Benzodiazepiny stosowane są w leczeniu zaburzeń snu, przy zaburzeniach lękowych, napadach padaczkowych, a także w celu łagodzenia objawów ostrego odstawienia alkoholu. Jak działają benzodiazepiny? Jakie skutki uboczne mogą powodować i z jakimi innymi lekami wchodzą w interakcje?
Spis treści:
Benzodiazepiny – co to za leki? Jak działają benzodiazepiny? Podział benzodiazepin - czas ich działania Zastosowanie benzodiazepin. Na co stosowane są leki benzodiazepinowe? Benzodiazepiny - potencjał uzależniający Benzodiazepiny – środki ostrożności Jak odstawić benzodiazepiny? Benzodiazepiny – jakie są skutki uboczne i działania niepożądane? Przeciwwskazania do zażywania benzodiazepin Czy można pić alkohol podczas stosowania benzodiazepiny? Benzodiazepiny – interakcje z innymi środkami Czym zastąpić benzodiazepiny? Benzodiazepiny – co to za leki? Benzodiazepiny to grupa leków, która została odkryta w drugiej połowie ubiegłego wieku. Ich wysoka skuteczność w leczeniu zaburzeń lękowych i terapii bezsenności spowodowała, że leki z tej grupy przez kilka lat były jednymi z najczęściej przepisywanych na recepcie preparatów. Mimo dużego entuzjazmu, z czasem zauważono też ciemniejszą stronę benzodiazepin. Rozwijająca się tolerancja na ich działanie, ryzyko uzależnienia od benzodiazepin , a także niepożądane działania tych substancji spowodowały spadek ich popularności. Nadal jednak leki te stosowane są przez wielu pacjentów. Wynika to przede wszystkim z szybkości ich działania i dobrych efektów leczenia. Stosowanie benzodiazepin ma pewne ograniczenia, których przestrzeganie w istotny sposób wpływa na bezpieczeństwo terapii.
Jak działają benzodiazepiny? Benzodiazepiny należą do grupy leków, które oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Nasilają wiązanie się kwasu γ-aminomasłowego (GABA), który jest najważniejszym naturalnym neuroprzekaźnikiem posiadającym właściwości hamujące, z receptorami GABA-A. W wyniku tej reakcji dochodzi do spadku pobudliwości neuronów i zahamowania przewodzenia impulsów. Leki należące do grupy benzodiazepin wywołują działanie uspokajające , nasenne, przeciwdrgawkowe i miorelaksacyjne. Są to również skuteczne leki przeciwdrgawkowe.leczeniu bezsenności . Inne mają bardziej wyraźne właściwości przeciwdrgawkowe, w związku z czym znalazły one zastosowanie przede wszystkim w leczeniu padaczki.
Podział benzodiazepin - czas ich działania Poszczególne leki należące do grupy benzodiazepin mają różny okres biologicznego półtrwania. Jest to parametr, który mówi po jakim czasie stężenie leku we krwi spadnie o połowę. Te substancje, których okres biologicznego półtrwania nie przekracza 6 godzin, zaliczamy do krótkodziałających. Do tej grupy leków należy midazolam (np. Dormicum) i klorazepan (np. Tranxene). Benzodiazepiny o średnio długim czasie działania to te związki, których okres półtrwania wynosi 6-24 godziny. Są to alprazolam (np. Afobam, Xanax), oksazepam (np. Oxazepam GSK), lorazepam (np. Lorafen), estazolam (np. Estazolam Espefa) i temazepam (np. Signopam). Benzodiazepiny długodziałające to natomiast te związki, których okres półtrwania przekracza 24 godziny. Do tej grupy leków należą: diazepam (np. Relanium), klonazepam (Clonazepamum TZF) i nitrazepam (np. Nitrazepam GSK).Leki długo działające niosą większe ryzyko kumulacji w organizmie. Jest ono wyższe również w przypadku osób w podeszłym wieku, u których obserwuje się skłonność do kumulowania się zarówno samych benzodiazepin, jak i związków do których są one przekształcane (metabolizowane).
Zastosowanie benzodiazepin. Na co stosowane są leki benzodiazepinowe? Benzodiazepiny stosowane są dość często w krótkotrwałym leczeniu bezsenności. Zaleca się je wprowadzać, jeśli inne formy terapii nie przyniosły wystarczających efektów. W pierwszej kolejności należy bowiem zadbać o odpowiednią higienę snu, techniki relaksacyjne i wyeliminowanie bodźców, które mogą zaburzać sen. Jeśli mimo wdrożenia zmian w trybie życia i zastosowania leków na bezsenność bez recepty, problem z zasypianiem, przebudzaniem się w nocy lub niską jakością snu nadal się utrzymuje, jedną z opcji leczenia jest wówczas wprowadzenie leków benzodiazepinowych. Należy jednak pamiętać, że powinny być one stosowane jedynie krótkotrwale. Stosowanie benzodiazepin w leczeniu bezsenności nie powinno trwać dłużej niż 4 tygodnie.
Benzodiazepiny wskazane są też w leczeniu:
zaburzeń lękowych, również tych przebiegających z napadami paniki, napadów padaczkowych, ostrych stanów spastycznych mięśni - niekontrolowane, silne skurcze mięśniowe szybko ustępują po zastosowaniu np. diazepamu, objawów ostrego zespołu odstawienia alkoholu. Innym wskazaniem do stosowania benzodiazepin jest przygotowanie pacjentów do
zabiegów diagnostycznych lub terapeutycznych. W niektórych przypadkach wprowadza się te leki również w celu uspokojenia chorego po przebytej operacji. Wspomagająco, przyjmowanie benzodiazepin zalecane jest w celu łagodzenia objawów występujących w przebiegu schizofrenii, nerwicy i innych zaburzeń psychicznych. Czasami, środki te stosowane są też u pacjentów poddawanych chemioterapii jako
leki przeciwlękowe , nasenne i uspokajające. Właściwości benzodiazepin mogą pośrednio łagodzić nudności i wymioty, pojawiające się często u tej grupy chorych.
Krótkotrwałe leczenie bezsenności, zaburzeń lękowych i łagodzenie silnych skurczów mięśni to jedne ze wskazań, przy których stosuje się benzodiazepiny. Pomocniczo, leki te mogą być zalecane przy zaburzeniach psychicznych, takich jak schizofrenia lub zaburzenia afektywne.
Benzodiazepiny - potencjał uzależniający Działanie benzodiazepin jest szybkie i skuteczne. Terapia prowadzona przy udziale tych leków jest jednak obarczona pewnymi ograniczeniami i ryzykiem pojawienia się poważnych działań niepożądanych. Jednym z problemów dotyczących benzodiazepin jest możliwość uzależnienia fizycznego i psychicznego. Ich wystąpienie zależne jest m.in. od dawki leku oraz czasu jego stosowania. Objawy uzależnienia od benzodiazepin częściej pojawiają się też u osób z zaburzeniami osobowości, nadużywających alkoholu lub zmagających się z innymi uzależnieniami. Jak już zostało wcześniej wspomniane, ryzyko uzależnienia jest wyższe również u osób w podeszłym wieku.
Możliwość rozwoju uzależnienia fizycznego i psychicznego dotyczy wszystkich leków z tej grupy. Nie tylko najsilniejsze benzodiazepiny mają wysoki potencjał uzależniający.
Benzodiazepiny – środki ostrożności Zażywać benzodiazepiny należy krótkotrwale. Czas ich stosowania nie powinien przekraczać kilku tygodni. Istotne jest również stopniowe odstawianie benzodiazepin. Podczas przyjmowania coraz mniejszych dawek leku u części osób leczonych benzodiazepinami obserwuje się tzw. zjawisko z odbicia - niepokój, lęk, problemy ze snem oraz wahania nastroju. Najczęściej nie trwają one jednak długo, a ryzyko ich wystąpienia jest mniejsze, jeśli lek odstawiany jest stopniowo, zgodnie z zaleceniami lekarza.
Nagłe przerwanie terapii u osób u których już rozwinęło się uzależnienie, może powodować pojawienie się takich objawów jak bóle głowy, drżenia mięśniowe, zaburzenia koordynacji, zaburzenia lękowe, a w poważniejszych przypadkach również zaburzenia świadomości, osobowości i napady drgawkowe.
Nadużywanie benzodiazepin grozi również rozwojem tolerancji organizmu na ich działanie. Oznacza to, że mimo stosowania takich samych dawek, skuteczność leku po pewnym czasie może ulec zmniejszeniu.
Jak odstawić benzodiazepiny? Odstawienie benzodiazepin polega na stopniowej redukcji dawki, aż do całkowitej rezygnacji z leku. U części pacjentów, lekarz może zadecydować o zamianie stosowanych leków na inne benzodiazepiny - te o długim czasie działania. Łatwiejsze jest wówczas stopniowe zmniejszanie dawki, a sam spadek stężenia leku w organizmie również jest wolniejszy. W efekcie mogące pojawić się w tym czasie objawy odstawienia nie są tak wyraźne i dokuczliwe dla pacjenta. Lekarz indywidualnie planuje redukcję dawki leku. Najczęściej, zmienia się ona co 1-2 tygodnie. Początkowo, zazwyczaj możliwa jest większa redukcja dawki. W dalszym okresie odstawiania leku zmniejsza się ją wolniej.
Pacjent odstawiający lek z
grupy benzodiazepin powinien być w częstym kontakcie z lekarzem. Monitorując stan pacjenta i jego samopoczucie, może on indywidualnie modyfikować dawkę leku, tak aby proces odzwyczajania organizmu od jego działania był jak najbardziej łagodny. Czasami konieczne jest włączenie dodatkowych preparatów, które złagodzą pojawiające się objawy odstawiania benzodiazepiny. Końcowym etapem odstawienia jest obserwacja. Po przyjęciu ostatniej dawki leku, może być on obecny we krwi nawet kilka-kilkanaście dni. W tym okresie, ryzyko powrotu do przyjmowania benzodiazepin jest szczególnie wysokie.
Benzodiazepiny – jakie są skutki uboczne i działania niepożądane? Skutki uboczne stosowania benzodiazepin to m.in. nasilona senność, uspokojenie i spowolnienie psychoruchowe. Przyjmując więc lek na bezsenność z tej grupy, warto mieć na uwadze, że mogą wystąpić skutki uboczne, które wpływają na wykonywanie codziennych aktywności. Benzodiazepiny, szczególnie w początkowym okresie leczenia, mogą powodować mniej lub bardziej uciążliwe działania niepożądane. Są to m.in.:
dezorientacja, rozdrażnienie, zaburzenia funkcji poznawczych - problemy z koncentracją, zapamiętywaniem, zdolnością skupienia uwagi, zaburzenia lękowe, ból i zawroty głowy, zaburzenia łaknienia - najczęściej spadek apetytu, osłabienie mięśni, zaburzenia widzenia, zaparcia, nudności. Benzodiazepiny powinny być ostrożnie zalecane osobom starszym nie tylko ze względu na większe ryzyko uzależnienia, ale również na możliwe
działania niepożądane i skutki uboczne. Benzodiazepiny obniżają sprawność psychoruchową i zaburzenia koordynacji. Stwarzają przez to zagrożenie upadku i złamań kości. Leki te mogą też zakłócać funkcje poznawcze (pamięć, koncentracja), które u osób w podeszłym wieku już są zaburzone.
Benzodiazepiny - skutki uboczne i niepożądane działania mogą obniżać jakość życia pacjentów stosujących te leki. Większość z tych objawów występuje głównie w początkowym okresie leczenia.
Przeciwwskazania do zażywania benzodiazepin Benzodiazepiny nie powinny być stosowane przez pacjentów z niewydolnością oddechową lub zespołem bezdechu śródsennego. Leki z tej grupy mogą bowiem powodować depresję oddechową, prowadząc do spadku częstości i głębokości oddechów. Przeciwwskazaniem jest też ciężka niewydolność wątroby. bezpośredniego zalecenia lekarza. Niektóre preparaty dopuszczone są do przyjmowania tylko przez osoby dorosłe, inne można podawać również dzieciom, jeśli zachodzi taka konieczność.
Czy można pić alkohol podczas stosowania benzodiazepiny? Nie zaleca się spożywania alkoholu podczas stosowania benzodiazepin. Alkohol, podobnie jak omawiane leki działa na ośrodkowy układ nerwowy. Ich działanie może ulec nasileniu. Zachodzi wówczas ryzyko depresji układu oddechowego i układu krążenia. Może wystąpić też silne uspokojenie. Z tego powodu, konieczne jest unikanie alkoholu przez pacjentów przyjmujących benzodiazepiny.
Benzodiazepiny – interakcje z innymi środkami Z tego samego powodu, z którego nie zaleca się łączyć benzodiazepin z alkoholem , niewskazane jest również jednoczesne przyjmowanie leków, wywierających hamujący wpływ na OUN. Są to m.in. opioidowe leki przeciwbólowe, a także leki przeciwkaszlowe z opioidami (np. Thiocodin). Leki przeciwdepresyjne stosowane u pacjentów zażywających benzodiazepiny mogą nasilać ich działanie uspokajające. Podobny efekt może wystąpić w przypadku łączenia tych związków z innymi lekami o depresyjnym działaniu na ośrodkowy układ nerwowy: lekami przeciwlękowymi, przeciwpsychotycznymi czy chociażby lekami przeciwpadaczkowymi.
Leki takie jak omeprazol, ketokonazol, fluoksetyna i erytromycyna mogą nasilać działanie leków benzodiazepinowych i zwiększać ryzyko pojawienia się działań niepożądanych.
Czym zastąpić benzodiazepiny? Benzodiazepiny są jedną z form leczenia wielu przypadłości. W terapii bezsenności , dostępne są też inne leki uspokajające i nasenne. Preparaty bez recepty wykazują słabsze działanie, ale mogą być skuteczne u pacjentów, u których zaburzenia snu nie są bardzo nasilone. Spośród leków na receptę, przy bezsenności można zastosować też inne preparaty, np. leki z grupy "Z" (zopiklon, zaleplon, zolpidem). Czasami lekarz decyduje o wprowadzeniu leków przeciwdepresyjnych. Leczenie bezsenności z pomocą benzodiazepin powinno być wdrażane dopiero wtedy, gdy wymienione wcześniej zmiany w stylu życia i preparaty dostępne bez recepty nie są wystarczająco skuteczne.
Leczenie zaburzeń lękowych również wymaga indywidualnego dobrania leku do stanu zdrowia chorego i nasilenia objawów. W pierwszej kolejności, zazwyczaj stosuje się leki przeciwlękowe z innych grup. Benzodiazepiny są w tym przypadku najczęściej wykorzystywane jako uzupełnienie leczenia podstawowego.
Benzodiazepiny to leki działające na ośrodkowy układ nerwowy. Posiadają właściwości uspokajające, nasenne, przeciwlękowe i przeciwdrgawkowe. Mimo skuteczności i szybkości ich działania warto mieć na uwadze, że benzodiazepiny to leki silnie uzależniające. Z tego powodu, powinny być przyjmowane jedynie przez krótki okres czasu. Ważne jest również stopniowe zmniejszanie dawki przed zakończeniem terapii. Po nagłym odstawieniu leku objawy, które były łagodzone przy pomocy tych substancji, mogą powrócić z większym nasileniem.
Bibliografia:
Bieńkowski P., Samochowiec J., Dienkiewicz-Jarosz H., Wichniak A., Mastalerz-Migas A., Bezpieczne stosowanie benzodiazepin w podstawowej opiece zdrowotnej - rekomendacje dla lekarzy rodzinnych. , Lekarz POZ 2019; 3-4: 177-193 Siemiński M., Skorupa Ł., Wiśniewska-Skorupa K., Diagnostyka i terapia bezsenności w praktyce ogólnolekarskiej. Część II: Terapia Bezsenności. , Forum Medycyny Rodzinnej 2019, 13 (1): 12-18 Bieńkowski P.,Benzodiazepiny - przegląd podstawowych wskazań do stosowania w psychiatrii. , Psychiatry 2016; 13, 1: 44-46 Konopka A., Wroński M., Samochowiec J.Możliwości medycyny w zakresie leczenia lęku - historia i współczesność. , Psychiatry 2013; 10, 2: 55-62 Krysta K., Bezpieczne i skuteczne stosowanie benzodiazepin w zaburzeniach psychiatrycznych i towarzyszących im innych schorzeniach. , Psychiatry 2014; 11, 1: 9-14
