Odstające łopatki, zaokrąglone plecy i ramiona to częste objawy pogłębionej kifozy piersiowej. Kiedy mówimy o fizjologicznej kifozie, a kiedy staje się ona zaburzeniem? Jakie są objawy kifozy i jakie czynniki zwiększają ryzyko jej rozwoju?
Spis treści:
- Co to jest kifoza?
- Rodzaje kifoz
- Kifoza szyjna
- Kifoza piersiowa
- Kifoza krzyżowa
- Kifozy - kogo mogą dotyczyć?
- Okrągłe plecy u dorosłych
- Jakie są objawy kifozy?
- Kifoza - diagnostyka schorzenia
Co to jest kifoza?
Naturalna krzywizna kręgosłupa jest bardzo ważna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wspiera utrzymanie odpowiedniej postawy, umożliwia przyjęcie pozycji pionowej oraz przemieszczanie się. Fizjologiczne wygięcie kręgosłupa zapewnia też amortyzację sił i wstrząsów, które na niego działają.
U zdrowej osoby kręgosłup nie jest ułożony w linii prostej. Naturalne krzywizny kręgosłupa to:
- lordoza szyjna,
- kifoza piersiowa,
- lordoza lędźwiowa,
- kifoza krzyżowa.
Kifoza to
wygięcie kręgosłupa w stronę grzbietową w płaszczyźnie strzałkowej. Fizjologiczna kifoza widoczna jest w części piersiowej i krzyżowej. Lordoza to natomiast wygięcie kręgosłupa ku przodowi. Występuje ona w odcinku szyjnym i lędźwiowym.
Jeśli w odcinku piersiowym lub krzyżowym kręgosłupa dochodzi do jego nadmiernego wygięcia, uwypuklenia, mówimy o pogłębionej kifozie, która jest stanem nieprawidłowym.
Fizjologiczna kifoza jest naturalną krzywizną kręgosłupa, która wpływa na jego amortyzację i wspiera utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Są 2 rodzaje kifozy fizjologicznej - kifoza piersiowa i krzyżowa.
Rodzaje kifoz
Nadmierna kifoza może dotyczyć różnych odcinków kręgosłupa i wykształcić się na różnym etapie życia. Kifoza wrodzona rozwija się już w okresie rozwoju wewnątrzmacicznego. Najczęściej występuje w okolicy połączenia części piersiowej z lędźwiową. Różne zaburzenia mogą prowadzić do rozwoju kifozy wrodzonej. Są to m.in. niedostateczny rozwój kręgu lub wykształcenie nieprawidłowego połączenia między kolejnymi kręgami. Wrodzona kifoza u dzieci zazwyczaj skutkuje skrzywieniem kręgosłupa, które może być zauważalne już od urodzenia lub po upływie kilku lat życia.
Kifoza szyjna
W odcinku szyjnym kręgosłup jest naturalnie wygięty do przodu, jest to tzw. lordoza szyjna. Czasami dochodzi jednak do rozwoju kifozy szyjnej, czyli wygięcia kręgosłupa w przeciwną stronę. O zaburzeniu tym mówimy również wtedy, gdy naturalna lordoza ulega spłyceniu - kręgosłup w odcinku szyjnym przybiera wówczas linię zbliżoną do prostej. Ten rodzaj kifozy określany jest czasami również jako "military neck", ponieważ osoba z tym zaburzeniem przyjmuje żołnierską postawę - wygląda jakby ciągle stała na baczność.
Kifoza piersiowa
Rodzajem pogłębionej kifozy piersiowej jest choroba Scheuermanna, zwana też kifozą młodzieńczą. Może ona rozwinąć się również w odcinku lędźwiowym, jednak znacznie częściej występuje właśnie w odcinku piersiowym. Choroba Scheuermanna pojawia się w wieku nastoletnim. Nie wiemy dokładnie, co jest jej przyczyną. Pewne znaczenie mają czynniki genetyczne. W przebiegu tej choroby dochodzi do zaburzenia w procesie formowania się kręgów. Mają one nieprawidłowy kształt. Objawem choroby jest wysunięcie barków do przodu, spłaszczenie klatki piersiowej i tzw. okrągłe plecy. Pacjent może odczuwać ból kręgosłupa, który nasila się podczas aktywności fizycznej.
Kifoza krzyżowa
Fizjologiczne wygięcie kręgosłupa w części krzyżowej kręgosłupa określane jest kifozą krzyżową. Jeśli ta krzywizna jest zbyt mocno pogłębiona, rozwija się nadmierna kifoza kręgosłupa, która jest stanem patologicznym mogącym powodować określone problemy z narządem ruchu oraz dolegliwości bólowe.
Kifozy - kogo mogą dotyczyć?
Do rozwoju pogłębionej kifozy w odcinku piersiowym, krzyżowym lub do rozwoju kifozy szyjnej może dojść w różnym wieku. Deformacje te występują zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych. Jak zostało już wspomniane, do pojawienia się nadmiernej kifozy może dojść w wyniku nieprawidłowego rozwoju dziecka będącego jeszcze w łonie matki.
Okrągłe plecy u dzieci
Pogłębiona kifoza u dzieci najczęściej rozwija się w okresie nastoletnim. Zazwyczaj ma ona łagodny przebieg i nie powoduje silnego bólu u pacjenta. Charakterystyczne dla kifozy piersiowej u nastolatków są zaokrąglone ramiona, "garbate" plecy i spłaszczenie klatki piersiowej. Dzieci z kifozą powinny być pod kontrolą lekarza do momentu zakończenia procesu ich wzrostu. W większości przypadków, leczenie kifozy opiera się na fizjoterapii. Jednym z rodzajów kifozy występującej u dzieci jest wspomniana już choroba Scheuermanna.
Okrągłe plecy u dorosłych
Plecy okrągłe u osób dorosłych również wynikają z nadmiernej kifozy w odcinku piersiowym. Do deformacji może dojść u pacjentów w różnym wieku, choć jej częstość wyraźnie wzrasta u osób starszych. Proces starzenia się organizmu związany jest m.in. ze spadkiem masy kostnej, siły mięśniowej i innymi niekorzystnymi zmianami w układzie kostno-stawowym. Niska aktywność fizyczna i powszechne wśród osób starszych zmiany zwyrodnieniowe również przyczyniają się do deformacji kręgosłupa. Szacuje się, że 20-40% osób powyżej 60. roku życia ma pogłębioną kifozę.
Przyczyny kifozy
Nie wiadomo dokładnie, co powoduje rozwój kifozy. Wskazuje się jednak na kilka czynników ryzyka, które mogą przyczyniać się do wystąpienia tej deformacji:
- nieprawidłowe nawyki, przyjmowanie niewłaściwej postawy podczas wykonywania codziennych aktywności, np. częste i długie korzystanie z telefonu, który znajduje się stosunkowo nisko, na poziomie klatki piersiowej, codzienne kilkugodzinne siedzenie (a właściwie pochylanie się) przy monitorze, który jest źle ustawiony w stosunku do ciała, spędzanie wielu godzin dziennie na siedzeniach, które nie stanowią dobrego podparcia dla kręgosłupa w odcinku lędźwiowym,
- brak ruchu,
- urazy kręgosłupa, złamania w obrębie kręgów,
- zmiany zwyrodnieniowe dysków,
- spadek gęstości kości i/lub niekorzystne zmiany w ich strukturze - takie zmiany zachodzą m.in. podczas rozwoju osteoporozy. Przyczyną zmian jakościowych i ilościowych w tkankach mogą być też choroby tkanki łącznej,
- nieprawidłowości rozwojowe, do których dochodzi w okresie dojrzewania organizmu,
- wiek - jak zostało wyżej opisane, zmiany w układzie kostno-stawowym zachodzące z upływem lat zwiększają ryzyko zniekształcenia kręgosłupa.
Nieprawidłowa postawa przyjmowana podczas siedzenia oraz wielogodzinne pochylanie się nad telefonem lub laptopem powodują niewłaściwe napięcie mięśni - zwłaszcza mięśni grzbietu. Kręgosłup jest nadmiernie obciążony, co w dłuższej perspektywie czasu sprzyja występowaniu wad postawy.
Jakie są objawy kifozy?
Objawy kifozy mają nasilenie od łagodnego, przez umiarkowane do dużego. Niewielkie, patologiczne wygięcie kręgosłupa może być nieodczuwalne dla samego pacjenta i niezauważalne dla osób z jego otoczenia. Jeśli pojawiają się objawy kifozy, najczęściej są to:
- zaokrąglone ramiona,
- uwypuklenie pleców, garb, tzw. okrągłe plecy,
- spłaszczenie klatki piersiowej - niewłaściwe wygięcie kręgosłupa w odcinku piersiowym powoduje przykurcze mięśni klatki piersiowej, wpływając na jej kształt i ruchomość,
- ból kręgosłupa, odczuwanie sztywności pleców.
W zaawansowanych przypadkach
objawy kifozy przestają dotyczyć jedynie pleców. Pacjenci mogą zauważyć osłabienie mięśni nóg, mrowienie/drętwienie kończyn, osłabienie, zmęczenie, problemy z utrzymaniem równowagi, ból w klatce piersiowej i spłycenie oddechu. Zmienia się też zakres ruchu, który można wykonać głową i szyją. Pojawiają się bóle szyi, bóle głowy i bóle ramion. Nadmierna kifoza kręgosłupa może przyczyniać się również do nietrzymania moczu i/lub kału.
Kifoza - diagnostyka schorzenia
Zauważając odstające łopatki, zaokrąglone plecy czy np. wysunięcie barków należy udać się do lekarza. Na podstawie wywiadu oraz badania pacjenta będzie on w stanie ocenić, czy naturalna krzywizna kręgosłupa uległa pogłębieniu lub spłyceniu. Czasami konieczne jest wykonanie dodatkowych badań, takich jak prześwietlenie kręgosłupa, rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa.
Jak leczyć kifozę?
Leczenie kifozy zależy od stanu zdrowia pacjenta i stopnia wygięcia kręgosłupa. W większości przypadków, wystarczające jest leczenie zachowawcze. Terapia kifozy przebiega wówczas pod okiem fizjoterapeuty. Zaleca on odpowiednie ćwiczenia korekcyjne i czuwa nad tym, aby pacjent nauczył się je prawidłowo wykonywać. Czasami, uzupełnieniem jest wykorzystanie technik manualnych. Doświadczony fizjoterapeuta doradzi też formy aktywności, które u danego pacjenta korzystnie wpłyną na stan kręgosłupa.
Lekarz podejmuje decyzję, czy w danym przypadku wystarczy fizjoterapia, czy konieczne jest bardziej inwazyjne leczenia. Jeśli objawy kifozy są bardzo dokuczliwe dla pacjenta lub krzywizna jest bardzo mocno pogłębiona, lekarz może skierować pacjenta do
leczenia operacyjnego. 
Doraźnie,
terapia kifozy obejmuje też stosowanie leków przeciwbólowych. Przy łagodnych lub umiarkowanych dolegliwościach bólowych ulgę przynieść może lek z paracetamolem (np. Apap, Efferalgan), ibuprofenem (np. Ibum, Ibupar, Iburapid), diklofenakiem (np. Voltaren Express Forte) lub naproksenem (np. Aleve, Naxii). Jeśli ich działanie przeciwbólowe nie będzie wystarczające, warto zgłosić odczuwane objawy lekarzowi, który w razie potrzeby i możliwości, przepisze mocniejszy środek na ból.
Kifoza – jakie robić ćwiczenia?
Niezależnie od tego, czy pacjent cierpi na kifozę szyjną, pogłębioną kifozę piersiową lub krzyżową, ćwiczenia korekcyjne zawsze powinny być dobrane indywidualnie. Różne rodzaje kifozy wymagają odmiennego leczenia korekcyjnego i odmiennego zestawu ćwiczeń. Inne ćwiczenia zalecane są na kifozę szyjną, a inne na kifozę piersiową. Przykładowo, przy lordozie lędźwiowej (pogłębiona lordoza lędźwiowa jest nadmiernym wygięcie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej do przodu) nie każdy rodzaj pływania pomoże zmniejszyć wadę. Korzystny wpływ będzie miało pływanie kraulem, ale niezalecane w tym przypadku jest pływanie żabką. Fizjoterapeuta powinien więc indywidualnie dobrać zestaw ćwiczeń, które u danego pacjenta pomogą przywrócić naturalne krzywizny kręgosłupa.
Kifoza - ćwiczenia na plecy okrągłe to np.
ćwiczenia rozciągające. Przykładowym ćwiczeniem jest leżenie na brzuchu i wykonywanie wznosów ramion oraz tułowia. W takiej pozycji należy wytrzymać 10-15 sekund i rozluźnić mięśnie. Kolejnym ćwiczeniem jest ruch ramion do przodu i w górę w siadzie skrzyżnym. Podczas wdechu unosimy ramiona, a podczas wydechu opuszczamy je powoli bokiem. Innym ćwiczeniem jest przejście po wyznaczonej linii prostej z jednoczesnym trzymaniem woreczka z piaskiem/ryżem na głowie i niedopuszczenie do jego zsunięcia się. Bardzo istotne są też
ćwiczenia oddechowe. Rozluźnienie i wzmocnienie mięśni (zwłaszcza mięśni grzbietu i mięśni w klatce piersiowej), wyeliminowanie szkodliwych nawyków oraz zadbanie o regularną (odpowiednio dobraną) aktywność fizyczną to istotne elementy leczenia kifozy.
Skutki nieleczonej kifozy
Nieleczona kifoza, jeśli jest pogłębiona jedynie w niewielkim stopniu, nie zawsze niesie ze sobą trwałe, poważne konsekwencje. U części osób deformacja jest mało widoczna i nie powoduje występowania uciążliwych dolegliwości. Poważniejsze mogą być jednak skutki bardziej pogłębionej kifozy. Przykurcze mięśni klatki piersiowej oraz niewłaściwe napięcie mięśni grzbietu powoduje widoczną deformację. Tworzy się garb, klatka piersiowa ulega spłaszczeniu, a barki zaokrągleniu. Nieleczona, pogłębiona kifoza może być krępująca dla pacjenta, negatywnie wpływać na jego życie towarzyskie i zawodowe. W efekcie może odbijać się niekorzystnie nie tylko na zdrowiu fizycznym, ale również na zdrowiu psychicznym.
Konsekwencją nieleczenia poważnej deformacji kręgosłupa jest też ograniczenie ruchomości kręgosłupa i przewlekły ból. Stały ból może znacząco obniżać jakość życia pacjenta. Z czasem pojawić się mogą też problemy z oddychaniem, krążeniem oraz trudności z utrzymaniem stabilności podczas chodzenia. Kręgosłup przestaje efektywnie pełnić swoje funkcje. Zwiększa się ryzyko urazu w jego obrębie.
Fizjologiczne
wygięcie kręgosłupa w stronę grzbietową w odcinku piersiowym i krzyżowym jest potrzebne dla jego prawidłowego funkcjonowania. Problemem staje się jednak zbyt silne zakrzywienie kręgosłupa, które niejednokrotnie niesie ze sobą trwałe konsekwencje zdrowotne dla pacjenta. Nie zawsze można zapobiegać rozwojowi nadmiernej kifozy. Jednak aby ograniczyć ryzyko jej wystąpienia warto zadbać o prawidłowe nawyki. Istotne jest ustawienie monitora na właściwej wysokości, unoszenie telefonu podczas korzystania z tego urządzenia (zamiast pochylania się nad nim), siedzenie z podparciem kręgosłupa w części lędźwiowej (zamiast przyjmowania na nim pozycji półleżącej), unikanie asymetrycznego siedzenia na zgiętej nodze oraz długotrwałego utrzymywania jednej pozycji. Wieloletnie, utrwalone niewłaściwe nawyki często poprzedzają wady postawy.
Bibliografia:
- Lam J.C., Mukhdomi T. Kyphosis. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK558945/
- Roghani T., Zavieh M.K., Manshadi F.D., King N., Katzman W. Age-related hyperkyphosis: update of its potential causes and clinical impacts-narrative review. Aging Clin Exp Res. 2017 Aug;29(4):567-577. doi: 10.1007/s40520-016-0617-3
- Mansfield J.T., Bennett M. Scheuermann Disease. [Updated 2023 Jul 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499966/
- Anwajler J., Barczyk K., Wojna D., Ostrowska B., Skolimowski T. Charakterystyka postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej osób starszych - pensjonariuszy domów opieki społecznej. Gerontol. Pol. 2010, 18, 3, 134-139
- Zwierzchowska A., Tuz J. Ocena wpływu krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej na dolegliwości mięśniowo-szkieletowe u młodych osób. Medycyna Pracy 2018, 69 (1): 29-36
- Okoński M. Wady postawy - wpływ nieprawidłowych nawyków. Pediatria po Dyplomie 2021, s. 2-11
