Nawet 90% populacji polskiej może spożywać witaminę D3 w niedostatecznej ilości. Z czego wynika zbyt małe zaopatrzenie organizmu w ten związek? Jakie są konsekwencje jego niedoboru i jak mu zapobiegać? Spis treści:
- Czym jest witamina D?
- Witamina D - rola w organizmie
- Źródła witaminy D. Dlaczego jej niedobór jest tak powszechny?
- Przedawkowanie witaminy D - konsekwencje
- Jak dawkować witaminę D3?
- Preparaty z witaminą D
- Witamina D w leczeniu różnych jednostek chorobowych
- Witamina D dla szczególnych grup pacjentów
Czym jest witamina D?
Witamina ta jest grupą związków, z których największe znaczenie ma wit. D2 (ergokalcyferol) i wit. D3 (cholekalcyferol). Oba związki przekształcane są w organizmie do kalcydiolu, a następnie kalcytriolu - najbardziej aktywnej formy. Ostatnio coraz więcej mówi się na temat znaczenia witaminy D, zwanej potocznie "witaminą słońca", w profilaktyce i leczeniu wielu dolegliwości. Nie wszystkie wskazania są jednak poparte silnymi dowodami naukowymi. Z tego kompendium dowiecie się, kiedy rzeczywiście warto suplementować witaminę D3 i o czym pamiętać, aby suplementacja była skuteczna.
Witamina D - rola w organizmie
Rola witaminy D wiąże się przede wszystkim z utrzymaniem równowagi wapniowo-fosforanowej w organizmie. Związek ten zwiększa wchłanianie wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego. Wpływa na odpowiednią mineralizację kości i zębów. Jest niezbędny do tego, aby szkielet cechował się dużą wytrzymałością i mniejszą skłonnością do złamań. Witamina D stymuluje też do pracy system odpornościowy. Wpływa na układ endokrynologiczny i nerwowy. Coraz częściej podkreśla się jej rolę w zapobieganiu i łagodzeniu objawów depresji.
Źródła witaminy D. Dlaczego jej niedobór jest tak powszechny?
Witaminę D możemy przede wszystkim pozyskać z syntezy skórnej. Pod wpływem promieniowania UVB można wytworzyć całą potrzebną dawkę tej substancji. Z czego wynika więc taka powszechność niedoboru witaminy D w organizmie?
- zachmurzenie - w okresie październik - marzec nasłonecznienie w Polsce jest zbyt małe, aby można było wytworzyć potrzebną ilość witaminy D
- zanieczyszczenie powietrza
- częste nadkładanie na skórę kremów z filtrami ochronnymi - chroni to skórę przed szkodliwym wpływem promieni słonecznych, ale jednocześnie też ogranicza syntezę aktywnej formy witaminy D
- podeszły wiek - synteza skórna u osób starszych jest mniej efektywna
- niewielka ilość czasu spędzana na słońcu - poziom witaminy D pozyskanej naturalnie, jest niższy u osób, które spędzają czas głównie w zamkniętych pomieszczeniach
- niemowlęta i dzieci poniżej 3-ego roku życia nie powinny w ogóle mieć narażonej skóry na bezpośrednie działanie promieniowania słonecznego
- choroby przewlekłe mogą utrudniać swobodne poruszanie się i spędzanie czasu na słońcu.
Wiele osób świadomie ogranicza ekspozycję skóry na promieniowanie ze względu na potwierdzone działanie zwiększające ryzyko nowotworu i przyspieszające starzenie się skóry. W Polsce, synteza skórna może być wystarczająca jedynie w okresie maj-wrzesień. Aby było to możliwe, należy wystawić co najmniej 18% skóry na bezpośredni wpływ słońca w godzinach 10-15. Taka ekspozycja nie powinna trwać krócej niż kwadrans. Zgodnie z aktualną wiedzą, naturalnie wytworzonej witaminy D nie możemy przedawkować.
Źródłem witaminy D może być też dieta. Związek ten znajdziemy głównie w tłustych rybach np. makreli, węgorzu, śledziach i łososiu, tuńczyku w puszce, grzybach shiitake i żółtkach jaja. Jego zawartość w mleku krowim, mleku kobiecym lub żółtym serze jest znacznie niższa. Trudno zaspokoić zapotrzebowanie na witaminę D samą dietą.
Przedawkowanie witaminy D - konsekwencje
Przedawkowanie witaminy D (hiperwitaminoza) z naturalnych źródeł - diety i słońca jest praktycznie niemożliwe. Jej ewentualny nadmiar jest rozkładany do nieaktywnych metabolitów i wydalany z organizmu. Zatrucie witaminą D może się zdarzyć podczas stosowania znacznie wyższych niż zalecane dawki, przez dłuższy okres czasu. Głównym zagrożeniem jest wówczas nadmierne stężenie wapnia we krwi i w moczu. Może to prowadzić do takich objawów jak osłabienie, senność, apatia, dezorientacja, bóle głowy, zaparcia i częste oddawanie moczu. Konsekwencją utrzymującej się hiperwitaminozy mogą być poważne zaburzenia pracy nerek. Hiperwitaminozę rozpoznaje się wykonując badanie laboratoryjne. Sprawdzane jest w nim stężenie aktywnej postaci witaminy D - kalcydiolu 25(OH)D. Może on wówczas przekraczać wartości 150 ng/ml.
Jak dawkować witaminę D3?
Dawki witaminy D zalecane dla konkretnych grup wiekowych zostały zaktualizowane w 2018 roku. Są one ujęte w przedziały, obejmujące pewien zakres dawek. Przykładowo, dzieciom między 1. a 10. rokiem życia zaleca się stosować dziennie 600-1000 j.m. Jest to zależne od masy ciała, stylu życia i diety. Jeśli więc maluch ma prawidłową masę ciała i zdrową dietę, z którą regularnie spożywa witaminę D, może przyjmować niższą zalecaną ilość tej substancji . Więcej informacji na temat aktualnych zaleceń co do dawek witaminy D można znaleźć w artykule: Jak wybrać suplement z witaminą D? Pamiętajmy jednak, że są to dawki profilaktyczne. Ich zadaniem jest zapobieganie pojawieniu się niedoboru. W przypadku jego stwierdzenia, dawkę leku z witaminą D dobiera się w zależności od uzyskanych wyników .
O czym należy pamiętać suplementując witaminę słońca?
- osoby otyłe powinny przyjmować dwukrotnie większą dawkę w stosunku do rówieśników o prawidłowej wadze;
- obecnie nie zaleca się jednorazowego stosowania bardzo wysokich dawek witaminy D, ze względu na możliwe działanie toksyczne na organizm. Znacznie korzystniejsze wydaje się regularne zażywanie niższych ilości tej substancji;
- w okresie maj-wrzesień, można zrezygnować z suplementacji o ile skóra, niepokryta kremami z filtrem UV, jest eksponowana na działanie promieni słonecznych przez co najmniej kwadrans w godzinach 10-15;
- podczas stosowania preparatów z witaminą D należy zwrócić uwagę na to, czy w spożywanym pokarmie znajduje się odpowiednia ilość wapnia. Jeśli dieta jest uboga w ten składnik, zaleca się jego uzupełnianie odpowiednimi suplementami;
- kobiety w ciąży, karmiące, osoby obciążone chorobami nerek, wątroby i innymi przewlekłymi dolegliwościami powinny oznaczać stężenie 25(OH)D w surowicy. Na podstawie uzyskanych wyników, w konsultacji z lekarzem, należy dobrać odpowiednią dawkę witaminy D.
Preparaty z witaminą D
Leki bez recepty z witaminą D zawierają różne dawki tej substancji. Mają też odmienne formy. Dostępne są preparaty z postaci aerozolu, kropli, tabletek i kapsułek. Dzięki temu, każdy może sięgnąć po taki środek z witaminą D, który najbardziej mu odpowiada. W przypadku noworodków można wybrać kapsułki twist-off, które wyciska się do buzi dziecka, aerozol lub krople. Starsze dzieci, które dobrze radzą sobie z połykaniem, mogą przyjmować tabletki lub kapsułki z witaminą D. Podobnie dorośli. Dostępne leki bez recepty to m.in. Vigantol i Vigantoletten. W celu uzupełniania diety można wybrać suplement diety np. D-Vitum, Bioaron lub Ibuvit. Jeśli stwierdzony został niedobór witaminy D, pamiętajmy aby wybierać lek. Mamy wówczas pewność, że przyjmujemy dokładnie taką ilość witaminy D, która jest zadeklarowana na opakowaniu. Leki zostały również dokładnie przebadane pod kątem skuteczności i bezpieczeństwa.
Więcej na temat dostępnych preparatów z witaminą D, a także ich połączeń z innymi substancjami pisaliśmy w artykule: Suplementy: To już czas by sięgnąć po witaminę D!
Witamina D w leczeniu różnych jednostek chorobowych
Witaminę D zaleca się stosować przede wszystkim w celu zapobiegania i leczenia krzywicy. Zdecydowana większość badań potwierdza korzystny wpływ suplementacji wspólnie z wapniem w profilaktyce osteoporozy. Substancja ta zmniejsza ryzyko zakażeń dróg oddechowych u dzieci. Uważa się też, że chroni przed rozwojem cukrzycy. Utrzymując witaminę D na odpowiednim poziomie, przeciwdziałamy rozwojowi hiperlipidemii. Chronimy się też przed chorobami zębów i przyzębia. Udowodniono, że przyjmowanie witaminy D może korzystnie wpływać na objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego i depresji sezonowej, łagodząc ich nasilenie. Witaminę D3 uznaje się również za skuteczny środek w leczeniu nadczynności przytarczyc. Warto zwrócić uwagę na to, że wiele badań, potwierdzających skuteczność stosowania witaminy D przy wymienionych dolegliwościach, obejmowało jednoczesne podawanie wapnia. Dlatego tak ważne jest dokładne przyjrzenie się diecie i ewentualne uzupełnianie tego składnika.
Witaminę D3 poleca się też w celu zapobiegania nowotworom, chorobom alergicznym i autoimmunologicznym, a nawet schizofrenii. Wyniki obserwacji nie są jak dotąd jednoznaczne. Podobnie choroby układu krążenia i nadciśnienie. Potrzeba jeszcze wielu, wysokiej jakości badań, aby móc dokładniej ocenić wpływ witaminy D na zapobieganie i leczenie tych chorób.
Witamina D dla szczególnych grup pacjentów
Witaminę D zaleca się suplementować szczególnie u osób starszych. Skórna synteza tego związku jest znacznie mniejsza w podeszłym wieku. Ta grupa pacjentów jest też bardziej narażona na upadki i złamania. Wraz z upływem lat, gęstość mineralna kośćca ulega zmniejszeniu. Z tych względów, osobom powyżej 65. roku życia zaleca się podawanie witaminy D3 przez cały rok w dawce 2000-4000 j.m. Specjalną grupą pacjentów są też kobiety w ciąży i karmiące piersią. Rozwijające się w łonie matki dziecko jest całkowicie zdane na składniki mineralne, pochodzące z organizmu kobiety. Niedostateczna ilość tego związku może przyczynić się do zaburzeń w prawidłowym rozwoju szkieletu u dziecka. Zwiększa też ryzyko pojawienia się komplikacji ciążowych.
Więcej informacji na temat znaczenia stosowania witaminy D przez kobiety ciężarne i karmiące piersią można znaleźć w artykule: Witamina D w ciąży i podczas karmienia - jak wpływa na zdrowie mamy i dziecka?
O witaminie D dowiadujemy się coraz więcej. Mimo, że jej skuteczność przy wielu schorzeniach wciąż jest niejasna, niezaprzeczalnie wywiera ona korzystny wpływ na organizm. Warto więc pamiętać o regularnej suplementacji, dostosowanej do wieku, masy ciała i stylu życia. W przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie, osób cierpiących na choroby przewlekłe, a także niepewności, co do dawki którą należy zażyć, zawsze warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Bibliografia:
- Walicka M., Jasik A. i inni, Niedobór wit. D - problem społeczny, Post Nauk Med, 2019, tom 32, nr 1, s. 14-22.
- Rusińska A., Płudowski P., i inni, Zasady suplementacji i leczenia witaminą D - nowelizacja 2018 r.,Post Neonat, 2018, tom 24, nr 1, s. 1-24.
- Institute of Medicine (US) Committee to Review Dietary Reference Intakes for Vitamin D and Calcium; Ross AC., Taylor CL., Yaktine AL., et al., editors. Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D. Washington (DC): National Academies Press (US); 2011. 3, Overview of Vitamin D, dostęp w Internecie: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK56061/
