Pneumokoki to groźne dla zdrowia i życia bakterie. Jakie choroby wywołują pneumokoki? Jak zapobiegać zakażeniom? Dla kogo rekomendowane są szczepienia ochronne i czy są one skuteczne? Najważniejsze informacje na temat zakażenia pneumokokami znaleźć można w artykule opracowanym przez Eksperta allecco.pl.
Spis treści:
- Co to są pneumokoki?
- Pneumokoki - jak dochodzi do zakażenia?
- Objawy i umiejscowienie zakażenia pneumokokami
- Zakażenia pneumokokami - leczenie
- Pneumokoki - dla kogo najbardziej niebezpieczne?
- Pneumokoki - powikłania po zakażeniu
- Szczepienie przeciwko pneumokokom
Co to są pneumokoki?
Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae) określane również mianem dwoinki zapalenia płuc to bakterie gram - dodatnie, które najczęściej umiejscawiają się w gardle lub nosie. Są to bardzo powszechne patogeny. Rocznie wywołują kilkanaście milionów zachorowań i blisko milion zgonów wśród dzieci do 5. roku życia. Charakterystycznym elementem budowy pneumokoków jest ich polisacharydowa otoczka. Dzięki niej bakterie są w stanie unikać ataku komórek układu odpornościowego. Na podstawie składu otoczki różnicuje się pneumokoki na poszczególne serotypy. Wyróżnia się ich około 90-ciu. Nie mniej jednak jedynie kilkanaście z nich odpowiada za zakażenia wśród ludzi.
Pneumokoki - jak dochodzi do zakażenia?
Jest wiele dróg transmisji bakterii. Do zakażenia pneumokokami może dojść poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub nosicielem. Bakterie przenoszą się na inne osoby również drogą kropelkową czyli wraz z kropelkami śluzu i śliny emitowanymi podczas kichania, kaszlu oraz rozmowy. W takiej postaci bakterie są w stanie przenosić się na odległość nawet 1 m. Zagrożenie stanowią również pneumokoki znajdujące się na podłodze, zabawkach czy blatach.
Ze względu na sposób przenoszenia się bakterii z nosiciela na nosiciela stosunkowo łatwo dochodzi do zakażenia pneumokokami w żłobkach, szkołach i przedszkolach. Znaczny wzrost infekcji wywołanych przez Streptococcus pneumoniae obserwuje się w okresie jesienno - zimowym. Wtedy też wzrasta ilość zakażeń wirusowych w obrębie górnych dróg oddechowych, co zwiększa predyspozycje do wtórnych zakażeń bakteryjnych. Poza tym ze względu na zmianę pogody znacznie spada również odporność u dzieci i dorosłych.
Objawy i umiejscowienie zakażenia pneumokokami
Objawy zakażenia pneumokokami są uwarunkowane rodzajem zakażenia jakie wywołują. O zakażeniu bakteriami Streptococcus pneumoniae mogą świadczyć częste i nawracające zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok oraz zapalenie płuc i oskrzeli. Infekcji wywołanej przez pneumokoki niemal zawsze towarzyszy wysoka gorączka u pacjentów obserwuje się także brak apetytu, niepokój bądź ospałość. Nie są to specyficzne objawy i wyglądają podobnie u dorosłych jak i u dzieci. Dlatego też infekcja pneumokokowa często mylona jest z innym rodzajem zakażenia. Pneumokoki potrafią przełamywać naturalne mechanizmy obronne organizmu. Mogą tym samym powodować zakażenia inwazyjne. Stwierdza się wtedy ich obecność we krwi lub w określonym narządzie bez zakażenia uogólnionego. Inwazyjna choroba pneumokokowa najczęściej obejmuje następujące obszary dając przy tym szereg charakterystycznych objawów:
- zapalenie płuc z bakteriemią (obecność bakterii we krwi) - szmery w płucach, ogólne osłabienie, gorączka powyżej 38 st. C, dreszcze, potliwość, ból w klatce piersiowej, duszność i kaszel;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - szybko narastająca gorączka do 40 st. C, wymioty, ból głowy oraz szereg objawów neurologicznych, m.in. pobudzenie lub zaburzenia świadomości, sztywność karku;
- zakażenie krwi (posocznica, sepsa) - często jako następstwo ciężkiego zapalenia płuc - mogą się pojawić gorączka ból mięśni, osłabienie, przyśpieszone bicie serca; zdarza się również, że symptomy są odwrotne; często pojawia się również wysypka na kończynach i tułowiu, która jest mocno czerwona a nawet sinawa i nie blednie pod wpływem ucisku; śmiertelność w przebiegu posocznicy pneumokokowej wynosi do 25%;
- zapalenie wsierdzia - gorączka, szmery w sercu i przyspieszenie jego akcji, osłabienie, dreszcze, bóle stawów, nadmierna potliwość;
- zapalenie otrzewnej -silny ból brzucha z zatrzymaniem stolca i gazów, wysoka gorączka, nudnościami, wymioty, zawroty głowy, w późniejszym okresie występuje spadek ciśnienia oraz wzrost tętna;
- zapalenie kości i szpiku kostnego;
- zapalenie stawów.
Do bardziej zlokalizowanych zakażeń pneumokokami zalicza się:
- zapalenie ucha środkowego - rozwija się zwykle po przeziębieniu i wymaga zastosowania natychmiastowej antybiotykoterapii;
- zapalenie zatok - jego niewłaściwie leczenie może doprowadzić do sepsy oraz zapalenia opon mózgowo - rdzeniowych;
- zapalenie płuc - aż 50% zakażeń pozaszpitalnych wywołują właśnie pneumokoki; kiedy w przebiegu choroby pojawiają się takie objawy jak trudności w oddychaniu oraz ból w klatce piersiowej należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem;
- zapalenie spojówek.
Zakażenia pneumokokami - leczenie
Należy podkreślić, że zanim rozpocznie się leczenie infekcji należy potwierdzić jej przyczynę. Podstawą diagnostyki jest wykrycie pneumokoków po przez badanie bakteriologiczne. Dające jednoznaczną odpowiedź z jakim rodzajem bakterii mamy do czynienia. Materiałem do badań może być w zależności od rodzaju objawów płyn mózgowo - rdzeniowy, wydzielina z dróg oddechowych w przebiegu zapalenia płuc bądź krew. Nosicielstwo natomiast określa się wykonując wymaz z nosa lub gardła. Są to obszary gdzie pneumokoki bytują najczęściej.
Ze względu na to, że na wynik badania bakteriologicznego należy czekać 3 doby, aby nie doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta wprowadza się antybiotyk powszechnie stosowany do zwalczania panumokoków na danym obszarze. Jeśli pneumokoki u konkretnego pacjenta okażą się oporne na wprowadzony farmaceutyk dokonuje się jego zmiany na bardziej celowany. Natomiast jeśli stan zdrowia pacjenta poprawia się i pneumokoki nie wykazały oporności w badaniu bakteriologicznym leczenie pierwotne jest kontynuowane.
Niestety coraz częściej obserwuje się oporność pneumokoków na antybiotyki. Ma to związek z nadużywaniem antybiotyków w lecznictwie powszechnym i umiejętnością wykształcania przez bakterie mechanizmów obronnych.
Oczywiście oprócz leczenia przyczynowego wprowadza się również leczenie objawowe w postaci leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych dostosowanych do wieku pacjenta i stopnia nasilenia symptomów.
Pneumokoki - dla kogo najbardziej niebezpieczne?
Zarówno dzieci od 2 - ego miesiąca do 2 - ego roku życia jak i osoby po 65 - tym roku życia są narażone na najcięższy przebieg zakażenia pneumokokami. Według Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego najwięcej zgonów z powodu infekcji wywołanej przez pneumokoki na skutek powikłań neurologicznych obserwuje się u dzieci do 2 lat. Między innymi dlatego stawia się tak duży nacisk na szczepienia przeciw pneumokokom w tej grupie wiekowej.
Pneumokoki - powikłania po zakażeniu
Infekcja wywołana przez Streptococcus pneumoniae jest bardzo niebezpieczna. Nieodpowiednie leczenia bądź zbyt późne zgłoszenie się do szpitala z chorym dzieckiem w wielu przypadkach skutkuje zgonem lub długotrwałymi problemami zdrowotnymi, które bywają nieodwracalne. Powikłania są wynikiem rozszerzania się zakażenia pneumokokami na okoliczne struktury anatomiczne. Dlatego mogą one być tak liczne i w dużej mierze zależą od tego jaki obszar pierwotnie został zakażony przez pneumokoki. Dla przykładu pneumokokowe zapalenie ucha może prowadzić do niedosłuchu, a zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych do głuchoty. Inwazyjne zakażenie pneumokokowe w obrębie ośrodkowego układu nerwowego niekiedy skutkuje trwałymi schorzeniami neurologicznymi jak padaczka, trudności w nauce i koncentracji oraz może powodować upośledzenia umysłowe i ruchowe różnego stopnia.
Szczepienie przeciwko pneumokokom
Powszechnie dostępne szczepionki chronią również przed zakażeniami wywołanymi przez lekooporne pneumokoki, a szczepienie małych dzieci daje skuteczną pośrednią ochronę przed zakażeniem także osobom starszym. Dlatego też szczepienia przeciw pneumokokom zostały wpisane na listę obowiązkowych i włączone są do rocznego kalendarza szczepień ochronnych.
Dla dzieci od 6 - tego tygodnia życia przeznaczone są 2 szczepionki skoniugowane. Jedna z nich zawiera oczyszczone polisacharydy otoczkowe 13 - tu druga 10 - ciu serotypów pneumokoków połączonych z białkiem będącym nośnikiem. Dają one skuteczną ochronę przed zapaleniem opon mózgowo - rdzeniowych, posocznicą, bakteriemią, zapaleniem ucha i płuc. Oczywiście w przypadku kiedy infekcja wywołana jest przez serotyp pneumokoków zawarty w szczepionce. Dlatego mimo, że szczepionka zawierająca polisacharydy otoczkowe 10- ciu serotypów jest w pełni refundowana rodzice decydują się za zakup tej 13 - to walentnej. Zazwyczaj szczepienie jest 3 dawkowe, chociaż o dokładnym schemacie szczepienia zawsze powinien decydować lekarz.
Na rynku istnieje również szczepionka zawierające oczyszczone polisacharydy otoczkowe 23 - ech serotypów pneumokoków. Jest ona rekomendowana dla osób po 65 - tym roku życia głównie z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, sercowo - naczyniowego oraz zaburzeniami odporności. Chroni ona głównie przed zapaleniem płuc oraz inwazyjną chorobą pneumokokową. Ze względu na epidemię koronawirusa szczepionka na pneumokoki dla osób starszych stała się w ostatnim czasie bardzo popularna. Koronawirus toruje drogę zakażenia dla pneumokoków znacznie pogarszając rokowania chorego. Ze względu liczne infekcje wirusowe szczególnie w okresie jesienno - zimowym oraz fakt, że około milion osób na świecie umiera rocznie z powodu zapalenia płuc wywołanego przez pneumokoki szczepienia dla seniorów są równie ważne jak dla najmłodszych pacjentów.
Zarejestrowane w Polsce szczepionki są bezpieczne i dobrze tolerowane. Po szczepieniu można spodziewać się jedynie łagodnych odczynów poszczepiennych, m.in. zaczerwienienie, obrzęk, ból w miejscu wstrzyknięcia. Oczywiście nie wykluczone jest również pojawienie się gorączki, rozdrażnienie, spadek apetytu i inne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego czy nawet wysypka. Są to jednak nieliczne przypadki w porównaniu z liczbą szczepionych co roku osób.
Bibliografia:
- Nogawka A., Jatulewicz I.; Typy szczepionek i skuteczność szczepień ochronnych wykorzystywanych w profilaktyce zakażeń Streptococcus pneumoniae; Chemistry, Environment, Biotechnology; 2012, vol.15, s. 19 - 26 [dostęp w Internecie].
- Świątoniowska N., Maj A., Rozensztrauch A.; Inwazyjna choroba pneumokokowa - zapobieganie; Współczesne Pielęgniarstwo i Ochrona Zdrowia, Vol. 6, Nr 2 | 2017 [dostęp w Internecie].
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/
Uwaga, artykuł nie stanowi porady medycznej, ani opinii farmaceuty lub dietetyka dostosowanej do indywidualnej sytuacji pytającego. Uzyskane informacje stanowią jedynie generalne zalecenia, które nie mogą stanowić wyłącznej podstawy do stosowania określonej terapii, zmiany nawyków, dawkowania produktów leczniczych, itp. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających wpływ na życie, zdrowie lub samopoczucie należy skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, w celu otrzymania zindywidualizowanej porady.
