Kamica nerkowa to powszechna choroba dróg moczowych. Ponad dwukrotnie częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. Jakie są objawy kamieni nerkowych? Gdzie boli przy kamicy nerkowej? Kiedy wystarczająca jest doraźna pomoc i stosowanie leków uśmierzających ból, a kiedy konieczna jest interwencja urologiczna i leczenie zabiegowe?
Spis treści:
- Kamica nerkowa - co to za choroba?
- Rodzaje kamicy nerkowej
- Diagnostyka kamicy nerkowej
- Przyczyny kamicy nerkowej
- Kamica nerkowa - objawy
- Atak kolki nerkowej - gdzie boli?
- Kamica nerkowa - leczenie
- Domowe sposoby na kamicę nerkową
- Jak zapobiegać kamicy nerkowej?
- Co jeść przy kamicy nerkowej?
- Kamica nerkowa u dzieci
Kamica nerkowa - co to za choroba?
Co to jest kamica nerkowa? Jest to choroba związana z obecnością kamieni w drogach moczowych. Najczęściej, kamienie te formują się w nerkach. Częstotliwość występowania tego schorzenia jest dość duża. Szacuje się, że dotyczy ono ok. 11-12% ludności. Na rozwój kamicy wpływa wiele czynników. Sam mechanizm powstawania kamieni w nerkach też jest złożony. Niektóre z nich są na tyle małe, że zostają usunięte wraz z moczem, nie powodując przy tym żadnych objawów. Przy większych kamieniach lub dużej ich ilości w moczu, może jednak pojawić się trudność z pozbyciem się złogów. Pojawia się wówczas atak kolki nerkowej, który w pewnych przypadkach (o których będzie mowa w dalszej części artykułu) wymaga pilnej interwencji urologicznej.
Kamica nerkowa, określana też jako kamica moczowa, występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet. Mniej więcej u połowy pacjentów choroba ta nawraca. Im większa ilość wykrytych kamieni nerkowych, tym większe jest ryzyko nawrotu kamicy.
Rodzaje kamicy nerkowej
Do rozwoju kamicy nerkowej dochodzi w wyniku formowania się złogów w drogach moczowych. Obecność kamienia nerkowego związana jest z krystalizacją substancji obecnych w moczu. Pod wpływem różnych czynników dochodzi do przesycenia moczu związkami, które mają zdolność do krystalizacji. Niewielkie kryształy zostają wypłukane z moczem, a pacjent nie ma nawet świadomości ich istnienia. Czasem jednak, powstały kryształ zakotwicza się w nerce i ulega nawarstwianiu, co jednocześnie prowadzi do zwiększenia jego rozmiarów. Na tworzenie kamieni nerkowych wpływa też spadek ilości związków, które hamują krystalizację - głównie są to cytryniany i magnez.
Ze względu na odmienny skład kamieni nerkowych, choroba ta może występować jako:
- kamica wapniowa - najczęściej rozwijający się rodzaj kamicy,
- kamica moczanowa - powstaje z kwasu moczowego i jego soli,
- kamica struwitowa - inaczej nazywana kamicą fosforanowo-amonowo-magnezową. Na wytrącanie się kamieni wpływa zasadowy odczyn moczu (u zdrowej osoby pH moczu najczęściej mieści się w zakresie 5-6), który z kolei związany jest z obecnością w drogach moczowych bakterii (bakterie wytwarzają ureazę, która rozkłada mocznik, zapoczątkowując stopniowy wzrost pH moczu). Struwitowa kamica nerkowa występuje głównie u kobiet ze względu na częstsze infekcje układu moczowego,
- kamica cystynowa - najrzadziej występujący rodzaj kamicy. Pojawia się u osób z wrodzonym defektem metabolicznym. Dotyczy on zaburzenia wchłaniania cystyny (oraz innych określonych aminokwasów) z przewodu pokarmowego oraz jej resorpcji (wchłaniania zwrotnego) z dróg moczowych, w wyniku czego jej stężenie w moczu ostatecznym gromadzącym się w nerkach jest podwyższone.
Diagnostyka kamicy nerkowej
Jakie badania diagnostyczne przeprowadza się w celu rozpoznania kamicy nerkowej? Jednym z podstawowych badań wykonywanych u osób z podejrzeniem kamicy jest badanie ultrasonograficzne (USG). Umożliwia ono wykrycie większych kamieni, a także zastoju moczu. Kolejnym typowym badaniem diagnostycznym kamicy nerkowej jest spiralna tomografia komputerowa. Pozwala ona stwierdzić również obecność kamienia nerkowego o mniejszych rozmiarach oraz kamieni umiejscowionych w niżej położonych elementach układu moczowego.
Dodatkowe badania diagnostyczne kamicy nerkowej to ogólne badanie moczu i posiew moczu. Lekarz może zalecić dobową zbiórkę moczu, na podstawie której określana jest całkowita objętość moczu, jego pH oraz zawartość określonych soli. Zlecone może zostać też ogólne badanie krwi.
Czasami, do rozpoznania kamicy nerkowej dochodzi przypadkowo, podczas badania USG wykonywanego z innego powodu.
Diagnostyka kamicy nerkowej polega głównie na wykonaniu USG, a czasem również dodatkowych badań, które pomagają rozpoznać różnej wielkości kamienie wywołujące typowe dla kamicy objawy. Najczęściej zlecane jest także wykonanie ogólnego badania moczu, a czasami również dobowej zbiórki moczu.
Przyczyny kamicy nerkowej
Jakie są przyczyny kamicy nerkowej? O tym jak powstaje kamica nerkowa i w jaki sposób dochodzi do formowania się kamieni w nerkach, pisaliśmy nieco wyżej. Zwiększone stężenie substancji tworzących złogi, ich zakotwiczanie się w nerkach (rzadziej innych częściach układu moczowego) oraz niedostateczna ilość związków hamujących powstawanie kamieni prowadzi do rozwoju kamicy nerkowej. Jest kilka czynników, które wpływają na tworzenie kamieni nerkowych. Wśród nich znajduje się m.in. mała objętość moczu i zbyt niskie lub zbyt wysokie pH. Zakażenie układu moczowego również może być przyczyną powstawania złogów. Kolejnym czynnikiem ryzyka jest zastój moczu. Może do niego dojść np. u mężczyzn z przerostem gruczołu krokowego. Niedobór cytrynianów lub magnezu w moczu również sprzyja rozwojowi choroby. Do jej wystąpienia przyczynić może się także przyjmowanie bardzo wysokich dawek witaminy C lub D oraz określone schorzenia, np. nadczynność przytarczyc, cukrzyca, przewlekłe choroby nerek oraz nadciśnienie.
Pozostałe czynniki ryzyka to: nadmierne spożycie soli, kawy, mięsa, palenie papierosów, nadwaga, otyłość, wrodzone wady metaboliczne, gorący klimat oraz odwodnienie. Czynnikiem ryzyka jest też wspomniana już płeć. Do rozpoznawania kamicy nerkowej u mężczyzn dochodzi ponad dwukrotnie częściej niż u kobiet.
Kamica nerkowa - objawy
Jak objawia się kamica nerkowa? Kamienie nerkowe mogą przez wiele lat rozwijać się, nie powodując przy tym żadnych objawów. Trudno jest z góry przewidzieć, jak będzie rozwijał się określony kamień. Charakterystycznym, typowym objawem kamicy nerkowej jest atak kolki. Kolka nerkowa występuje zazwyczaj wtedy, gdy dochodzi do przemieszczania się złogu z nerki do moczowodu. Powoduje to jego podrażnienie i prowadzi do powstania mikrourazów. Możliwe jest również częściowe (a nawet całkowite) zablokowanie moczowodu. Kolka nerkowa objawia się:
- bardzo silnym bólem w części lędźwiowej pleców - silny ból nerkowy może promieniować w kierunku pachwiny. Ból przy kamicy nerkowej opisywany jest czasami jako silniejszy niż ten, którego doświadczają kobiety podczas porodu,
- nudnościami, mdłościami, wymiotami - są to dość często występujące objawy kamicy nerkowej,
- nagłym parciem na mocz,
- częstym oddawaniem moczu, uczuciem niepełnego opróżnienia pęcherza,
- uczuciem pieczenia i silnego dyskomfortu podczas oddawania moczu,
- obecnością krwi w moczu.
Do wystąpienia objawów kamicy nerkowej może dojść po kilku miesiącach lub nawet latach od momentu utworzenia się małego złogu w nerkach. W okresie powiększania się kamienia, pacjent może nie odczuwać żadnych objawów lub skarżyć się od czasu do czasu na ból w dolnej części pleców lub ból w jamie brzusznej. Objawy kamienia moczowego mogą się nieco różnić, w zależności od dokładnego umiejscowienia złogu, jego wielkości i ilości złogów.
Atak kolki nerkowej - gdzie boli?
Gdzie boli przy kamicy nerkowej? Silny, ostry, nagły ból to najczęstsze objawy kamicy nerkowej. Ból, w zależności od umiejscowienia złogu, może być odczuwany w części lędźwiowej pleców lub w podbrzuszu. Czasami promieniuje w kierunku bioder, pachwin, a u mężczyzn również w kierunku prącia. Atak kamicy nerkowej trwa zazwyczaj od kilkunastu minut do godziny, choć u części chorych utrzymuje się wiele godzin, a nawet kilka dni.
Kamica nerkowa - leczenie
Kamica dróg moczowych jest dość częstym schorzeniem. Jeśli objawy sugerujące atak kamicy nerkowej pojawiają się po raz pierwszy, konieczna jest wizyta u lekarza, aby rozpoznać przyczynę bólu i wprowadzić odpowiednie leczenie. Kontakt z lekarzem jest niezbędny również wtedy, gdy pacjent (ze zdiagnozowaną już kamicą w przeszłości) doświadcza silniejszych niż zazwyczaj objawów, pojawiają się wymioty, gorączka, czerwone zabarwienie moczu lub jego zastój.
Leczenie kamicy moczowej zależy od pojawiających się objawów, wielkości kamieni oraz ich składu. U większości pacjentów nie ma konieczności leczenia operacyjnego. Wystarczające jest leczenie zachowawcze. Sprawdza się ono przede wszystkim przy małych złogach, które są wydalane bez żadnej interwencji urologicznej.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie kamicy nerkowej? U około połowy chorych kamica nerkowa występuje tylko jeden raz. U drugiej połowy w ciągu kilku kolejnych lat pojawia się nawrót kamicy nerkowej. Skuteczność profilaktyki kamicy w największym stopniu zależy od samego pacjenta. Wiedząc czego unikać i które metody zapobiegania kamicy nerkowej są skuteczne, można ograniczyć ryzyko powstawania nowych złogów.
Jak leczyć kamicę nerkową? Doraźna pomoc przy ataku kamicy (która została rozpoznana w przeszłości) obejmuje stosowanie leków przeciwbólowych, rozkurczowych i środków moczopędnych. Czasami konieczne jest zabiegowe rozpuszczanie kamieni i ich usuwanie, które pozwala całkowicie pozbyć się powstałych złogów.
Mechaniczne rozbijanie kamieni nerkowych - zabiegi chirurgiczne
Leczenie zabiegowe jest drugą metodą leczenia kamicy nerkowej, którą rozważa się, gdy kamienie mają większe rozmiary, ból nie ustępuje mimo leczenia zachowawczego lub pojawia się niewydolność nerek. Zabiegowe usuwanie kamieni nerkowych jest potrzebne także u pacjentów, u których złogi zablokowały odpływ moczu lub jednocześnie występuje zakażenie dróg moczowych. Tradycyjne leczenie operacyjne kamicy nerkowej przeprowadza się obecnie rzadko. Preferowane jest małoinwazyjne leczenie zabiegowe. Dostępne metody to m.in. litotrypsja pozaustrojowa, przezskórna nefrolitotrypsja i przezskórna nefrostomia. W ciągu ostatnich lat coraz bardziej popularne staje się usuwanie kamieni nerkowych RIRS. Jest ro rodzaj małoinwazyjnego, endoskopowego leczenia kamicy moczowej, charakteryzujący się wysoką skutecznością, poprawą komfortu pacjenta podczas zabiegu oraz krótkim czasem rekonwalescencji. Usuwanie kamieni nerkowych RIRS ma również swoje ograniczenia. W zależności od wyboru konkretnej metody leczenia kamicy nerkowej, kamienie są rozdrabniane lub rozbijane przy pomocy fali wstrząsowej lub innych narzędzi, a następnie usuwane.
Pierwsza pomoc w przypadku ataku kolki nerkowej?
Leczenie kamicy moczowej u części pacjentów (jeśli nie występują wymienione wyżej wskazania do kontaktu z lekarzem) może być początkowo prowadzone samodzielnie. Lekami pierwszego wybory przy ataku kamicy nerkowej są niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak: ibuprofen (np. Ibum, Nurofen, Ibuprom), diklofenak (np. Voltaren Express Forte) lub metamizol (np. Pixalzina, Pyralgina). Wspomagająco można zastosować też leki rozkurczowe np. z drotaweryną (np. No-Spa, Spastyna Max). Nie mniej istotne jest spożywanie większej ilości płynów (ok. 3-4 litry na dobę), aby przyspieszyć wydalenie kamienia. Czasami konieczne jest zastosowanie silniejszych leków przeciwbólowych, o których wprowadzeniu do leczenia decyduje lekarz.
Domowe sposoby na kamicę nerkową
Pacjenci nierzadko szukają informacji na temat tego, co robić przy ataku kamicy nerkowej i jak szybko "urodzić kamienie nerkowe". Wśród domowych sposobów, istotnych w leczeniu kamicy nerkowej znajduje się przede wszystkim nawodnienie organizmu oraz stosowanie ziół moczopędnych, takich jak liście pokrzywy, brzozy i ziele skrzypu. Mogą one przyspieszyć rozpuszczanie kamieni i ich wydalanie. W artykule poświęconym bólowi nerek przedstawione zostały dodatkowe sposoby radzenia sobie z tym problemem.
Jak zapobiegać kamicy nerkowej?
Nawrót kamicy nerkowej dotyczy około połowy pacjentów. Istotne jest więc zapobiegania kamicy nerkowej. Profilaktyka kamicy nerkowej obejmuje głównie spożywanie odpowiedniej ilości płynów (aby zmniejszyć stężenie związków ulegających krystalizacji w nerkach), regularną aktywność fizyczną oraz odpowiedni sposób odżywiania się. Czasami, w profilaktyce kamicy nerkowej zalecane są też leki na receptę (np. Milurit). Stosowane są one jednak tylko przy konkretnych rodzajach kamicy. Lekarz może rekomendować też lek bez recepty, np. Urosept. Zawarte w nim cytryniany ograniczają powstawanie złogów, a wyciągi roślinne działają moczopędnie. U osób z tendencją do nawrotów kamicy ważne jest też jak najszybsze, skuteczne leczenie zakażeń toczących się w obrębie układu moczowego.
Profilaktyka kamicy nerkowej nie zawsze jest w 100% skuteczna. U części pacjentów nawet mimo jej wprowadzenia dochodzi do ponownego powstawania kamieni w nerkach. Metody zapobiegania kamicy nerkowej nawet jeśli nie wyeliminują całkowicie nawrotów choroby, mogą zmniejszyć ich częstotliwość.
Co jeść przy kamicy nerkowej?
Jedzenie przy kamicy nerkowej może wpływać na większe lub mniejsze ryzyko formowania się złogów w nerkach. Aby zapobiec kamicy, zalecane jest ograniczenie spożycia dużych ilości mięsa. Jeśli u pacjenta tworzą się kamienie wapniowe ze szczawianu wapnia, korzystne może być ograniczenie spożycia produktów bogatych w szczawiany, takich jak czarna herbata, czekolada i warzywa liściaste (np. szczaw, szpinak, boćwina). Przy kamieniach wapniowych dawniej zalecano ograniczenie spożycia wapnia. Obecnie uważa się, że prawidłowa podaż wapnia pomaga zmniejszyć ryzyko powstawania złogów.
Oprócz jedzenia bardzo ważne jest wspomniane już
picie przy kamicy nerkowej. Aby ograniczyć tworzenie kamieni w trakcie nocy, gdy dochodzi do zagęszczenia moczu, rekomendowane jest nawodnienie organizmu również przed położeniem się do spania. Zaleca się picie przy kamicy nerkowej ok. 1-2 szklanek płynów przed snem.
Jedzenie przy kamicy nerkowej uwzględnia ogólne zalecenia dotyczące zdrowego sposobu odżywiania się, z ograniczeniem wysokiego spożycia mięsa, a w pewnych przypadkach również produktów bogatych w szczawiany. Duże znaczenie ma odpowiednie nawodnienie organizmu i picie płynów również przez snem, aby uniknąć nadmiernego zagęszczenia moczu w trakcie nocy.
Kamica nerkowa u dzieci
Jak objawia się kamica nerkowa u dzieci? Kamica dróg moczowych u dzieci występuje 10-20 razy rzadziej niż u osób dorosłych. Przyczyny występowania, metody diagnostyczne, objawy i leczenie tej choroby są podobne jak u dorosłych. Im jednak młodsze jest dziecko, tym mniej charakterystyczne dolegliwości mogą się pojawić. Typowym objawem jest ból, któremu często towarzyszą wymioty, nudności, a czasem również obecność krwi w moczu. Wybierając sposób leczenia, należy wziąć pod uwagę również jego bezpieczeństwo u pacjentów pediatrycznych (np. nie wszystkie leki przeciwbólowe są zalecane u dzieci). Leczenie zabiegowe rozważa się, gdy występuje duża ilość kamieni, złogi mają duże rozmiary lub ból utrzymuje się mimo podania leków przeciwbólowych. U ok. 40% dzieci choroba nawraca.
Kamica moczowa to powszechnie występująca choroba, która dotyczy głównie osób dorosłych, choć tak naprawdę może rozwinąć się w każdym wieku. Aby przyspieszyć rodzenie kamieni, zaleca się spożywanie większej ilości płynów, a w przypadku pojawienia się napadu kolki pomocne są leki kontrolujące ból. U większości pacjentów takie postępowanie jest wystarczające. W pozostałych przypadkach rozważane jest zabiegowe usuwanie kamieni. U pacjentów z nawracającą kamicą nerkową niezwykle istotne są metody profilaktyki choroby. Niewłaściwie leczona nawracająca kamica może prowadzić do rozwoju przewlekłej choroby nerek.
Piśmiennictwo:
- Khalili P., Jamali Z., Sadeghi T., Esmaeili-Nadimi A., et al. Risk factors of kidney stone disease: a cross-sectional study in the southeast of Iran. BMC Urol. 2021 Oct 8;21(1):141. doi: 10.1186/s12894-021-00905-5.
- Nojaba L., Guzman N. Nephrolithiasis. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559227/
- McKay Ch.P. Kamica nerkowa. Pediatria po Dyplomie 2011, 15, 4, 36-47.
- Alelign T., Petros B. Kidney Stone Disease: An Update on Current Concepts. Adv Urol. 2018 Feb 4; 2018: 3068365. doi: 10.1155/2018/3068365.
- Matuszewski M. Kamica moczowa – wytyczne European Association of Urology. Przegl Urol 2016; 4: 15-25.
- Mutrynowski T., Torz C., Dzigowski P., Radziszewski P. Kamica układu moczowego. Medycyna po Dyplomie 2011 (20), 8 (185), 91-94.
- Duława J. Czynniki rozwoju kamicy nerkowej. Forum Nefrologiczne 2009, tom 2, nr 3, 184-188.
- Świniarski P.P. Kamica nerkowa - rodzaje, objawy, leczenie. Przeglą Urologiczny 2014/2, 84.
- Kawalec W., Grenda R., Kulus M., Pediatria I, PZWL, 2019, 786-791.
