Niektóre bakterie z rodzaju Staphylococcus stanowią fizjologiczną florę bakteryjną ludzi. Kiedy jednak dochodzi do zakażenia gronkowcem jego przebieg bywa ciężki, a leczenie ze względu na oporność bakterii na antybiotyki jest mocno utrudnione. Jak nie dopuścić do infekcji i skutecznie chronić się przed zakażeniem? Do jakich objawów dochodzi kiedy gronkowiec namnaża się w organizmie człowieka i jakie schorzenia wywołuje? Ważne informacje na temat samego gronkowca i chorób do których się przyczynia znaleźć można w artykule opracowanym przez naszego Eksperta.
Spis treści:
- Gronkowiec – co to za bakteria?
- Rodzaje gronkowca
- Jakie choroby i objawy wywołuje gronkowiec?
- Zakażenie Staphylococcus epidermidis
- Zakażenie Staphylococcus aureus
- Leczenie gronkowca
- Zakażenie gronkowcem – powikłania
- Gronkowiec w ciąży
- Gronkowiec u dzieci
Gronkowiec – co to za bakteria?
Gronkowiec to rodzaj bakterii z grupy gram - dodatnich ziarenkowców, które tworzą skupiska przypominające grona. Prawie wszystkie gatunki Staphylococcus są względnymi beztlenowcami i rosną w warunkach zarówno tlenowych, jak i beztlenowych. Z 40 - tu poznanych gatunków gronkowca 12 bytuje w organizmie człowieka. Nie wszystkie z nich są jednak chorobotwórcze. Co więcej niektóre stanowią nawet element flory bakteryjnej skóry oraz układu oddechowego i pokarmowego.
Obecność w organizmie patogennych szczepów gronkowca może być utajniona latami. Wtedy gronkowiec nie daje żadnych objawów. Ich uaktywnienie prowadzi do rozwoju wielu poważnych chorób. O rodzaju schorzenia decyduje konkretny rodzaj gronkowca, który uległ aktywacji. Do transmisji bakterii dochodzi bardzo łatwo dlatego zakażenia gronkowcem są tak częste w społeczeństwie. Zarazić bakterią można się poprzez bezpośredni kontakt z osobą zarażoną, drogą kropelkową lub dotykając przedmiotów na których bytuje gronkowiec. Przebywanie w miejscach publicznych sprzyja zatem przenoszeniu się gronkowca z człowieka na człowieka. Miejsca szczególnie ułatwiające transmisję patogenów to baseny, siłownie, placówki edukacyjne, ale także przychodnie. Zakażenia gronkowcowe są również bardzo popularne w warunkach szpitalnych, co pokazuje jak groźna jest to bakteria. Potrafi przetrwać mimo przestrzegania reżimu sanitarnego, co ma miejsce w szpitalach i ośrodkach zdrowia.
Rodzaje gronkowca
Klasyfikacji gronkowców dokonuje się na podstawie zdolności do wytwarzania koagulazy. Jest to białkowy enzym produkowany przez niektóre mikroorganizmy, ale głównie gronkowce, który pozwala na przemianę fibrynogenu w fibrynę. Gronkowce koagulazododatnie stanowią mniej liczną grupę. Do ich głównych przedstawicieli należą gronkowiec złocisty Staphylococcus aureus, który uznawany jest za groźny chorobotwórczy gatunek człowieka i przyczynia się do wielu poważnych zakażeń oraz drugi mniej inwazyjny szczep - Staphylococcus lugdunensis.
Wśród gronkowców koagulazoujemnych wyróżnia się te oporne oraz wrażliwe na antybiotyk nowobiocynę. Tak do grupy gronkowców koagulazoujemnych wrażliwych na nowobiocynę należą m.in.
- Staphylococcus epidermidis,
- Staphylococcus haemolyticus.
Przedstawicielem gronkowców koagulazoujemnych opornych na antybiotyk nowobiocynę należy Staphylococcus saprophyticus.
Jakie choroby i objawy wywołuje gronkowiec?
Z jaką konkretnie chorobą będziemy mieli do czynienia zależy od tego z jaki szczep bakterii uległ patologicznemu namnożeniu oraz gdzie doszło do ich kolonizacji. Istotne są również inne czynniki, m.in. warunki środowiskowe oraz miejsce zakażenia. Gronkowiec może wywołać infekcję miejscową lub ogólnoustrojową. Dla przykładu u ludzi Staphylococcus lugdunensis, który w warunkach fizjologicznych stanowi element mikroflory skóry okolic pachwin i klatki piersiowej, w momencie sprzyjających warunków, kiedy dochodzi do zakażenia tym szczepem, odpowiada on m.in. za zapalenia wsierdzia, stawów, płuc, zakażenia po wszczepieniach narządów czy protez, a nawet zespół wstrząsu toksycznego. Podobnie jak najbardziej niebezpieczny dla ludzi szczep - Staphylococcus aureus. Powoduje on zarówno liczne zakażenia miejscowe, głównie w obrębie tkanek skórnych i podskónych oraz szereg infekcji inwazyjnych, w których śmiertelność dochodzi nawet do 50%.
Niektóre gronkowce koagulazoujemne również stanowią skład fizjologicznej flory bakteryjnej ludzi, a w sprzyjających warunkach dochodzi do zakażeń wywołanych właśnie przez te konkretne szczepy bakteryjne. Mowa tutaj o Staphylococcus epidermidis, który najczęściej powoduje zakażenia protez oraz innych obcych elementów wprowadzonych do organizmu w ramach zabiegów chirurgicznych oraz o Staphylococcus saprophyticus, który jest częstą przyczyną zakażeń układu moczowego u młodych kobiet.
Objawy zainfekowania gronkowcem zależą od umiejscowienia się bakterii. Infekcja gronkowcem na skórze objawia się głównie jej czerwonym zabarwieniem, ranami i bólem w miejscu zmiany. Objawy zakażeń układowych również będą specyficzne dla choroby rozwijającej się w poszczególnych częściach organizmu. Często mało specyficzne, ale wspólne objawy gronkowca to m.in. wysoka gorączka oraz złe samopoczucie pacjenta. Ze względu na to, że gronkowiec złocisty powoduje schorzenia dające mało charakterystyczne objawy wspólne najlepiej, aby właściwie leczyć infekcję wywołaną gronkowcem wykonać odpowiednie badania bakteriologiczne.
Zakażenie Staphylococcus epidermidis
Staohylococcus epidermidis czyli szczep potocznie zwany gronkowcem skórnym to bakteria, która bytuje na skórze i śluzówce u każdego człowieka. Stanowi ona fizjologiczną florę bakteryjną błony śluzowej nosa, gardła i jamy ustnej, a także jelit, układu moczowo - płciowego. Zamieszkuje również różne obszary skóry. Jest zatem nie groźna dla osób z właściwie funkcjonującym układem immunologicznym. Problem pojawia się, gdy spada odporność na skutek m.in. choroby nowotworowej, zawału mięśnia sercowego, przeszczepu lub też operacji mającej na celu wprowadzenie do organizmu ciała obcego w postaci implantu, stentu czy sztucznej zastawki. Gronkowiec ten ma zdolność tworzenia na tego typu materiałach biofilmu, czyli struktury chroniącej bakterie przed komórkami układu odpornościowego oraz antybiotykami. Mówi się, że na skutek rozwoju medycyny interwencyjnej Staphylococcus epidermidis zajmuje już 3 miejsce na liście bakterii najczęściej wywołujących zakażenia w warunkach szpitalnych.
U osób z grup ryzyka
Staphylococcus epidermidis najczęściej wywołuje:
- bakteriemię
- zapalenie wsierdzia - najczęściej na skutek wprowadzenia do mięśnia sercowego sztucznych zastawek,
- stan zapalny otrzewnej - do zakażenia dochodzi podczas dializy otrzewnowej,
- zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych - najczęściej kiedy do struktur mózgowych wprowadza się różnego rodzaju zastawki stosowane w leczeniu urazów lub wodogłowia,
- stan zapalny kości i szpiku,
- zakażenie układu moczowego - również ma ono związek z wprowadzaniem cewnika do dróg moczowych.
Zakażenie Staphylococcus aureus
To człowiek jest głównym rezerwuarem Staphylococcus aureus potocznie zwanym gronkowcem złocistym. Najczęściej zasiedla on przedsionek nosa, ale oznacza się go również w nosogardzieli, okolicy odbytu, na skórze graniczącej z włosami głowy i w okolicach szczęki. U niektórych osób obserwuje się zwiększone nosicielstwo gronkowca złocistego. W tej grupie znajdują się m.in. chorzy na cukrzycę typu 1, pacjenci poddawani hemodializie, nosiciele HIV oraz osoby przyjmujące dożylne środki odurzające.
Podobnie jak w przypadku gronkowca skórnego tak i również gronkowiec złocisty jest bezpieczny dla osób zdrowych cieszących się dobrze działającym układem immunologicznym. Problem pojawia się u pacjentów po zabiegach operacyjnych, szczególnie po wczepieniu biomateriałów, z ranami na skórze po zabiegach chirurgicznych, z oparzeniami i innymi urazami związanymi z przerwaniem ciągłości naskórka oraz u chorych po długotrwałej antybiotykoterapii.
Gronkowiec złocisty posiada różne czynniki zjadliwości, które sprawiają, że jest tak silnie chorobotwórczy, a dodatkowo wytworzył on wiele mechanizmów oporności na antybiotyki. Dlatego jest on tak niebezpieczny dla człowieka. Szczególnie jeśli dochodzi do zakażeń wewnątrz szpitalnych. Najbardziej groźne są typy gronkowca MRSA - methicyllin - resistant Staphylococcus aureus, oporne na większość powszechnie stosowanych antybiotyków.
Gronkowiec złocisty może powodować zakażenia miejscowe lub inwazyjne a same toksyny bakterii również wywołują liczne choroby. Należą do nich głównie zatrucia pokarmowe wywołane przez ciepłostabilną toksynę odporną na działanie wysokiej temperatury. Zatruć się toksyną gronkowca złocistego można spożywając m.in. lody, sałatki ziemniaczane oraz wędliny.
Do zakażeń miejscowych wywołanych przez gronkowca złocistego należą głównie infekcje skóry i tkanek podskórnych:
- liszajec,
- stan zapalny mieszków włosowych,
- czyraki i czyraczność,
- ropnie,
- stan zapalny gruczołów potowych,
- zapalenie sutka u kobiet karmiących,
- martwicze zapalenie powięzi.
Do częstych infekcji wywołanych przez gronkowca złocistego, które nie obejmują skóry należą również zapalenie spojówek oraz zakażenia w obrębie górnego odcinka dróg oddechowych, w tym przewlekłe zapalenie zatok oraz ucha środkowego.
Do najbardziej niebezpiecznych inwazyjnych zakażeń gronkowcem złocistym należy posocznica i zapalenie wsierdzia. Obie choroby charakteryzują się bardzo wysoką śmiertelnością. Bakterie mogą dostać się do krwioobiegu oraz mięśnia sercowego na skutek kolonizacji protez i cewników naczyniowych wprowadzanych do organizmu podczas zabiegów interwencyjnych. Gronkowiec złocisty może pojawić się we krwi również podczas urazu, operacji lub jego źródło stanowią zakażenia pierwotne w obrębie innych narządów. Co więcej zainfekowanie gronkowcem może nastąpić w obrębie nerek, ośrodkowego układu nerwowego, płuc oraz w narządzie ruchu wtórnie gdy bakterie obecne są we krwi.
Zakażenia gronkowcem złocistym prowadzą do rozwoju następujących chorób:
- Zapalenie płuc - w związku z tym, że wirusy torują drogę do zakażeń bakteryjnych infekcje dróg oddechowych, a szczególnie stany zapalne dolnego odcinka są znacznie częstsze w okresie jesienno - zimowym.
- Ostre pierwotne zapalenie kości i stawów - u dorosłych obejmuje ono kości kręgosłupa, natomiast u dzieci nasady kości długich.
- Przewlekłe zapalenia kości i torebki stawowej.
- Ropnie mózgu.
- Stan zapalny w obrębie opon mózgowo - rdzeniowych - może występować z ropniem mózgu lub być wynikiem obecności bakterii w krwioobiegu.
Leczenie gronkowca
Gronkowiec to bakteria więc, kiedy lekarz ma pewność, że mamy do czynienia z tego typu infekcją powinien zdecydować się na zastosowanie odpowiedniego antybiotyku. Wybranie właściwego farmaceutyku nie jest jednak takie proste. Nie każdy antybiotyk zadziała na dany szczep Staphylococcus, a poza tym bakterie te wykształciły mechanizmy oporności, dzięki czemu działanie wielu antybiotyków jest przez nie niwelowane. Podstawą dobrania odpowiedniego leczenia powinno być zatem wykonanie badania bakteriologicznego wraz z antybiogramem. Materiałem do badania może być krew, mocz lub fragment zarażonej skóry. W przypadku infekcji miejscowych w obrębie górnego odcinka układu oddechowego wykonuje się wymaz z nosa lub gardła.
Antybiotyki najczęściej stosowane w leczeniu zakażenia gronkowcem to:
- klindamycyna,
- cefadroksyl,
- spiramycyna,
- mupirocyna,
- chloramfenikol.
Zakażenie gronkowcem – powikłania
Niewłaściwe leczenie lub jego brak w przypadku zakażenia gronkowcem są bardzo niebezpieczne ze względu na możliwe powikłania. Dlatego nie można infekcji bakteryjnej tego typu leczyć na własną rękę. Zawsze niezbędna jest konsultacja lekarska. Najbardziej niebezpieczne jest przenoszenie się bakterii gronkowca z narządu pierwotnie objętego zakażeniem do krwioobiegu i dalszy postęp choroby, która może zakończyć się sepsą.Tak powszechne zapalenie zatok przynosowych wywołane gronkowcem złocistym może prowadzić do m.in. ropnych wewnątrzczaszkowych zapaleń żył i zapalenia opon mózgowo - rdzeniowych. Niewyleczone zakażenie gronkowcem złocistym często prowadzi również do zapalenia płuc, dróg moczowych, tchawicy, mięśnia sercowego czy też wsierdzia. Natomiast gronkowiec skórny tworząc biofilm na cewnikach i utrudniając tym samym leczenie zakażenia może doprowadzić do kłębuszkowego zapalenia nerek. Choroby, która prowadzi często do niewydolności nerek.
Gronkowiec w ciąży
Infekcja gronkowcem w ciąży stanowi zagrożenie dla matki i płodu. Gronkowiec jest w stanie przejść przez łożysko i zainfekować również nienarodzone dziecko. Pojawienie się bakterii w drogach rodnych ciężarnej może wykluczyć naturalny poród. Dlatego wszelkie objawy zakażenia gronkowcem okolic intymnych powinny być natychmiast zgłaszane lekarzowi. Chodzi głównie o upławy, świąd, nieprzyjemny zapach oraz uczucie suchości. Tego typu objawy wymagają natychmiastowego leczenia. Pierwszym wyborem są oczywiście leki dopochwowe. Przyszła mama powinna zwrócić również uwagę na inne objawy gronkowca. Należą do nich m.in. zmiany skórne, nawracające infekcje gardła i zatok, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (biegunka, ból brzucha, wymioty), bolesność przy oddawaniu moczu. Zwalczanie bakterii gronkowca w ciąży jest o tyle trudne, że niektóre antybiotyki nie mogą być stosowane w tym czasie ze względu na szkodliwy wpływ na dziecko bądź też brak badań w zakresie bezpieczeństwa stosowania ich w ciąży.
Gronkowiec u dzieci
Dzieci do 5-tego roku życia nie mają jeszcze w pełni wykształconego układu immunologicznego, dlatego u nich zakażenie gronkowcem złocistym należy do szczególnie niebezpiecznych. Ważna jest zatem konsultacja lekarska i odpowiednie leczenie aby uniknąć poważnych konsekwencji zdrowotnych. Ze względu na obniżoną odporność u dzieci gronkowiec złocisty łatwo przenika do organizmu. Dodatkowo małe dziecko nie potrafi przestrzegać zasad higieny, więc zarazić się bakterią jest bardzo łatwo.
Gronkowiec złocisty może wywołać w organizmie szereg objawów. Należą do nich m.in.
- zmiany na skórze u noworodków - zapalenie pęcherzowe i zapalenie złuszczające, które są efektem produkcji toksyn działających niszcząco na naskórek;
- gronkowcowy zespół oparzeniowy - wysypka na całej powierzchni skóry przechodząca w pęcherze, które w końcowej fazie choroby pękają; skóra wygląda na poparzoną; dodatkowo pojawia się wysoka gorączka;
- zapalenie mieszków włosowych - najczęściej w formie obrzęku powieki;
- angina, zapalenie zatok i oskrzeli, zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych oraz ropne zapalenie stawów - zmiany w obrębie błon śluzowych i surowiczych;
- zatrucie pokarmowe - po spożyciu zatrutych pokarmów (biegunka, wymioty, ból brzucha);
- sepsa.
Bibliografia:
- Kmieciak W., Szewczyk E.M.; Gatunki koagulazododatnie rodzaju Staphylococcus - taksonomia, chorobotwórczość; POST. MIKROBIOL., 2017, 56, 2, 233–244 [dostęp w Internecie].
- O'Gara J.P., Humphreys H.; Staphylococcus epidermidis biolms: importance and implications; J. Med. Microbiol. Ð Vol. 50 (2001), 582±587 [dostęp w Internecie].
- Taylor TA, Unakal CG; Staphylococcus Aureus; StatPearls Publishing, Treasure Island (FL), 20 Jul 2017 [dostęp w Internecie].
