Bostonka to dość powszechna choroba o charakterystycznym przebiegu. Najczęściej rozwija się u dzieci w wieku do 10 lat. Czy jest groźna? Jak dochodzi do zarażenia i jak wygląda leczenie tego schorzenia?
Spis treści:
- Czym jest bostonka (choroba bostońska)?
- Bostonka - objawy
- Jak dochodzi do zarażenia bostonką?
- Leczenie bostonki
- Możliwe powikłania po chorobie
- Bostonka w ciąży
- Profilaktyka - czy szczepionka pozwoli uniknąć choroby bostońskiej?
- Bostonka i choroby do niej podobne
Czym jest bostonka (choroba bostońska)?
Choroba bostońska, zwana też bostonką, to w rzeczywistości nie jest poprawna nazwa choroby do której się odnosi. Prawidłowe określenie to choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (ChDSU). Ze względu jednak na powszechne stosowanie określenia "bostonka" lub "choroba bostońska", w dalszej części artykułu pozostaniemy przy tym nazewnictwie.
Bostonka to choroba wirusowa. Najczęściej powodowana jest przez wirusy Coxsackie A16, A6 i enterowirusa typu A. Jest to głównie schorzenie wieku dziecięcego. Większość przypadków infekcji zdarza się u dzieci poniżej 10. roku życia. Może jednak dotyczyć również starszych dzieci, nastolatków i osób dorosłych. Co pewien czas wybuchają epidemie bostonki. Głównie w krajach azjatyckich, choć obserwowano je również m.in. w Stanach Zjednoczonych, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Choroba bostońska uważana jest za powszechne schorzenie, a jej objawy utrzymują się zwykle nie dłużej niż 7-10 dni. Choć przebieg zakażenia wydaje się dosyć charakterystyczny, u części pacjentów (np. cierpiących na atopowe zapalenie skóry) może bardziej odbiegać od normy. Bostonka u dzieci i dorosłych może rozwinąć się o każdej porze roku, najczęściej pojawia się podczas cieplejszych miesięcy - wiosną i wczesnym latem. Ma zwykle łagodny przebieg, choć u części chorych jest on poważny. Może wiązać się z wystąpieniem różnych powikłań. Zdarzają się też przypadki śmiertelne.
Bostonka - objawy
Pierwsze objawy bostonki to głównie:
- złe samopoczucie;
- gorączka;
- ból gardła;
- wysypka bostońska.
Okres inkubacji, czyli czas który mija od momentu zarażenia się wirusem do pojawienia się pierwszych objawów wynosi ok. 3-5 dni. Po 1-2 dniach od wystąpienia gorączki można zaobserwować wysypkę. W typowym przebiegu choroby, zmiany w pierwszej kolejności uwidaczniają się najczęściej wewnątrz jamy ustnej i są dość bolesne. W dalszej kolejności pojawia się wysypka na dłoniach, podeszwach stóp, a czasem również w okolicy narządów płciowych i na pośladkach. Wysypka bostońska ma charakter plamisto-grudkowych wykwitów o czerwonawym zabarwieniu. W obrębie jamy ustnej, wykwity mogą przekształcać się w pęcherze, które po pęknięciu tworzą owrzodzenia. Mogą powodować one ból i brak apetytu.
Opisany przebieg choroby bostońskiej nie u każdego pacjenta będzie taki sam. U części chorych można zaobserwować pojawienie się zmian skórnych bez gorączki, bólu gardła i pogorszonego samopoczucia. U niektórych pacjentów, wykwity mogą pokryć łokcie, kolana, a także wystąpić na grzbietowej części dłoni i stóp. Zmiany w obrębie jamy ustnej, na dłoniach i stopach, a także innych okolicach ciała często są bolesne, choć zwykle nie swędzą. Może się jednak zdarzyć również tak, że pacjent nie odczuwa żadnych nieprzyjemnych dolegliwości. Powszechnym objawem choroby dłoni, stóp i jamy ustnej są też zmiany na paznokciach. Widoczne staje się odwarstwienie płytki paznokcia. Mogą pojawić się także linie Beau, czyli podłużne, równoległe bruzdy o białej barwie. Należy jednak podkreślić, że zmiany w obrębie paznokci można zauważyć dopiero kilka tygodni po przebytym zakażeniu. Mogą wówczas świadczyć o przebytej chorobie bostońskiej.
Mniej typowy przebieg bostonki u dzieci i dorosłych związany jest z pojawieniem się zmian skórnych nie tylko w obrębie jamy ustnej, dłoni i stóp, ale również na tułowiu i w okolicy narządów płciowych. U małych dzieci poniżej 5. roku życia obserwowano wykwity wybroczynowe. Choroba bostońska u pacjentów z atopowych zapaleniem skóry (AZS) zwiększa ryzyko pojawienia się nadkażeń. Zmiany skórne widoczne są wówczas w tych okolicach, które są objęte stanem zapalnym związanym z AZS. Nie do końca wiadomo czym to może być spowodowane. Przypuszcza się, że takie objawy u chorych na AZS mogą wynikać z osłabionej bariery ochronnej skóry.
Jak dochodzi do zarażenia bostonką?
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej rozprzestrzenia się przez kontakt z wydzielinami lub wydalinami chorego. Bostonkę można określić jako chorobę brudnych rąk, ponieważ typową drogą zakażenia jest droga fekalno-oralna. Nieprzestrzeganie zasad higieny, rzadkie mycie rąk, częste wkładanie brudnych rąk do buzi przez małe dzieci skutkuje dużą łatwością w rozsiewaniu wirusa. Patogeny rozprzestrzeniają się też drogą kropelkową. Ze względu na to, że choroba bostońska powodowana jest przez różne szczepy wirusów, jednorazowe jej przechorowanie nie zapewnia odporności w stosunku do innych typów wirusa.
Dostępne dane sugerują, że na rozwój choroby bostońskiej najbardziej narażone są dzieci w wieku do 10 lat. Ryzyko zachorowania jest wyższe w wyniku kontaktu z osobami, które nie dbają w wystarczający sposób o higienę, a także wśród osób, które często przebywają w większych skupiskach. Nie stwierdzono jednoznacznie powiązania między częstością przypadków bostonki a płcią pacjentów. Niektórzy badacze przypisują większe prawdopodobieństwo zachorowania płci męskiej, choć inni nie widzą takiej zależności. Nie tylko maluchy uczęszczające do żłobka lub przedszkola znajdują się w grupie ryzyka. Objawy bostonki mogą pojawić się również u dziecka, które ma częsty kontakt z sąsiadami lub przebywa w miejscach, odwiedzanych przez wiele osób.
Leczenie bostonki
Bostonka w znaczącej większości przypadków ma łagodny przebieg. Leczenie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej polega na łagodzeniu objawów i poprawie komfortu pacjenta. Objawy bostonki trwają zwykle nie dłużej niż 10 dni. W tym czasie układ odpornościowy sam radzi sobie z infekcją. Choć drobnoustrojem, odpowiedzialnym za rozwój tego schorzenia jest wirus, leki przeciwwirusowe nie są obecnie zatwierdzone ani zalecane w leczeniu. Czego jeszcze nie stosować na bostonkę? Nie zaleca się podawania chorym doustnych antybiotyków, ani glikokortykosteroidów. Te ostatnie mogą być zastosowane w pojedynczych przypadkach, kiedy choroba ma poważny przebieg.
Bostonka - leczenie opiera się wykorzystaniu leków przeciwgorączkowych i przeciwzapalnych. Ze względu na to, że gorączka w części przypadków może być łagodna i krótkotrwała, nie zawsze istnieje potrzeba wdrożenia tych leków. Jeśli jednak chcemy podać lek na gorączkę, zaleca się wybór paracetamolu lub preparatów, należących do niesteroidowych leków przeciwzapalnych. U małych dzieci można zastosować paracetamol lub ibuprofen. Dostępne są syropy przeciwgorączkowe, takie jak Pedicetamol i Ibum Forte Pure. U starszych dzieci można zastosować również kapsułki lub tabletki przeciwgorączkowe. Leki te nie tylko obniżają podwyższoną temperaturę ciała, ale również łagodzą ból i zapalenie.
Ważną informacją jest to, że bolesne zmiany skórne w okolicy jamy ustnej u małych dzieci nie powinny być leczone za pomocą miejscowych preparatów przeciwbólowych. Takie działanie stwarza ryzyko pojawienia się działań niepożądanych, spowodowanych wchłonięciem się leku przez błony śluzowe do krążenia ogólnego. Bostonka u dorosłych i starszych dzieci może być leczona z wykorzystaniem tych środków. Zmniejszą ból, zapalenie, a przez to poprawią złe samopoczucie chorych. Powyżej 14. roku życia można zastosować roztwór do płukania jamy ustnej Glimbax. Złagodzi on również uciążliwy ból gardła. Zmiany skórne na błonach śluzowych lub skórze można przemywać fioletem gencjanowym. Istotnym aspektem leczenia zarówno dzieci jak i osób dorosłych jest dbanie o odpowiedni poziom nawodnienia i odżywienia. Przyjmowanie chłodnych napojów może łagodzić odczuwany ból i dyskomfort.
Możliwe powikłania po chorobie
Powikłania które mogą wystąpić po chorobie bostońskiej to m.in. ciężkie odwodnienie. Jest to najczęstsze powikłanie związane z chorobą dłoni, stóp i jamy ustnej. Wynika ono przede wszystkim z osłabionego apetytu chorych. Bolesne zmiany w obrębie jamy ustnej, czasem również nadżerki i owrzodzenia zdecydowanie zmniejszają chęć przyjmowania posiłków. Można wówczas wspomagać organizm przyjmując wysokoenergetyczne i wysokoodżywcze preparaty, takie jak Nutridrink lub Resource Protein. Mogą one zastępować posiłki podczas choroby. Dzieci powyżej 1. roku życia mogą przyjmować Nutrikid Multi Fibre. Produkty te zaleca się podawać po wcześniejszym schłodzeniu. Będą lepiej tolerowane przez chorych i mogą przynieść im ulgę w bólu.
Kolejne poważne powikłanie to zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Powikłania neurologiczne, płucne lub związane z układem krążenia uważane są za przypadki ciężkiego przebiegu bostonki. Zapalenie mięśnia sercowego, poważne zapalenie płuc lub wspomniane już zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to rzadkie komplikacje choroby dłoni, stóp i jamy ustnej. Częściej pojawiają się u osób dorosłych. Sam przebieg bostonki u dorosłych jest zwykle bardziej poważny niż u dzieci. Jak dotąd, nie zaobserwowano aby wirus powodujący bostonkę wywoływał trwałe następstwa w organizmie chorych. Nawet jeśli u pacjenta pojawiają się zaburzenia neurologiczne, ustępują one w krótkim czasie po infekcji.
Bostonka w ciąży
Nie do końca poznany jest wpływ, jaki wywiera wirus wywołujący bostonkę na kobietę ciężarną. Najbardziej niebezpieczne wydaje się zarażenie chorobą bostońską w pierwszym lub trzecim trymestrze ciąży. Infekcja wirusowa w początkowym okresie ciąży może prowadzić do rozwoju wad u płodu i komplikacji ciążowych. Istnieje ryzyko poronienia, które jest jednak dość niskie. Wirus z łatwością przedostaje się przez łożysko do dziecka. U noworodków zakażonych bostonką w bardzo rzadkich przypadkach rozwija się ciężka choroba, która może okazać się śmiertelna. Kobieta ciężarna, u której zdiagnozowano bostonkę powinna przebywać pod stałą kontrolą lekarza. Jeśli do infekcji dochodzi krótko przed rozwiązaniem, zwiększa się ryzyko komplikacji okołoporodowych. W większości przypadków, nie wydaje się jednak, aby bostonka w ciąży wiązała się z wysokim ryzykiem dla matki, ani dla dziecka.
Profilaktyka - czy szczepionka pozwoli uniknąć choroby bostońskiej?
Ze względu na fakt, że wirus bostoński łatwo przenosi się drogą fekalno-oralną i drogą kropelkową, za najlepsze metody profilaktyki uważa się:
- częste mycie rąk po zmianie dziecku pieluszki i korzystaniu z toalety;
- przestrzeganie podstawowych zasad higieny, takich jak niekorzystanie z tych samych sztućców lub kubków przez różne osoby;
- izolowanie chorych jak najszybciej od momentu podejrzewania bostonki;
- częstą dezynfekcję zabawek i powierzchni użytkowanych przez dzieci.
Nie została wprowadzona na rynek szczepionka, która skutecznie chroni przez bostonką. Prowadzone są jednak liczne badania nad takim preparatem. Szczepionka pozwoliłaby uniknąć choroby, gdyby obejmowała kilka najczęstszych szczepów wirusów, odpowiedzialnych za rozwój bostonki. Szczepionka przeciwko pojedynczemu szczepowi wirusa nie zapobiegnie chorobie, wywołanej przez inny szczep.
Bostonka i choroby do niej podobne
Bostonka może być mylona z ospą wietrzną. Obie choroby wywoływane są przez wirusy i w obu pojawia się wysypka. Różnicą jest jednak umiejscowienie zmian. W przypadku ospy, pojawia się wysypka na rękach, nogach, tułowiu i głowie. Jest zwykle bardzo swędząca. Z czasem przekształca się w strupki, które nie występują przy bostonce. Inną, podobną chorobą wirusową jest też trzydniówka. Jej charakterystycznym objawem jest nagła i wysoka gorączka, która mija w okolicach 3. dnia. Po niej, na ciele dziecka można zauważyć bladoróżową, drobną wysypkę, ustępującą pod uciskiem. Trzydniówka trwa najczęściej 4-5 dni. Zwykle pojawia się u maluchów do 2. roku życia, a choroba dłoni, stóp i jamy ustnej u dzieci do 10. roku życia. Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej może być też mylona z alergicznymi chorobami skóry i innymi schorzeniami. W razie wątpliwości, lekarz może zlecić wykonanie odpowiednich badań, umożliwiających potwierdzenie lub wykluczenie bostonki.
Bostonka to najczęściej choroba samoograniczająca się o łagodnym przebiegu. Szybka izolacja chorych i wdrożenie odpowiedniego leczenia pomoże zmniejszyć rozprzestrzenianie się wirusa i poprawić komfort pacjentów. Najlepszą metodą zapobiegania infekcji jest przestrzeganie zasad higieny i częste mycie rąk.
Piśmiennictwo:
- Kua J.A., Pang J., The epidemiological risk factors of hand, foot, mouth disease among children in Singapore: A retrospective case-control study, 2020, 15(8):e0236711. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0236711.
- Repass G.L., Palmer W.C., Stancampiano F.F., Hand, foot, and mouth disease: identifying and managing an acute viral syndrome, Cleveland Clinic Journal of Meidicne, 2014; 81: 537–543.
