Kaszaki najczęściej zlokalizowane są w obrębie twarzy, szyi i tułowia. Choć w większości przypadków nie są to zmiany groźne dla zdrowia ani życia, mogą być dość niekomfortowe dla chorego. Jakie są przyczyny powstawania kaszaków? Czy można je usuwać w warunkach domowych?
Spis treści:
- Co to jest kaszak?
- Kaszak - jak wygląda?
- Kaszak - przyczyny powstawania
- Gdzie najczęściej powstają kaszaki?
- Domowe sposoby na kaszaka
- Usuwanie kaszaka
- Czy kaszak może sam zniknąć?
- Jak zapobiegać powstawaniu kaszaków?
- Zmiany skórne, z którymi można pomylić kaszaka
Co to jest kaszak?
Kaszaki to torbiele, które najczęściej zaczynają rozwijać się w obrębie mieszka włosowego. Rzadziej pojawiają się torbiele naskórkowe, które nie mają związku z zaczopowaniem ujścia mieszka włosowego, a mogą być np. wynikiem mechanicznego uszkodzenia skóry. Kaszaki, w początkowym stadium zazwyczaj nie powodują dolegliwości bólowych. Może się to jednak zmienić, gdy dojdzie do zakażenia znajdującej się w nich treści i rozwoju stanu zapalnego. Kaszak rośnie powoli. Część zmian ma niewielkie rozmiary. Jeśli jednak nie zostanie wprowadzone odpowiednie leczenie kaszaków, mogą one stale rosnąć, uzyskując średnicę kilku centymetrów.
Aby lepiej zrozumieć przyczyny powstawania kaszaków, warto przypomnieć sobie ogólną budowę mieszka włosowego. Przylega do niego bowiem gruczoł łojowy, w którym produkowany jest łój. Wydostaje się on na zewnątrz przez ujście mieszka włosowego. W pewnych sytuacjach, kanalik wyprowadzający łój zostaje zablokowany i dochodzi do niedrożności kanału włosowego. Wewnątrz gruczołu łojowego zaczyna gromadzić się wówczas płynna lub półpłynna masa. Torbiele mogą występować pojedynczo lub w większych skupiskach. Nie można się nimi zarazić od drugiej osoby.
Jeśli cysta otoczona jest wyściółką nabłonkową - jest to kaszak prawdziwy, jeśli natomiast nie jest pokryta nabłonkiem, ale np. tkanką łączną - jest to kaszak rzekomy. Zmiany te pojawiają się głównie u osób dorosłych, między 30. a 40. rokiem życia. Rzadko diagnozuje się je u dzieci. Mogą natomiast rozwinąć się też u nastolatków, będących w okresie dojrzewania. Jest to związane z intensywną pracą gruczołów łojowych i zmianami hormonalnymi.
Kaszak - jak wygląda?
Kaszaki to guzowate, kopułowate zmiany, które odstają od powierzchni skóry. Zazwyczaj mają odcień cielisty, choć zdarzają się też torbiele o żółtawym lub białawym zabarwieniu. Kaszaki najczęściej zlokalizowane są w miejscach owłosionych. Typowe obszary, w których dochodzi do ich rozwoju to okolice twarzy, owłosiona skóra głowy, szyja, ramiona i reszta tułowia. Mogą pojawić się też w miejscach intymnych, choć nie zdarza się to często. Niektóre kaszaki osiągają duże rozmiary, o wielkości orzecha włoskiego lub większej. Zazwyczaj jednak ich średnica nie przekracza kilku-kilkunastu milimetrów. Czasami można zauważyć na powierzchni zmiany niewielką kropkę o czarnym zabarwieniu. Jest to właśnie miejsce ujścia mieszka włosowego, które zostało zaczopowane. Wnętrze kaszaka wypełnia gromadzący się łój i zrogowaciały naskórek. Treść ta ma zazwyczaj wyczuwalny, nieprzyjemny zapach.
Kaszaki to guzki odstające od powierzchni skóry o cielistym zabarwieniu. Najczęściej mają niewielkie rozmiary, choć niektóre z nich osiągają średnicę nawet kilku centymetrów.
Kaszaki to dość często występujące zmiany. W zależności od ich wielkości i umiejscowienia, mogą być mniej lub bardziej uciążliwe dla pacjenta. Większe kaszaki mogą powodować odczuwanie ucisku w miejscu ich powstania i dyskomfortu. Jeśli do zaczopowania gruczołów łojowych dochodzi w obrębie twarzy lub innych widocznych rejonów skóry, pacjent może czuć też skrępowanie podczas kontaktów towarzyskich.
Kaszak, określony również jako torbiel łojowa, to zmiana bezbolesna. W pewnych sytuacjach, np. podczas próby samodzielnego pozbycia się kaszaka, dochodzi do zainfekowania wnętrza torbieli. Prowadzi to do rozwoju stanu zapalnego. Kaszak boli, a pokrywająca go skóra staje się ocieplona i zaczerwieniona.
Kaszak - przyczyny powstawania
Do zablokowania gruczołu łojowego może dojść w wyniku nadmiernej produkcji łoju, którego ilość nie może być swobodnie odprowadzana na powierzchnię skóry. Tak dzieje się właśnie m.in. w okresie dojrzewania, a także u osób dorosłych, które zmagają się z problemem nadmiernego przetłuszczania się skóry. Kaszaki częściej rozwijają się u pacjentów, którzy cierpią na trądzik. Ryzyko wystąpienia tych zmian rośnie w przypadku nieprawidłowego dbania o skórę. Brak odpowiedniej higieny osobistej lub źle dobrane dermokosmetyki mogą sprzyjać zaczopowaniu się gruczołu łojowego i utworzeniu się kaszaka. Inną przyczyną powstawania kaszaków jest uszkodzenie skóry i wnikanie w jej głąb elementów naskórka. Torbiele łojowe mogą mieć też podłoże genetyczne. U niektórych pacjentów zauważa się rodzinne predyspozycje do tworzenia się tych zmian. Stany zapalne mieszków włosowych, wady rozwojowe i deformacje kanalików wyprowadzających, a także samoistne pęknięcie gruczołu łojowego również zwiększają ryzyko utworzenia się torbieli łojowej. Uważa się, że może ona rozwinąć się także w wyniku nadmiernej ekspozycji skóry na promieniowanie ultrafioletowe. Chorzy cierpiący na rzadkie choroby genetyczne, takie jak zespół Gorlina-Goltza i zespół Gardnera również są w większym stopniu narażeni na pojawianie się kaszaków.
Gdzie najczęściej powstają kaszaki?
Kaszaki najczęściej pojawiają się w okolicach mieszków włosowych. Tak więc typowe ich umiejscowienie to skóra owłosiona głowy, twarz i barki. Zmiany te często lokalizowane są też za uszami i w obrębie klatki piersiowej. Rzadziej można je zauważyć na kończynach, brzegach powiek i wewnętrznej powierzchni policzków. Jak już wcześniej zostało wspomniane, kaszak może rozwinąć się również w miejscach intymnych. U kobiet, torbiele łojowe mogą wystąpić na wzgórku łonowym lub wargach sromowych, a u mężczyzn - na mosznie. Struktura tych zmian, niezależnie od ich lokalizacji, może być miękka lub twarda. Pod wpływem dotyku, można nieco zmienić ich położenie - torbiele są w pewnym zakresie ruchoma.
Domowe sposoby na kaszaka
Niejednokrotnie, pacjenci u których pojawił się kaszak, próbują samodzielnie oczyścić zaczopowane gruczoły łojowe i pozbyć się zalegającej w nich treści. Usuwanie kaszaka w warunkach domowych najczęściej polega na próbie wyciskania nabrzmiałego guzka. Innym domowym sposobem na kaszaka jest nacinanie lub przekłuwanie jego powierzchni. Każda z tych metod jest niebezpieczna i nieefektywna. Samodzielne usunięcie kaszaka jest po pierwsze bardzo trudne, ponieważ osobie niedoświadczonej problem sprawi całkowite i dokładne pozbycie się powstałej zmiany. Po drugie, domowe usuwanie kaszaków stwarza wysokie ryzyko rozwoju nadkażenia. Wówczas zmiana staje się bolesna, zaczerwieniona i wymaga pomocy lekarskiej. Szczególnie niebezpieczne mogą być próby samodzielnego usuwania kaszaka, który zlokalizowany jest w okolicach oczu.
Kolejne domowe sposoby na pozbycie się kaszaka to ciepłe okłady, które mają działać drenująco i aplikowanie rozcieńczonego olejku z drzewa herbacianego, który wykazuje właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Można spotkać się również z wykorzystaniem oleju rycynowego lub soku z aloesu na powstałe torbiele. Żadna z tych metod nie ma jednak potwierdzonej skuteczności i nie jest zalecana w leczeniu kaszaka.
Usuwanie kaszaka
Skutecznym sposobem pozbycia się kaszaka jest jego chirurgiczne usunięcie. Przeprowadza się je w znieczuleniu miejscowym. Pacjent zostaje poddany zabiegowi w gabinecie chirurgicznym. Sprzęt, dzięki któremu komórki naskórka i głębszych warstw skóry są nacinane, musi być sterylny. Między innymi właśnie z tego powodu, usunięcie kaszaka w warunkach domowych nie powinno być praktykowane. W domu trudno jest stworzyć wystarczająco sterylne warunki do bezpiecznego pozbycia się tej zmiany. Torbiel musi zostać całkowicie wycięta. W przeciwnym razie, pozostawienie jej fragmentu niesie ze sobą ryzyko ponownego formowania się cysty. Dzięki temu, że zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym, nie jest on bolesny dla pacjenta. Dyskomfort i ból mogą pojawić się dopiero, kiedy działanie substancji znieczulających zacznie słabnąć.
Domowe sposoby na kaszaka są nieskuteczne i stwarzają ryzyko nadkażenia zmiany. Najlepszą metodą trwałego pozbycia się torbieli jest jej chirurgiczne usunięcie. Kaszak musi zostać wyjęty w całości, łącznie z otaczającą go torebką.
Zakażenie gruczołów łojowych i rozwijający się w związku z tym stan zapalny może wymagać wprowadzenia antybiotyku, a dopiero w dalszej kolejności chirurgicznego pozbycia się kaszaka. W niektórych przypadkach, szczególnie wtedy, gdy torbiel ma duże rozmiary, konieczne może być zszycie powstałej rany. Mniej popularnymi sposobami na usunięcie kaszaka jest krioterapia i laseroterapia. Są to metody bezinwazyjne i bezbolesne, ale również nierefundowane. Ich zaletą jest brak krwawienia i brak blizny, która może pojawić się po chirurgicznym usuwaniu cysty. Krioterapia polega na poddawaniu kaszaka działaniu bardzo niskiej temperatury. Dochodzi do jego wymrożenia, a w dalszej kolejności również usunięcia. Laseroterapia to natomiast zabieg, w którym do pozbycia się torbieli wykorzystuje się wiązkę lasera. Jednak to właśnie chirurgiczne usunięcie kaszaka daje największą szansę na uniknięcie jego nawrotu.
Czy kaszak może sam zniknąć?
Tak, niektóre kaszaki, szczególnie te o niewielkich rozmiarach, mogą samoistnie zniknąć. Inne będą jednak powoli lecz stale rosnąć i powiększać swe rozmiary, aż do wdrożenia odpowiedniego leczenia. Trudno jest przewidzieć czy kaszak sam zniknie. Jeśli ma niewielką średnicę i nie przeszkadza pacjentowi, lekarz może zalecić wstrzymanie się z chirurgicznym usuwaniem zmiany. Jeśli jednak torbiel zacznie rosnąć lub powoduje znaczny dyskomfort u chorego, warto ją usunąć.
Pęknięcie kaszaka najczęściej ma miejsce pod wpływem mechanicznego uszkodzenia powierzchni skóry. Warto wówczas udać się do lekarza, aby mógł on całkowicie usunąć torbiel. W rzadszych przypadkach do pęknięcia cysty dochodzi pod wpływem rozwoju ostrego stanu zapalnego.
Jak zapobiegać powstawaniu kaszaków?
W zapobieganiu powstawania kaszaków najistotniejsza jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Regularne stosowanie peelingów umożliwia usuwanie złuszczających się komórek skóry. Jest wówczas mniejsze ryzyko zaczopowania gruczołów łojowych. Korzystając z peelingów warto pamiętać też o skórze głowy. Jest to jedno z miejsc, w których torbiele łojowe rozwijają się szczególnie często. Systematyczne złuszczanie naskórka pomoże utrzymać drożność kanalików wyprowadzających gruczołów łojowych. Odpowiedni sposób pielęgnacji ciała jest ważny również dla osób, których skóra ma większą skłonność do przetłuszczania się. Mieszek włosowy łatwiej może wówczas ulec zablokowaniu pod wpływem dużej ilości łoju.
Warto jednak mieć na uwadze, że nawet mimo regularnego złuszczania skóry przy pomocy peelingów może dojść do pojawienia się kaszaka. Dbanie o stan skóry może jednak zapobiec lub zmniejszyć częstość nawrotów szczególnie u osób predysponowanych do tego typu zmian.
Zmiany skórne, z którymi można pomylić kaszaka
Kaszak może być mylony z innymi zmianami skórnymi. Wśród nich znajdują się m.in. prosaki. Są to niewielkie torbiele wypełnione keratyną. Zazwyczaj pojawiają się u noworodków, jednak nierzadko występują też u osób dorosłych. Są drobne i często występują w niewielkich skupiskach. Mają białawe lub żółtawe zabarwienie. Rzadziej, kaszaka można pomylić z torbielą włosową. Dotyczy ona przede wszystkim młodych mężczyzn o silnie owłosionej dolnej części pleców. Torbiel ta zlokalizowana jest zazwyczaj między pośladkami. Może mieć różną wielkość.
Kaszak może być czasami mylony też z włókniakami. Mają one postać twardych lub miękkich guzków o niewielkich rozmiarach. Część z nich ma brązowe zabarwienie, a część ma koloryt zbliżony do skóry. Właśnie te zmiany mogą być przez pacjentów mylnie postrzegane jako kaszaki. Występują najczęściej w okolicy szyi, karku i kończyn. Kaszaki należy różnicować także z tłuszczakami. Guzy te są miękkie. Można je delikatnie przesuwać. W ich powstawanie nie jest zaangażowany mieszek włosowy. Tłuszczak, jak sama nazwa wskazuje wypełniony jest tkanką tłuszczową. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących zmian na skórze warto udać się do lekarza, aby prawidłowo je rozróżnić. Szczególnie dotyczy to tych pacjentów, którzy obserwują szybkie rozrastanie się zmiany lub cechy mogące świadczyć o tym, że rozwinął się stan zapalny.
Kaszaki to częste zmiany, które w większości są niegroźne i osiągają niewielkie rozmiary. Jedynie ich niewielki odsetek stanowią zmiany złośliwe. Niektóre kaszaki mają tendencję do ciągłego wzrostu. Warto usunąć je zanim rozrosną się i staną się przyczyną dużego dyskomfortu pacjenta. Chirurgiczne usuwanie kaszaków jest bezpieczną i skuteczną metodą całkowitego pozbycia się torbieli łojowej.
Piśmiennictwo:
- Zito P.M., Scharf R., Epidermoid Cyst, In: StatPearls, Treasure Island, 2021, PMID: 29763149.
- Hoang V.T., Trinh .T., Nguyen .H., Chansomphou V., Chansomphou V., Tran T.T.T., Overview of epidermoid cyst, Eur J Radiol Open, 2019, 6, 291-301.
