza medyczny był bardzo szeroki, a handel na czarnym rynku, nie tylko krajowym, powszechny.
Ilościowe ograniczenie w wydawaniu produktów leczniczych zawierających pseudoefedrynę ma na celu zmniejszenie jej pozamedycznego wykorzystywania. Podobnie jak innych substancji, których regularne stosowanie i nadużywanie niesie za sobą ryzyko uzależnienia.
Objawy przedawkowania i zatrucia pseudoefedryną
W przypadku przedawkowania pseudoefedryny pojawia się szereg niepokojących objawów, na które należy zwrócić szczególną uwagę, tj. ból głowy, wymioty, nudności, silne pragnienie, lęk, niepokój, drażliwość, nadmierne pobudzenie, gorączka, bezsenność, rozszerzenie źrenic, zaburzenia rytmu serca (tachykardia, arytmia), zaburzenia widzenia, omamy, osłabienie mięśni, drżenia, nadmierne pocenie się, wzrost ciśnienia tętniczego i zaburzone oddawanie moczu. W najcięższych, ale też skrajnych przypadkach, po przedawkowaniu pseudoefedryny możliwy jest zawał serca, przełom nadciśnieniowy oraz zapaść krążeniowe, które to stanowią bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia.
Skuteczność działania pseudoefedryny, a podobnych związków
Leki na zapalenie błony śluzowej nosa i zatok zawierają również inne substancje, które mają działać podobnie do pseudoefedryny i wykazują mniejszą ilość działań niepożądanych. Jakie są to substancje i jak wygląda skuteczność ich działania?
Najbardziej znaną substancją wykorzystywaną w lekach na przeziębienie, która powoduje skurcz naczyń krwionośnych na błonie śluzowej nosa i zatok jest fenylefryna. Po jej zastosowaniu obserwuje się jednak mniejszy wpływ na rytm serca i ośrodkowy układ nerwowy. Chociaż fenylefryna może doprowadzić do obniżenia objętości krwi wyrzucanej z serca oraz podniesienia ciśnienia krwi.
W lekach na przeziębienie i grypę można znaleźć również leki przeciwhistaminowe starej generacji, które działają poprzez osuszenie błony śluzowej nosa oraz łagodzenie kataru i kichania -
feniraminę, chlorfeniraminę i difenhydraminę. Wykazują one małą selektywnością i przenikają do ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego też po ich zastosowaniu pojawia się efekt uspokajający i nasenny. Są one dobrym rozwiązaniem do zastosowania jako
lek na przeziębienie na noc.
Efedryna nie występuje w preparatach doustnych dostępnych bez recepty. Ma to związek z silnym wpływem na zaburzenia rytmu serca, wzrost ciśnienia oraz działanie ośrodkowe. Jest stosowana jedynie w szczególnych przypadkach na wyraźne wskazanie lekarza. Zwykle są to robione w aptece proszki lub syropy z efedryną dedykowane dzieciom z przerostem migdałka, celem jego osuszenia.
Pseudoefedryna a alkohol. Interakcje tego związku
Zdecydowanie nie zaleca się jednoczesnego stosowania pseudoefedryny i picia alkoholu. Chociaż brak jest jednoznacznych danych dotyczących tego połączenia lekarze i producenci leków z pseudoefedryną stanowczo je odradzają. Tym bardziej, że ich jednoczesne stosowanie zwiększa ryzyko uszkodzenia śluzówki przewodu pokarmowego.
Pseudoefedryna wchodzi w interakcje z niektórymi lekami. Stosowana podczas terapii z
trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi powoduje wzrost ciśnienia krwi. Wśród trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych wyróżnia się m.in. amitryptylinę, doksepinę, opipramol, dezypraminę, imipraminę i nortryptilinę. Dlatego jeśli stosujesz jeden z tych leków, lepiej nie sięgaj po
sięgaj po wieloskładnikowe preparaty na przeziębienie z pseudoefedryną.
Jeszcze bardziej poważniejsza w skutkach jest interakcja
pseudoefedryna - inhibitory monoaminooksydazy (MAO). Są to leki stosowane w leczeniu atypowej depresji i choroby Parkinsona. Znacznie nasilają działanie pseudoefedryny, co może skończyć się niebezpiecznym wzrostem ciśnienia tętniczego lub przełomem nadciśnieniowym, który jest stanem zagrażającym życiu.
Co więcej, pseudoefedryna może w pewnym stopniu odwracać działanie niektórych leków hipotensyjnych. Szczególną ostrożność powinni zachować pacjenci stosujący metyldopę oraz leki oddziałujące na receptory α- i β-adrenergiczne (metoprolol). Natomiast podczas jednoczesnego zażywania pseudoefedryny i popularnych preparatów na zgagę o działaniu zobojętniającym (mleczko lub tabletki do ssania na zgagę) może dojść do zwiększenia wchłaniania pseudoefedryny z przewodu pokarmowego.
Czy kobieta w ciąży lub karmiąca może przyjmować pseudoefedrynę?
Pseudoefedryna może być stosowany w okresie ciąży i podczas karmienia piersią jedyniew przypadkach, gdy korzyść dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu lub karmionego piersią dziecka. Co więcej, w takim przypadku nie należy sięgać po leki z pseudoefedryną na własną rękę. Ich zastosowanie jest możliwe u ciężarnych i matek karmiących jedynie po konsultacji z lekarzem.
W szczególnych przypadkach dopuszcza się podanie pseudoefedryny kobiecie w II i III trymestrze ciąży. W I trymestrze pseudoefedryna nie jest podawana ciężarnym.
Należy mieć także świadomość, że pseudoefedryna przenika do mleka matki w ciągu 24 godzin od jej zażycia. Niemniej jednak jedynie niewielki procent przyjętej przez matkę dawki dostaje się do organizmu karmionego piersią malucha.
Stosując leki na przeziębienie w ciąży i w okresie karmienia piersią warto zwracać uwagę na potencjalne skutki uboczne. Pseudoefedryna nie jest zatem najlepszym wyborem dla tych szczególnych grup pacjentek. W ich przypadku zawsze warto mieć na uwadze bezpieczeństwo stosowania danego leku i ograniczyć ilość niosących jakiekolwiek ryzyko zdrowotne medykamentów.
Pseudoefedryna dla dzieci. Od jakiego wieku?
Na polskim rynku farmaceutycznym istnieją preparaty z pseudoefedryną zarejestrowane dla dzieci od 7. roku życia. Lek w postaci syropu zawiera w pojedynczej dawce 30 mg substancji czynnej. W przypadku leku z pseudoefedryną w postaci tabletek lub kapsułek może być on stosowany jedynie u młodzieży powyżej 12. roku życia i osób dorosłych.
Leki na przeziębienie i ból zatok zawsze należy przyjmować zgodnie ze wskazaniami producenta lub lekarza. Niekiedy specjaliści ordynują przyjmowanie pseudoefedryny bądź jej pochodnych (efedryna, fenylefryna) u młodszych pacjentów i ma to na celu przyniesienie konkretnych efektów terapeutycznych.
Chociaż pseudoefedryna to popularna substancja w lekach na przeziębienie, grypę i ból zatok nie może być stosowana u osób z chorobą niedokrwienną serca oraz ciężkim nadciśnieniem tętniczym. U pozostałych osób można po nią sięgać, ale oczywiście w granicach rozsądku, nie za często, ponieważ jej nadużywanie niesie ze sobą ryzyko uzależnienia. Ważne, aby obserwować swój organizm po zastosowaniu leku z pseudoefedryną. Przenika ona do ośrodkowego układu nerwowego, działa na naczynia krwionośne oraz wiele innych układów, ważnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. W przypadku występowania niepokojących objawów po zastosowaniu pseudoefedryny warto skonsultować się ze specjalistą, a w przyszłości wybierać inne leki na objawy przeziębienia.
Bibliografia:
- Pawlaczyk M. i inni;Bezpieczeństwo i skuteczność pseudoefedryny;Farmacja Współczesna 2017; 10: 67-71.
- Królik E. i inni;Toksyczność wybranych leków dostępnych bez recepty;Farmacja Współczesna 2014; 7: 1-7.
- Bąk J. i inni; Efedryna i pseudoefedryna - użycie medyczne i pozamedyczne; Badania i Rozwój Młodych Naukowców w Polsce Nauki medyczne i nauki o zdrowiu Część II; ISBN 978-83-66139-95-4.
- Walkiewicz G. i inni; Wpływ leków stosowanych w alergicznym nieżycie nosa na ośrodkowy układ nerwow; Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2020; 7, 4: 190–196.
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Sudafed 60 mg, Gripex tabletki powlekane.
