Ból pleców to częsta przypadłość, która może mieć charakter ostry lub przewlekły, różne nasilenie, a dodatkowo towarzyszyć jej mogą również inne dolegliwości. Jaki rodzaj bólu pleców występuje najczęściej? Po jakie leki dostępne bez recepty warto sięgnąć w pierwszej kolejności w celu złagodzeniu bólu pleców? Jaki tryb życia zaleca się osobom z bólami krzyża?
Spis treści:
- Ból pleców - najczęstsze przyczyny
- Rodzaje bólu pleców
- Objawy towarzyszące bólom pleców
- Jak leczyć i złagodzić ból pleców?
- Ból pleców zapalny lub przeciążeniowy- profilaktyka i zapobieganie nieprzyjemnym dolegliwościom
Ból pleców - najczęstsze przyczyny
Ból pleców to powszechna dolegliwość, która często skłania pacjentów do poszukiwania pomocy medycznej. Czasami pojawia się nagle w wyniku urazu, a czasem ma postać tępego, przewlekłego bólu, który nie ma wyraźnej przyczyny. O ile utrzymuje się krótko i nie ma dużego nasilenia, nie wpływa znacząco na codzienne funkcjonowanie. Inaczej jednak wygląda sytuacja chorych, którym ból towarzyszy niemal codziennie, oddziałując tym samym w istotny sposób na odczuwany komfort życia. Wywiera wpływ nie tylko na sprawność fizyczną, ale również na zdrowie psychiczne.
Najczęstsze przyczyny bólu pleców - w zdecydowanej większości przypadków (w ok. 90%) występuje ból pleców nieswoisty. Oznacza to, że nie ma on wyraźnej przyczyny. Może pojawić się u osób w dowolnym wieku, choć zazwyczaj zmagają się z nim pacjenci mający 35-55 lat. Szczególnie narażone na ból pleców nieswoisty są osoby, które:
- wykonują ciężką pracę fizyczną,
- często wykonują skręty, schylają się, podnoszą ciężkie przedmioty,
- mają pracę siedzącą lub ogólnie prowadzą siedzący tryb życia,
- nie podejmują wystarczająco często aktywności fizycznej,
- mają słabe mięśnie grzbietu i brzucha,
- mają nadwagę lub otyłość.
W ok. 10% przypadków występuje ból swoisty. Ten rodzaj bólu ma wyraźną przyczynę, którą można wskazać po wykonaniu odpowiednich badań. Możliwe przyczyny swoistego bólu pleców to:
- choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa - zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa nie są jeszcze jednoznaczne z występowaniem bólu pleców. U części chorych, mimo obecności zmian zwyrodnieniowych (które są często wynikiem naturalnego procesu starzenia się i stopniowego zużycia elementów tworzących narząd ruchu), ból nie występuje,
- ucisk korzenia nerwowego wywołany dyskopatią, czyli uszkodzeniem dysku (krążka znajdującego się między dwoma kręgami kręgosłupa) zapewniającego odpowiednią ruchomość kręgosłupa i amortyzującego wstrząsy. Najczęściej występuje dyskopatia odcinka szyjnego i lędźwiowego. Ten rodzaj bólu określany jest też jako ból dyskogenny,
- złamania osteoporotyczne - złamania będące wynikiem osteoporozy. Dochodzi do nich pod wpływem obniżonej masy lub wytrzymałości kości,
- nieprawidłowa postawa lub deformacje kręgosłupa np. lordoza lędźwiowa, kifoza szyjna,
- choroby zapalne, np. łuszczycowe zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,
- przyczyny pozakręgosłupowe - przyczyną bólu pleców może być m.in. kamica nerkowa, choroba wrzodowa, zapalenie nerek, choroby prostaty i choroby ginekologiczne (np. endometrioza), a także ciąża lub miesiączka,
- zmiany nowotworowe - rzadka przyczyna bólu pleców. Zazwyczaj ból jest w tym przypadku efektem przerzutów. Przerzuty do kości obserwuje się np. przy nowotworze złośliwym prostaty, nerek i tarczycy.
Edukacja pacjentów na temat tego, jak zapobiec bólowi krzyża oraz jak radzić sobie z jego ewentualnym wystąpieniem jest istotna w leczeniu i profilaktyce bólu pleców. Im więcej pacjent wie o przyczynach i sposobach łagodzenia bólu, tym lepiej może go kontrolować.
Rodzaje bólu pleców
W zależności od tego, jak długo trwa ból pleców, możemy wyróżnić:
- ból ostry - dolegliwości bólowe utrzymują się nie dłużej niż 4 tygodnie. Pojawiają się one zwykle w wyniku nagłego urazu lub przeciążenia kręgosłupa,
- podostry ból - trwa od 4 tygodni od 3 miesięcy,
- przewlekły ból kręgosłupa - dolegliwości utrzymują się ponad 3 miesiące. Przewlekły ból pleców ma charakter ciągły. Może co pewien czas ulegać nasileniu, a następnie nieco słabnąć. Ból w tym przypadku jest stałym elementem życia.
Ból pleców można podzielić również w zależności od odcinka kręgosłupa, którego dotyczy. Mówimy wówczas o:
- bólu w odcinku szyjnym - ból górnej części pleców to może być ból karku lub ból pleców między łopatkami,
- bólu w odcinku piersiowym - ból w środkowej części pleców, czasami promieniujący w kierunku dolnego odcinka kręgosłupa lub jamy brzusznej,
- bólu odcinka lędźwiowego lub lędźwiowo-krzyżowego - ból krzyża to jeden z najczęściej występujących rodzajów bólu pleców. Jest on opisywany jako bóle pleców nad pośladkami lub po prostu ból pleców na dole. Ból pleców w okolicy lędźwiowej ("ból lędźwi") jest określany czasami jako "lumbago" lub "postrzał" i dotyczy silnego, nagłego bólu, który zazwyczaj (ale nie zawsze) wynika z choroby krążka międzykręgowego.
Objawy towarzyszące bólom pleców
Czasami, ból pleców w okolicy lędźwiowej lub innej lokalizuje się głównie w obrębie osi kręgosłupa. Taki jest np. ból dyskogenny. Może wystąpić ból pleców punktowy, przy którym można bardzo dokładnie wskazać objęte bólem miejsce. Przy bólu ze stawu międzykręgowego pacjent zazwyczaj nie czuje dolegliwości w osi pleców, ale po jednym z jej boków. W innych przypadkach, ból może promieniować do bliższych lub dalszych okolic ciała. Ból promieniujący, będący wynikiem ucisku lub podrażnienia określonego korzenia nerwowego mieszczącego się w kanale kręgowym, to rwa kulszowa, rwa udowa lub rwa ramienna. W typowym przebiegu rwy kulszowej (tzw. korzonki) ból zlokalizowany początkowo w okolicy krzyża, zaczyna promieniować do jednej (czasami obu) kończyn dolnych. Często jest odczuwany w okolicy pośladka i uda, choć właściwie może dotyczyć całej kończyny dolnej, łącznie z palcami u stóp. Przy rwie kulszowej ból zazwyczaj pojawia się w bocznej i/lub tylnej części uda. Przy rwie udowej, dolegliwości obejmują natomiast przednią część uda, kolano, a czasem również wewnętrzną część łydki i stopę. U pacjentów z rwą barkową (lub inaczej rwą ramienną) może pojawić się ból szyi promieniujący w kierunku kończyny górnej.
Ból pleców w dolnej części kręgosłupa lub w okolicy jego wyżej położonych odcinków może mieć różne nasilenie, od łagodnego po duże, trudne do zniesienia. Czasami pacjenci opisują odczuwane dolegliwości jako pieczenie lub kłucie w plecach. Objawy mogą nasilać się podczas zginania i podnoszenia kończyny lub wzmagać się w trakcie odpoczynku. Część chorych odczuwa też zwiększone napięcie mięśniowe i sztywność pleców po przebudzeniu. Bólowi towarzyszyć mogą też dodatkowe dolegliwości, takie jak drętwienie, mrowienie w kończynach, zaburzenie czucia oraz odczuwalne osłabienie nóg lub rąk.
Bóle pleców a bóle nerek - nie zawsze łatwo jest odróżnić ból pleców pochodzący od kręgosłupa od bólu wynikającego z choroby nerek. Przy kolce nerkowej, zapaleniu nerek lub innym schorzeniu nerek może pojawić się ból pleców w okolicy lędźwiowej, a także dodatkowe objawy, takie jak zmiana w częstości oddawania moczu (może wystąpić częste parcie na mocz lub rzadsze, łącznie z zupełnym zatrzymaniem moczu), zmiana barwy moczu (np. przy infekcjach układu moczowego, w których doszło do rozprzestrzenienia się infekcji w kierunku nerek można zaobserwować krew w moczu), a także ból podczas oddawania moczu lub pieczenie. Nierzadko występuje też gorączka, nudności, silne osłabienie i ból podbrzusza. Również przy chorobach ginekologicznych mogą pojawić się (oprócz bólu pleców) bóle podbrzusza. Najczęściej odczuwane są też inne dolegliwości, typowe dla danego schorzenia.
Kaszel a bóle pleców - kaszel wpływa na ruch ciała, oddziałując również na plecy. Może więc nasilać odczuwane dolegliwości bólowe. Ból pleców przy kaszlu może wynikać także z chorób toczących się w obrębie dróg oddechowych, np. zapalenia oskrzeli lub zapalenia płuc. W pojedynczych przypadkach przewlekły, uciążliwy kaszel może być przyczyną bólu pleców.
Ból pleców, być może ze względu na jego powszechne występowanie, bywa nierzadko bagatelizowany przez pacjentów. Ignorowanie bólu pleców w pewnych przypadkach może jednak nieść poważne zagrożenie dla ich zdrowia, a nawet życia. Wskazane jest udanie się do lekarza z bólem pleców, jeśli:
- w rodzinie były przypadki choroby nowotworowej, szczególnie jeśli dawała ona przerzuty do kręgosłupa,
- pacjent poddany był zabiegowi w obrębie kręgosłupa w ciągu ostatniego roku lub niedawno doświadczył poważnego urazu,
- doszło do niezamierzonej utraty masy ciała,
- pojawiają się dodatkowe objawy, takie jak nasilona tkliwość bolącego miejsca przy dotyku, gorączka, narastające zaburzenia czucia, zatrzymanie lub nagłe nietrzymanie moczu.
Nocny ból pleców również warto skonsultować z lekarzem. Choć jego przyczyna może być niegroźna, czasami świadczy on o rozwoju choroby nowotworowej.
Czym grozi ignorowanie bólu pleców? Ignorowanie bólu nawracającego lub utrzymującego się dłuższy czas stwarza zagrożenie opóźnienia procesu diagnostyki i wdrożenia leczenia. Swoisty ból pleców, mający poważną przyczynę w przypadku braku leczenia może skutkować narastającą utratą mobilności i znacznym pogorszeniem komfortu życia. Przy pojawieniu się objawów alarmowych, ignorowanie bólu pleców stwarza nawet zagrożenie dla życia pacjenta.
Jak leczyć i złagodzić ból pleców?
Jeśli nie pojawiają się żadne objawy alarmowe, które teoretycznie mogą wskazywać na poważniejsze źródło bólu, zazwyczaj nie diagnozuje się przyczyny i nie wykonuje dodatkowych badań. Są one potrzebne, jeśli zgłaszane przez chorego objawy mogą świadczyć o swoistym bólu kręgosłupa.
Przy bólu nieswoistym, podstawą terapii jest leczenie zachowawcze bólu. Ma ono na celu złagodzenie bólu pleców, poprawę sprawności pacjentów i podniesienie komfortu ich życia.
Leczenie bólu pleców - które leki skutecznie złagodzą ból pleców?
Jak leczy się ból pleców? Przy ostrym bólu można sięgnąć po leki przeciwbólowe. W pierwszej kolejności zalecane są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, diklofenak, meloksykam czy deksketoprofen. Na złagodzenie bólu pleców w okolicy krzyżowej niewskazane jest natomiast stosowanie paracetamolu. Wynika to z jego braku skuteczności w zmniejszaniu bólu krzyża. Paracetamol można rozważyć, jeśli u pacjenta leki z grupy NLPZ są przeciwwskazane.
Oprócz niesteroidowych leków przeciwzapalnych, łagodzić bóle pleców mogą też preparaty, będące połączeniem paracetamolu i niskiej dawki opioidów. Przykładowymi lekami dostępnymi bez recepty są Solpadeine oraz Antidol 15. Ze względu jednak na ryzyko uzależnienia oraz możliwe działania niepożądane, leki te powinny być wybierane dopiero w drugiej kolejności, jeśli NLPZ są przeciwwskazane lub niewystarczająco skuteczne. Preparaty z małą ilością opioidu powinny być przyjmowane jedynie przez krótki okres czasu.
Pacjenci nie zawsze mogą lub powinni przyjmować doustne leki przeciwbólowe (np. z uwagi na choroby podstawowe będące przeciwwskazaniem do stosowania NLPZ lub pojawiające się działania niepożądane). Alternatywą może być wówczas maść na ból pleców lub plastry. Maści na bóle pleców zawierają takie substancje jak diklofenak, etofenamat, naproksen czy ibuprofen. Plastry na ból pleców również mają w składzie substancje przeciwbólowe i przeciwzapalne. Przykładowe plastry z diklofenakiem to Itami oraz Olfen Patch.
Dostępne są też rozgrzewające i chłodzące maści na bóle pleców, a także kompresy żelowe, które w zależności od preferencji pacjenta można chłodzić lub ogrzewać. Nie ma jednego skutecznego sposobu na ból kręgosłupa. U części pacjentów lepsze efekty uzyskuje się po rozgrzaniu bolącego miejsca, a u innych po jego ochłodzeniu. Warto próbować i sprawdzać, która metoda jest u danej osoby bardziej skuteczna.
Jeśli tabletki na bóle pleców dostępne bez recepty nie przynoszą pacjentowi oczekiwanej ulgi, warto skonsultować się z lekarzem. Można bowiem leczyć ból kręgosłupa o większym nasileniu preparatami dostępnymi jedynie na receptę. Są to m.in. tramadol, leki miorelaksacyjne (np. tyzanidyna, baklofen), a czasem również leki przeciwdrgawkowe i przeciwdepresyjne.
Tabletki na bóle pleców, maści, plastry czy kompresy to skuteczne sposoby leczenia bólu ostrego oraz zaostrzeń występujących przy bólu przewlekłym.
Ćwiczenia i fizjoterapia na bóle pleców
Aby poradzić sobie z bólem pleców, istotne jest wdrożenie zaleceń dotyczących aktywności fizycznej. W większości przypadków, nie zaleca się długotrwałego unieruchomienia. Czasami, ból pleców skłania pacjenta do długiego leżenia w łóżku. Pozostawanie w pozycji leżącej i unikanie aktywności powinno być jednak ograniczone do minimum. Przykładowo, przy napadzie rwy kulszowej ulgę przynieść może pozostanie w łóżku przez maksymalnie 2-3 dni. Dłuższe leżenie nie niesie żadnych dodatkowych korzyści, a jedynie opóźnia powrót do wcześniejszej sprawności.
Zalecane jest, w miarę możliwości, utrzymanie standardowej aktywności. Warto również wiedzieć, że niewłaściwe wykonywanie codziennych aktywności może zwiększać ryzyko ewentualnego nawrotu lub nasilenia bólu. Dobrym przykładem wydaje się podnoszenie cięższych rzeczy. Wiele osób podnosi przedmioty z użyciem pleców, pochylając się na wyprostowanych nogach. Tymczasem znacznie bezpieczniejsze jest ugięcie nóg i podniesienie danej rzeczy przy wyprostowanych plecach.
Dobrym pomysłem przy bólach kręgosłupa, szczególnie jeśli mają one charakter nawracający, jest konsultacja z fizjoterapeutą. Udzieli on indywidualnych wskazówek odnośnie terapii ruchowej czy też terapii relaksacyjnej. W razie potrzeby zleci też odpowiednie masaże zdrowotne lub inne metody łagodzenia bólu.
Leczenie bólu kręgosłupa - kiedy konieczna jest interwencja chirurgiczna?
Leczenie operacyjne rozważane jest u stosunkowo niewielkiej ilości pacjentów zmagających się z bólem pleców. Operację bierze się pod uwagę, jeśli ból wiąże się z dużym ograniczeniem sprawności i uniemożliwieniem wykonywania codziennych aktywności. Przewlekły ból kręgosłupa, który utrzymuje się przynajmniej rok i znacząco obniża odczuwaną jakość życia przez pacjenta, również uzasadnia rozważenie leczenia operacyjnego. Interwencja chirurgiczna może być konieczna, jeśli doszło do zwężenia kanału kręgowego. Może być to wynikiem choroby krążka międzykręgowego lub zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa.
Ból pleców zapalny lub przeciążeniowy- profilaktyka i zapobieganie nieprzyjemnym dolegliwościom
Jak zapobiec bólowi krzyża lub bólom w innej części pleców? W zapobieganiu bólom pleców niebagatelną rolę odgrywa prowadzony tryb życia. Warto ograniczyć czynniki ryzyka bólu, na które mamy wpływ. Profilaktyka bólu pleców polega głównie na:
- poprawie kondycji fizycznej - regularna aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości oraz stanu zdrowia pacjenta (a także jego preferencji) wpływa na odpowiednią siłę, wytrzymałość oraz elastyczność mięśni. Osoby zmagające się z nawracającymi bólami pleców lub będące w grupie ryzyka ich wystąpienia, powinny większą uwagę przywiązać do ćwiczeń wzmacniających mięśnie grzbietu oraz brzucha,
- utrzymaniu prawidłowej masy ciała i zdrowym sposobie odżywiania się - dostarczanie do organizmu wszystkich potrzebnych składników odżywczych wpływa na stan oraz funkcjonowanie kości,
- rezygnacji z palenia papierosów,
- unikaniu częstego podnoszenia ciężkich przedmiotów - jeśli jest możliwość, warto korzystać z urządzeń, przy pomocy których można przenieść ciężkie rzeczy. Jeśli podnosimy je samodzielnie należy pamiętać, aby robić to wykonując przysiad, a podnoszony przedmiot trzymać blisko ciała,
- korzystaniu przez osoby wykonujące pracę siedzącą z odpowiedniego fotela, który zapewnia wsparcie okolicy lędźwiowej kręgosłupa. Alternatywą może być poduszka włożona między fotel a odcinek lędźwiowy pleców,
- robieniu regularnych przerw od kilkugodzinnego siedzenia,
- ograniczeniu noszenia butów na wysokim obcasie,
- spaniu na odpowiednim materacu, który jest średnio twardy. Korzystne przy bólach pleców może być spanie w pozycji embrionalnej.
Bólu pleców doświadcza większość osób. Niska aktywność fizyczna, praca siedząca czy też niezdrowy sposób odżywiania się negatywnie wpływają na siłę i wytrzymałość mięśni oraz funkcjonowanie narządu ruchu. O kręgosłup warto dbać nie tylko w razie wystąpienia bólu, ale całe życia. Edukacja pacjentów, zwracanie uwagi na odpowiednią postawę, regularną aktywność i wzmacnianie mięśni grzbietu pomaga zapobiegać bólowi pleców. W przypadku jego wystąpienia, pomocne są domowe sposoby na ból, takie jak np. ogrzewanie bolącego miejsca przy pomocy maści lub termoforu, a w razie potrzeby również zastosowanie leku przeciwbólowego.
Piśmiennictwo:
- Casiano V.E., Sarwan G., Dydyk A.M., et al. Back Pain. [Updated 2023 Feb 20]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538173/
- See Q.Y., Tan J.B., Kumar D.S. Acute low back pain: diagnosis and management. Singapore Med J. 2021 Jun;62(6):271-275. doi: 10.11622/smedj.2021086.
- Drozdzowska B. Złamania osteoporotyczne. Endokrynol Pol 2009, 60(6): 498-502.
- Domżał T.M. Przewlekłe nieswoiste bóle krzyża - stara dolegliwość czy nowa choroba neurologiczna? Polski Przegląd Neurologiczny 2007, 3(4): 216-227.
- Saragiotto B.T., Machado G.C., Ferreira M.L., Pinheiro M.B., Abdel Shaheed C., Maher C. Paracetamol for low back pain. Cochrane Database of Systematic Reviews 2016, Issue 6. Art. No.: CD012230, doi: 10.1002/14651858.CD012230.
