W celach leczniczych konopie stosowane były w medycynie chińskiej już kilka tysięcy lat przed naszą erą. Herbatkę z liści konopi wypijano na podagrę czy malarię. Inne starożytne cywilizacje - egipska, hinduska i grecka wykorzystywały roślinę jako lek na wiele schorzeń, m.in. ból, choroby oczu, krwawienia z nosa czy nawet "wysuszanie nasienia". Obecnie znamy jeszcze więcej zastosowań marihuany leczniczej. Dlaczego wzbudza ona tak wiele kontrowersji i czy jest to środek, który można legalnie stosować w naszym kraju?
Spis treści:
- Czym jest medyczna marihuana? Standaryzacja i uprawy
- Medyczna marihuana - bogactwo składników aktywnych
- Medyczna marihuana - dla kogo?
- Medyczna marihuana - legalność w Polsce
- Recepta na medyczną marihuanę - kiedy i gdzie można ją dostać?
- Jak wygląda stosowanie medycznej marihuany w praktyce?
- Medyczna marihuana - czy jest bezpieczna?
Czym jest medyczna marihuana? Standaryzacja i uprawy
Jak podaje literatura, starożytne cywilizacje uprawiały konopie równolegle z pszenicą. Roślinę tę wykorzystywano do wyrobu lin, tkanin oraz papieru, więc była dla nich bardzo ważna w codziennym życiu, a do tego mało wymagająca w uprawie. Konopia siewna to jednoroczna dwupienna roślina, która jeśli ma suche i nasłonecznione środowisko to rośnie bardzo szybko i może osiągać nawet do 5 metrów wysokości.
Dwie najbardziej popularne odmiany rośliny to
konopie siewne (
Cannabis sativa s. sativa) - określane jako włókniste i
konopie indyjskie (
Cannabis sativa s. indica). W Polsce uprawa konopi włóknistych dla celów przemysłowych jest legalna. Problem dotyczy natomiast drugiej odmiany. Uprawa konopi indyjskich na własny użytek jest w Polsce nielegalna i podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat. Na podstawie specjalnego zezwolenia wydanego przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego, który musi zasięgnąć opinii Komendanta Wojewódzkiego Policji, dopuszczona się uprawę i zbiór konopi indyjskich w instytutach badawczych nadzorowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Cały proces podlega ciągłej i bardzo ścisłej kontroli.
Surowcem farmaceutycznym wykorzystywanym w celach leczniczych są wysuszone kwiatostany żeńskie konopi bez liści i pędów. Jak podają aktualne źródła obecnie dostępne surowce są morfotypami obu odmian rośliny, tj. mieszanką
Cannabis sativa i
Cannabis indica. Ich wytwarzanie podlega zasadom dobrej praktyki i jest monitorowane na każdym etapie. Sam surowiec podlega wielu badaniom, w tym standaryzacji na zawartość THC i CBD. Ma on określone działanie i wskazania terapeutyczne. Po wprowadzeniu leku na rynek stale są monitorowane jego skutki uboczne, działania niepożądane i wszelkie inne nieprawidłowości.
Medyczna marihuana - bogactwo składników aktywnych
Najbardziej znanymi składnikami występującymi w konopiach są kannabinoidy. Należy jednak zwrócić uwagę, że rośliny z rodzaju Cannabis to prawdziwe bogactwo substancji czynnych. Zdecydowanie najwięcej aktywnie działających składników zawierają kwiatostany żeńskie, które są zresztą wykorzystywane jako surowiec farmaceutyczny. W tej części rośliny wykryto ponad 100 różnych kannabinoidów, 120 terpenów i wiele różnych flawonoidów. Przede wszystkim obserwuje się synergizm działania tych składników. Oznacza to, że aktywność uzyskana po zastosowaniu suszu jest większa niż w przypadku wykorzystania izolowanych substancji o tym samym profilu działania.
Flawonoidy i terpeny działają synergistycznie z kannabinoidami. Dodatkowo terpeny odpowiadają za charakterystyczny zapach marihuany. Ich różna kompozycja i stężenie w zależności od gatunku rośliny warunkuje jej specyficzną nutę zapachową, np. odmiana pachnąca jak świeżo wyjęte z piekarnika ciasto wiśniowe.
Wśród wielu kannabinoidów do tych najlepiej przebadanych należą THC oraz CBD. Coraz częściej w preparatach można spotkać również CBG. Każda z substancji oddziałuje jednak nieco inaczej na receptory w układzie kannabinoidowym, które zlokalizowane są zarówno w ośrodkowym układzie nerwowym jak i w wielu narządach. Wykazują też bardzo indywidualny profil działania na inne receptory w organizmie. Stąd skutki ich aktywności są nieco odmienne. Jakie efekty działania wywołują najlepiej poznane kannabinoidy?
THC - tetrahydrocannabinol
- euforia lub dysforia, uczucie odprężenia, zaburzenie poczucia czasu,
- sedacja, senność,
- zaburzenia koncentracji,
- ośrodkowe działanie przeciwwymiotne,
- wytworzenie się tolerancji względem działania psychoaktywnego przy długotrwałym stosowaniu
- zwiększenie impulsywności,
- obniżenie temperatury ciała,
- zaburzenia koordynacji ruchowej i równowagi,
- spadek ciśnienia tętniczego,
- wzrost siły skurczowej serca,
- działanie przeciwbólowe,
- obniżenie napięcia mięśniowego,
- działanie przeciwświądowe,
- zmiany w poziomie testosteronu (wzrost poziomu hormonu zaraz po przyjęciu substancji i spadek jego stężenia w przypadku długotrwałego stosowania),
- ryzyko porodu przedwczesnego i obniżenie masy urodzeniowej dziecka w przypadku kobiet w ciąży.
Chcesz wiedzieć więcej o THC? Przeczytaj artykuł >>
CBD - kannabidiol
- działanie przeciwzapalne i immunomodulujące,
- aktywacja enzymów wątrobowych,
- przeciwwymiotnie i przeciw nudnościom,
- neuroprotekcja,
- działanie przeciwdrgawkowe,
- obniżenie poczucia lęku,
- w warunkach stresowych obniża ciśnienie krwi i zwiększa siłę skurczową serca,
- działanie przeciwbólowe.
CBG - kannabigerol
- działanie przeciwzapalne,
- potencjalna aktywność przeciwzapalna wykorzystywana w chorobach jelit (m.in. wrzodziejące zapalenie jelita grubego),
- podwyższenie progu bólowego,
- zwiększenie apetytu,
- działanie neuroprotekcyjne w schorzeniach neurodegeneracyjnych, np. choroba Alzheimera.
CBN - kannabinol
- działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie,
- zmniejsza ciśnienie śródgałkowe oka, ale tylko w połączeniu z THC,
- zwiększa apetyt,
- powoduje senność,
- działa przeciwdrobnoustrojowo (głównie Streptococcus aureus).
CBC - kannabichromen
- działanie przeciwobrzękowe,
- łagodzi stany zapalne,
- neuroprotekcyjne,
- działanie przeciwnowotoworowe,
- działanie przeciwbólowe.
Medyczna marihuana stosunek THC do CBD
Konopie lecznicze mogą być wykorzystywane w terapii wielu schorzeń, ponieważ udało się osiągnąć stałe warunki ich uprawy, co przekłada się na możliwą do określenia zawartość składników czynnych w roślinie, a nawet całej plantacji. Surowiec (susz z kwiatostanu konopi siewnej) zanim trafi na polski rynek w legalny sposób, musi przejść szereg badań i kontroli, m.in. określających dokładną zawartość THC i CBD. Ta standaryzacja pozwala na zastosowanie medycznej marihuany w określonym schorzeniu. Obecnie zarejestrowane na polskim rynku farmaceutycznym preparaty zawierające susz konopny mają stężenie 1 - 12% CBD i 1 - 22% THC.
Warto pamiętać, że im mniejsza zawartość THC w surowcu tym ograniczona będzie jego aktywność psychostymulująca. Natomiast ze względu na synergię działania pożądana jest obecność obu składników w danym preparacie. Dlatego też wymagane jest oznaczenie zarówno CBD, jak i THC. Wybierając konkretny produkt, dopasowany do potrzeb pacjenta lekarz określa również dawkowanie medycznej marihuany oraz czas trwania terapii.
W zależności od schorzenia i towarzyszących mu objawów lekarz powinien dobrać preparat z określonym stężeniem CBD i THC. Jest to zasada, na której opiera się leczenie medyczną marihuaną.
Medyczna marihuana - dla kogo?
Składniki czynne zawarte w marihuanie medycznej wykazują bardzo szerokie spektrum działania. Wynika to m.in. z rozmieszczenia receptorów kannabinoidowych, w stosunku do których substancje te mają największą aktywność. Zlokalizowane są one w:
- układzie nerwowym, płciowym, tkance tłuszczowej, mięśniach i przewodzie pokarmowym - CB1,
- układzie immunologicznym (węzły chłonne, limfocyty, neutrofile, migdałki, śledziona) - CB2.
Dodatkowo wpływają one na inne receptory i układy, co jeszcze poszerza ich wpływ na organizm człowieka. Dlatego też marihuana lecznicza rekomendowana jest dla pacjentów onkologicznych, ze schorzeniami neurologicznymi, psychiatrycznymi, gastroenterologicznymi oraz okulistycznymi.
Jakie choroby leczy marihuana medyczna?
Nieustannie trwają badania mające na celu wdrożyć preparaty na bazie konopi do terapii nowych jednostek chorobowych. Niemniej jednak marihuana medyczna korzystnie wpływa na przebieg wielu chorób i wykorzystywana jest jako uzupełnienie leczenia lub jako monoterapia. W jakich schorzeniach można wykorzystywać marihuanę medyczną?
- W chorobie nowotworowej - leczenie nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią, poprawia komfort życia pacjentów onkologicznych wyniszczonych przez nowotwór ze znaczną redukcją masy ciała, ograniczenie dolegliwości bólowych również w połączeniu z opiatami, działanie przeciwnowotworowe (w badaniach).
- W leczeniu bólu niezwiązanego z chorobą nowotworową - alternatywa dla terapii lekoopornego bólu neuropatycznego.
- W terapii chorób neurologicznych - łagodzenie objawów choroby Tourette'a, Parkinsona, stwardnienia rozsianego.
- W leczeniu padaczki - terapia ściśle monitorowana, wykorzystywany jest głównie CBD (kapsułkowany olej z CBD zarejestrowany w leczeniu padaczki u dzieci).
- W wielu schorzeniach psychiatrycznych, m.in. jadłowstręt, zaburzenia snu, depresja, zespół stresu pourazowego - dobór preparatu i dawkowania marihuany medycznej podlega ocenie i kontroli lekarskiej; wciąż wiele badań nad skutecznością suszu w tym zakresie jest nadal prowadzonych.
- Wspomagająco w łagodzeniu dolegliwości chorób zapalnych jelit (Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego - Crohna) oraz w zespole jelita drażliwego.
Medyczna marihuana - legalność w Polsce
Jak już wspomniano wcześniej, uprawa medycznej marihuany na własny użytek jest w Polsce nielegalna. Również niezgodny z prawem jest obrót surowcem, który odbywa poza apteką lub szpitalem.
Na podstawie zmian z roku 2017 w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawie o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych preparaty zawierające medyczną marihuanę zostały dopuszczone do obrotu aptecznego jako surowiec farmaceutyczny. Poza tym dla określonych jednostek, które wcześniej uzyskały pozwolenie również uprawa konopi innej niż włóknista stała się w Polsce możliwa.
Recepta na medyczną marihuanę - kiedy i gdzie można ją dostać?
W Polsce marihuana medyczna dostępna jest jedynie na podstawie recepty narkotycznej (z oznaczeniem Rpw), którą wystawić może lekarz. Co ważne uprawnień do wypisywania tego typu recept nie mają pielęgniarka, farmaceuta, felczer czy też weterynarz. 
Dokument może być wystawiony jedynie w formie elektronicznej (e-recepta) po odbyciu wcześniejszej konsultacji z lekarzem, który na podstawie stanu zdrowia pacjenta oraz dolegliwości, z którymi się zmaga, dobierze odpowiedni preparat z medyczną marihuaną, jego dawkowanie oraz czas trwania terapii. Zgodnie z obowiązującym prawem farmaceuta nie może wydać pacjentowi leku narkotycznego na więcej niż 90 dni kuracji, co musi ściśle wynikać z dawkowania na recepcie.
Kupić medyczną marihuanę w Polsce można jedynie w aptece ogólnodostępnej, która prowadzi obrót lekami narkotycznymi i posiada lek na stanie lub istnieje możliwość jego zamówienia z hurtowni farmaceutycznej. Recepta na marihuanę medyczną musi być właściwie wystawiona, inaczej magister farmacji nie będzie mógł wydać leku z apteki. Oprócz tego, że na dokumencie wystawionym elektronicznie musi znaleźć się znacznik, Rpw ważne są również:
- dokładna nazwa preparatu (zgodna z rejestrem i jeśli jest podana przez producenta to procentowa zawartość CBD i THC),
- ilość preparatu,
- ilość substancji czynnej słownie (ilość kwiatu konopi podana w g lub mg),
- dawkowanie na podstawie którego osoba wydająca lek z apteki będzie w stanie określić jak długo będzie trwała terapia medyczną marihuaną.
Recepta narkotyczna jest ważna 30 dni od daty wystawienia. Nie ma możliwości wystawienia rocznej recepty na susz z kwiatu konopi.
Ile kosztuje medyczna marihuana?
Preparaty z marihuaną medyczną mają różne ceny w zależności od producenta oraz stężenia składników aktywnych, tj. im więcej zawierają THC, tym są droższe. Uprawy medycznej marihuany w Polsce nie są rozpowszechnione. Uzyskanie pozwolenia nie jest proste, a do tego ścisły monitoring hodowanych roślin oraz konieczność ich regularnego badania nie ułatwiają sprawy. Nie można zapominać, że marihuana medyczna jest legalna w Polsce dopiero od kilku lat, więc uprawa Cannabis sativa indica to temat stosunkowo świeży.
Surowiec zwykle sprowadzany jest do naszego kraju z zagranicy co dodatkowo wpływa na jego wysoką cenę. Za 1 gram marihuany medycznej trzeba zapłacić w aptece kilkadziesiąt złotych. Miesięczna kuracja to koszt kilkuset złotych. Obecnie leczenie medyczną marihuaną nie podlega refundacji w naszym kraju.
Do ceny surowca w niektórych przypadkach należy doliczyć również koszt wizyty lekarskiej oraz wystawienie recepty na marihuanę medyczną.
Jak wygląda stosowanie medycznej marihuany w praktyce?
Jak na razie w aptece marihuana medyczna dostępna jest jedynie w formie suszu. W ramach receptury aptecznej nie wykonuje się innych postaci farmaceutycznych leków z konopiami.
Aby uzyskać pożądany efekt działania, susz powinien zostać podgrzany. Ma to na celu przemianę fitokannabinoidów do aktywnych kannabinoli. Dlatego też najlepszą formą podania leku jest droga wziewna z wykorzystaniem waporyzatora. Urządzenie to nazywane jest również parownikiem. Waporyzator podgrzewa powietrze do 185–225°C, które przechodzi przez komorę, w której umieszcza się rozdrobniony susz. Są to warunki, w których uwalniają się aktywne formy CBD i THC, ale także dochodzi do ich odparowania. Dzięki temu mieszanina powietrza i para bogata w wyekstrahowane składniki czynne może być aspirowana po wcześniejszym ochłodzeniu do dróg oddechowych.
Nie zaleca się natomiast palenia marihuany medycznej w formie fajki (fifki, skręta). Chociaż jest to najprostsza i najtańsza metoda niewymagająca dodatkowych urządzeń. Substancje smoliste powstające podczas spalania surowca są bardzo szkodliwe dla zdrowia. Waporyzator do suszu będzie w tym wypadku zdecydowanie lepszym wyborem.
Olej z medycznej konopi
Olej z konopi pozyskuje się poprzez tłoczenie nasion rośliny na zimno. Ma on bardzo szerokie zastosowanie w kosmetologii i dermatologii. Działa jak emolient, łagodzi stany zapalne na skórze, ale ma bardzo małą zawartość kannabinoidów, więc stosować doustnie można go jedynie ze względu na bogatą zawartość składników odżywczych, w tym kwasów omega i witamin.
Jak działa olej z konopi na skórę? Przeczytaj artykuł >>Bogaty w kanabinnnoidy jest natomiast wykorzystywany w recepturze aptecznej ekstrakt z konopi rozpuszczony w oleju, który to poddawany jest podgrzaniu. W takiej formie można stosować lek doustnie lub wziewnie z wykorzystaniem waporyzatora.
Na rynku popularne są również
produkty z CBD. Zastosowany doustnie
olej z CBD nie wykazuje działania psychoaktywnego, ponieważ pozbawiony jest THC. Zwykle stanowi on suplement diety i nie wykazuje działania leczniczego. Wspomaga jednak organizm w walce z wieloma schorzeniami m.in. infekcjami, zaburzeniami układu nerwowego czy pokarmowego.
Chcesz wiedzieć więcej o oleju z CBD? Przeczytaj artykuł>> Medyczna marihuana - czy jest bezpieczna?
Prozdrowotne właściwości marihuany medycznej to jedno. Nie można zapominać, że jest ona uznana za substancję narkotyczną, a wielu wskazuje na to, że stanowi ona początek drogi do sięgania po cięższe narkotyki. Mimo wielu kontrowersji susz konopny uznawany jest za bezpieczny jeśli stosowany jest zgodnie ze wskazaniami lekarskimi i w ilości zalecanej przez specjalistę.
W innym wypadku, jeśli efekty psychostymulacji i poczucia rozluźnienia będą niewystarczające po zastosowaniu marihuany medycznej, osoba skłonna do uzależnień będzie szukała alternatywy w postaci innych, silniej działających narkotyków.
Należy pamiętać również, że po przyjęciu dawki marihuany pacjent ma ograniczone funkcje psychomotoryczne dlatego przez kilka godzin lepiej nie prowadzić pojazdów czy też obsługiwać maszyn.
Lecznicza marihuana – przeciwwskazania do stosowania
Nie zawsze leczenie konopiami medycznymi jest bezpieczne. Nie zaleca się ich stosowania w przypadku pacjentów:
- obciążonych rodzinnie występującymi ciężkimi zaburzeniami psychiatrycznymi, w tym psychozami i schizofrenią,
- z niewydolnością nerek i wątroby,
- ze schorzeniami dróg oddechowych (astma, POChP),
- z nadwrażliwością na kannabinoidy,
- z ciężkimi schorzeniami układu krążenia,
- u których występują lub pojawiały się w przeszłości epizody uzależnień od alkoholu lub środków psychoaktywnych.
Karmienie piersią i ciąża stanowią przeciwwskazanie do terapii konopiami medycznymi. Składniki zawarte w suszu mogą być niebezpieczne dla rozwoju dziecka.
Marihuana medyczna wchodzi również w wiele interakcji z lekami. Dlatego należy zachować szczególną ostrożność, kiedy konopie lecznicze mają być stosowane razem z lekami przeciwlękowymi, przeciwdepresyjnymi, nasennymi, buprenorfiną, niektórymi lekami przeciwdrobnoustrojowymi (m.in. ketokonazol, ryfampicyna), omeprazolem czy indinawirem.
Medyczna marihuana - działania niepożądane i skutki uboczne
Oprócz leczniczego wpływu na organizm susz z konopi medycznej generuje szereg innych działań. Są one przemijające, ale wielu pacjentów leczonych marihuaną odczuwa takie objawy jak:
- zawroty głowy,
- senność, zmęczenie,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- zaburzenia koordynacji ruchowej,
- zwiększona akcja serca,
- suchość w ustach,
- zaburzenia lękowe,
- nudności, a niekiedy wymioty,
- psychozy,
- zaburzenia perystaltyki przewodu pokarmowego.
W przypadku THC nie jest możliwe przedawkowanie go ze skutkiem śmiertelnym, a jego niepożądane działania mają charakter łagodny i przemijający. Co ciekawe, nawet około 4 tysięcy osób umiera rocznie w Polsce z powodu skutków działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Jak długo można stosować medyczną marihuanę?
W przypadku przewlekłego stosowania marihuany obserwuje się wytworzenie tolerancji w stosunku do jej aktywności psychostymulującej. Co ważne inne efekty działania substancji zostają zachowane. Dlatego z punktu widzenia medycznego nie ma to większego znaczenia i lek może być ordynowany przez dłuższy czas. Pacjent stanie się odporny na psychoaktywację po zastosowaniu leku z marihuaną, ale będzie nadal odczuwał redukcję bólu bez konieczności zwiększania dawki. Mechanizm ten stanowi znaczną przewagę nad stosowanymi powszechnie w leczeniu bólu opioidami.
Tylko lekarz może określić, jak długo będzie trwała terapia marihuaną medyczną. Najdłuższa kuracja przepisana na 1 recepcie nie może przekraczać 90 dni.
Konopie siewne to rośliny znana od setek tysięcy lat. Lecznicze właściwości marihuany medycznej nie podlegają dyskusji. Stanowi ona ogromną szansę na poprawę komfortu życia pacjentów onkologicznych, osób chorujących na stwardnienie rozsiane oraz seniorów. Należy jednak stosować ją zgodnie z zaleceniami lekarza i nie nadużywać. Kannabinoidy to silnie działające substancji, które nie są obojętne dla organizmu, a co gorsza mogą uzależniać.
Piśmiennictwo:
- Dąbrowska K.; Konsekwencje używania i nadużywania marihuany w świetle współczesnej wiedzy; Alkoholizm i Narkomania 2012; 25 (2): 167–186.
- Vetulani J.; Lecznicze zastosowania marihuany; Wszechświat 2014; 115 (1): 15-24.
- Wachowiak R., Krawczyński M., Steinborn B.; Stan aktualny i perspektywa stosowania kannabinoidów („medyczna marihuana”) w terapii dzieci. Przegląd opinii i stanowisk; DOI: 10.20966/chn.2016.51.386.
- Klimkiewicz A. - redakcja naukowa; Konopie i medyczne zastosowanie kannabinoidów; Warszawa 2022; ISBN 978-83-965942-0-4.
- Siudem P., Wawer I., Paradowska K.; Konopie i kannabinoidy; Farmacja Współczesna 2015; 8: 1-8.
- Woriń J., Dobrogowski J. ; Miejsce kannabinoidów w leczeniu bólu; Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017; 11, 3: 96–101.
- Karolak M.; „Konopie medyczne – kompendium wiedzy farmaceuty” – komentarz praktyczny w zakresie receptury aptecznej; Farm Pol. 2020; 76(4): 203–205.
