Autyzm i zespół Aspergera stanowią podobny rodzaj zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego. Jak różnicować oba te schorzenia? Jakie charakterystyczne objawy możemy obserwować u osób z zespołem Aspergera? Jak wygląda ich funkcjonowanie w społeczeństwie? W artykule wyjaśniamy również w jakim stopniu leczenie i terapia behawioralną są w stanie łagodzić objawy zespołu Aspergera.
Spis treści:
- Co to jest zespół Aspergera? U kogo najczęściej pojawiają się zaburzenia?
- Zespół Aspergera, a autyzm dziecięcy- różnice
- Przyczyny zespołu Aspergera
- Objawy zespołu Aspergera
- Diagnoza zespołu Aspergera
- Czy można wyleczyć zespół Aspergera?
- Jaką rolę odgrywa terapia behawioralna? Zespół aspergera i funkcjonowanie w społeczeństwie
- Pierwsze objawy zespołu Aspergera- kiedy warto skonsultować się z lekarzem?
Co to jest zespół Aspergera? U kogo najczęściej pojawiają się zaburzenia?
Zespół Aspergera, chociaż ma swoje specyficzne symptomy, jest zaburzeniem ośrodkowego układu nerwowego, które mieści się w spektrum autyzmu. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 autyzm jest schorzeniem dającym pierwsze objawy w sferze rozwojowej przed 3. rokiem życia dziecka. Maluch ze spektrum autystycznym wykazuje upośledzone interakcje społeczne, utrudnioną komunikację interpersonalną oraz nieprawidłowości w zachowaniach, które się powtarzają. Nie mniej jednak osoby z zespołem Aspergera są w stanie wysoko funkcjonować w społeczeństwie, a jedynym problemem dla nich jest utrudniona komunikacja międzyludzka. Zespół Aspergera bywa również nazywany niepoprawnie chorobą Aspergera. Określenie "choroba Aspergera" dość mocno stygmatyzuje osoby z zaburzeniami i klasyfikuje ich jako chorych psychicznie. Oni natomiast w wielu przypadkach wykazują ponadprzeciętny poziom inteligencji i wyróżniają się unikalnymi umiejętnościami.
Ciężko jest jednoznacznie zdefiniować zaburzenia autystyczne, ponieważ nie mają one jednolitego charakteru. Trudno jest znaleźć podobne symptomy oraz określić stopień ich zaawansowania. Dlatego też w kontekście wszystkich zaburzeń mieszących się w spektrum autyzmu, w tym również w odniesieniu do zespołu Aspergera, używa się ogólnego określenia-
spektrum zaburzeń autystycznych (autism spectrum disorder). W przypadku dzieci i młodzieży z zespołem Aspergera pojawiają się całościowe zaburzenia rozwojowe, które utrudniają dostosowanie się do obowiązków szkolnych i funkcjonowanie w grupie rówieśników.
Zespół Aspergera diagnozowany jest zwykle u dzieci powyżej 3. roku życia. Jak podają źródła zespół Aspergera stwierdza się znacznie częściej u chłopców niż u dziewczynek. Może on dotyczyć również osób dorosłych. Objawy zespołu Aspergera często są u nich maskowane przez inne współistniejące zaburzenia psychiczne, np. schizofrenię, depresję, manię oraz lęk. Nie mniej jednak w większości przypadków dorośli z aspergerem to niezdiagnozowane lub niewłaściwie zdiagnozowane dzieci.
Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych, również zespół Aspergera z roku na rok jest coraz częściej diagnozowany. Odpowiednie kryteria diagnostyczne w kontekście tego zaburzenia ustalone zostały dopiero w latach 90. poprzedniego stulecia. Dlatego też wiedza lekarzy, terapeutów oraz społeczeństwa na temat zespołu Aspergera wciąż się powiększa.
Zespół Aspergera, a autyzm dziecięcy- różnice
Ciężko znaleźć dwoje dzieci, które będą miały podobne objawy zaburzeń w spektrum autystycznym. Tym bardziej, że mogą one pojawiać się falami i to w różnym stopniu natężenia. Najczęściej jednak gdy dziecko jest zmęczone lub zestresowane. Jak zatem odróżnić zespół Aspergera od autyzmu dziecięcego?
Dziecko z zespołem Aspergera osiąga lepsze wyniki we wszystkich sferach funkcjonowania niż w przypadku autyzmu dziecięcego. Dla przykładu maluch z autyzmem cierpi na zaburzenia mowy, nie mówi pojedynczych słów do 2. roku życia i nie używa prostych zwrotów do 3. roku życia. Natomiast dziecko z zespołem Aspergera wykazuje niesamowitą elokwencję językową ponad swój wiek.
Wśród wszystkich zaburzeń ze spektrum autyzmu zespół Aspergera uznany jest za jedno z łagodniejszych. Nie zmienia to jednak faktu, że aby ułatwić dziecku funkcjonowanie w społeczeństwie konieczne są szybkie rozpoznanie zespołu Aspergera oraz dobór odpowiedniej formy terapii.
Przyczyny zespołu Aspergera
Brak jest jednej konkretnej przyczyny zespołu Aspergera. Czynników zaburzających złożone neurobiologiczne mechanizmy odpowiedzialne za rozumienie społeczne doszukuje się niemal w każdej dziedzinie życia. Do najczęstszych przyczyn zespołu Aspergera zalicza się:
- czynniki środowiskowe: wczesne stymulacje dziecka telewizją i telefonem, zanieczyszczenie powietrza, spożywanie żywności pełnej konserwantów, promieniowanie elektromagnetyczne, chemizacja rolnictwa, wiek rodziców (głównie starszy wiek ojca);
- czynniki neurotoksyczne, np. niektóre leki,
- komplikacje i urazy okołoporodowe oraz choroby w okresie ciąży: toksoplazmoza, niedotlenienie dziecka, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, wcześniactwo,
- czynniki genetyczne: częstsze występowanie zaburzeń u bliźniaków jednojajowych niż dwujajowych oraz w rodzinie,
- alergie i nietolerancje pokarmowe, osłabienie układu immunologicznego.
Zespół Aspergera jest zaburzeniem wieloczynnikowym. Dlatego nawet jeśli pojawiają się predyspozycje genetyczne do wystąpienia objawów charakterystycznych dla spektrum autyzmu to zwykle oznacza się również wpływ czynników środowiskowych czy okołoporodowych.
Objawy zespołu Aspergera
Osoby z zespołem Aspergera mają utrudnione funkcjonowanie w społeczeństwie, nie tylko ze względu na znamiona defektów neurologicznych, z którymi muszą się borykać, ale także dlatego, że uznawani są za "dziwaków". Dzieci przywiązują wagę do szczegółów, na które nikt inny nie zwraca uwagi, bez ogródek wyrażają swoje poglądy, nawet gdy ranią inną osobę z otoczenia. Często złoszczą się z błahych powodów, np. gdy ktoś nie potrafi odczytać ich myśli.
Jest wiele indywidualnych objawów zespołu Aspergera, które występują z różną intensywnością i dotyczą głównie zaburzeń relacji międzyludzkich, problemów komunikacyjnych, w tym również nieprawidłowości w rozwoju mowy oraz dysfunkcji w zachowaniu i zainteresowaniach. Jeśli chodzi o zaburzenia mowy to często obserwuje się nieadekwatny do wieku oraz do warunków środowiskowych i kulturowych ponadprzeciętny rozwój aparatu mowy. Co z tego, że 3- letnie dziecko używa wysublimowanych słów i powtarza trudne sformułowania, jeśli nie potrafi właściwie nazwać członków rodziny, zawołać mamy czy też używać słowa "daj". Osoby z zespołem Aspergera niekiedy mają problem również z rozumieniem mowy i wiele metafor jest przez nich rozumianych dosłownie. Zadają też wiele pytań, ale nie oczekują na nie odpowiedzi.
Tego typu dysfunkcje językowe i komunikacyjne generują problemy w relacjach społecznych. Dziecko nie chce przebywać z rówieśnikami, nie potrafi naśladować, nie rozumie zabawy tematycznej. Nie jest w stanie nabywać kompetencji społecznych, a w zabawie potrafi wykorzystywać jedynie niewłaściwe schematy. Oprócz izolacji od rówieśników mogą pojawić się również zachowania agresywne. Niekorzystny wpływ na budowanie relacji społecznych oraz poznawanie świata ma również chęć do podporządkowania sobie opiekunów i rówieśników. Kiedy dziecko z zespołem Aspergera nie zostaje liderem w grupie wybiera izolację. Charakterystycznym objawem jaki przejawia syndrom Aspergera są również chorobowe fiksacje tematyczne. Dziecko zamyka się na dany temat i obsesyjnie sprowadza rozmowę w tym kierunku.
Osoby z Aspergerem przejawiają również zaburzenia obsesyjno- kompulsywne. Aby wyładować napięcie zaczynają powtarzać daną czynność, np. gryzienie, układanie czegoś w schematyczny sposób. Mają trudność w akceptowaniu zmian. Komfort zapewnia im postępowanie według danego schematu.
W przypadku zespołu Aspergera u dzieci i młodzieży obserwuje się również zaburzenia integracji sensorycznej. Objawia się ona zwiększoną lub zmniejszoną wrażliwością na bodźce. Pojawiają się u nich również zaburzenia pamięci proceduralnej. Nie potrafią oni podejść automatycznie i mechanicznie do wykonywanej czynności. Potrzebują pełnego skupienia i zaangażowania umysłu.
Aby właściwie postawić rozpoznanie zespołu Aspergera klinicyści wskazują na szereg cech wspólnych i najbardziej charakterystycznych dla zaburzenia:
- brak empatii,
- niewłaściwy, jednostronny i często naiwny typ reakcji,
- pedantyczna mowa,
- uboga komunikacja niewerbalna,
- źle skoordynowana motoryka, niezdarność i dziwaczna postawa ciała,
- nadmierne zaabsorbowanie danym tematem.
Diagnoza zespołu Aspergera
Niestety nie jest łatwo rozpoznać zespół Aspergera. Najczęściej do psychiatry trafiają kilkuletnie dzieci, których zachowanie wzbudziło zaniepokojenie rodziców lub opiekunów w szkole czy przedszkolu. Od pierwszych objawów do postawienia właściwej diagnozy mija niekiedy nawet kilka lat.
W Polsce zespół Aspergera diagnozuje się zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Zaburzeń ICD-10 z 1996 roku oraz klasyfikacją Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-V z 2013 roku.
Zgodnie z ICD-10 u pacjenta brak jest opóźnienia w rozwoju funkcji mowy i poznawczych: - dziecko wymawia pojedyncze słowa do 2. r.ż. i proste zdania przed 3- cimi urodzinami,
- jest zainteresowane otoczeniem, wykazuje zachowania adaptacyjne w pierwszych 3 latach życia,
- przejawia nadmierne zainteresowanie danym tematem.
Nie mniej jednak dziecko wykazuje trudności w relacjach społecznych.
a. Przynajmniej 2 z poniższych: - nieprawidłowa mimika, postawa ciała, kontakt wzrokowy,
- utrudnione relacje z rówieśnikami,
- brak empatii,
- samotna zabawa, własne zainteresowania,
b. Przynajmniej 1 z poniższych zachowań: - stereotypowe zachowania, powtarzanie rytuałów i niepraktycznych czynności,
- powtarzanie pewnych ruchów,
- zafascynowanie przedmiotami, materiałami.
Jeśli dziecko lub osoba dorosła przejawia powyższe zachowania, według klasyfikacji należy również wykluczyć inne zaburzenia psychiatryczne, m.in. schizofrenię, zaburzenia osobowości, obsesyjno-kompulsywne.
Klasyfikacja Amerykańska jest dość podobna do tej ICD-10. Wskazuje jednak na brak sukcesów w ważnych sferach życia (społecznych, zawodowych) będący wynikiem zaburzeń.
Czy można wyleczyć zespół Aspergera?
W kontekście sukcesu terapeutycznego nie można traktować zespołu Aspergera jako choroby, którą można po prostu wyleczyć. Nie mniej jednak zależnie od wieku pacjenta, kiedy nastąpiła diagnoza, a także obszarów, w jakich pojawiają się deficyty oraz stopnia ich zaawansowania dzięki odpowiednio prowadzonej terapii pacjent jest w stanie funkcjonować w społeczeństwie w miarę normalnie. Diagnoza jednak i ryzyko nasilenia się objawów zostają z pacjentem do końca życia.
Nie ma konkretnych, dedykowanych farmaceutyków, które stosuje u osób z syndromem Aspergera. W leczeniu zespołu Aspergera wykorzystuje się jednak neuroleptyki i inne leki psychiatryczne, które łagodzą objawy towarzyszące pacjentom na co dzień.
Jaką rolę odgrywa terapia behawioralna? Zespół aspergera i funkcjonowanie w społeczeństwie
Dziecko ze spektrum zaburzeń autystycznych ma trudność z naturalnym nabywaniem kompetencji społecznych. Nie rozumie roli, jaką powinno pełnić w społeczeństwie, a także oczekiwań, jakie są przed nim stawiane. Aby lepiej funkcjonować w grupie i nabywać umiejętności społeczne osoby z zespołem Aspergera powinny być poddane terapii. Dobierana jest ona indywidualnie, w zależności od charakterystycznych cech pacjenta. Nieleczony zespół Aspergera może skutkować poważnymi problemami. Nie chodzi tutaj tylko o izolację społeczną, ale także szereg chorób psychicznych, jak depresją, lęk czy bezsenność.
Dla pacjentów bardzo ważna jest indywidualnie dobrana terapia. Zespół Aspergera charakteryzuje się nieco odmiennym pakietem objawów cechującym danego chorego. Najczęściej wykorzystywane są jednak następujące terapie: - Terapia behawioralna - uczy jak zmienić zachowania na społecznie pożądane. Dzięki systemowi nagród i kar oraz stosowaniu technik behawioralnych osobom z zespołem Aspergera łatwiej wykonywać codzienne czynności. Metoda ta uczy mechanicznych zachowań, niestety opracowane schematy nie zawsze udaje się dostosować do wszystkich sytuacji życiowych. Nie mniej jednak pomaga osobom z zespołem Aspergera poprawnie funkcjonować i uczy zrozumienia potrzeb drugiego człowieka.
- Terapia kognitywna - tutaj duży nacisk kładzie się na rolę terapeuty "przewodnika, który akceptuje i nie zmusza do zachować społecznie pożądanych. Nie mniej jednak wspiera on osobę z aspergerem, aby podążała ona przez kolejne, określone etapy rozwoju. Metoda ta opiera się na założeniu, że rozwój człowieka opiera się na określonych etapach rozwoju. U osób ze spektrum autyzmu model ten jest odwrócony.
- Trening umiejętności społecznych (TUS) – odpowiednie techniki uczą jak zachować się w określonych sytuacjach społecznych, tj. podczas zawierania znajomości, wyrażania krytyki, czy tez dyskusji. Pomocnym narzędziem jest tutaj odgrywanie scenek.
- Zajęcia z integracji sensorycznej - mają na celu przeciwdziałać nieprawidłowościom sensorycznym. Poprzez ćwiczenie fizyczne z wykorzystaniem różnego rodzaju sprzętu rozwija się motorykę dziecka. Ma to na celu poprawę koordynacji ruchowej pacjenta.
- Terapia behawioralno- poznawcza- ma na celu zmianę myślenia pacjenta o sobie, świecie i ludziach. Dzięki niej można oduczyć się nieprawidłowych zachowań i poprawnie analizować docierające bodźce ze środowiska, właściwie na nie odpowiadając.
W przypadku danego pacjenta prowadzonych jest zwykle kilka rodzajów terapii. Oddziaływania terapeutyczne pozwalają nauczyć się pewnych zachowań wymaganych w społeczeństwie, odczytu intencji drugiego człowieka, czy też wskazują odmienny wzorzec budowania relacji. Wszystko po to, aby to łagodne zaburzenie nie stanowiło przeszkody w codziennym funkcjonowaniu.
Pierwsze objawy zespołu Aspergera- kiedy warto skonsultować się z lekarzem?
Zespół Aspergera u dzieci może dawać objawy już w okresie niemowlęcym. W kontekście tego łagodnego zaburzenia opisywano takie niepokojące symptomy jak:
- unikanie kontaktu wzrokowego,
- niechęć do przytulania się,
- brak wspólnie podzielanej uwagi na wskazywane przez osobę dorosłą rzeczy,
- brak wskazywania palcem na interesujące malucha przedmioty,
- zaburzenia percepcji zmysłowej, czyli nadmierna lub zbyt słaba reakcja na dźwięki, zapach czy dotyk,
- brak wsłuchiwania się w to co mówią dorośli,
- brak lub znikome gaworzenie,
- stosowanie skomplikowanych słów, przy jednoczesnym braku tych podstawowych (tata, mama, daj) w początkowym okresie kształtowania się mowy,
- ubogi sposób zabawy, bez odgrywania ról,
- zainteresowania przedmiotami nieadekwatnymi do wieku dziecka,
- nadmierna ruchliwość i agresja lub wycofanie i pasywna postawa,
- zafiksowanie się na danym przedmiocie,
- użytkowanie rzeczy nieadekwatnie z ich zastosowaniem,
- niezgrabny sposób poruszania się, skłonność do upadków.
Każde dziecko rozwija się w sposób indywidualny. Niekiedy ciężko jest wskazać co jest normą rozwojową, a co powinno wzbudzić niepokój. Szczególnie gdy problem może dotyczyć kilku miesięczne niemowlę. Rozwój zespołu Aspergera, a tym samym eksponowanie symptomów będzie postępowało z wiekiem dziecka. Im szybciej niepokojące objawy zostaną jednak skonsultowane ze specjalistą, tym szansa na normalne funkcjonowanie w społeczeństwie jest większa. Do kogo najlepiej zgłosić się gdy obserwujemy u swojej pociechy niepokojące symptomy? Pomocny może okazać się psychiatra, psycholog, a nawet logopeda oraz pedagog specjalny.
Temat zespołu Aspergera sugeruje, że nie zawsze ponadprzeciętny rozwój dziecka oznacza powód do radości. Kiedy maluch wybiera izolację i unika kontaktu z najbliższymi opiekunom powinna zapalić się czerwona lampka. Zespół Aspergera dotyczy bowiem dzieci, które nie mają obniżonego poziomu inteligencji, Odpowiednio zdiagnozowane zaburzenie rozwoju oraz indywidualnie dobrana i właściwie prowadzona terapia sprawi, że dziecko nabierze umiejętności społecznych i będzie mogło samodzielnie i normalnie funkcjonować w dorosłym życiu.
Bibliografia:
- Skawina B.; Autyzm i zespół Aspergera. Objawy, przyczyny, diagnoza i współczesne metody terapeutyczne;Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016; s: 234-245.
- Stachowicz J.;Zespół Aspergera a kompetencje społeczne; Zeszyty Naukowe WSSP 2013; 16: 101- 124.
- Gajdzik M., Bryńska A.;Odmienności terapii poznawczo‑behawioralnej w leczeniu osób z zespołem Aspergera;Psychiatria, psychologia kliniczna 2012; 12 (1): 52-56.
