Preparaty kolagenowe cieszą się coraz większym zainteresowaniem nie tylko pacjentów, ale również naukowców. Zgodnie z zapewnieniami producentów, kolagen ma poprawić elastyczność i nawilżenie skóry, ruchomość stawów i spowolnić procesy starzenia. Czym jest kolagen i czy rzeczywiście można przypisać mu te właściwości?
Spis treści:
- Czym jest kolagen?
- Właściwości kolagenu
- Rodzaje kolagenu
- Wpływ kolagenu na organizm
- Kolagen - zastosowanie
- Jak suplementować kolagen?
- Niedobór kolagenu
- Nadmiar kolagenu
- Kiedy najlepiej brać kolagen?
Czym jest kolagen?
Kolagen jest najważniejszym białkiem strukturalnym w organizmie. Występuje powszechnie w różnych tkankach i narządach, m.in. skórze, naczyniach krwionośnych, chrząstkach stawowych, kościach i zębach. Podkreśla to fakt, że udział kolagenu w stosunku do innych białek organizmu wynosi aż 33%. Kolagen wyróżnia się specyficzną budową, właściwościami, a także zdolnością dostosowania się do zmieniających się czynników zewnętrznych. Niektóre z nich stymulują syntezę nowych włókien kolagenowych, inne - przyspieszają ich rozkład.
Kolagen nie jest strukturą jednorodną. Istnieje wiele genów kodujących to białko. Różne typy kolagenu różnią się między sobą zarówno budową, jak i pełnionymi funkcjami. Podstawową jednostką strukturalną kolagenu jest tzw. tropokolagen. Składa się on z trzech łańcuchów polipeptydowych, a każdy z nich zbudowany jest z ponad tysiąca aminokwasów. Łańcuchy te są ze sobą odpowiednio splecione, tworząc układ superhelisy. Niezależnie od tego, jaki jest rodzaj lub klasa kolagenu, wszystkie te białka mają strukturę superhelisy. Ciekawe są również właściwości fizyczne kolagenu. Białko to trudno ulega rozpuszczeniu, jednak już w stosunkowo niewysokiej temperaturze rozpoczyna się jego rozkład. Tak właśnie powstaje m.in. żelatyna.
Właściwości kolagenu
Kolagen jest jednym z głównych składników tkanki łącznej. Pełni wiele istotnych funkcji w organizmie:
- buduje tkanki i narządy, oraz utrzymuje ich odpowiednią strukturę,
- wiążąc się z wodą, wpływa na jędrność, wytrzymałość i elastyczność skóry,
- bierze udział w licznych procesach zachodzących w skórze, które wpływają na jej kondycję i wygląd,
- jest odpowiedzialny za wysoką wytrzymałość tkanek do rozciągania,
- wzmacnia kości, nadając im potrzebną sztywność,
- jako składnik mazi stawowej, utrzymuje elastyczność i wytrzymałość chrząstki stawowej,
- korzystnie wpływa na proces gojenia się ran,
- ochrania narządy wewnętrzne i stabilizuje ich położenie,
- ma swój udział w prawidłowej pracy układu odpornościowego, ograniczając wnikanie do organizmu różnorodnych drobnoustrojów,
- może ułatwiać transportowanie niektórych leków przez ścianę komórkową.
Jak widać, naturalny kolagen ma wiele cennych właściwości. Jest niezmiernie ważnym elementem budulcowym, dzięki któremu tkanki i narządy mają odpowiednią strukturę i wytrzymałość. Pełni też funkcję ochronną i wzmacniającą. Między innymi właśnie dlatego kolagen jest powszechnie wykorzystywany w medycynie estetycznej.
Kolagen może też spowalniać rozwój komórek nowotworowych. Zrozumienie jednak dokładne tej zależności wymaga dalszych badań.
Kolagen to jedno z podstawowych białek, zapewniających integralność wielu tkanek i narządów. Stanowi aż 1/3 wszystkich białek w organizmie.
Rodzaje kolagenu
Rodzaj kolagenu determinuje jego właściwości. Obecnie odkryto 29 typów kolagenów. Najbardziej rozpowszechniony w organizmie jest kolagen typu I. Znajduje się on w skórze, kościach, zębach, więzadłach, ścięgnach i rogówce. Odpowiada za wytrzymałość tych struktur i ich elastyczność. Ma również swój udział w procesie gojenia się ran i powstawaniu blizny. Szacuje się, że kolagen typu I może stanowić nawet ponad 90% łącznej ilości tego związku. Kolagen typu II występuje w chrząstkach stawowych, ciele szklistym i rogówce. Typ III odpowiada za elastyczność tkanek i utrzymanie właściwej struktury mięśni. Tego typu kolagen występuje przede wszystkim w ścianach naczyń krwionośnych, skórze i jelitach.
Kolejne typy kolagenu są mniej znane, ale nie mniej istotne dla funkcjonowania organizmu. Kolagen typu V występuje w łożysku i wspiera rozwój płodu. Kolagen typu VIII znajduje się natomiast w sercu, mózgu, nerkach i skórze. Wszystkie typy kolagenu, mimo obecności tej samej podstawowej jednostki strukturalnej, różnią się układem przestrzennym czy chociażby długością łańcuchów peptydowych.
Kolagen może mieć różne pochodzenie. Niegdyś, największą popularnością cieszył się kolagen wieprzowy i kolagen bydlęcy. Obecnie, coraz częściej mówi się o tym, że kolagen rybi, określany również jako kolagen morski wyróżnia się wyższą przyswajalnością i skutecznością działania. Pozyskiwany jest on z łusek ryb morskich. Niezależnie od źródła pochodzenia kolagenu, skutki uboczne, będące wynikiem jego suplementacji, nie zdarzają się często i nie są groźne dla zdrowia.
Wpływ kolagenu na organizm
Synteza kolagenu w pierwszych kilkunastu latach życia zachodzi na bieżąco. Niestety, wraz z upływającym czasem dochodzi do spadku naturalnej produkcji włókien kolagenowych. Poziom kolagenu w organizmie regularnie zmniejsza się już od 25. roku życia. Największe spowolnienie jego produkcji obserwuje się w okolicach 50. roku życia. Począwszy od siódmej dekady życia, dochodzi niemalże do całkowitego zahamowania produkcji kolagenu. Między innymi to właśnie stopniowy spadek ilości kolagenu w organizmie odpowiada za utratę jędrności, nawilżenia i elastyczności skóry. Pojawiają się pierwsze oznaki starzenia się skóry. Można zauważyć delikatne, a z czasem coraz głębsze zmarszczki. Skóra zaczyna być coraz cieńsza i bardziej sucha. Kolagen to również jedna z kluczowych substancji dla zachowania silnych, mocnych kości oraz odpornych na uszkodzenia ścięgien i więzadeł.
Do destrukcji włókien kolagenowych dochodzi nie tylko pod wpływem wieku, ale również wielu innych czynników. Palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, częsty kontakt skóry z promieniowaniem słonecznym, intensywny wysiłek fizyczny, a także nieodpowiedni sposób odżywiania się i nadmiar stresu zaburzają proces syntezy włókien kolagenowych. Z drugiej jednak strony, unikanie tych czynników korzystnie wpływa na proces produkcji kolagenu. Ochrona skóry przed słońcem, zbilansowana dieta i zdrowy, aktywny tryb życia sprzyjają utrzymaniu możliwie wysokiego poziomu kolagenu. Dodatkowo, wiele innych substancji może stymulować syntezę omawianych komórek tkanki łącznej. Wśród nich są związki o działaniu przeciwutleniającym. Popularne antyoksydanty mogą przyczynić się do produkcji włókien kolagenowych. Uważa się, że retinol i inne pochodne witaminy A również stymulują produkcję kolagenu w organizmie. Podobne działanie przypisuje się takim substancjom jak żeń-szeń i kwas hialuronowy.
Można czasem spotkać się ze stwierdzeniem, że kolagen rozluźnia naczynia krwionośne i obniża ciśnienie krwi. Włókna kolagenu rzeczywiście wchodzą w skład ścian naczyń krwionośnych, dzięki czemu nadają im odpowiednią elastyczność i giętkość. Nie ma jednak żadnych wiarygodnych dowodów naukowych na to, aby suplementacja kolagenem mogła efektywnie obniżać podwyższone ciśnienie krwi.
Kolagen - zastosowanie
Kolagen, z uwagi na swoje cenne właściwości, znalazł zastosowanie w preparatach do pielęgnacji skóry, włosów i paznokci. W skórze znajduje się głównie kolagen typu I, a w mniejszym stopniu również kolagen typu III i V. Aplikowanie na cerę kosmetyku z kolagenem ma na celu poprawę nawilżenia skóry i spowolnienie procesu jej starzenia się. Właśnie dlatego, kolagen nazywany jest czasem "białkiem młodości". Dzięki zdolności kolagenu do wiązania wody, substancja ta chroni przed jej nadmiernym parowaniem z położonych głębiej warstw skóry. Warto dodać, że cząsteczka kolagenu ma dość spore rozmiary. W związku z tym, nie jest możliwe, aby kolagen o dużej masie cząsteczkowej mógł pokonać warstwę rogową i przenikać do głębszych warstw skóry. Nie oznacza to jednak, że aplikowanie kosmetyku z białkiem młodości nie polepszy kondycji skóry. Pozostając na jej powierzchni, kolagen zwiększy stopień nawilżenia skóry, a tym samym wzmocni ją i zwiększy jej elastyczność. Wykorzystanie tej substancji w medycynie estetycznej jeszcze kilka-kilkanaście lat temu było znacznie szersze niż obecnie. Aktualnie, do zabiegów częściej wykorzystywany jest kwas hialuronowy.
Kolagen można znaleźć w składzie kosmetyków na wypadanie włosów, a także przeznaczonych do pielęgnacji włosów suchych i zniszczonych. Białko to ma zdolność do wbudowywania się w strukturę włosa i wzmacniania go. Kosmetyki do skóry, włosów i paznokci z tą substancją są zazwyczaj dobrze tolerowane przez pacjentów. Przeciwwskazania do stosowania kolagenu w formie preparatów miejscowych, aplikowanych na skórę w zasadzie ograniczają się do nadwrażliwości na któryś ze składników kosmetyku.
Coraz większym zainteresowaniem cieszą się suplementy diety zawierające kolagen. Pacjenci stosują je aby poprawić kondycję stawów, zwiększyć gęstość kości, uelastycznić naczynia krwionośne, zmniejszyć widoczność zmarszczek i cellulitu. Więcej informacji na temat przyjmowania kolagenu w postaci preparatów doustnych znajduje się w dalszej części artykułu.
Kolagen znalazł zastosowanie również w implantach, opatrunkach i innych wyrobach stosowanych w trakcie lub po zabiegach chirurgicznych, jak również w leczeniu ran. Tutaj wykorzystano inną cenną właściwość kolagenu - jego zdolność do przyspieszania procesu gojenia się skóry. Dzięki wiązaniu wody, opatrunek kolagenowy pochłania sączący się z rany płyn. Wpływa na pobudzenie procesu ziarninowania i regeneracji skóry.
Jak suplementować kolagen?
Kolagen można dostarczać do organizmu spożywając produkty pochodzenia zwierzęcego, w tym również ryby i inne organizmy morskie. Ryby stanowią bogate źródło kolagenu, o ile nie są pozbawione skóry. To właśnie tam, koncentracja kolagenu jest największa. Znaleźć można go też w golonce, salcesonie, kurzych łapkach i wyrobach mięsnych na bazie żelatyny. Właściwie każdy rodzaj mięsa zawierający chrząstki, ma też sporą zawartość kolagenu. Jednocześnie jednak dieta bogata w kolagen często wiąże się ze spożyciem produktów o dużej zawartości tłuszczu. Wielu osobom taka forma przyjmowania kolagenu nie odpowiada. Alternatywą jest suplementacja kolagenu w postaci odpowiednich preparatów doustnych.
Stosowanie dobrej jakości kolagenu przez okres 4 tygodni regeneruje kruche, łamliwe paznokcie, a także wspomaga ich wzrost. Zmniejsza też ich tendencję do łamania się. Przeprowadzone badania potwierdzają również korzystny efekt suplementacji kolagenu na stan skóry. Wykazały one zwiększenie jej elastyczności i poziomu nawilżenia. Regularna suplementacja kolagenu powoduje wzrost jego gęstości w skórze. Prowadzi do poprawy wyglądu skóry i zmniejszenia widoczności cellulitu. Lepsze efekty widoczne były u kobiet z prawidłową masą ciała, niż u kobiet zmagających się z nadwagą. W badaniu brały udział pacjentki z umiarkowanym cellulitem. Przyjmowały kolagen przez okres 6 miesięcy.
Kolagen - główny element tkanki łącznej - jest częstym składnikiem preparatów na stawy. Pacjenci stosują go na reumatoidalne zapalenie stawów, bóle stawów, zmniejszoną ruchomość lub ich sztywność. Wyniki badań nie są jednoznaczne. Ze względu na fakt, że w chrząstkach stawowych znajduje się przede wszystkim kolagen typu II, właśnie on był suplementowany przez pacjentów. Po 4 miesiącach codziennego przyjmowania kolagenu obserwowano poprawę ruchomości stawów i późniejsze niż dotychczas pojawianie się bólu stawów podczas ćwiczeń. Pozytywne wyniki dotyczyły jednak osób, które nie chorują na zapalenie stawów. Dodatkowo, suplementacja kolagenu nie złagodziła dolegliwości odczuwanych w trakcie całego dnia, a jedynie w czasie aktywności fizycznej. W innym badaniu, u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, przyjmowanie 10 g hydrolizowanego kolagenu przez 6 miesięcy zmniejszyło odczuwany przez pacjentów ból stawów, ale nie wpłynęło na sztywność ani lepszą funkcjonalność tych struktur.
Regularna suplementacja dobrej jakości kolagenu może poprawić elastyczność, jędrność i napięcie skóry, zmniejszyć widoczność cellulitu, wzmocnić włosy i paznokcie. Preparaty z kolagenem wykazują też pewną skuteczność u pacjentów z dolegliwościami ze strony stawów.
Niedobór kolagenu
Włókna kolagenowe po 25. roku życia zaczynają stopniowo zanikać i słabnąć. Pod wpływem wielu wymienionych wyżej czynników, takich jak stres, częste kąpiele słoneczne i niezdrowy tryb życia, proces zanikania kolagenu może ulec przyspieszeniu. Niedostateczna ilość kolagenu w organizmie powoduje suchość skóry, zmniejszenie jej elastyczności i jędrności. Skóra staje się cieńsza, a zmarszczki pojawiają się szybciej. Włosy mogą ulec widocznemu osłabieniu, a ich skłonność do wypadania może się zwiększyć. Niekorzystne zmiany można zauważyć też w obrębie paznokci. Kolejnym efektem niedoboru kolagenu może być większa kruchość i łamliwość kości, a także sztywność i bolesność stawów. Naczynia krwionośne tracą giętkość, a proces gojenia się ran nie przebiega tak sprawnie jak powinien.
Nadmiar kolagenu
Nadmiar kolagenu w organizmie zdarza się rzadko. Może wówczas dochodzić do niekorzystnych zmian w tkance łącznej i tkance chrzęstnej. Z nadmiarem kolagenu związane jest powstawanie bliznowców, określanych również jako keloidy. Pojawia się wówczas przerośnięty, włóknisty rozrost, który początkowo może obejmować miejsce urazu, ale później obejmuje też zdrową, nieuszkodzoną skórę. Bliznowce występują głównie u osób poniżej 30. roku życia. Jest to związane z faktem, że synteza kolagenu przebiega w tym okresie najbardziej intensywnie.
Z nadmiarem kolagenu czasem kojarzona jest kolagenoza. Pojęcie to wychodzi jednak obecnie z użycia i zastępowane jest przez: układowe choroby tkanki łącznej. Jest to grupa schorzeń, która mimo mylącej nazwy nie wynika z nadmiaru kolagenu w organizmie. Ma podłoże autoimmunologiczne, co oznacza że system odpornościowy mylnie rozpoznaje komórki organizmu jako obce i zaczyna je atakować. Z czasem dochodzi do stopniowego upośledzenia budowy i funkcji różnych narządów.
Kiedy najlepiej brać kolagen?
Stosowanie kolagenu może przynieść korzystne efekty u osób, które chcą zwiększyć jędrność, elastyczność skóry i poziom jej nawilżenia. Przyjmować go mogą również pacjenci, skarżący się na kruche, łamliwe paznokcie lub problem z wypadaniem włosów. Pamiętajmy o tym, że lepsze efekty w postaci poprawy kondycji skóry i wzrostu jej nawodnienia przynosi doustne przyjmowanie kolagenu. Kosmetyki z kolagenem działają głównie na powierzchni skóry i nie wnikają do jej głębszych warstw.
Kolejnym wskazaniem, przy którym można rozważyć suplementację kolagenu są problemy ze stawami. Wydaje się, że lepsze efekty można osiągnąć stosując preparat złożony, w którym oprócz kolagenu znajdują się też inne związki wzmacniające i poprawiające ruchomość stawów. Wiele osób starszych zastanawia się, jak wybrać skuteczny preparat na stawy. Suplement diety na stawy taki jak np. Artresan Optima lub Litozin Kolagen zawierają w składzie II typ kolagenu, a także dodatkowe substancje, np. glukozaminę, chondroitynę, kwas hialuronowy, ekstrakt z dzikiej róży lub ekstrakt z imbiru. W kapsułkach Cignon znajduje się natomiast kolagen typu I. Jeśli pacjentowi zależy na tym, aby suplementować kolagen rybi, może sięgnąć po kapsułki Aura Herbals Włosy, skóra, paznokcie lub Pharmovit Premium Kolagen morski z witaminą C. Popularnością cieszą się saszetki z kolagenem np. 4Flex. Zawarty w nich hydrolizat kolagenu pochodzi z tkanek zwierzęcych - jest to kolagen wołowy lub wieprzowy.
Preparaty z kolagenem są zazwyczaj dobrze tolerowane przez pacjentów. Skutki uboczne mogą wystąpić, jednak zdarza się to rzadko. Może pojawić się uczucie nadkwaśności w przełyku, wzdęcia lub kwaśny oddech. Niezależnie od tego, czy pacjent zdecyduje się przyjmować kolagen bydlęcy, wieprzowy, wołowy czy kolagen morski, bardzo ważne jest jego regularne stosowanie. Kolagen warto zażywać codziennie, przez okres kilku-kilkunastu tygodni. Nie ma sztywnych zaleceń co do tego, czy lepiej jest spożywać kolagen rano czy wieczorem. Warto obserwować organizm i tak dostosować porę przyjmowania kolagenu, aby była dogodna dla pacjenta.
Kolagen w istotnym stopniu odpowiada za sprężystość, nawilżenie i odpowiednie napięcie skóry. Dotyczy to nie tylko skóry twarzy, ale całego ciała. Kiedy włókna kolagenowe zaczynają tracić swoje cenne właściwości, w organizmie stopniowo zachodzą zmiany widoczne gołym okiem, jak również te wewnętrzne, które mogą powodować odczuwanie przez pacjenta różnorodnych dolegliwości. Suplementowanie kolagenu, zgodnie z obecnym stanem wiedzy, może korzystnie wpływać na skutki jego niedoboru.
Piśmiennictwo:
- Hexsel D., Zague V., Schunck M., Siega C., Camozzato F.O., Oesser S., Oral supplementation with specific bioactive collagen peptides improves nail growth and reduces symptoms of brittle nails, J Cosmet Dermatol., 2017, 16 (4), 520-526, 10.1111/jocd.12393.
- Bolke L., Schlippe G., Gerss J.,Voss W., A Collagen Supplementation Improves Skin Hydration, Elasticity, Roughness and Density: Results of a Randomized, Placebo-Controlled, Blind Study, Nutrients, 2019, 11 (10), 2494, doi: 10.3390/nu11102494.
- Barati M., Jabbari M., Navekar R., et al., Collagen supplementation for skin health: A mechanistic systematic review, J Cosmet Dermatol., 2020, 19 (11), 2820-2829, 10.1111/jocd.13435
- Schunck M., Zague V., Oesser S., Proksch E., Dietary Supplementation with Specific Collagen Peptides Has a Body Mass Index-Dependent Beneficial Effect on Cellulite Morphology, J Med Food, 2015, 18 (12), 1340-8, doi: 10.1089/jmf.2015.0022.
- Proksch E., Segger D., Degwert J., Schunck M., Zague V., Oesser S., Oral supplementation of specific collagen peptides has beneficial effects on human skin physiology: a double-blind, placebo-controlled study, Skin Pharmacol Physiol., 2015, 27 (1), 47-55, doi: 10.1159/000351376
- Xu S., Xu H., Wang W., et al., The role of collagen in cancer: from bench to bedside, J Transl Med, 2019, 17, 309Hand, foot, and mouth disease: identifying and managing an acute viral syndrome, Cleveland Clinic Journal of Meidicne, 2014; 81: 537–543.
