Kalkulator dni płodnych określa termin, w którym prawdopodobnie dojdzie do owulacji. Nie jest jednak niezawodny. Które metody, pomagające wyznaczyć dni płodne i niepłodne sprawdzają się u osób o regularnych cyklach, a które mogą być przydatne osobom z nieregularnym cyklem menstruacyjnym?
Spis treści:
- Co to jest cykl miesiączkowy?
- Zmiany hormonalne w trakcie cyklu miesiączkowego
- Kalkulator dni płodnych - jak obliczyć?
- Faza cyklu niepłodności względnej, bezwzględnej oraz faza płodna
- Nieregularny cykl a dni płodne
- Objawy dni płodnych i owulacji
- Testy owulacyjne - określ swoje dni płodne
- Co wpływa na płodność?
- Kalendarz dni płodnych jako metoda antykoncepcji naturalnej
Co to jest cykl miesiączkowy?
Cykl menstruacyjny określa cykliczne zmiany, do których dochodzi w organizmie kobiety pod wpływem określonych hormonów. Za prawidłową długość cyklu uważa się okres 27-38 dni. W tym czasie pojawiają się dni płodne i niepłodne. Cykl menstruacyjny rozpoczyna się pierwszego dnia ostatniej miesiączki i trwa aż do dnia przed pojawieniem się kolejnego krwawienia. Pierwszą fazą jest więc miesiączka, która utrzymuje się od 3 do 7 dni. Następuje wówczas złuszczanie się błony śluzowej macicy, która była przygotowana do zagnieżdżenia się zarodka. Do zapłodnienia nie doszło, więc zostaje ona wydalona z organizmu wraz z krwią. Kolejną fazą jest faza folikularna, podczas której w jajniku dojrzewa i pęka przygotowany pęcherzyk. Uwolniona zostaje wówczas komórka jajowa. Następnie ma miejsce faza owulacyjna. Docierająca do jajowodu komórka jajowa dojrzewa i jest gotowa do zapłodnienia. To właśnie do określenia okresu owulacji (jajeczkowania) przydatny jest kalkulator dni płodnych. Jako ostatnia pojawia się faza lutealna. Organizm przygotowuje się do zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej. Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, komórka obumiera. Dochodzi do ponownego złuszczania się błony śluzowej i pojawienia się kolejnego krwawienia.
Zmiany hormonalne w trakcie cyklu miesiączkowego
Cykl miesiączkowy jest silnie związany z poziomem hormonów. Pierwszy dzień wystąpienia miesiączki jak i pozostałe dni podczas których dochodzi do krwawienia z dróg rodnych to okres, w którym poziom hormonów związanych z cyklem menstruacyjnym jest niski. W fazie folikularnej, która następuje kilka dni później, wzrasta stężenie hormonu folikulotropowego FSH. To właśnie on jest odpowiedzialny za rozwój i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. Stopniowo wzrasta też ilość estrogenów. Ich najwyższy poziom przypada na okres owulacji. Wtedy też obserwuje się wysoki poziom hormonu luteinizującego LH. Odpowiednie stężenie tego hormonu jest niezbędne, aby jajeczkowanie przebiegło prawidłowo, a zapłodniona komórka mogła zagnieździć się w błonie śluzowej macicy.
Po owulacji wzrasta poziom progesteronu. Hamuje on wydzielanie hormonu luteinizującego. Pod jego wpływem dochodzi do zmian w obrębie błony śluzowej macicy. Ma to na celu stworzenie optymalnych warunków do zagnieżdżenia się i rozwoju zapłodnionej komórki. Po zapłodnieniu rośnie stężenie hormonu hCG (ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej). Jeśli jednak do zapłodnienia nie dojdzie, poziom progesteronu bardzo szybko spada. Silnie rozrośnięta śluzówka okazuje się niepotrzebna i musi ulec złuszczeniu. Tak dochodzi do kolejnej miesiączki i rozpoczęcia nowego cyklu menstruacyjnego.
Cykl menstruacyjny podlega regulacji hormonalnej. W wyniku zmian stężenia odpowiednich hormonów, dochodzi do owulacji i uwolnienia komórki jajowej, która może zostać zapłodniona.
Kalkulator dni płodnych - jak obliczyć?
Kalkulator dni płodnych określany jest również jako kalkulator owulacji. Pomaga on oszacować, w które dni prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jest największe. To narzędzie polecane jest przede wszystkim osobom o regularnych cyklach. Przyjmuje się, że do owulacji dochodzi mniej więcej na 14 dni przed wystąpieniem miesiączki. Kalkulator dni płodnych wymaga najczęściej podania takich danych jak data rozpoczęcia ostatniej miesiączki i długość cyklu menstruacyjnego. Dzięki tym dwóm danym można oszacować, kiedy prawdopodobnie dojdzie do owulacji. W Internecie bez trudu można znaleźć strony, na których dostępny jest kalkulator dni płodnych. Można korzystać również z aplikacji, które obliczają kiedy przypada faza płodna cyklu miesiączkowego i kiedy są dni niepłodne. Warto jednak mieć na uwadze, że kalkulator dni płodnych działa na zasadzie czystej matematyki. Może być oczywiście przydatny do określenia kiedy mniej więcej może dojść do owulacji, a tym samym szanse na zajście w ciążę są większe, jednak wpływ na cykl menstruacyjny ma tak wiele czynników, że nie zawsze dni płodne, wskazane przez kalkulator, pokryją się w rzeczywistości z jajeczkowaniem. Dodatkowo, kalkulator dni płodnych bazujący jedynie na danych dotyczących ostatniej miesiączki, nie będzie zbyt pomocny u kobiet, u których cykle są nieregularne.
Faza cyklu niepłodności względnej, bezwzględnej oraz faza płodna
Dni płodne przypadają na czas owulacji. Komórka jajowa po uwolnieniu z jajnika dostaje się do jajowodu. Żyje w nim nie dłużej niż 24 godziny. W związku z czym, na okres owulacji i 2 dni po jajeczkowaniu przypadają dni płodne. Dodatkowo, warto mieć na uwadze, że plemniki mogą przeżyć w drogach rodnych kobiety nawet 5 dni. Oznacza to, że stosunek seksualny, do którego dochodzi w trakcie tych 5 dni przed owulacją, również może prowadzić do zapłodnienia. Żywotność plemników zależy od wielu czynników. Istotne znaczenie mają warunki w pochwie: gęstość śluzu i jego pH.
Po obumarciu komórki jajowej następuje faza niepłodności bezwzględnej. Teoretycznie, zajście w ciążę w tym okresie nie jest możliwe. Mając regularne cykle miesiączkowe, dość łatwo można określić, kiedy w kalendarzu przypada faza niepłodności bezwzględnej. Trwa ona od 3. dnia po owulacji aż do dnia, przed pojawieniem się krwawienia. Podczas miesiączki, prawdopodobieństwo zapłodnienia jest niewielkie. Jest to faza niepłodności względnej. Oznacza to, że choć możliwość poczęcia jest wówczas niska, to nie niemożliwa. Zależy to chociażby od długości cyklu i długości krwawienia. U kobiet, których cykl miesiączkowy jest krótki, pod koniec krwawienia niepłodność jest już względna. Plemniki które wówczas dostaną się do dróg rodnych, mogą w nich przetrwać aż do wystąpienia owulacji. Dlatego właśnie czas ten określany jest jako faza niepłodności względnej.
Nieregularny cykl a dni płodne
Dni płodne u kobiet z nieregularnym cyklem miesięcznym również występują, ale trudniej jest je wyznaczyć. Nieregularne miesiączkowanie powinno skłaniać kobiety do wizyty u ginekologa i podjęcia prób znalezienia przyczyny tej nieprawidłowości. Do nieregularnych cyklów miesięcznych mogą prowadzić m.in. zaburzenia owulacji, w związku z którymi zajście w ciążę najczęściej jest utrudnione. Oczywiście nawet u zdrowych kobiet nie wszystkie cykle menstruacyjne muszą być regularne. W wyniku np. choroby, zmiany stylu życia czy zmiany klimatu, naturalnym jest przesunięcie w czasie owulacji. Jeśli jednak trudno jest powiązać nieregularność cykli z prowadzonym trybem życia lub stan ten utrzymuje się dłuższy czas, warto udać się do lekarza.
Aby wyznaczyć okres zwiększonej płodności u kobiet, u których cykle są nieregularne, również można korzystać z kalkulatora dni płodnych. Konieczna jest jednak obserwacja długości cyklu przez co najmniej pół roku. Znając długość najkrótszego cyklu w tym czasie, odejmujemy od niego 18 dni. Przyjmujemy że wówczas zaczynają się dni płodne. Przykładowo, jeśli najkrótszy cykl trwał 25 dni, okres płodny zaczyna się 17. dni cyklu (25-18=17). Aby wyznaczyć ostatni dzień płodności, od najdłuższego cyklu który miał miejsce w minionym półroczu odejmujemy 11 dni. Otrzymana wartość oznacza ostatni dzień płodności w cyklu. Dla przykładu, jeśli najdłuższy cykl trwał 38 dni, ostatni dzień płodny przypada na 27. dzień cyklu (38-11=27). Są to jedynie szacunki, które pomagają mniej więcej określić, kiedy szanse na zajście w ciążę są największe wśród kobiet, u których cykle są nieregularne. W takim przypadku warto jednak wykorzystać również inne, naturalne metody obliczania dni płodnych, o których mowa w dalszej części artykułu.
Objawy dni płodnych i owulacji
Zmiany hormonalne, które zachodzą w trakcie cyklu menstruacyjnego, powodują nie tylko określone zmiany w drogach rodnych kobiety, ale również inne objawy, które często można samodzielnie zaobserwować. Wśród nich jest zmieniająca się temperatura ciała. Na krótko przed jajeczkowaniem, temperatura ciała nieco spada. Dobę później, obserwuje się już wzrost ciepłoty, spowodowany uwolnieniem komórki jajowej i związanych z tym zmian w gospodarce hormonalnej. Aby jednak umieć prawidłowo korzystać z tzw. "termicznej metody" obliczania dni płodnych, należy pamiętać o codziennym mierzeniu temperatury ciała. Najlepiej zrobić to zaraz po przebudzeniu, a jeszcze przed wstaniem z łóżka. Zmiany ciepłoty ciała w czasie całego cyklu menstruacyjnego nie są duże. Wynoszą one od 0,3 do 0,7°C. Skrupulatnie notując temperaturę ciała, można jednak zauważyć te wahania. Po owulacji, temperatura ciała pozostaje podwyższona i spada dopiero na krótko przed wystąpieniem kolejnej miesiączki.
Dni płodne można poznać również po zmianie konsystencji i wyglądu śluzu. Staje się on mniej gęsty, bardziej rozciągliwy i przezroczysty. Dzięki temu, plemniki mają większą szanse na dotarcie do komórki jajowej i jej zapłodnienie lub przetrwanie w drogach rodnych na krótko przed owulacją. Podczas dni niepłodnych, śluz szyjkowy jest biały lub kremowy, a jego konsystencja jest gęstsza i mało rozciągliwa.
Inne objawy, które mogą pojawić się podczas dni płodnych to wzrost libido, poprawa samopoczucia i wyglądu skóry oraz zwiększona wrażliwość piersi na dotyk. Niektóre kobiety, w trakcie jajeczkowania odczuwają ból dolnej części brzucha po lewej lub prawej stronie.
Codzienne pomiary temperatury i sprawdzanie śluzu szyjkowego pomagają w określeniu dni płodnych i niepłodnych. Rozciągliwy, lepki śluz, przypominający białko kurzego jaja pojawia się w okresie okołoowulacyjnym.
Testy owulacyjne - określ swoje dni płodne
Dni płodne i dni niepłodne łatwiej jest określić korzystając z testów owulacyjnych. Zdecydowana większość z nich polega na oznaczeniu w moczu hormonu luteinizującego LH. Niektóre wykrywają też określony poziom estrogenów. Jak zostało już wcześniej wspomniane, hormon LH jest ściśle związany z owulacją. Jego stężenie silnie wzrasta już na 1-2 doby przed jajeczkowaniem. Z tego względu, zaleca się wykonanie testu owulacyjnego już 2 dni przed zakładaną datą owulacji. Przy nieregularnych cyklach, potrzebne jest częstsze korzystanie z testów owulacyjnych. Może być wówczas konieczność codziennego przeprowadzania testu aż do uzyskania wyników, które mogą świadczyć o zbliżającej się owulacji.
Test owulacyjny przeprowadza się o dowolnej porze dnia. Często jednak można spotkać się z zaleceniem, aby wykonać go wieczorem. Zrobienie tego badania rankiem lub w godzinach południowych powinno dać równie wiarygodny wynik. Testy owulacyjne są najczęściej pakowane po kilka lub kilkanaście sztuk. Są łatwe do wykonania. Jest to kolejne narzędzie, pomocne w określaniu owulacji. Może być przydatne zarówno u kobiet, które mają regularne cykle miesiączkowe, jak i tych, których cykle są nieregularne. Ich użyteczność jest jednak mniejsza u pacjentek, u których zdiagnozowano zespół policystycznych jajników. Przy tym schorzeniu, poziom hormonu LH jest bowiem stale podwyższony.
Co wpływa na płodność?
Kluczowy wpływ na płodność ma na pewno wiek, szczególnie wiek kobiety. Najbardziej płodna jest ona między 20. a 25. rokiem życia. Po tym czasie, płodność zaczyna stopniowo się zmniejszać, a w okolicach 35-36. roku życia znacząco spada. Z każdym kolejnym rokiem, szanse na zajście w ciążę maleją. Inne czynniki, które niekorzystnie wpływają na płodność to:
- niewłaściwy, niezdrowy sposób odżywiania się z wysokim spożyciem cukru,
- niedowaga lub nadwaga - negatywny wpływ ma głównie otyłość typu brzusznego,
- zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę (insulinooporność),
- niska aktywność fizyczna,
- częste spożywanie alkoholu,
- długotrwały stres.
W ciągu ostatnich lat coraz więcej mówi się również o spadającej płodności wśród mężczyzn. Niska jakość nasienia skraca przeżywalność plemników w drogach rodnych kobiety i utrudnia zapłodnienie przez nie komórek jajowych. Aby zadbać o płodność warto przywiązać większą wagę do zdrowego stylu życia, uzyskania lub utrzymania odpowiedniej masy ciała, ograniczenia, a najlepiej wyeliminowania używek typu alkohol i papierosy, a także unikania sytuacji, w których dochodzi do wzrostu temperatury w obrębie jąder (np. noszenia obcisłej bielizny). Ważne jest również dbanie o ogólny stan zdrowia i regularne wykonywanie badań profilaktycznych przez mężczyzn i kobiety. Liczne zaburzenia i choroby mogą utrudniać, a czasem wręcz uniemożliwiać poczęcie.
Kalendarz dni płodnych jako metoda antykoncepcji naturalnej
Kalendarz dni płodnych (kalendarz owulacji) jest jedną z naturalnych metod antykoncepcji, która wymaga dość uważnej obserwacji zmian zachodzących w organizmie. Zaznacza się w nim temperaturę ciała, wpisuje dane na temat konsystencji i zabarwienia śluzu, a dodatkowo można też wprowadzać do niego informacje na temat np. twardości szyjki macicy, która również podlega zmianom na różnych etapach cyklu menstruacyjnego. Łącząc te wszystkie elementy, z większym prawdopodobieństwem można prawidłowo wyznaczyć dzień owulacji, a także określić dni płodne i niepłodne. Kalendarz dni płodnych trzeba prowadzić regularnie i dość skrupulatnie. Początkowo, może to sprawiać trudność. Z czasem jednak nabiera się odpowiedniej wprawy i coraz lepiej wyłapuje zmiany, jakie zachodzą w cyklu miesiączkowym. Im dokładniej prowadzony jest taki kalendarz, tym bardziej wiarygodne są uzyskane dzięki niemu informacje.
Kalendarz owulacji może być pomocnym narzędziem w wyznaczaniu dni płodnych i niepłodnych. Dzięki niemu, można też lepiej poznać własny organizm i zrozumieć zachodzące w nim cyklicznie zmiany. Korzystać z tej metody obliczania dni płodnych mogą osoby o regularnych i nieregularnych cyklach. W tym drugim przypadku, sam kalkulator dni płodnych nie jest wystarczająco dokładny w określaniu płodności. Wówczas szczególnie warto korzystać również z innych sposób, które pomogą określić dni płodne i dni niepłodne.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Piśmiennictwo:
- Su H.W., Yi Y.Ch., Wei T.Y., Chang T.Ch., Cheng Ch.M., Detection of ovulation , a review of currentlu available methods, Bioeng Transl Med., 2017, 2 (3), 238-246, doi: 10.1002/btm2.10058
- Baker F.C., Siboza F., Fuller A., Temperature regulation in women: Effects of the menstrual cycle, Temperature (Austin), 2020, 22, 7 (3), 226-262, doi: 10.1080/23328940.2020.1735927. PMID: 33123618; PMCID: PMC7575238
- Steward K., Raja A., Physiology, Ovulation And Basal Body Temperature, In: StatPearls. Traesure Island, 2022, available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK546686/
