Wykrywalność raka prostaty w ciągu ostatnich lat stale rośnie, a tendencja ta ma w najbliższej przyszłości się utrzymać. Co to jest rak prostaty? Jak często występuje rak prostaty? Jaki jest przebieg choroby i jakie są możliwe metody jej leczenia?
Spis treści:
- Rak prostaty - czym jest?
- Rak prostaty - przyczyny
- Nowotwór prostaty - objawy
- Rak prostaty - diagnostyka
- Leczenie raka prostaty
- Nowotwór prostaty - przerzuty
- Rok gruczołu krokowego - rokowania
- Profilaktyka nowotowru gruczołu krokowego
Rak prostaty - czym jest?
Rak prostaty dotyczy coraz większej ilości mężczyzn. Jest to najczęściej diagnozowany u mężczyzn nowotwór złośliwy. Na rosnącą ilość zachorowań wpływa długość życia (przybywa ilość osób w starszym wieku) oraz coraz lepsza diagnostyka raka prostaty. Choroba ta zazwyczaj rozwija się powoli. Przez wiele lat może nie powodować żadnych objawów. Wpływa to na opóźnienie rozpoznania i wprowadzenia leczenia. Wczesne wykrycie raka prostaty daje szanse na całkowite wyleczenie.
Rak prostaty rozwija się początkowo jedynie w obrębie gruczołu krokowego. Inne określenia tej choroby to rak stercza lub właśnie rak gruczołu krokowego. Gruczoł ten jest nieparzystym narządem, umiejscowionym pod pęcherzem moczowym. Otacza część cewki moczowej, którą wypływa mocz. Właśnie dlatego, problemy z budową i funkcjonowaniem prostaty wpływają na zaburzenia oddawania moczu. Główną funkcją prostaty jest produkcja wydzieliny, będącej jednym z elementów nasienia. Umożliwia ona przemieszczanie się plemników.
Rodzaje raka prostaty
Jakie są rodzaje nowotworów złośliwych gruczołu krokowego? Najczęściej występującym rodzajem raka stercza jest gruczolakorak. Wywodzi się on z nabłonka gruczołowego narządu. W większości przypadków, nowotwór rozwija się początkowo w obwodowej strefie gruczołu krokowego. Rzadziej w strefie przejściowej, a sporadycznie w strefie centralnej. To właśnie ze względu na obecność raka prostaty w strefie obwodowej (w części przypadków) lekarz może go wykryć badając palcem ścianę odbytnicy.
Rzadziej występuje rak płaskonabłonkowy, pierwotny rak przejściowokomórkowy czy mięsak.
Rak prostaty - przyczyny
Przyczyny powstawania raka prostaty nie są w pełni poznane. Nie wiemy dokładnie, dlaczego w pewnym momencie komórki zaczynają się dzielić w niepohamowany sposób, a po pewnym czasie również przemieszczać do innych narządów tworząc przerzuty. Ryzyko zachorowania na raka prostaty jest na pewno większe wśród osób obciążonych genetycznie. Jeśli wśród członków najbliższej rodziny (u ojca lub brata) rozwinął się nowotwór złośliwy gruczołu krokowego, szanse na jego rozwój u pacjenta są dwukrotnie większe niż u ogółu populacji. Ryzyko rozwoju raka prostaty rośnie również u osób po 50. roku życia. W ponad 60% przypadków obecność raka prostaty stwierdza się u pacjentów po 65. roku życia.
Rak gruczołu krokowego - czynniki ryzyka
Na zwiększone ryzyko rozwoju raka prostaty wpływać mogą takie czynniki jak:
- sposób odżywiania się - ryzyko rozwoju nowotworu prostaty jest prawdopodobnie wyższe u osób spożywających duże ilości tłuszczów trans, tłuszczów nasyconych i nabiału,
- infekcje - rzeżączka, kiła, chlamydioza,
- niska aktywność seksualna - regularna aktywność seksualna prawdopodobnie zmniejsza ryzyko wystąpienia raka prostaty. Z drugiej strony - mnogość partnerów seksualnych lub wczesne rozpoczęcie współżycia może takie ryzyko zwiększać,
- pochodzenie - u osób o ciemnym kolorze skóry częściej rozwija się nowotwór złośliwy gruczołu krokowego.
Uważa się również, że rak prostaty dotyczy częściej mężczyzn palących i otyłych. Sugeruje się także związek między masą ciała a stopniem zaawansowania raka - u pacjentów otyłych nowotwór jest zazwyczaj bardziej agresywny i częściej nawraca po leczeniu.
Przyczyny raka prostaty nie są w pełni poznane. Obciążony wywiad rodzinny i podeszły wiek pacjenta to główne czynniki ryzyka wystąpienia raka prostaty. Wpływ na zachorowanie może mieć też prowadzony tryb życia.
Nowotwór prostaty - objawy
Jak zostało już wspomniane, objawy raka gruczołu krokowegoprzez wiele lat mogą nie występować lub być na tyle łagodne, że pacjent je ignoruje. U części chorych, dolegliwości odpowiadają tym samym symptomom, które pojawiają się przy rozroście gruczołu krokowego lub zapaleniu pęcherza moczowego. Z czasem, w miarę rozwoju nowotworu prostaty, objawy ulegają nasileniu. Pacjenci z rakiem prostaty w zaawansowanym stadium mogą mieć trudność z oddawaniem moczu. Mocz zaczyna zalegać w nerkach. Pojawia się ryzyko rozwoju ich niewydolności. Zatrzymaniu moczu towarzyszą bóle przy próbie opróżnienia pęcherza i silny ból podbrzusza. Zaleganie moczu w drogach moczowych sprzyja też rozwojowi zapalenia pęcherza moczowego.
Rak prostaty, jako nowotwór złośliwy, może tworzyć przerzuty. W przypadku tej konkretnej choroby, najczęściej występują przerzuty do kości.
Objawem przerzutów raka prostaty może być ból w dolnej części pleców.
Objawy zaawansowanego raka prostaty to również nieplanowany spadek masy ciała, przewlekłe zmęczenie, obrzęki kończyn, a rzadziej również spadek siły mięśniowej w nogach. Wystąpić mogą też problemy z trzymaniem moczu i stolca oraz zaburzenia sprawności seksualnej. W moczu lub nasieniu może pojawić się krew (nie zawsze jest ona zauważalna gołym okiem).
Wczesne objawy raka prostaty
Pierwsze objawy raka gruczołu krokowego to:
- zwiększona częstość oddawania moczu,
- potrzeba oddania moczu w nocy, nawet jeśli pacjent był w toalecie krótko przed snem,
- pobolewanie podczas opróżniania pęcherza,
- cienki strumień moczu, czasem przerywany,
- uczucie naglącego, trudnego do opanowania parcia na pęcherz,
- uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcharze po oddaniu moczu.
Rak prostaty - diagnostyka
Rozpoznanie raka gruczołu krokowego opiera się na szczegółowym wywiadzie z pacjentem, badaniu fizykalnym oraz dodatkowych badaniach zleconych przez lekarza. W zależności od dokładnego miejsca, w którym jest zlokalizowany rak, u części chorych może on zostać wykryty już podczas badania "per rectum". Badanie gruczołu przez odbytnicę przez doświadczonego lekarza pozwala wyczuć twardą, nierówną powierzchnię prostaty.
U większości pacjentów konieczna jest jednak
pogłębiona diagnostyka raka prostaty. Aby rozpoznać raka, przeprowadza się takie badania jak: ultrasonografia przezbrzuszna, ultrasonografia przezodbytnicza, rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa. Aby dokładnie poznać rodzaj raka, pobiera się próbkę tkanki. Jej analiza pod mikroskopem umożliwia ostateczne rozpoznanie raka gruczołu krokowego.
Podczas przeprowadzania diagnostyki należy też ustalić, czy nie utworzyły się przerzuty do kości raka prostaty lub przerzuty do wątroby, nerek czy też innych narządów (zdarza się to rzadko). Wykonywane są więc badania, które pozwalają ustalić czy doszło do przerzutów i jak bardzo są one zaawansowane.
Jakie badania wykonać, aby wykryć nowotwór gruczołu krokowego?
Podstawowym badaniem wykorzystywanym w celu wykrycia raka prostaty jest oznaczenie markera nowotworowego - badanie PSA. PSA to swoisty antygen stercza wytwarzany przez komórki gruczołu krokowego. Oznaczenie markera nowotworowego PSA jest powszechnie stosowane, choć warto mieć na uwadze, że jego podwyższenie nie jest jeszcze jednoznaczne z wykryciem raka prostaty. Stężenie PSA wzrasta również przy łagodnym rozroście gruczołu krokowego, który dotyczy zdecydowanej większości mężczyzn w podeszłym wieku. Wynik może być nieprawidłowy także w przypadku przewlekłego zapalenia stercza.
Obecnie zaleca się, aby każdy mężczyzna po 50. roku życia (lub wcześniej jeśli istnieje obciążenie rodzinne) wykonał
badanie PSA. Choć jego wynik nie pozwala jednoznacznie wykluczyć ani potwierdzić choroby nowotworowej, może skłonić pacjenta do wizyty u lekarza, a w konsekwencji wpłynąć na wcześniejsze wykrycie raka prostaty. Jeśli pacjent uzyskuje wynik prawidłowy, ale odczuwa niepokojące objawy, zawsze powinien zgłosić je lekarzowi. Konieczna może być dalsza diagnostyka, która pozwoli znaleźć źródło problemu.
Skrining raka prostaty z wykorzystaniem badania PSA wciąż budzi kontrowersje. Nie wszyscy specjaliści rekomendują rutynowe oznaczanie tego markera. Należy jednak wspomnieć, że wczesny skrining raka pozwala na wykrycie nieprawidłowości w okresie, w którym choroba ma najczęściej przebieg bezobjawowy. Kiedy pojawiają się charakterystyczne objawy, stopień zaawansowania raka często nie pozwala już na całkowite wyleczenie.
Leczenie raka prostaty
Jakie są metody leczenia raka prostaty? Ile się żyje z rakiem prostaty? Możliwe metody leczenia raka prostaty to operacja, radioterapia, hormonoterapia i standardowa chemioterapia. Opracowanie planu leczenia musi mieć charakter indywidualny, dopasowany do konkretnego chorego. Sposób leczenia zależy głównie od stopnia zaawansowania raka, ogólnego stanu zdrowia chorego, jego wieku i spodziewanego okresu przeżycia.
U pacjentów z rakiem prostaty ograniczonym jedynie do samego gruczołu (bez przerzutów), u których spodziewany czas przeżycia jest raczej długi, rozważa się
leczenie radykalne raka prostaty. Usunięcie prostaty coraz częściej przeprowadza się przy pomocy robotów chirurgicznych. Operacja z wykorzystaniem robota wykonywana jest również w Polsce. Czasami, operacyjne leczenie raka prostaty uzupełniane jest o radioterapię. Napromieniowanie może zwiększać efektywność leczenia u części chorych. Ile się żyje po radioterapii raka prostaty? U osób po operacyjnym
usunięciu prostaty (z lub bez radioterapii) wskaźnik przeżyć jest najwyższy. 5 lat przeżywa 70-85%, a 10 lat - 50-75% pacjentów.
Rak prostaty - operacja nie zawsze jest możliwa, chociażby z uwagi na stopień zaawansowania raka lub wiek pacjenta. Chorzy w podeszłym wieku najczęściej nie kwalifikują się do
operacyjnego leczenia raka prostaty. U tej grupy chorych rozważana jest hormonoterapia raka. Nowotwór złośliwy stercza jest bowiem (przynajmniej w początkowym stadium) hormonozależny. W jego wzroście istotną rolę odgrywa testosteron. W leczeniu wykorzystuje się więc leki, które ograniczają wpływ tego hormonu na komórki. W pewnych przypadkach wykorzystywana jest też klasyczna chemioterapia.
W
leczeniu przerzutów raka prostaty również brane są pod uwagę różne opcje terapii. U niektórych chorych leczenie chirurgiczne raka prostaty nie jest możliwe, a stosowanie radioterapii, hormonoterapii lub chemioterapii obarczone jest zbyt wysokim ryzykiem działań niepożądanych i powikłań. Wówczas wprowadza się leczenie, którego celem jest jedynie poprawa jakości życia pacjenta, a nie jego wyleczenie.
Rak prostaty - operacja raka stercza polega na wycięciu gruczołu wraz z okolicznymi tkankami i węzłami chłonnymi. Coraz częściej przeprowadzana jest operacja z wykorzystaniem robota chirurgicznego. Operacyjne leczenie raka prostaty u chorych, u których nie doszło jeszcze do przerzutów, daje największe szanse na trwały powrót do zdrowia.
Nowotwór prostaty - przerzuty
Jedną z cech nowotworu złośliwego jest jego zdolność do rozprzestrzeniania się. Komórki nowotworowe mogą przemieszczać się zarówno do blisko położonych narządów, jak i tych bardziej odległych, do których dostają się naczyniami chłonnymi lub krwionośnymi. W momencie pojawienia się przerzutów, szanse na całkowite i trwałe wyleczenie są już znikome. W przypadku nowotworu złośliwego gruczołu krokowego, przerzuty najczęściej tworzą się w kościach. Rzadziej obejmują one wątrobę, nerki, płuca i inne narządy.
Rok gruczołu krokowego - rokowania
Rak prostaty - rokowania zależą od wieku pacjenta, ogólnego stanu zdrowia, czasu który upłynął od rozwoju nowotworu do jego wykrycia, rodzaju nowotworu i stopnia zaawansowania raka. Leczenie chirurgiczne raka prostaty i całkowite wycięcie zmian nowotworowych daje największe szanse na wyleczenie i długie życie. Im bardziej zaawansowany jest nowotwór, tym gorsze są rokowania. Przy zachowawczym leczeniu miejscowo zaawansowanego raka prostaty (bez wykonania operacji) średnia przeżywalność wynosi ok.4,5 roku.
Generalnie jednak, rokowanie raka prostaty nie jest tak niekorzystne jak wielu innych chorób nowotworowych (np. nowotworów płuc lub nowotworów żołądka). Na tle innych krajów europejskich wypadamy jednak gorzej.
Profilaktyka nowotowru gruczołu krokowego
Profilaktyka raka gruczołu krokowego polega głównie na prowadzeniu zdrowego i aktywnego trybu życia. Zaleca się:
- zróżnicowaną dietę, bogatą w warzywa i owoce. Szczególnie korzystne jest zawarcie w diecie pomidorów, będących źródłem likopenu,
- ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych,
- rozsądne korzystanie z suplementów diety - suplementy mogą uzupełniać codzienną dietę, jeśli nie ma możliwości zaspokojenia zapotrzebowania organizmu na określone witaminy i/lub składniki mineralne. Powinny być one wówczas stosowane jedynie w ilościach, które pokrywają to zapotrzebowanie. Przyjmowanie zbyt dużych dawek wybranych składników odżywczych może zwiększać ryzyko chorób nowotworowych,
- suplementowanie witaminy D w dawkach pozwalających na utrzymanie jej optymalnego poziomu w organizmie,
- ograniczenie spożycia alkoholu - część badań sugeruje korzystny wpływ umiarkowanego spożycia czerwonego wina, co najprawdopodobniej związane jest z obecnością w nim polifenoli, takich jak resweratrol czy kwas galusowy. Możliwe jest jednak spożywanie np. resweratrolu w postaci suplementów diety, co pozwala uniknąć niekorzystnego wpływu alkoholu na organizm. Ochronnego wpływu nie wykazano w przypadku innych rodzajów alkoholu niż czerwone wino.[1, 8]
- regularną aktywność fizyczną,
- utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Profilaktyka raka gruczołu krokowego to również badania profilaktyczne, które pozwalają odpowiednio wcześnie wykryć raka, w momencie w którym nie jest on jeszcze przyczyną żadnych niepokojących objawów. Zapobieganie nowotworowi stercza nie daje pewności, że pacjent nie zachoruje. Pozwala jednak ograniczyć czynniki ryzyka i zmniejszyć prawdopodobieństwo zachorowania.
Nowotwór złośliwy gruczołu krokowego to obecnie najczęściej wykrywany nowotwór złośliwy u mężczyzn. Przez wiele lat może rozwijać się podstępnie, nie powodując żadnych dolegliwości. Gdy te się pojawią, najczęściej stopień zaawansowania choroby jest na tyle posunięty, że szanse na całkowity i trwały powrót do zdrowia są dość niskie. Profilaktyka, regularne badania i kontrolowanie stanu zdrowia to najlepszy sposób na zapobieganie i wczesne wykrycie raka prostaty.
Bibliografia:
- Leslie S.W., Soon-Sutton T.L., R I A.Prostate Cancer. [Updated 2023 Nov 13]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470550/
- Senkus-Konefka E., Antoniewicz A., Borkowski A., Borówka A. i inni Zalecenia dotyczące postępowania w raku gruczołu krokowego - konferencja okrągłego stołu. Onkologia w Praktyce Klinicznej 2007, 3, 3, 103-119
- Szopiński T., Dobruch J., Chłosta P.L., Borówka A Leczenie farmakologiczne łagodnego rozrostu stercza (BPH). Postępy Nauk Medycznych 2012, XXV, 4, 362-370
- Cieśliński P., Dadej R., Kwias Z Prostate carcinoma Współcz Onkol 2002, 6, 2, 108-116
- Pawłowska E., Jassem J. Porównanie polskich i międzynarodowych wytycznych dotyczących stosowania hormonoterapii u chorych a raka gruczołu krokowego. Biuletyn PTO Nowotwory 2016, 1, 2, 158-163
- Stelmach A., Wohadlo Ł Badania przesiewowe w kierunku wykrywania raka stercza. Aktualny stan wiedzy i argumenty za skriningiem. Nowotwory Journal of Oncology 2013, 63, 6, 486-492, doi: 10.5603/NJO.2013.0053
- Kwias Z Rozpoznawanie i leczenie łagodnego rozrostu stercza. Przew Lek 2005, 2, 15-23
- Vartolomei M.D., Kimura S., Ferro M., Foerster B., Abufaraj M., Briganti A., Karakiewicz P.I., Shariat S.F. he impact of moderate wine consumption on the risk of developing prostate cancer. Clin Epidemiol. 2018 Apr 17; 10: 431-444, doi: 10.2147/CLEP.S163668
