Wirus grypy charakteryzuje się wysoką zakaźnością i dużym ryzykiem powikłań. Choć w większości przypadków choroba ma łagodny przebieg, u części pacjentów przybiera ostrzejszą postać i może nawet zakończyć się zgonem. Jak skutecznie zapobiegać grypie? Jak odróżnić ją od przeziębienia?
Spis treści:
- Grypa - przyczyny
- Objawy grypy
- Rozpoznanie choroby. Czym różni się grypa od przeziębienia?
- Grypa - leczenie
- Powikłania po grypie
- Profilaktyka - jak zapobiegać grypie?
Grypa - przyczyny
Przyczyną zachorowania na grypę są wirusy. U ludzi, zakażenie wywołują wirusy typu: A, B i C. Wirus grypy typu A dodatkowo występuje w formie różnych podtypów, m.in. H1N1 i H1N2. Ta grupa drobnoustrojów najszybciej się rozprzestrzenia, a choroba - grypa typu A - ma cięższy przebieg. W przypadku grypy typu B objawy są łagodniejsze. Wirusem typu C zarażają się głównie dzieci, a przebieg choroby jest najczęściej bardzo łagodny. Ze względu na łatwe rozprzestrzenianie się wirusa droga kropelkową, co 1-3 lata wybucha epidemia. Co 10-40 lat dochodzi do rozprzestrzeniającej się między kontynentami pandemii, wywołanej zupełnie nowym wariantem wirusa grypy. Walka z tym drobnoustrojem jest o tyle trudna, że łatwo ulega on mutacjom i zmianom w obrębie materiału genetycznego. Grypa jest chorobą którą można więc przechodzić wielokrotnie, a wytworzone raz przeciwciała mogą być bezużyteczne jeśli zaatakują nas zupełnie inne szczepy wirusa.
Grypa u dzieci stanowi niespełna połowę przypadków zachorowania lub podejrzenia choroby. W ubiegłym roku odnotowano ponad 2,4 mln zakażeń w całym kraju, z czego ponad 1 mld dotyczył właśnie dzieci poniżej 14-ego roku życia. Z roku na rok ogólna liczba zachorowań na grypę zwiększa się. W Polsce, sezon grypowy trwa od października do kwietnia. Wirusy grypy rozprzestrzeniają się przede wszystkim drogą kropelkową. Podczas kaszlu lub kichania bez większych trudności przenoszą się na kolejną osobę. W przypadku grypy, do zakażenia zdecydowanie rzadziej dochodzi w wyniku kontaktu z zanieczyszczonymi przedmiotami, na których znajdują się zarazki. Wirus grypy typu A może również przemieszczać się przez kontakt z chorym zwierzęciem np. koniem, świnią lub ptakiem.
Objawy grypy
Od momentu zarażenia się wirusem grypy do pojawienia się pierwszych objawów choroby mija 1-3 dni. Osoba chora może zarazić kolejną osobę jeszcze przed wystąpieniem u niej typowych dolegliwości. Najczęściej, wirus grypy obecny jest w wydzielinie z dróg oddechowych chorego na dzień przed pojawieniem się symptomów i utrzymuje jeszcze kolejnych 5-10 dni. U dzieci, okres zakaźności może być nawet dłuższy i trwać do 3 tygodni. Do objawów grypy zaliczamy:
- nagłą gorączkę >38oC;
- bóle głowy, mięśni;
- dreszcze;
- suchy kaszel, katar, rzadziej ból gardła;
- ogólne złe samopoczucie, osłabienie.
U części pacjentów jednym z objawów grypy może być również osłabienie lub brak apetytu, nudności i wymioty. Osoby starsze mogą przechodzić chorobę bez gorączki. Objawy grypy u dzieci, szczególnie małych dzieci poniżej 4-ego roku życia często obejmują też nadmierną senność i apatię.
Choroba przebiega intensywnie i ma nagły początek. Większość wymienionych wyżej objawów, takich jak wysoka gorączka, ból mięśni lub gardła, utrzymuje się zwykle 2-4 dni. Kaszel i uczucie osłabienia mogą jednak trwać dłużej.
To jak chory przechodzi grypę zależy m.in. od takich czynników jak ogólny stan zdrowia i obciążenie chorobami przewlekłymi. Pacjenci z silnym układem odpornościowym mogą lepiej poradzić sobie z wirusem grypy i mieć łagodniejsze objawy. Na podstawie wymienionych objawów, bez przeprowadzania dodatkowego badania, można wykryć grypę.
Rozpoznanie choroby. Czym różni się grypa od przeziębienia?
Wirusy grypy prowadzą do pojawienia się objawów, które mogą wystąpić również przy innych schorzeniach układu oddechowego. Podobne symptomy mogą wywoływać wirusy paragrypy, adenowirusy i rhinowirusy. Często porównujemy grypę do przeziębienia. Choć obie te choroby są wywoływane przez wirusy, różnią się między sobą w kilku aspektach:
- Początek objawów - w przypadku wirusa grypy symptomy pojawiają się nagle, natomiast w przypadku przeziębienia dolegliwości występują powoli i stopniowo.
- Gorączka - jest jednym z najczęściej występujących objawów grypy (u osób starszych może w ogóle nie wystąpić). Znacznie rzadziej pojawia się przy przeziębieniu - zwykle ciepłota ciała jest wówczas jedynie nieznacznie podwyższona.
- Ból głowy - typowy objaw grypy. W przypadku przeziębienia występuje rzadko.
- Ból mięśni i stawów - intensywne u chorych na grypę. Przy przeziębieniu jest to rzadki symptom o niewielkim nasileniu.
- Osłabienie - po zarażeniu grypą chorzy są bardzo osłabieni, wręcz wyczerpani. Samopoczucie pacjentów z przeziębieniem jest pogorszone, ale nie w tak dużym stopniu.
- Ból gardła i chrypka - w przypadku grypy pojawiają się rzadko, natomiast są bardzo charakterystyczne u chorych z przeziębieniem.
- Brak apetytu - częsty objaw grypy. Przy przeziębieniu występuje rzadko.
Rozpoznanie choroby w okresie jesienno-zimowym, na który to przypada w Polsce epidemia grypy, dokonuje się na podstawie objawów pacjenta. Inne badania nie są najczęściej potrzebne, aby z dużym prawdopodobieństwem zdiagnozować grypę. W przypadku wątpliwości lub w sytuacji, gdy do zachorowania dochodzi poza okresem epidemii, można wykryć wirusa grypy przeprowadzając odpowiednie badania laboratoryjne. W tym celu wykonuje się zazwyczaj wymaz z nosa i gardła. Metoda RT-PCR umożliwia wykrycie materiału genetycznego wirusa i potwierdzenie grypy.
Grypa - leczenie
Grypa jest chorobą wirusową. W jej leczeniu nie stosuje się więc antybiotyków, które działają przeciwbakteryjnie. Objawy grypy najczęściej utrzymują się kilka dni i samoistnie ustępują. U pacjentów z niepowikłaną grypą zaleca się stosować leki, działające na nieprzyjemne dolegliwości związane z chorobą. W przypadku osób, u których grypa może mieć cięższy przebieg lub znajdują się w grupie ryzyka wystąpienia powikłań, lekarz może zalecić zastosowanie leków przeciwwirusowych. Dotyczy to m.in. osób z niedoborami odporności, niektórymi chorobami przewlekłymi i osób starszych. Kobiety w ciąży i małe dzieci również mogą być objęte taką kuracją, ponieważ one także należą do osób, u których grypa może mieć poważniejszy przebieg.
Leczenie grypy zazwyczaj jest objawowe. Takie postępowanie jest najczęściej wystarczające, aby uśmierzyć ból i dyskomfort chorego. Pacjenci powinni pozostać w domu i jak najwięcej wypoczywać. Organizm może wówczas sprawniej zwalczać wirusa grypy. Zaleca się też przyjmowanie większych ilości płynów. Izolacja ma na celu również zahamowanie rozprzestrzeniania się choroby. Wirusy przenoszone drogą kropelkową z łatwością przedostają się do organizmu kolejnej osoby. Zaleca się, aby ograniczyć kontakt z innymi ludźmi przynajmniej od momentu wystąpienia objawów, przez okres utrzymywania się gorączki i jeszcze minimum 24 godziny po jej ustąpieniu. Leczenie grypy obejmuje stosowanie:
- leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych - np. paracetamolu, ibuprofenu, aspiryny. Obniżą one podwyższoną temperaturę ciała i złagodzą bóle głowy, bóle mięśniowo-stawowe, a także ból gardła. W przypadku grypy u dzieci nie należy podawać im aspiryny ze względu na ryzyko pojawienia się rzadkiego, ale bardzo niebezpiecznego zespołu Reye'a;
- leków przeciwkaszlowych - suchy kaszel często dokucza chorym. Jeśli jest bardzo męczący można sięgnąć po leki przeciwkaszlowe bez recepty np.Supremin lub Syrop islandzki;
- leki łagodzące katar - krople lub aerozol do nosa szybko przyniosą ulgę i zmniejszą obrzęk błony śluzowej nosa. W przypadku niemowląt, a także kobiet w ciąży można zastosować wodę morską do nosa np. Sterimar lub Marimer.
W przypadku dzieci do 2-ego roku życia, nie zaleca się stosowania żadnych leków na kaszel lub inne objawy przeziębienia i grypy bez konsultacji z lekarzem. U części chorych korzystne efekty może przynieść leczenie przeciwwirusowe. Dotyczy to szczególnie tych grup pacjentów, u których jest większe ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia i wystąpienia powikłań. Zazwyczaj są to m.in. pacjenci z przewlekłymi i postępującymi chorobami przewlekłymi m.in. chorobami serca, ale także osoby starsze lub z osłabioną odpornością. Leki przeciwwirusowe należy zacząć przyjmować jak najwcześniej po wystąpieniu objawów zakażenia.
Powikłania po grypie
Ryzyko powikłań u osób ogólnie zdrowych, bez chorób dodatkowych, ze sprawnie działającym układem odpornościowym jest dosyć niskie, choć też istnieje. Inaczej jest u pacjentów z grup ryzyka, wymienionych wcześniej. W przypadku tej grupy chorych, grypa niesie ze sobą szczególne niebezpieczeństwo groźnych dla zdrowia i życia komplikacji, których nie należy lekceważyć. Najczęstsze powikłania grypy to:
- zapalenie płuc - zarówno takie, które może być wywołane bezpośrednio przez wirusa grypy, jak i wtórne bakteryjne zapalenie płuc;
- inne infekcje górnych dróg oddechowych m.in. ostre zapalenie oskrzeli, ucha środkowego, gardła, krtani i tchawicy;
- zapalenie nerek;
- zapalenie mięśnia sercowego;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, uszkodzenie wybranych struktur mózgu;
- zapalenie mięśni, ich uszkodzenie lub martwica.
U pacjentów zarażonych wirusem grypy może również dojść do zaostrzenia chorób podstawowych, na które cierpią. Dotyczy to m.in. schorzeń serca i układu krążenia, dróg oddechowych i cukrzycy. Najgroźniejszym powikłaniem zakażenia jest zgon chorego, który na szczęście występuje rzadko. W przypadku zakażenia u kobiet ciężarnych istnieje ryzyko komplikacji ciążowych - poronienia, przedwczesnego porodu, a także wad wrodzonych u dziecka.
O wystąpieniu komplikacji mogą świadczyć takie objawy jak: wysoka gorączka trwająca ponad 3 dni, gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia chorego, duszności, sinica, bóle w klatce piersiowej, duża senność, zaburzenia świadomości i zawroty głowy. Wskazany jest wówczas szybki kontakt z lekarzem. Powikłania po grypie mogą być groźne i zostawiać trwałe następstwa zdrowotne. Jest to kolejny czynnik, odmienny niż przy przeziębieniu. Komplikacje w przypadku przeziębienia są rzadkie i mają łagodniejszy przebieg.
Profilaktyka - jak zapobiegać grypie?
Choć grypa jest groźną chorobą, mogącą prowadzić do tak poważnych następstw jak zapalenie mięśnia sercowego czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, można jej skutecznie zapobiegać. Podstawowe zasady profilaktyki to:
- Przestrzeganie zasad higieny - częste mycie rąk, zakrywanie ust i nosa podczas kichania lub kaszlu.
- Izolacja chorych.
- Szczepienia ochronne przeciwko grypie.
Częste mycie rąk to jedna z podstawowych zasad profilaktyki. Zaleca się też jak najrzadsze dotykanie ust, oczu i innych części twarzy, aby nie przenieść wirusa z dotkniętej powierzchni do dróg oddechowych. Chorzy powinni pozostać w domu i jak najbardziej ograniczyć kontakty z innymi ludźmi. Wirusy grypy przenoszone drogą kropelkową łatwo rozprzestrzeniają się szczególnie podczas kichania i kaszlu. Należy więc zawsze zakrywać usta i nos. W przypadku grypy najlepszą metodą profilaktyki są szczepienia ochronne. Ze względu na to, że wirus często podlega mutacjom, konieczne jest stosowanie szczepionki przeciw grypie każdego roku. Dostępność tych leków w danym kraju zależy od zapotrzebowania na danym rejonie. Ich skład może też różnić się w zależności od obszaru geograficznego. Należy więc zawsze stosować tylko te szczepionki, które zostały zarejestrowane w Polsce.
Szczepienia w przypadku grypy zalecane są wszystkim osobom powyżej 6-ego miesiąca życia. Szczególnie jednak dotyczy to osób z grup ryzyka, ich rodzin, a także tych, którzy narażeni są na częsty kontakt z chorymi np. pracowników opieki zdrowotnej. Szczepionkę można podać w całym sezonie grypowym, choć zaleca się, aby zrobić to na jego początku. Skuteczność sięga 70-90%. Szczepionka nie zawiera żywych wirusów grypy, więc nie może wywołać choroby. Możliwe jest jednak wystąpienie niepożądanych odczynów poszczepiennych, które częściej pojawiają się u osoby, szczepionej po raz pierwszy. Nie każdy może uchronić się przed grypą dzięki szczepieniu. U części pacjentów, jest ono przeciwwskazane. Decyzję o możliwości podania leku może podjąć jedynie lekarz.
Grypa jest groźną chorobą. Mimo to, wciąż niedostateczna ilość Polaków chce stosować szczepionki. Być może wynika to ze zbyt małej wiedzy na temat samej choroby lub nieodróżniania jej od przeziębienia. Objawy są jednak najczęściej nagłe i intensywne, a możliwe komplikacje znacznie groźniejsze. Szczepionka nawet jeśli nie ochroni całkowicie przed zachorowaniem, powoduje łagodniejsze przejście choroby i znacząco zmniejsza ryzyko powikłań.
Bibliografia:
- Zapobieganie, rozpoznawanie i leczenie grypy, Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce (2019).
- Talarek E., Pediatra II, PZWL, 2019, str. 1129-1130.
