Ostre lub przewlekłe zapalenie ścięgna Achillesa wiąże się z odczuwaniem bólu, tkliwości i sztywności w obrębie tej części ciała. Jakie mogą być przyczyny uszkodzenia ścięgna piętowego? Jak leczyć stan zapalny oraz w jaki sposób zapobiegać kontuzji ścięgna Achillesa?
Spis treści:
- Czym jest ścięgno Achillesa? Gdzie się znajduje?
- Najczęstsze urazy i schorzenia ścięgna Achillesa
- Zapalenie ścięgna Achillesa - objawy i przyczyny
- Ból ścięgna Achillesa - co może oznaczać?
- Ścięgno Achillesa - leczenie i rehabilitacja
- Jak uniknąć urazów ścięgna Achillesa?
- Suplementacja wzmacniająca ścięgno Achillesa
Czym jest ścięgno Achillesa? Gdzie się znajduje?
Ścięgno Achillesa, inaczej ścięgno piętowe, jest najmocniejszym i największym ścięgnem w organizmie człowieka. Łączy ono mięsień brzuchaty łydki oraz mięsień płaszczkowaty z tylną powierzchnią kości piętowej (umiejscowionej w tylno-dolnej części stopy). Długość tej struktury to ok. 15 cm. Jest ona płaska i szeroka. Biegnąc ku dołowi, stopniowo zwęża się i pogrubia. Ścięgno otoczone jest przez tkankę łączną włóknistą. Jego duża wytrzymałość mechaniczna wynika przede wszystkim z obecności kolagenu typu I. Spiralne ułożenie włókien kolagenowych zapewnia dużą odporność na obciążenia.
Ścięgno Achillesa - jaką pełni funkcję?
Obecność ścięgna piętowego jest istotna podczas biegania, skakania, a także chodzenia. Struktura ta umożliwia wykonywanie dynamicznych ruchów oraz warunkuje prawidłowe funkcjonowanie układu ruchu podczas wybicia stopy. Ma również swój udział w stabilizacji stawu skokowego.
Ścięgno piętowe łączy mięśnie łydki (mięsień brzuchaty oraz mięsień płaszczkowaty) oraz kość piętową. Jest ono największym i jednocześnie najsilniejszym ścięgnem w organizmie. Umożliwia prawidłowe poruszanie się oraz wykonywanie dynamicznych ruchów.
Najczęstsze urazy i schorzenia ścięgna Achillesa
Urazy ścięgna Achillesa to jedne z najczęściej występujących urazów w obrębie narządu ruchu. Zerwanie ścięgna Achillesa dotyczy głównie mężczyzn w wieku 30-40 lat. Do uszkodzenia może dojść podczas inicjowania silnego i gwałtownego napięcia ścięgna (np. w trakcie nagłego ruszania z bloku startowego u biegaczy) lub nagłego zgięcia obciążonej stopy (np. podczas poślizgnięcia się). Uszkodzenie ścięgna Achillesa jest możliwe również w wyniku silnego uderzenia w okolicy łydki w momencie gdy ścięgno było naprężone. Do urazów może też dojść w trakcie wypadków, prowadzących do przecięcia (np. szkłem) tkanek podskórnych, w tym również ścięgna Achillesa.
Schorzenia ścięgna Achillesa mogą rozwijać się również pod wpływem zmian degeneracyjnych, zachodzących wraz ze starzeniem się organizmu. Z upływem lat pojawiają się zmiany zwyrodnieniowe, może rozwinąć się też przewlekłe zapalenie ścięgna Achillesa. Najczęściej jednak dochodzi do naciągnięcia, naderwania lub całkowitego zerwania tej struktury.
Zerwane a naderwane ścięgno Achillesa
Ścięgno piętowe może ulec naderwaniu lub całkowitemu zerwaniu. O naderwaniu mówimy, gdy dochodzi jedynie do częściowego przerwania jego ciągłości. Odciążanie nogi oraz odpowiednie zabiegi fizjoterapeutyczne zazwyczaj wystarczą, aby pacjent wrócił do pełnego zdrowia. W większości przypadków, naderwanie ścięgna nie wymaga leczenia operacyjnego. Zerwanie ścięgna piętowego jest natomiast całkowitym przerwaniem ciągłości tej struktury. Zazwyczaj uszkodzenie dotyczy miejsca zlokalizowanego 5-6 cm nad przyczepem końcowym. Obszar ten jest stosunkowo najsłabiej ukrwiony. Kiedy dochodzi do zerwania ścięgna Achillesa, pacjent najczęściej słyszy charakterystyczny trzask i odczuwa silny ból. Bezpośrednio po urazie, chory nie jest w stanie chodzić ani normalnie funkcjonować. Niektórzy, w momencie urazu odczuwają silne uderzenie lub kopnięcie, które w rzeczywistości nie miało miejsca.
Zapalenie ścięgna Achillesa - objawy i przyczyny
Przyczyny zapalenia ścięgna Achillesa to:
- toczący się proces zwyrodnieniowy, który może prowadzić do stopniowego rozrywania się włókien ścięgnistych,
- zmniejszenie unaczynienia tej struktury, do którego dochodzi już po 30. roku życia,
- brak rozgrzewki przed aktywnością fizyczną - zbyt szybkie rozpoczęcie intensywnych ćwiczeń, kiedy organizm nie jest jeszcze wystarczająco do nich przygotowany,
- okazjonalne intensywne ćwiczenie - stan zapalny częściej pojawia się u osób, które sporadycznie poddają intensywnemu treningowi ciało, niebędące do tego przyzwyczajone,
- zbyt szybki lub zbyt intensywny powrót do ćwiczeń po przebytej kontuzji lub długotrwałej przerwie,
- uprawianie sportu (np. bieganie) po nierównym terenie lub w nieodpowiednim obuwiu.
Na rozwój
stanu zapalnego ścięgna Achillesa i wystąpienie urazu w większym stopniu narażone są również osoby chorujące na cukrzycę, nadczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów, dnę moczanową i toczeń trzewny. U niektórych pacjentów obserwuje się zwiększoną podatność osobniczą na urazy w obrębie tej struktury.
Zapalenie ścięgna Achillesa wiąże się z wystąpieniem
dolegliwości bólowych. Początkowo, w łagodniejszych przypadkach ból może być dość łagodny i pojawiać się np. tylko po intensywniejszej aktywności fizycznej lub po wstaniu z łóżka. Z czasem, może utrzymywać się ciągle. Inne objawy zapalenia ścięgna Achillesa to obrzęk i zwiększone ucieplenie skóry. Pacjent, w zależności od przyczyny
zapalenia ścięgna Achillesa może mieć większe lub mniejsze trudności w poruszaniu się i wykonywaniu codziennych aktywności.
Ból ścięgna Achillesa - co może oznaczać?
Ból ścięgna Achillesa może być odczuwany jako ból łydki lub dolegliwości bólowe nad kością piętową. Może on oznaczać różnego rodzaju zaburzenia w strukturze lub funkcjonowaniu ścięgna. Często towarzyszą mu też inne objawy stanu zapalnego. Ból może być ostry lub przewlekły. Może mieć bardzo duże nasilenie, umiarkowane lub łagodne. W przypadku zmian zwyrodnieniowych bolesność początkowo ma niewielkie nasilenie i pojawia się najczęściej w określonych okolicznościach, np. po intensywnej aktywności lub w trakcie wstawania po dłuższym pozostawaniu w spoczynku. Nagła, silna bolesność tylnej części łydki świadczy zazwyczaj o całkowitym uszkodzeniu ścięgna i wymaga pilnej interwencji medycznej.
Pojawienie się charakterystycznych objawów przerwania ciągłości ścięgna (trzask z tyłu łydki, silny ból, narastający obrzęk, sztywność, zaczerwienienie i niemożność chodzenia) wymaga pilnej konsultacji na ostrym dyżurze. Do lekarza należy zgłosić się także wtedy, gdy
dolegliwości bólowe mają łagodne lub umiarkowane nasilenie, ale utrzymują się już od dłuższego czasu. Nawracająca sztywność w okolicy ścięgna może świadczyć o przewlekłym stanie zapalnym. Niepodjęcie odpowiedniego leczenia będzie skutkować nasilaniem się dolegliwości oraz coraz częstszym ich występowaniem, co w konsekwencji obniży jakość życia pacjenta.
Entezopatia ścięgna Achillesa - jako jedna z przyczyn bólu ścięgna
Entezopatie to niepożądane zmiany w miejscu przyczepu ścięgna do kości. Dolegliwości, które mogą one powodować to bolesność w okolicy łydki o różnym nasileniu oraz sztywność. Prawdopodobnie, przyczyną rozwoju entezopatii jest sumowanie się powtarzających mikrourazów w obrębie ścięgna. W ciągu ostatnich lat coraz częściej diagnozowane są entezopatie ścięgna Achillesa. Wynikać może to z rosnącej ilości trenujących amatorsko osób oraz bardzo intensywnych i długotrwałych treningów osób, które uprawiają sport zawodowo. Przewlekły stan zapalny ścięgna początkowo objawia się wspomnianym bólem nocnym i sztywnością, która zazwyczaj odczuwana jest po przebudzeniu lub dłuższym unieruchomieniu. Po kilku miesiącach, w badaniach widoczne są zmiany zwyrodnieniowe, a pacjent może coraz częściej skarżyć się na bolesność, tkliwość i sztywność w okolicy ścięgna piętowego.
Ścięgno Achillesa - leczenie i rehabilitacja
Na podstawie wywiadu, zbadania pacjenta oraz wyników badań obrazowych (takich jak rezonans magnetyczny lub USG) specjalista rozpoznaje rodzaj uszkodzenia i zleca odpowiednią terapię. Leczenie zapalenia ścięgna Achillesa zależy od typu urazu, czasu który upłynął od kontuzji oraz indywidualnych cech pacjenta. Czasami konieczne jest przeprowadzenie operacji, a innym razem wystarczy leczenie zachowawcze - nieinwazyjne. Zazwyczaj, przy niecałkowitym uszkodzeniu ścięgna wykorzystywane są metody nieoperacyjne (np. kinesiotaping, ultradźwięki, krioterapia, jonoforeza, masaż głęboki). Im krótszy czas upłynął od powstania uszkodzenia, tym większa jest ich efektywność. Leczenie operacyjne jest często preferowane przy całkowitym zerwaniu ciągłości ścięgna. Szczególnie jeśli pacjent jest osobą młodą lub zawodowo uprawiającą sport. Operacja zazwyczaj daje największą szansę na powrót do pełnej sprawności. Leczenie zachowawcze często skutkuje niepełnym powrotem do wcześniejszej funkcjonalności ścięgna oraz wyższym ryzykiem ponownego uszkodzenia. W obu przypadkach konieczne jest czasowe unieruchomienie kończyny i rehabilitacja.
Pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty, pacjent stopniowo uruchamia tkanki i mięśnie łydki, rozciąga je i wzmacnia. W każdym przypadku fizjoterapeuta indywidualnie dobiera terapię do stanu pacjenta oraz rodzaju uszkodzenia.
Zapalenie ścięgna Achillesa wymagać może również zastosowania leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych oraz przeciwzakrzepowych. Bezpośrednio po kontuzji warto obłożyć łydkę i okolice stawu skokowego chłodnymi okładami. Lód uśmierzy ból łydki oraz ograniczy zapalenie ścięgna Achillesa. W łagodzeniu objawów pojawiających się po kontuzji pomocne mogą być też
preparaty na urazy, zmniejszające opuchliznę i odczuwaną bolesność.
Przeprowadzenie badań obrazowych oraz szczegółowego wywiadu z pacjentem pomaga prawidłowo rozpoznać uraz ścięgna. Przewlekły stan zapalny oraz częściowe przerwanie ciągłości tej struktury najczęściej leczy się zachowawczo, nieinwazyjnie. W ciężkich przypadkach konieczna może być operacja.
Jak uniknąć urazów ścięgna Achillesa?
Aby nie doszło do zapalenia ścięgna Achillesa oraz innego rodzaju uszkodzeń w obrębie tej struktury, zaleca się:
- pamiętanie o rozgrzewce przed ćwiczeniem - aktywność fizyczna zawsze powinna być poprzedzona odpowiednią rozgrzewką, która stopniowo przygotowuje mięśnie i stawy do intensywnej pracy,
- dbanie o regenerację ciała po ćwiczeniach - mogą być to ćwiczenia rozciągające, krioterapia, masaż suchy,
- dostosowanie intensywności i długości treningu do indywidualnych możliwości,
- systematyczną aktywność fizyczną - zapalenie ścięgna Achillesa częściej rozwija się u osób, które prowadząc na co dzień siedzący tryb życia, od czasu do czasu podejmują intensywną aktywność ruchową,
- urozmaicanie ćwiczeń, aby trenować nie tylko jedną, wybraną część ciała lub grupę mięśni,
- reagowanie na pojawiające się podczas aktywności dolegliwości - jeśli w trakcie ćwiczeń pacjent doświadcza bólu, warto zwrócić uwagę na to, czy są one poprawnie wykonywane lub zastosowane obciążenie nie jest zbyt duże,
- dobór odpowiedniego obuwia, zapewniającego ochronę pięty i stawu skokowego, a jednocześnie amortyzującego wstrząsy (elastyczna podeszwa),
- dbanie o prawidłową masę ciała - nadmierna masa ciała stanowi duże obciążenie stawów i sprzyja rozwojowi kontuzji,
- kontrolowanie chorób podstawowych - niektóre choroby, takie jak cukrzyca, nadczynność tarczycy lub dna moczanowa zwiększają ryzyko osłabienia i uszkodzenia nie tylko ścięgien, ale również innych elementów narządu ruchu.
Suplementacja wzmacniająca ścięgno Achillesa
Suplement diety może być stosowany w celu uzupełnienia i wspomagania leczenia. Nie powinien on jednak nigdy zastępować leczenia lub opóźniać udania się do lekarza. Suplementy nie posiadają właściwości leczniczych. Mogą jednak pełnić rolę wspomagającą zaleconą terapię. Najczęściej rekomendowane są preparaty z kolagenem, glukozaminą i chondroityną. Substancje te wykorzystywane są dość często w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów, w celu regeneracji chrząstki stawowej. Stanowią one również składnik suplementów na ścięgna (np. Cignon, Tendoactive). Szczególnie cennym elementem preparatów na ścięgna wydawać się może kolagen, który jest jedną z substancji naturalnie je budujących.
Uszkodzenia ścięgna piętowego mogą mieć różny charakter. Najczęściej dochodzi do nagłego, częściowego (naderwania) lub całkowitego (zerwania) przerwania ich ciągłości. Nierzadko, w ich obrębie rozwija się też przewlekły stan zapalny, będący wynikiem sumowania się niewielkich urazów. Odpowiednie przygotowanie się do aktywności fizycznej, stopniowe zwiększanie intensywności treningów, dbanie o regenerację organizmu oraz zwracanie uwagi na amortyzujące i stabilizujące stopy obuwie to najlepsza forma profilaktyki, pomagająca uniknąć uszkodzenia w obrębie ścięgna Achillesa.
Bibliografia:
- Strojek K., Piekorz Z., Kaźmierczak U., Strączyńska A., Zukow W.,Etiologia i patomechanizm uszkodzenia ścięgna Achillesa = The etiolog and patomechanizm damage to the Achilles tendon. Journal od Education, Health and Sport. 2016, 6 (11), 147-160
- Wiecheć M., Książek-Czekaj A.,Fizjoterapia w przypadku uszkodzenia ścięgna piętowego, czyli ścięgna Achillesa Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja, 2014, 55, 36-38
- Szubstarski M., Przybylski P., Tarczyńska M. i inni,Skuteczność leczenia uszkodzeń ścięgna Achillesa.Chir. Narzadow Ruchu Ortiop. Pol., 2016, 81 (4), 133-136
- Ridan T., Pacuła N., Płachta M., Ogrodzka K.,Leczenie zachowawcze w uszkodzeniu ścięgna Achillesa. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja, 2015, 59-64
