Wyrostek robaczkowy ma charakterystyczny kształt i nie w pełni poznane funkcje. Gdy dochodzi do utraty drożności jego światła, w obrębie tego narządu rozwija się stan zapalny. Jakie są objawy zapalenia wyrostka? Jak wygląda leczenie tej choroby? Poznaj najczęstsze przyczyny rozwoju stanu zapalnego wyrostka robaczkowego oraz możliwe powikłania nieleczonego, powikłanego zapalenia wyrostka!
Spis treści:
- Czym jest i gdzie znajduje się wyrostek robaczkowy?
- Najczęstsze choroby wyrostka robaczkowego
- Diagnostyka zapalenia wyrostka robaczkowego - jakie badania wykonać?
- Metody leczenia zapalenia wyrostka
- Stan zapalny wyrostka robaczkowego- profilaktyka i grupy ryzyka
- Czy można żyć bez wyrostka robaczkowego?
- Nieleczone zapalenie wyrostka- powikłania
Sprawdź kategorie produktów: Ból brzucha Ból Czym jest i gdzie znajduje się wyrostek robaczkowy?
Wyrostek robaczkowy stanowi część jelita grubego. Trudno jest wskazać jego dokładne umiejscowienie, ponieważ jest ono zmienne osobniczo. O strukturze tej najczęściej mówi się w kontekście ataku wyrostka robaczkowego, będącego najczęstszą ostrą chorobą jamy brzusznej u pacjentów pediatrycznych. Jednocześnie jest to najczęstsza przyczyna nagłej operacji jamy brzusznej.
Lokalizacja i budowa anatomiczna wyrostka robaczkowego
Gdzie jest wyrostek robaczkowy? Struktura ta ma postać "rurki", która wyrasta z kątnicy, czyli początkowej części jelita grubego. Jej położenie różni się między poszczególnymi osobami. Wyrostek stosunkowo często wplata się w pętle jelita cienkiego lub niejako zwisa do miednicy mniejszej. Zdarza się również (choć rzadziej), że schowany jest on za kątnicą lub kieruje się w górę, ku wątrobie. Można go też zlokalizować na talerzu kości biodrowej. Długość wyrostka zazwyczaj mieści się w zakresie od 8 do 10 cm. U niektórych osób, jest on jednak krótszy lub znacznie dłuższy - jego długość może przekraczać nawet 20 cm.
Z uwagi na zamknięte, ślepe zakończenie wyrostka, dawniej bywał on również określany jako "ślepa kiszka". Ze względu na charakterystyczny, robakokształtny wygląd, uchyłek ten nazywany jest "robaczkowym". Warstwy, z których zbudowany jest wyrostek odpowiadają warstwom okrężnicy. Jednak w błonie śluzowej i podśluzowej wyrostka obecne są dodatkowo komórki limfoidalne, których nie znajdziemy w kątnicy.
Funkcje wyrostka robaczkowego
Dokładna rola, jaką wyrostek pełni w organizmie człowieka nie została jak dotąd poznana. Uważa się, że ze względu na obecność tkanki limfatycznej, część ta może w pewnym stopniu wpływać na aktywność układu immunologicznego. Należy jednak podkreślić, że nie ma obecnie jednoznacznych dowodów, które potwierdziłyby takie działanie wyrostka. Niektórzy specjaliści uważają, że w uchyłku tym gromadzą się cenne dla jelit drobnoustroje. U niektórych zwierząt pełni on funkcje trawienne.
Najczęstsze choroby wyrostka robaczkowego
Najczęściej występującą chorobą dotyczącą tej struktury z pewnością jest ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. Mogą też wykształcić się wady wrodzone wyrostka. Bardzo rzadko dochodzi natomiast do rozwoju nowotworu wyrostka. Nowotwory najczęściej mają charakter złośliwy - zazwyczaj rozpoznawany jest rakowiak, a rzadziej również gruczolakorak i torbielakogruczolakorak. Mogą też pojawić się zmiany łagodne.
Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego
Ostre zapalenie wyrostka pojawia się, gdy w obrębie tej struktury dochodzi do rozwoju stanu zapalnego. Może mieć on różne przyczyny. Symptomy zapalenia wyrostka w dużej mierze są typowe i specyficzne, choć nie wszystkie objawy są charakterystyczne dla tej choroby. Zapalenie wyrostka może mieć charakter niepowikłany lub powikłany. Może ono wystąpić w każdym wieku, choć najczęściej rozwija się w 2 i 3 dekadzie życia.
Przyczyny ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego
Co prowadzi do ostrego zapalenia wyrostka? Symptomy zapalenia wyrostka najczęściej pojawiają się w wyniku utraty drożności światła wyrostka. Światło uchyłka może zostać zablokowane przez twarde fragmenty kału, pasożyty jelitowe, a także przerost tkanki limfatycznej, do którego może dojść w wyniku zakażenia toczącego się w obrębie przewodu pokarmowego lub innego miejsca w organizmie. Niedrożność wyrostka może pojawić się też wskutek choroby zapalnej jelit. Wyrostek jest dość cienką rurką, w dodatku otwartą tylko z jednej strony, dlatego też łatwo może dojść do zablokowania jej otworu. Kiedy dochodzi do całkowitej utraty drożności wyrostka, w jego wnętrzu znacząco wzrasta ciśnienie. Może wówczas nastąpić perforacja wyrostka robaczkowego (przerwanie ciągłości jego ściany), co prowadzi do zapalenia otrzewnej.
Do przyczyny ostrego zapalenia wyrostka zaliczamy też niedokrwienie fragmentu jego ściany. Czasami choroba ta jest wynikiem zmian nowotworowych, które rozwijają się w obrębie światła wyrostka. Są to jednak bardzo rzadkie przyczyny ostrego zapalenia wyrostka. Uważa się, że dieta ubogoresztkowa, która jest uboga w błonnik i zwiększa ryzyko zaparcia, sprzyja występowaniu ostrego zapalenia wyrostka.
Do perforacji wyrostka robaczkowego może dojść w wyniku gwałtownego wzrostu ciśnienia w obrębie tego narządu. Przyczyną skoku ciśnienia może być natomiast całkowite zablokowanie światła wyrostka i utrata jego drożności.
Jakie są objawy ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego?
Jak przebiega zapalenie wyrostka? Wystąpienie zapalenia wyrostka może mieć różny przebieg. Często kojarzy się go z silnym bólem brzucha zlokalizowanym po jego prawej stronie, powyżej pachwiny. Warto jednak wiedzieć, że bóle wyrostka robaczkowego związane z toczącym się w jego obrębie stanem zapalnym początkowo mogą obejmować cały brzuch. Ból ten określany jest często jako rozlany. Pacjentowi trudno jest dokładnie wskazać jego lokalizację. Jednocześnie, w początkowej fazie, dolegliwości bólowe są zazwyczaj umiarkowane, nie są bardzo silne. Dopiero z czasem silny ból brzucha umiejscawia się głównie po prawej stronie brzucha, w jego dolnej części. Stopniowo dołączają też inne symptomy zapalenia wyrostka, takie jak nudności, brak apetytu, zatrzymanie gazów i gorączka. Czasami nudnościom towarzyszą wymioty. Są one dość częste, jeśli dochodzi do zapalenia otrzewnej. Choć wzrost ciepłoty ciała jest jednym z typowych objawów zapalenia wyrostka, temperatura najczęściej nie przekracza 38 stopni C.
Przy zapaleniu otrzewnej ból brzucha gwałtownie się nasila i jest trudny do zniesienia dla pacjenta. Może rozprzestrzeniać się na cały obszar brzucha. Warto jednak mieć na uwadze, że symptomy zapalenia wyrostka nie zawsze są tak charakterystyczne. Zdarza się, że bóle wyrostka robaczkowego mają nietypową lokalizację i zmienne nasilenie. Mogą mieć łagodne lub umiarkowane nasilenie. Bywa też tak, że silniejszy ból brzucha ustępuje i po kilku dniach ponownie narasta. O innych przyczynach bólu brzucha przeczytać można w artykule: Ból brzucha: co może oznaczać? Stan zapalny wyrostka nie zawsze występuje z gorączką. U części pacjentów temperatura ciała jest prawidłowa lub nieznacznie podwyższona. Gorączka może też samoistnie ustąpić.
Przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego- charakterystyka
Choć zazwyczaj zapalenie wyrostka ma charakter ostry, u niewielkiej części pacjentów może mieć postać przewlekłą. Rozpoznawana jest ona jednak bardzo rzadko.
Objawy przewlekłego zapalenia wyrostka
Dolegliwości pojawiające się przy przewlekłym zapaleniu wyrostka mają łagodniejsze nasilenie i mogą utrzymywać się przez dłuższy okres czasu. U części pacjentów, objawy są łagodne, ale stałe, a u innych naprzemiennie pojawiają się i ustępują. Szacuje się, że przewlekłe zapalenie wyrostka stanowi ok. 1-1,5% wszystkich przypadków zapalenia wyrostka. Niektórzy badacze sugerują jednak, że może być ich więcej, lecz są one klasyfikowane jako ostry stan zapalny. Przyczyną przewlekłego zapalenia wyrostka może być częściowa lub przemijająca niedrożność uchyłka. Przebieg tej choroby może być nietypowy. Trudno jest też przewiedzieć jej rozwój. U części pacjentów zapalenie samoistnie ustępuje. U innych może jednak dojść do perforacji wyrostka robaczkowego i zapalenia otrzewnej.
Zapalenie kikuta wyrostka robaczkowego
O zapaleniu kikuta wyrostka mówi się w kontekście pacjentów, u których usunięto ten uchyłek. Jest ono czasami postrzegane jako nawrót zapalenia wyrostka. Czasami, podczas chirurgicznego usunięcia wyrostka pozostawiony zostanie zbyt długi kikut. Jeśli w jego obrębie dojdzie do rozwoju stanu zapalnego, mówimy o zapaleniu kikuta wyrostka.
Wady wrodzone wyrostka robaczkowego
Wady wrodzone wyrostka występują bardzo rzadko. Jednym z ich rodzajów jest uchyłkowatość wyrostka robaczkowego. Termin ten oznacza, że w obrębie samego wyrostka pojawiają się uchyłki, czyli "woreczki", które uwypuklają się na zewnątrz wyrostka. Może zdarzyć się również taka sytuacja, że pacjent posiada 2 woreczki lub nie ma żadnego. Czasami dochodzi też do nietypowego skręcenia lub wykształcenia się wyrostka, czy też jego zupełnie nietypowego umiejscowienia (np. po lewej stronie brzucha). Jak zostało jednak wspomniane, takie wady występują niezwykle rzadko.
Diagnostyka zapalenia wyrostka robaczkowego - jakie badania wykonać?
Jak rozpoznać zapalenie wyrostka? Diagnoza zapalenia wyrostka robaczkowego stawiana jest głównie na podstawie szczegółowego wywiadu oraz badania fizykalnego pacjenta. Dokładne poznanie objawów, czasu ich trwania oraz nasilenia pomaga wstępnie określić możliwe przyczyny bólu. Niezbędne jest też dokładne zbadanie jamy brzusznej, co dla chorych (szczególnie dzieci) jest bardzo nieprzyjemne. W celu prawidłowego rozpoznania ostrego zapalenia wyrostka przeprowadza się też dodatkowe badania, takie jak podstawowe badanie krwi, oznaczenie CRP czy chociażby badanie USG lub RTG. Są to jednak tylko badania pomocnicze, które ułatwiają rozpoznanie zapalenia wyrostka. Zdarzają się nagłe sytuacje, w których nie ma czasu na wykonanie dodatkowych badań i lekarz po przeprowadzeniu wywiadu i badaniu fizykalnym podejmuje decyzję o pilnej operacji. Czasami dopiero w jej trakcie potwierdzone zostaje rozpoznanie ostrego zapalenia wyrostka.
Podczas procesu diagnostyki pomocne może być też badanie palpacyjne. Przy zapaleniu otrzewnej pojawia się bowiem ból podczas uciskania określonych obszarów jamy brzusznej. Objawy otrzewnowe przydatne do rozpoznania zapalenia wyrostka to:
- objaw McBurneya - pod wpływem ucisku w punkcie McBurneya pojawia się silny, miejscowy ból. Punk ucisku, związany z objawem McBurneya, znajduje się w prawym dolnym podbrzuszu, w 1/3 odległości między przednim górnym kolcem biodrowym a pępkiem,
- objaw Blumberga - lekarz powoli i głęboko uciska opuszkami palców powłoki brzuszne, po czym nagle odrywa od nich dłoń. Po oderwaniu dłoni widoczne jest u pacjenta nasilenie bólu,
- objaw Rovsinga - ból nasila się podczas stopniowego przesuwania dłoni od lewego dołu biodrowego w kierunku nadbrzusza. Ruch ten wyzwala bowiem wzrost ciśnienia w okrężnicy i kątnicy, w tym również w wyrostku robaczkowym,
- objaw Jaworskiego - pacjent unosi wyprostowaną prawą kończynę, a następnie opuszcza ją, podczas gdy lekarz jednocześnie uciska okolicę wyrostka. Jeśli przy opuszczaniu nogi ból ulega znacznemu nasileniu, może to świadczyć o zapaleniu wyrostka.
Objawy otrzewnowe, takie jak np. wspomniany objaw McBurneya czy objaw Jaworskiego, są pomocne przy rozpoznaniu ostrego zapalenia wyrostka, ale pełnią jedynie rolę wspomagającą w procesie diagnostyki.
Diagnoza zapalenia wyrostka robaczkowego stawiana jest głównie na podstawie szczegółowego wywiadu z pacjentem lub jego opiekunem oraz badania fizykalnego. Pomocne mogą być też dodatkowe badania, takie jak badanie krwi, oznaczenie CRP lub badanie USG.
Metody leczenia zapalenia wyrostka
Jak przebiega leczenie zapalenia wyrostka? W leczeniu ostrego zapalenia wyrostka podstawową rolę odgrywa chirurgiczne usunięcie wyrostka (appendektomia). W zależności od konkretnej sytuacji i stanu pacjenta, zabieg może być przeprowadzony w sposób bardziej lub mniej inwazyjny. W pewnych sytuacjach lekarz podejmuje decyzję o wprowadzeniu leczenia zachowawczego. Polega ono na podawaniu antybiotyków i obserwowaniu, czy stan chorego poprawia się, czy pogarsza. Ta opcja leczenia praktykowana jest jednak obecnie stosunkowo rzadko. Rekomendowana jest jedynie pacjentom z niepowikłanym zapaleniem wyrostka.
Leki przeciwbólowe nie powinny być stosowane w przypadku pojawienia się objawów, które mogą sugerować ostre zapalenie wyrostka. Czasami rodzice chcąc ulżyć dziecku podają lek z paracetamolem lub ibuprofenem. Stosowanie jednak w tym przypadku leków przeciwbólowych może utrudniać rozpoznanie zapalenia wyrostka i opóźniać wprowadzenie leczenia.
Chirurgiczne wycięcie wyrostka robaczkowego
Appendektomia jest obecnie najczęściej stosowaną metodą leczenia ostrego zapalenia wyrostka. Jest ona preferowana w przypadku powikłanego zapalenia wyrostka. Niewątpliwie zaletą tej metody terapii jest wyeliminowanie ryzyka nawrotu stanu zapalnego, które zachodzi przy wdrażaniu leczenia zachowawczego. Chirurgiczne usunięcie wyrostka pozwala na całkowite pozbycie się tego szczątkowego narządu. Tradycyjna, otwarta operacja jest szczególnie zalecana, jeśli rozpoznany został ropień okołowyrostkowy lub doszło do perforacji wyrostka. Choć operacja ta często postrzegana jest jako łatwa i nieskomplikowana, w praktyce nie zawsze to tak wygląda. Czasami stan zapalny rozprzestrzenia się też na pobliskie narządy, a sam wyrostek jest trudny do zlokalizowania i usunięcia. U wybranych pacjentów zachodzi konieczność usunięcia nie tylko wyrostka, ale również fragmentów jelit.
Mało inwazyjne metody leczenia zapalenia wyrostka robaczkowego- laparoskopia
Po rozpoznaniu zapalenia wyrostka o charakterze niepowikłanym, preferowaną metodą leczenia jest laparoskopia. Jest ona również przeprowadzana w znieczuleniu ogólnym. Choć oba sposoby leczenia są skuteczne, metoda laparoskopowa jest mniej inwazyjna, co przekłada się na mniejsze ryzyko wystąpienia infekcji, krótszy pobyt w szpitalu i mniejsze dolegliwości bólowe po zabiegu. Pacjenci po laparoskopii zazwyczaj szybciej wracają do pełnej sprawności. Różnica dotyczy też końcowej widoczności blizny - jest ona mniejsza.
Jaką dietę stosować po operacji wyrostka robaczkowego?
Pacjenci po usunięciu wyrostka powinni uzyskać wszelkie informacje na temat zalecanej diety i aktywności fizycznej w początkowym okresie po operacji. Mogą one różnić się między chorymi, z uwagi chociażby na ogólny stan zdrowia i występowanie ewentualnych powikłań. Standardowo wskazana jest lekkostrawna dieta po operacji. Bardzo ważne jest też przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów, w celu zapobiegania zaparciom i odwodnieniu organizmu. Stopniowo, można wracać do typowej diety.
Powikłania po chirurgicznym usunięciu wyrostka robaczkowego
Im bardziej zaawansowana jest choroba, tym większe jest ryzyko wystąpienia powikłań. Wśród możliwych komplikacji wymienić można np. zapalenie kikuta wyrostka robaczkowego, który objawia się podobnie jak ostre zapalenie samego wyrostka. Może być to powikłanie odległe, które rozwija się po upływie dłuższego czasu od usunięcia wyrostka. Inne możliwe powikłania to ropień okołowyrostkowy, niedrożność jelit, zakrzepica żył lub przetoka wewnętrzna. Do najczęstszych powikłań należą zakażenia w obrębie operowanego obszaru. Aby uniknąć zakażenia rany pooperacyjnej wskazane jest jej staranne pielęgnowanie i obserwowanie. Rana powinna być utrzymywana w suchym i czystym środowisku. Lekarz powinien udzielić informacji, jak prawidłowo dbać o ranę pooperacyjną. Podpowie też jak stosować preparaty na rany, jeśli zajdzie potrzeba ich użycia.
Stan zapalny wyrostka robaczkowego- profilaktyka i grupy ryzyka
Metody zapobiegania wystąpieniu ostrego zapalenia wyrostka są mocno ograniczone. Stan ten może wystąpić u każdego, w dowolnym wieku i okolicznościach. Sugeruje się korzystny wpływ diety bogatoresztkowej, która zapobiega pojawianiu się zaparć. Jak zostało wyżej wspomniane, jedną z najczęstszych przyczyny ostrego zapalenia wyrostka jest bowiem zablokowanie światła wyrostka przez twardy fragment stolca. Na tej podstawie można więc wysnuć wniosek, że zdrowa dieta, z odpowiednią zawartością błonnika, może zapobiegać zaparciu (Zaparcia - objawy, przyczyny i leczenie), a tym samym formowaniu się zbitych, twardych mas kałowych. Taka dieta nie zapobiega jednak innym przyczynom ostrego zapalenia wyrostka.
Czynnikiem ryzyka jest wiek pacjenta - rozpoznanie ostrego zapalenia wyrostka najczęściej ma miejsce między 10 a 30 rokiem życia. Choroba ta może jednak wystąpić w każdym wieku, choć bardzo rzadko rozwija się u dzieci w ciągu pierwszych lat życia. Nieco częściej do zapalenia wyrostka dochodzi u mężczyzn. Obserwuje się częstsze występowanie tej choroby wśród osób, u których w najbliższej rodzinie również ją rozpoznawano.
Czy można żyć bez wyrostka robaczkowego?
Czy po usunięciu wyrostka robaczkowego można wrócić do normalnego życia? Oczywiście, że tak. Po operacji można stopniowo wracać do typowych aktywności i obowiązków. Ważne jest jednak spokojne przebycie okresu rekonwalescencji i przestrzeganie zaleceń lekarskich. Nadmierne forsowanie organizmu krótko po operacji zwiększa ryzyko rozwoju powikłań i ostatecznie może opóźniać powrót do pełnej sprawności.
Nieleczone zapalenie wyrostka- powikłania
Brak leczenia ostrego zapalenia wyrostka stwarza poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Może dojść do rozlanego zapalenia otrzewnej, a także sepsy. Ryzyko wystąpienia tych komplikacji jest szczególnie wysokie w przypadku powikłanego zapalenia wyrostka.
Zapalenie wyrostka jest stanem nagłym, który wymaga konsultacji z lekarzem. O ile przy niepowikłanym zapaleniu wyrostka w pewnych sytuacjach można wstrzymać się z usunięciem uchyłku i wprowadzić leczenie zachowawcze, o tyle w przypadku powikłanego zapalenia wyrostka pacjent wymaga szybkiego udzielenia pomocy. Rodzic lub sam pacjent nie jest w stanie określić, jak zaawansowana jest choroba. W przypadku pojawienia się więc nagłego, silnego brzucha, szczególnie jeśli towarzyszą mu nudności, wymioty i gorączka, nie należy zwlekać z wizytą u lekarza.
Piśmiennictwo:
- Lee C.K., Pelenyi S.S., Fleites O., et al. Chronic Appendicitis, the Lesser-Known Form of Appendiceal Inflammation: A Case Report. Cureus. 2021 Nov 18;13(11):e19718. doi: 10.7759/cureus.19718. PMID: 34934581; PMCID: PMC8684444.
- Munasinghe B.M., Karunatileke C.T., Hewawasam G.G.C., et al. A peculiar appendix: A case report. Int J Surg Case Rep. 2022 Oct;99:107726. doi: 10.1016/j.ijscr.2022.107726. Epub 2022 Oct 10. PMID: 36261940; PMCID: PMC9568853.
- Hartleb M., Gutkowski K., Kohut M. Badanie fizykalne jamy brzusznej z elementami diagnostyki różnicowej. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2010, 18-22.
- Tabor Sz. Kudela G., Korecka K., i inni. Samoistne wyleczenie w niepowikłanym zapaleniu wyrostka robaczkowego. Pediatr Med Rodz 2020, 16 (3), 285-288, doi: 10.15557/PiMR.2020.0052.
- Bryk P., Matykiewicz J., Głuszek S. Zmiany nowotworowe wyrostka robaczkowego. Studia Medyczne 2013, 29 (1), 103-107.
- Janczak D., Zapalenie wyrostka robaczkowego. Chirurgia po Dyplomie 2017, 06.
- Lotfollahzadeh S., Lopez R.A., Deppen J.G. Appendicitis. [Updated 2024 Feb 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493193/
