Zapalenie płuc to częsta choroba, choć na szczęście już nie tak śmiertelna jak w czasach przed odkryciem antybiotyków. Jakie objawy mogą się pojawić przy zapaleniu płuc? Kto jest narażony w większym stopniu na rozwój tej choroby?
Spis treści:
- Czym jest zapalenie płuc?
- Rodzaje zapalenia płuc
- Przyczyny choroby i czynniki ryzyka
- Zapalenie płuc - objawy
- Diagnostyka i leczenie zapalenia płuc
- Możliwe powikłania
- Jak zapobiegać zapaleniu płuc?
Czym jest zapalenie płuc?
Zapalenie płuc to choroba infekcyjna, która obejmuje jedno lub oba płuca. Dochodzi do niej w wyniku przedostania się do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych. Najczęściej drogą kropelkową zarazki kolonizują jamę nosowo-gardłową, po czym przenoszą się do niżej położonych części dróg oddechowych. Jeśli organizm funkcjonuje prawidłowo, odporność nie jest zaburzona i nie występują obciążające choroby przewlekłe, drobnoustroje są niszczone przez komórki układu immunologicznego i choroba się nie rozwija. Jeśli jednak organizm z różnych przyczyn nie jest w stanie się odpowiednio bronić, drobnoustroje namnażają się w pęcherzykach płucnych. Rozwija się zakażenie, obejmujące coraz większą powierzchnię płuc. Drogi oddechowe zaczyna wypełniać płyn lub ropa, które również mogą ulec zakażeniu. Choroba może mieć przebieg łagodny lub ciężki. Jest to zależne przede wszystkim od wieku chorego, jego ogólnego stanu zdrowia, a także rodzaju drobnoustrojów, wywołujących infekcję. Zapalenie płuc występuje mniej więcej u 5-12 osób/1000. U osób starszych wskaźnik ten rośnie kilkukrotnie.
Rodzaje zapalenia płuc
Zapalenie płuc najczęściej dzielimy na:
- szpitalne - objawy choroby pojawiają się po co najmniej 48 godzinach od momentu przyjęcia do szpitala;
- pozaszpitalne - do zachorowania dochodzi poza szpitalem.
Pozaszpitalne zapalenie płuc to jedna z najczęściej występujących chorób infekcyjnych na świecie. Szpitalne zapalenie płuc jest natomiast główną przyczyną zgonu wśród zakażeń nabytych w szpitalu. Schorzenia te zostały rozdzielone, ponieważ wywołują je inne typy drobnoustrojów. Zapalenie płuc można też sklasyfikować według czynnika, który ją wywołuje:
- bakteryjne zapalenie płuc;
- wirusowe zapalenie płuc;
- grzybicze zapalenie płuc;
- zachłystowe zapalenie płuc;
- zapalenie płuc innego typu (np. popromienne).
W zależności natomiast od przebiegu zapalenia płuc, schorzenie to dzielimy na typowe i atypowe. W typowym zapaleniu płuc można stwierdzić, że choroba przebiega "książkowo". Ma nagły początek, pojawia się wysoka gorączka, kaszel i dreszcze. W badaniu osłuchowym lub radiologicznym widać zmiany typowe dla choroby. Przyczyną schorzenia jest najczęściej Streptococcus pneumoniae, Klebsiella pneumoniae i Haemophilus influenzae. Atypowe zapalenie płuc ma natomiast mniej oczywisty przebieg. Objawy nie są tak charakterystyczne, a zmiany dostrzeżone podczas osłuchiwania klatki piersiowej mogą być mało wyraźne. Zapalenie płuc można również podzielić ze względu na miejsce zmian. Wyróżniamy tu m.in. płatowe zapalenie płuc i śródmiąższowe zapalenie płuc. W tym ostatnim przypadku, infekcja toczy się w miąższu płuca. Miąższ płuca to tkanka znajdująca się między komórkami wyściełającymi pęcherzyki płucne a naczyniami krwionośnymi. Jej przebieg jest ostry, gwałtowny i stopniowo upośledza funkcjonowanie płuc. W typowym zapaleniu płuc, zakażenie dotyczy pęcherzyków płucnych. Jeśli stan zapalny rozwija się na obszarze całego płatu płuca, mówimy o płatowym zapaleniu płuc.
Przyczyny choroby i czynniki ryzyka
Najczęstszą przyczyną zapalenia płuc u dzieci są wirusy. U dorosłych, częściej natomiast występuje bakteryjne zapalenie płuc. Choroba o podłożu grzybiczym pojawia się znacznie rzadziej, głównie u osób z zaburzeniami odporności. W zależności od wieku, pory roku, a także położenia geograficznego, inne drobnoustroje przyczyniają się do rozwoju choroby. W przypadku najmłodszych, do rozwoju wirusowego zapalenia płuc dochodzi często pod wpływem wirusów grypy, paragrypy, RSV i enterowirusów. Bakteryjne zapalenie płuc jest natomiast najczęściej powodowane przez Streptococcus pneumoniae. U maluchów, częste są też zakażenia mieszane bakteryjno-wirusowe. Patogeny, które powodują rozwój infekcji u starszych dzieci i dorosłych to zwykle: Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus i Pseudomonas aeruginosa. Za rozwój bakteryjnego zapalenia płuc w warunkach szpitalnych odpowiada często też Klebsiella pneumoniae. Rzadziej przyczyną choroby płuc jest Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae, a sporadycznie za pojawienie się infekcji odpowiada Legionella pneumophila.
Dwoinka zapalenia płuc - Streptococcus pneumoniae jest ogólnie najczęstszą przyczyną zapalenia płuc, zwanego też pneumokokowym zapaleniem płuc. Do zakażenia dochodzi w wyniku przedostania się tych patogenów z górnych dróg oddechowych lub jamy ustnej. Czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania to przede wszystkim:
- młody lub podeszły wiek;
- przewlekłe choroby układu oddechowego i układu krążenia, cukrzyca;
- niedobory odporności lub stosowanie leków, wyciszających działanie układu immunologicznego np. glikokortykosteroidów doustnych;
- stany, które sprzyjają zachłystywaniu się i przemieszczaniu się patogenów do dolnych części układu oddechowego, takie jak choroby przełyku, zaburzenia neurologiczne i mózgowe porażenie dziecięce;
- palenie tytoniu,
- zaawansowana próchnica.
Szpitalne zapalenie płuc najczęściej rozwija się u osób wentylowanych mechanicznie i w ciężkim stanie. Im dłuższy jest okres pobytu w szpitalu, tym rośnie też ryzyko rozwoju tej choroby płuc. Stosowanie antybiotyków w przeciągu ostatnich 3 miesięcy również zwiększa szanse za zachorowanie. Podobnie pobyt w domu opieki lub zakładzie opiekuńczym.
Zapalenie płuc - objawy
Objawy zapalenia płuc to przede wszystkim gorączka, mokry kaszel z plwociną, ból w klatce piersiowej i duszności. W typowym zapaleniu płuc, symptomy te pojawiają się nagle. Mogą być mniej lub bardziej nasilone. U osób starszych objawy zapalenia płuc mogą być mniej jednoznaczne. Poza gorączką może wystąpić przyspieszony oddech i zaburzenia świadomości. Pacjenci mogą też narzekać na przyspieszoną pracę serca i bolące płuca. Samopoczucie chorych jest najczęściej złe. Mogą oni odczuwać też bóle głowy, silne osłabienie, uczucie rozbicia i nudności. Zapalenie płuc u dzieci, powodowane przez typowe bakterie są podobne - gorączka, przyspieszony oddech, kaszel - początkowo suchy, a później mokry, dreszcze, duszności, ból w obrębie klatki piersiowej i ból brzucha. Świszczący oddech może sugerować wirusowe lub atypowe zapalenie płuc.
Zapalenie płuc może mieć też mniej nasilone i charakterystyczne objawy. Ciepłota ciała może być jedynie nieznacznie podwyższona, a kaszel może być skąpy lub występować tylko przez kilka pierwszych dni. Potocznie, stan ten określamy jako bezobjawowe zapalenie płuc. Warto jednak pamiętać, że nie jest to termin medyczny, stosowany przez lekarzy. Takie zakażenie jest trudniejsze do prawidłowego rozpoznania, a sam pacjent może je przez dłuższy czas ignorować. Czy zapalenie płuc jest zaraźliwe? Tak. Zapalenie płuc wywoływane przez bakterie lub wirusy jest zaraźliwe. Patogeny te łatwo mogą przenieść się na kolejną osobę szczególnie podczas kichania i kaszlu.
Kontakt z osobą chorą jest jednak najbardziej niebezpieczny dla osób starszych, małych dzieci, osób obciążonych dodatkowymi chorobami lub innymi czynnikami ryzyka. Osoby zdrowe, z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym mają zdecydowanie mniejsze szanse na zakażenie.
Diagnostyka i leczenie zapalenia płuc
W celu rozpoznania i odpowiedniego leczenia zapalenia płuc, lekarz zbiera dokładny wywiad i osłuchuje pacjenta. Dodatkowym badaniem, ułatwiającym rozpoznanie jest prześwietlenie klatki piersiowej. Nie jest ono jednak zalecane rutynowo u wszystkich dzieci, ze względu na narażenie organizmu na promieniowanie. W pewnych przypadkach może być jednak konieczne. Badania mikrobiologiczne i laboratoryjne są najczęściej wykonywane u osób, wymagających hospitalizacji. Jednym z nich jest badanie bakteriologiczne plwociny, którego celem jest zidentyfikowanie konkretnych patogenów, obecnych w odkrztuszanej przez chorego wydzielinie. Badanie to jednak ma ograniczoną wartość. Nawet u osób zdrowych, można bowiem wyhodować wiele drobnoustrojów, odpowiedzialnych za rozwój zapalenia płuc. W pewnych przypadkach, lekarz może zadecydować o konieczności wykonania jeszcze innych badań. Może to być badanie USG klatki piersiowej lub test rozpoznający wirusa grypy.
Zapalenie płuc - leczenie zależy od wielu czynników. Część chorych wymaga skierowania do szpitala. Szczególnie dotyczy do małych dzieci <3 miesiąca życia, chorych w ciężkim stanie, z objawami niedotleniania, odwodnienia lub niedożywienia. Pozostali pacjenci, najczęściej mogą być leczeni w domu. Nie u wszystkich z nich konieczne jest zastosowania antybiotyku. Wynika to z częstszego występowania wirusowego zapalenia płuc u dzieci w porównaniu z zapaleniem bakteryjnym. Jeśli więc ogólny stan zdrowia dziecka jest dobry i nie ma ono wysokiej gorączki, początkowo można je leczyć jedynie objawowo. Jeśli jednak z czasem dojdzie do nadkażenia bakteryjnego lub lekarz od początku podejrzewa rozwój bakteryjnego zapalenia płuc, stosowanie antybiotyków ma swoje uzasadnienie. Kuracja tymi preparatami przeciwbakteryjnymi w celu leczenia zapalenia płuc trwa zwykłe 5-7 dni. W przypadku zarażenia bakteriami nietypowymi, może ono przedłużyć się do dwóch tygodni. Są to jednak tylko ogólne schematy. Dużo zależy od stanu zdrowia chorego, reakcji organizmu na leczenie i samego patogenu, wywołującego objawy zapalenia płuc. Przykładowo, infekcja powodowana przez Legionella pneumophila wymaga często 3-tygodniowego leczenia.
Leczenie zapalenia płuc polega też na stosowaniu preparatów, łagodzących objawy choroby. Stan zapalny rozwijający się w drogach oddechowych i towarzyszące mu objawy mogą zostać łagodzone przez leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Chory powinien jak najwięcej odpoczywać i nawadniać się. Do zbicia gorączki u dzieci można wykorzystać ibuprofen (np. Ibum lub Nurofen) lub paracetamol (np. Pedicetamol). U dorosłych można sięgnąć również po aspirynę lub inne leki przeciwgorączkowe. W większości przypadków, podawanie leków przeciwkaszlowych lub wykrztuśnych nie jest zalecane.
Możliwe powikłania
Zapalenie płuc u chorych bez czynników ryzyka przebiega najczęściej łagodnie i bez powikłań. Inaczej sytuacja wygląda w ciężkich przypadkach, wymagających hospitalizacji. Dla tych pacjentów, zapalenie płuc jest groźną chorobą, z większą śmiertelnością. Jej przebieg jest poważniejszy, a ryzyko powikłań bardziej prawdopodobne. Do najważniejszych powikłań zapalenia płuc należy ropień płuca, płyn w jamie opłucnej, sepsa i rzadziej martwicze zapalenie płuc. Inne, ważne powikłania zapalenia płuc to zapalenia wsierdzia, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zatorowość płucna i zapalenie otrzewnej. Może tez dojść do rozwoju ropniaka opłucnej. Aby zmniejszyć ryzyko powikłań należy stosować się do zaleceń lekarza. Niezmiernie ważne jest stosowanie przepisanych antybiotyków zgodnie z zaleconym dawkowaniem. Wcześniejsze ich odstawienie, wynikające np. z poprawy samopoczucia, zwiększa ryzyko pojawienia się powikłań. Antybiotyki muszą być stosowane przez odpowiednio długi czas, aby były skuteczne. O pojawieniu się powikłań może świadczyć nagłe pogorszenie się stanu zdrowia chorego.
Jak zapobiegać zapaleniu płuc?
Zapalenie płuc to choroba, której w dużej mierze można zapobiegać. Przede wszystkim poprzez:
- szczepienia ochronne;
- ograniczanie kontaktu z chorymi - patogeny wywołujące zapalenie płuc łatwo rozprzestrzeniają się drogą kropelkową. Ważna jest więc izolacja chorych;
- mycie rąk i przestrzeganie zasad higieny - ogranicza to przemieszczanie się drobnoustrojów wywołujących chorobę płuc;
- dbanie o odporność - zdrowa dieta, aktywność fizyczna i częste spędzanie czasu poza domem;
- unikanie kontaktu z dymem papierosowym;
- karmienie piersią.
Zapalenie płuc najczęściej wywoływane jest przez dwoinki zapalenia płuc S. peumoniae. Na szczęście, dostępna jest szczepionka o wysokiej skuteczności, zapobiegająca zarażeniu. Choroba płuc nie jest jedynym schorzeniem, któremu zapobiega szczepienie. Chroni ono też przez rozwojem innych przypadłości, wywoływanych przez ten patogen, np. zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Szczepienie przeciw pneumokokom znajduje się obecnie w obowiązkowym, bezpłatnym kalendarzu szczepień dla dzieci. Czy szczepionka przeciw pneumokokom chroni przed zarażeniem koronawirusem? Nie. Szczepionki przeciw zapaleniu płuc nie zapewniają ochrony przed COVID-19. Należy jednak pamiętać, że zapobieganie chorobom, takim jak grypa czy zapalenie płuc i ich powikłaniom, pośrednio zmniejsza podatność na zakażenie koronawirusem. Organizm obciążony chorobami dróg oddechowych jest bardziej narażony na zarażenie i cięższy przebieg choroby.
Zapalenie płuc, a w szczególności szpitalne zapalenie płuc wciąż stanowi duży problem zdrowotny. Wpływ na to ma starzenie się społeczeństwa, coraz częstszy rozwój wielu obciążających chorób przewlekłych, a także stale rosnąca lekooporność drobnoustrojów, powodowana głównie nadużywaniem antybiotyków. Właśnie dlatego warto zadbać o profilaktykę, a w szczególności o szczepienia ochronne.
Bibliografia:
- Eckard S., Infekcje bakteryjne, MedPharm Polska 2012, s.70-80
- Krawiec M., Pediatra I, PZWL, 2019, str. 320-325
- Przybyłowski T., Zapalenie płuc w różnych grupach wiekowych, Medycyna po Dyplomie 2011, 20, nr 2, s.66-77
