Karczoch wpływa korzystnie na procesy trawienne. Pomaga utrzymać odpowiedni poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Posiada też inne cenne właściwości zdrowotne. Karczoch jest wykorzystywany nie tylko w medycynie, ale również w kosmetologii. Leczenie jakich schorzeń mogą wspomagać leki z karczochem? Jak dokładnie działa ta roślina i u których pacjentów jest przeciwwskazana?
Spis treści:
- Karczoch - czym jest?
- Właściwości karczocha
- Wykorzystanie karczocha w kosmetologii
- Karczoch - wykorzystanie w kuchni
- Leki i suplementy z karczochem
- Przeciwwskazania do stosowania karczocha
Karczoch - czym jest?
Karczoch, zwany też artiszokiem, to roślina wieloletnia z rodziny astrowatych. Ma charakterystyczny wygląd: długa, owłosiona łodyga osiągająca ponad 1 m wysokości, zakończona pokaźnym kwiatostanem. W medycynie, największe znaczenie ma karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) i karczoch hiszpański (Cynara cardunculus). Roślina ta pochodzi z krajów śródziemnomorskich. Obecnie, uprawiana jest jednak na całym świecie. Również w Polsce, zainteresowanie amatorską uprawą karczocha stopniowo rośnie.
Karczochowi przypisuje się liczne właściwości zdrowotne. Wiele osób uważa, że jest to roślina lecznicza, która działa moczopędnie, przyspiesza metabolizm lipidów, wspomaga wydzielanie żółci, a do tego posiada właściwości antybakteryjne. Wpływa korzystnie na trawienie, proces przemiany cholesterolu i wchłanianie cukrów. Działa też oczyszczająco i stymuluje apetyt. Tylko część tych właściwości została potwierdzona w przeprowadzonych dotąd badaniach.
Karczoch jest wykorzystywany w leczeniu niektórych schorzeń. Znalazł również zastosowanie w kuchni. Najczęściej wykorzystuje się go w kuchni włoskiej. Ze względu na działanie przeciwutleniające i właściwości antybakteryjne, karczoch wchodzi w skład części kosmetyków m.in. przeznaczonych do pielęgnacji skóry trądzikowej. Surowcem leczniczym są głównie liście karczocha. Cenne są też pąki kwiatowe.
Karczoch to roślina, posiadająca wysokie wartości odżywcze. Jest cennym źródłem wapnia, magnezu, cynku, potasu i błonnika. Wspomaga leczenie schorzeń układu pokarmowego i korzystnie wpływa na stężenie cholesterolu we krwi.
Właściwości karczocha
Karczoch zwyczajny to bogate źródło polifenoli. Znaleźć w nim można kwas chlorogenowy, kwas ferulowy, luteolinę, cynarynę i wiele innych związków. Największa koncentracja tych substancji znajduje się w dnie kwiatowym tej rośliny. W tym miejscu znajdują się też taniny, które odpowiadają za lekko gorzki smak. Liście karczocha są bogate w kwasy fenolowe, rutynę, cynarynę, apigeninę, luteolinę, a także wiele mikro- i makroelementów, takich jak chociażby wapń, magnez, potas, miedź i żelazo. Karczoch zwyczajny i karczoch hiszpański zawierają też inulinę. Związek ten jest cennym prebiotykiem. Stymuluje wzrost dobroczynnych bakterii, które kolonizują jelita.
Wyciąg z karczocha wpływa korzystnie na poziom cholesterolu. Zmniejsza produkcję cholesterolu w organizmie. Karczoch powoduje obniżenie nie tylko cholesterolu całkowitego, ale także frakcji tzw. "złego cholesterolu" (więcej na ten temat można znaleźć w artykule: Cholesterol - normy, rodzaje, dobry i zły cholesterol) i trójglicerydów. Prawdopodobnie odpowiadają za to 2 związki, zawarte w karczochu: kwas chlorogenowy i luteolina. Karczoch pomaga więc utrzymać prawidłowy poziom cholesterolu we krwi.
Właściwości lecznicze karczocha związane są również ze stymulowaniem produkcji żółci. Wyciąg z liści karczocha ułatwia też przepływ żółci przez drogi żółciowe. Dzięki temu, karczoch wspomaga proces trawienia i łagodzi objawy niestrawności, takie jak odbijanie po posiłku, nudności, uczucie pełności w jamie brzusznej i zgaga. O innych ziołach wspomagających trawienie można przeczytać w artykule: Zioła na trawienie i wątrobę - przegląd preparatów. Ziele karczocha działa także antyoksydacyjnie. Związane jest to z wysoką zawartością związków, które unieczynniają wolne rodniki tlenowe. Właściwości zdrowotne karczocha wynikają również z działania hepatoprotekcyjnego, czyli ochronnego w stosunku do komórek wątroby.
Substancje czynne, zawarte w karczochu biorą udział w procesie przemiany węglowodanów. Roślinie tej przypisuje się często działanie hipoglikemizujące (obniżające poziom cukru we krwi). Wiele przeprowadzonych badań potwierdziło te właściwości.
Ekstrakt z liści karczocha stymuluje przemiany, w wyniku których powstają kwasy żółciowe, a usuwany jest cholesterol. Karczoch zwyczajny stymuluje też przepływ żółci i łagodzi objawy niestrawności.
Wykorzystanie karczocha w kosmetologii
Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) zawiera związki o działaniu antyoksydacyjnym, przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym. Z uwagi na te właściwości, znalazł on zastosowanie w kosmetologii. Produkty do pielęgnacji, zawierające wyciąg z karczocha dedykowane są przede wszystkim osobom posiadającym cerę skłonną do przetłuszczania się. Karczoch znajduje się też w niektórych kosmetykach na trądzik. Ze względu na działanie przeciwutleniające, roślinę tą można znaleźć również w niektórych produktach przeciwstarzeniowych.
Karczoch zawarty jest nie tylko w kosmetykach do pielęgnacji cery, ale również w preparatach do włosów. Dodatek tej rośliny ma wzmacniać cebulki włosowe i ograniczać szkodliwy wpływ czynników zewnętrznych na kondycję włosów. Szampony, odżywki i maski do włosów z karczochem mają odżywiać i regenerować włosy, a także poprawiać ich wygląd. Regularne stosowanie kosmetyków do włosów z karczochem ma spowodować, że staną się one mocniejsze, odżywione, zregenerowane i po prostu zdrowsze. Korzystny wpływ wyciągu z karczocha, zastosowanego w kosmetykach do skóry lub włosów, nie został jednak potwierdzony w badaniach klinicznych.
Karczoch - wykorzystanie w kuchni
W kuchni korzysta się z pąków kwiatowych karczocha, pozbawiając ich zgrubiałych liści zewnętrznych. Takie pąki, jeśli są młode, można spożywać nawet na surowo. Przy starszych okazach konieczne jest przeprowadzenie obróbki termicznej. Karczoch nie jest zbyt trwałą rośliną. Po jego zebraniu, powinno się go przechowywać nie dłużej niż 2 tygodnie. Wraz z upływem czasu, jego tkanki zaczynają brązowieć. Jeśli karczoch został już w jakiś sposób przetworzony (np. ugotowany), trzeba go spożyć w ciągu doby. W przeciwnym wypadku, rozwinie się na nim pleśń.
Karczochy są przyrządzane na wiele sposobów. Można te rośliny gotować, grillować, piec i smażyć. Najsmaczniejsze są zazwyczaj młode karczochy. Można je ugotować w osolonej wodzie z dodatkiem cytryny, która ma zapobiec ich czernieniu. Gotujemy karczochy do miękkości, czyli ok. 30-40 minut. Można je podać z oliwą z oliwek, sosem czosnkowym lub pesto. Karczoch jest zjadany liść po liściu. Jego smak jest dość charakterystyczny i wyjątkowy. Im jest młodszy, tym smakuje łagodniej.
Karczochy można też grillować, skrapiając je wcześniej niewielką ilością soku z cytryny i oliwą. Grillujemy karczochy aż do uzyskania miękkości z każdej strony. Można przygotować również pieczone karczochy. W tym celu należy roślinę umyć i pozbawić zdrewniałych liści zewnętrznych. Umieścić w naczyniu żaroodpornym i natrzeć masłem z czosnkiem. Posypać solą, pieprzem i natką z pietruszki. Następnie polać olejem i piec w temperaturze 180 stopni przez ok. 40 minut. Większe karczochy można też nadziewać.
Leki i suplementy z karczochem
Ze względu na cenne właściwości lecznicze karczocha, roślina ta znalazła zastosowanie w leczeniu niektórych schorzeń. Dzięki obniżaniu poziomu cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i trójglicerydów, może być ona wykorzystywana wspomagająco w terapii hipercholesterolemii i hipertrójglicerydemii (podwyższonego poziomu trójglicerydów we krwi). Preparaty z karczochem mogą stanowić więc element profilaktyki miażdżycy. Ziele karczocha stymulując syntezę i przepływ żółci, łagodzi objawy związane z niestrawnością. W związku z tym, leki z karczochem można przyjmować również przy dyspepsji (niestrawności) i stanach, w których dochodzi do zmniejszonej produkcji żółci.
Karczoch, wykazując ochronny wpływ na wątrobę, może być stosowany wspomagająco w leczeniu niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. Pacjenci z łagodną postacią tego schorzenia mogą przedyskutować z lekarzem zasadność wprowadzenia do terapii leku z karczochem. W zaawansowanym stadium tej choroby, nie zaleca się korzystania z tych preparatów, ponieważ nie wpłyną one już korzystnie na zmiany zachodzące w wątrobie i włóknienie tego narządu. Nie dowiedziono również, aby karczoch mógł przynieść dobre efekty przy wyrównanej marskości wątroby. W artykule: Co na wątrobę i drogi żółciowe? Jak wybrać lek na wątrobę, można znaleźć dodatkowe sposoby wspomagania pracy tego narządu.
Karczoch zwyczajny, a dokładniej wyciąg z ziela karczocha, dostępny jest w niektórych lekach i suplementach diety. Produkty lecznicze należy stosować, jeśli celem jest profilaktyka lub wspomaganie leczenia zaleconego przez lekarza. Można wówczas sięgnąć po tabletki Cynarex, Sylicynar lub płyn Cynacholin. Jeśli natomiast chcemy wzbogacić dietę o wartości odżywcze zawarte w karczochu, możemy wybrać suplementy diety. Przykładowe produkty to Sylimarol Cholesterol, Zioła w tabletkach Karczoch i Proliver. W ich składzie często znajdują się też dodatkowe substancje, które wspomagają proces trawienia pokarmów.
Karczoch może być stosowany wspomagająco w leczeniu hipercholesterolemii i hipertrójglicerydemii, a także niealkoholowej słtuszczeniowej choroby wątroby. Wyciąg z tej rośliny jest skuteczny również w łagodzeniu dolegliwości wywołanych niestrawnością.
Przeciwwskazania do stosowania karczocha
Istotną zaletą karczocha, zarówno tego przyjmowanego w formie pokarmu, stosowanego w postaci leków lub suplementów, jak również zawartego w kosmetykach, jest niskie ryzyko wystąpienia reakcji alergicznych. Karczoch zwyczajny spożywany jako posiłek bardzo rzadko jest przyczyną alergii pokarmowej. Jeśli chodzi o leki, znane są przypadki wystąpienia łagodnych dolegliwości ze strony żołądka i jelit, a także alergii kontaktowej.
Przeciwwskazaniem do stosowania karczocha jest alergia na tą lub inną roślinę z rodziny astrowatych. Należą do niej np. stokrotki, aksamitki i chryzantemy. Leki z karczochem nie powinny być przyjmowane przez osoby, u których utworzyły się kamienie żółciowe lub wystąpiła niedrożność dróg żółciowych.
Nie przeprowadzono badań dotyczących ewentualnego wpływu stosowania leków z karczochem przez kobietę w ciąży lub karmiącą piersią. Ze względów bezpieczeństwa, zażywanie tych preparatów powinno być poprzedzone konsultacją z lekarzem. Uważa się jednak, że ryzyko wystąpienia działań niepożądanych u dziecka karmionego mlekiem matki, która zażywa lek z karczochem, jest bardzo niskie.
Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) i karczoch hiszpański (Cynara cardunculus) to wartościowe rośliny, które są szeroko stosowane w kuchni, kosmetologii i lecznictwie. Obecnie wiemy, że karczoch pomaga obniżyć stężenie trójglicerydów i cholesterolu we krwi. Wspomaga też wydzielanie i przepływ żółci, dzięki czemu wpływa korzystnie na proces trawienia pokarmów. Substancje czynne zawarte w karczochu działają ochronnie na komórki wątroby. Sugeruje się, że karczoch może hamować rozwój nowotworów i leczyć wybrane zakażenia bakteryjne. Potrzeba jednak dalszych badań nad związkami zawartymi w karczochu, aby rzetelnie określić ich aktywność przeciwnowotworową i przeciwbakteryjną.
Piśmiennictwo:
- Postępowanie z chorymi na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby (NAFDL) - rekomendacje dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Opracowane na podstawie zaleceń Polskiej Grupy Ekspertów NAFDL, Lekarz POZ, 5/2019, s. 323-331.
- Santos H.O., Bueno A.A., Mota J.F., The effect of artichoke on lipid profile: A review of possible mechanism s of action, Pharmacol Res., 2018, 137, 170-178, doi: 10.1016/j.phrs.2018.10.007.
- Panahi Y., Kianpour P., Mohtashami R., et al., Efficacy of artichoke leaf extract in non-alcoholic fatty liver disease: A pilot double-blind randomized controlled trial, Phytother Res., 2018, 32 (7), 1382-1387, doi: 10.1002/ptr.6073.
- Salem M.B., Affes H., Ksounda K., et al., Pharmacological Studies of Artichoke Leaf Extract and Their Health Benefits, Plant Foods Hum Nutr, 2015, 70 (4), 441-53, doi:10.1007/s11130-015-0503-8.
- Teterycz D., Michalak-Majewska M., Karczoch zwyczajny (Cynara Scolymus) - innowacyjny surowiec o bogatych właściwościach leczniczych, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 2018, 593, 87-100, doi: 10.22630/ZPPNR.2018.593.18.
- Rondanelli M., Monteferrario F., Perna S., Faliva M.A., Opizzi A., Health-promoting properties of artichoke in preventing cardiovascular disease by its lipidic and glycemic-reducing action, Monaldi Arch Chest Dis, 2013, 80, 17-26.
- Rondanelli M., Riva A., Petrangolini G., et al., The Metabolic Effects of Cynara Supplementation in Overweight and Obese Class I Subjects with Newly Detected Impaired Fasting Glycemia: A Double-Blind, Placebo-Controlled, Randomized Clinical Trial, Nutrients, 2020, 12 (11), 3298, doi: 10.3390/nu12113298.
