Powiększone, bolesne węzły chłonne, nalot na migdałkach z jednoczesnym powiększeniem migdałków i wysoką gorączką mogą sugerować anginę. Ból gardła z chrypką, kaszlem i katarem sugeruje natomiast mniej groźne wirusowe zapalenie gardła. Jakie mogą być jeszcze inne przyczyny stanu zapalnego toczącego się w gardle? Jak leczyć zapalenie? Co stosować na ból gardła w ciąży, a co można podać dziecku?
Spis treści:
- Zapalenie gardła – czym jest?
- Przyczyny zapalenia gardła
- Zapalenie gardła – rodzaje
- Przewlekłe i ostre zapalenie gardła
- Wirusowe zapalenie gardła
- Bakteryjne zapalenie gardła
- Grzybicze zapalenie gardła
- Zapalenie gardła a angina
- Diagnostyka zapalenia gardła
Zapalenie gardła – czym jest?
O zapaleniu gardła mówimy, gdy stan zapalny rozwija się w obrębie błony śluzowej gardła i/lub tkanki limfatycznej. Może występować jako pojedyncza choroba lub stanowić jeden z objawów innego schorzenia. Ostre zapalenie gardła to częsta przypadłość, zarówno wśród dzieci jak i osób dorosłych. Rzadziej rozwija się przewlekłe zapalenie gardła.
Choć w większości przypadków stan zapalny gardła jest niegroźny i ustępuje samoistnie, warto mieć na uwadze, że niektóre rodzaje tej choroby wymagają szybkiego wdrożenia leków. Nawet u pacjentów z pozornie niegroźnym
wirusowym zapaleniem gardła może dojść do rozwoju nadkażenia bakteryjnego. Warto zachować czujność i wiedzieć, jakie objawy powinny wzbudzać niepokój i skłaniać do wizyty u lekarza.
Przyczyny zapalenia gardła
Najczęstszą przyczyną choroby jest infekcja wirusowa. Uważa się, że wirusy odpowiadają za ok. 70-90% ostrych stanów zapalnych gardła. Jako drugie wymienia się zakażenie bakteryjne, które dotyczy ok. 15% dzieci oraz 4-10% dorosłych. Rzadziej przyczyną są grzyby. Oprócz ostrego zapalenia gardła może rozwinąć się też przewlekły stan zapalny. Przyjmuje on jedną z 3 postaci: prostą, przerostową lub zanikową. Do zapalenia o charakterze przewlekłym może dojść na skutek długiego (często wieloletniego) narażenia na niekorzystne czynniki zewnętrzne, takie jak niska lub wysoka temperatura, niska lub wysoka wilgotność powietrza, substancje chemiczne wdychane w miejscu pracy, dym papierosowy, a także częste nadużywanie głosu.
Zapalenie gardła – rodzaje
Wśród najczęstszych przyczyn stanu zapalnego gardła znajdują się wirusy i bakterie. Warto jednak wiedzieć, że możliwe są też inne rodzaje zapalenia gardła. Często wymagają one bowiem innego leczenia. Różnią się też zakaźnością oraz ryzykiem wystąpienia powikłań.
Przewlekłe i ostre zapalenie gardła
W przypadku zapalenia gardła o charakterze ostrym, objawy zazwyczaj utrzymują się kilka, najczęściej 3-7 dni. Przewlekły stan zapalny gardła ma łagodniejszy przebieg, ale może trwać tygodnie, miesiące, a nawet lata. Jeśli kontakt z czynnikiem drażniącym nie zostanie przerwany, zapalenie utrzymuje się długotrwale. W przebiegu przewlekłego zapalenia gardła objawy mogą naprzemiennie ulegać nasileniu i złagodzeniu. Ostry stan zapalny gardła rozwija się często zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych. Przewlekłe zapalenie występuje częściej wśród osób dorosłych. Jednym z jego rodzajów jest zapalenie zanikowe, charakterystyczne dla pacjentów w podeszłym wieku. Częściej rozwija się wśród osób, które przez długi czas pracowały przy niskiej wilgotności powietrza i wysokich temperaturach. Przy zapaleniu zanikowym widoczne jest ścieńczenie błony śluzowej gardła oraz jej niewystarczające nawilżenie. Pacjenci zmagający się z przewlekłym zapaleniem gardła mogą skarżyć się na takie objawy jak:
- uczucie pieczenia i suchości w gardle,
- uczucie zalegania ciała obcego w gardle,
- poranny ból gardła,
- spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła.
Wirusowe zapalenie gardła
Wirusowe zapalenie gardła to zdecydowanie najczęściej występujący rodzaj choroby. Za rozwój zakażenia odpowiadają wirusy grypy, paragrypy, koronawirusy, adenowirusy, rhinowirusy, czy chociażby wirus Epsteina-Barr. Do typowych objawów wirusowego zapalenia gardła zaliczamy:
- obrzęk i zaczerwienienie gardła,
- tkliwość i ból gardła,
- chrypkę,
- katar - często jest jednym z pierwszych objawów infekcji,
- kaszel,
- złe samopoczucie,
- stan podgorączkowy - temperatura ciała może być jedynie lekko podwyższona, rzadko pojawia się gorączka,
- bóle mięśni,
- zapalenie spojówek.
Wirusowe
zapalenie gardła – objawy najczęściej narastają stopniowo, a po 3-4 dniach zaczynają samoistnie ustępować. Wirusy z łatwością rozprzestrzeniają się drogą kropelkową, a w mniejszym stopniu również przez kontakt bezpośredni. Rhinowirusy, będące jedną z przyczyn wirusowego zapalenia gardła, są wydzielane przez chorego przez okres ok. 3 tygodni. Do rozwoju infekcji dochodzi więc zazwyczaj u większości domowników.
Objawy - zapalenie gardła powodowane przez wirusy ma łagodniejszy przebieg i rozwija się stopniowo. Oprócz bólu gardła często występują też takie symptomy jak kaszel, katar, bóle mięśniowe i stan podgorączkowy. Węzły chłonne rzadko są powiększone i bolesne.
Bakteryjne zapalenie gardła
Bakteryjne zapalenie gardła to drugi (po zapaleniu wirusowym) co do częstości występowania rodzaj zapalenia gardła. Najczęściej za rozwój zakażenia odpowiadają bakterie Streptococcus pyogenes, czyli paciorkowce beta-hemolizujące grupy A. Rzadziej infekcję powodują inne bakterie. Na zapalenie o podłożu bakteryjnym wskazywać mogą następujące dolegliwości:
- nagły początek choroby,
- silny ból gardła,
- trudności z przełykaniem,
- podwyższona temperatura ciała - chory najczęściej gorączkuje,
- ból brzucha, nudności, wymioty,
- powiększenie węzłów chłonnych, które często są bolesne przy dotyku,
- obrzęk migdałków oraz pokrycie ich przez naloty włóknikowe.
Cechą, która często ułatwia odróżnienie bakteryjnego od wirusowego zapalenia gardła, jest
brak kaszlu. Ogólny stan pacjenta jest zazwyczaj gorszy niż w przypadku infekcji wirusowej.
Ropne, paciorkowcowe zapalenie gardła
Ropne zapalenie gardła określane jest też anginą ropną lub anginą paciorkowcową. Choroba ta wywołana jest przez wyżej wymienione bakterie Streptococcus pyogenes. Jest to więc jeden z rodzajów (swoją drogą najczęściej występujący) bakteryjnego zapalenia gardła. Angina ropnaczęściej rozwija się u dzieci w wieku 3-15 lat. Częstość zachorowań zaczyna rosnąć w okresie jesiennym, osiągając szczyt zimą oraz wczesną wiosną. Angina u dzieci oraz dorosłych wymaga wdrożenia antybiotykoterapii. Leczenie zapalenia gardła o podłożu bakteryjnym przy pomocy antybiotyku skraca czas utrzymywania się objawów, zmniejsza zakaźność oraz ogranicza ryzyko niektórych powikłań.
Grzybicze zapalenie gardła
Stan zapalny gardła o podłożu grzybiczym występuje zdecydowanie rzadziej niż zapalenie wirusowe czy bakteryjne. Zapalenie grzybicze powodowane jest głównie przez drożdżaki z rodzaju Candida. Rozwija się zazwyczaj u małych dzieci, pacjentów z zaburzeniami odporności, a także u osób, które w bliskiej przeszłości przyjmowały antybiotyk. Choroba ta może objawiać się:
- utratą smaku i spadkiem apetytu,
- zaczerwienieniem gardła,
- obecnością białawych wykwitów,
- pieczeniem w gardle.
Opryszczkowe zapalenie gardła
Opryszczkowy stan zapalny gardła wywołuje wirus Herpes simplex. Choroba ta występuje głównie u dzieci i młodych dorosłych. Poza bólem gardła pojawić się mogą:
- swędzenie i pieczenie gardła,
- trudności z połykaniem i spadek apetytu,
- złe samopoczucie,
- ból głowy,
- wysoka gorączka,
- pęcherzyki na tylnej ścianie gardła, które mogą pękać tworząc nadżerki.
Zapalenie gardła a angina
Angina to jeden z rodzajów zapalenia gardła. Jak zostało już wcześniej wspomniane, stan zapalny może być wywołany przez różne czynniki. Są to m.in. wirusy, grzyby, podrażnienie wywołane dymem papierosowym czy nadużywaniem głosu. Jeśli natomiast za rozwój stanu zapalnego odpowiadają paciorkowce beta-hemolizujące, mówimy o anginie paciorkowcowej. Nie zawsze łatwo jest od razu odróżnić anginę od zapalenia od podłożu wirusowym. Część objawów przy obu tych chorobach jest bowiem jest taka sama - ból gardła, jego zaczerwienienie i obrzęk. Prawidłowe rozpoznanie choroby jest jednak potrzebne do wprowadzenia skutecznego leczenia.
Diagnostyka zapalenia gardła
W diagnostyce zapalenia gardła istotną rolę odgrywa wywiad z pacjentem i przeprowadzenie odpowiednich badań. Lekarzowi warto zgłosić wszystkie odczuwane objawy dodatkowe, takie jak kaszel, nieżyt nosa, bóle głowy czy gorączka, które mogą być pomocne podczas stawiania diagnozy. Czasami lekarz zleca przeprowadzenie szybkiego testu, który pomaga wykryć zakażenie paciorkowcowe. W pewnych przypadkach pomocna jest morfologia krwi z rozmazem oraz wymaz z gardła.
Wirusowe zapalenie gardła a bakteryjne - jak je odróżnić?
Zapalenie gardła - objawy przy wirusowym i bakteryjnym zapaleniu mogą być na tyle podobne, że trudno jest jedynie na ich podstawie prawidłowo rozpoznać źródło infekcji. Aby ułatwić odróżnienie zakażenia wirusowego od bakteryjnego, stworzono odpowiednie skale, które mogą w tym pomóc. U dzieci i dorosłych wykorzystanie znalazła przede wszystkim skala Centor/McIsaaca, a dodatkowo u osób dorosłych można też posłużyć się skalą Walsha. Pierwsza z wymienionych, polega na przyznawaniu 1 punktu za każdy z wymienionych parametrów:
- gorączka > 38 stopni C,
- powiększenie węzłów chłonnych szyjnych przednich,
- obrzęk migdałków i nalot włóknikowy w ich obrębie,
- brak kaszlu,
- wiek 3-14 lat (dla osób w wieku > 45 przyznaje się punkt ujemny).
W zależności od ilości przypisanych pacjentowi punktów skala pomaga oszacować ryzyko paciorkowcowego zapalenia gardła. Sugeruje też odpowiedni sposób leczenia.
Prawidłowe rozpoznanie przyczyny choroby jest kluczowe dla wprowadzenia skutecznego leczenia. Na podstawie samych objawów nie zawsze udaje się od razu stwierdzić źródła infekcji. Czasem konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań.
Zapalenie gardła – leczenie. Co na bolące gardło?
Przy infekcji wirusowej stosuje się leczenie objawowe. Na ostry ból gardła warto zastosować preparaty zawierające flurbiprofen (np. Strepsils Intensive, Inovox Ultra), salicylan choliny (Cholinex), diklofenak (np. Glimbax) lub lidokainę (np. Gardimax Medica, Orofar Max). Dostępne są one w postaci tabletek do ssania, aerozolu lub płynu do płukania gardła. Leki te zmniejszają dyskomfort i uśmierzają ból gardła. Jeśli jednak dolegliwości bólowe są bardzo nasilone i nie ustępują wystarczająco po preparatach miejscowych, można sięgnąć po doustny lek przeciwbólowy, zawierający np. ibuprofen lub kwas acetylosalicylowy (aspirynę).
W przypadku zakażenia bakteryjnego, jak zostało już wcześniej wspomniane, najczęściej konieczne jest włączenie do leczenia
antybiotyku. Zanim antybiotyk w pełni rozwinie swoje działanie można sięgnąć po lek z chlorcheksydyną, która posiada właściwości przeciwbakteryjne (np. Gardimax Medica - zawiera lidokainę i chlorheksydynę). Działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze posiadają też takie
leki na ból gardłajak Strepsils i Neo-angin, dostępne w formie
tabletek do ssania. W razie potrzeby można też przyjąć leki przeciwgorączkowe. Jeśli infekcji towarzyszą również inne objawy, takie jak kaszel lub nieżyt nosa, można je złagodzić, stosując odpowiednie preparaty.
Co na zapalenie gardła dla dzieci?
Leczenie stanu zapalnego u dzieci przebiega podobnie, choć nie wszystkie leki mogą być stosowane u małych pacjentów. Przeciwzapalnie i znieczulająco działa benzydamina, obecna w takich preparatach jak Uniben i Tantum Verde. Gardimax w spray'u może być aplikowany już od ukończenia 2,5 lat. Strepsils i Neo-angin przeznaczone są dla nieco starszych dzieci - od 6. roku życia. Przy wyborze konkretnego leku warto kierować się preferencjami dziecka. Jedno lubi ssać pastylki, inne zdecydowanie bardziej woli formy płynne. Dostępny jest np. syrop Tretussin Med, którego składniki powlekają błonę śluzową gardła i wspierają jej regenerację. Może być on stosowany już od 1. roku życia.
Jak leczyć zapalenie gardła w ciąży?
Przy łagodnych dolegliwościach bólowych i uczuciu suchości w gardle można sięgnąć po preparat z porostem islandzkim (np. Isla, Fiorda). Działa on ochronnie na śluzówkę, nawilża ją i koi. Łagodzące właściwości posiada też propolis. Przy silniejszym bólu, można natomiast zastosować lek z benzydaminą (Tantum Verde, Uniben) lub paracetamolem, który jest bezpiecznym środkiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym dla kobiet ciężarnych.
Zapalenie gardła – domowe sposoby na ból gardła
Objawy stanu zapalnego w gardle, o ile nie są bardzo nasilone, można starać się złagodzić domowymi sposobami. Przy obrzęku i przekrwieniu błony śluzowej dobrze sprawdza się płukanie gardła wodą z solą. Pół łyżeczki soli rozpuszczamy w szklance wody i tak przygotowanym roztworem płuczemy gardło 2-3 razy dziennie. Chorym zaleca się też spożywanie dużej ilości płynów. Ulgę przynieść mogą chłodne napoje, choć część pacjentów podczas choroby preferuje raczej ciepłe płyny. Niezalecane są napoje gorące, które mogą dodatkowo podrażniać błonę śluzową gardła. Niektórzy czują ulgę po ciepłej herbacie malinowej lub imbirowej, a u innych chwilowe ukojenie przynosi ciepłe mleko z miodem i czosnkiem.
Domowe sposoby na bolące gardło to m.in. picie dużej ilości płynów, płukanki wodą z solą oraz odpoczynek. Zwolnienie tempa życia i pozwolenie sobie na odpoczynek wpłynie na efektywniejsze zwalczanie infekcji przez układ odpornościowy.
Ile trwa zapalenie gardła?
Objawy choroby utrzymują się najczęściej nie dłużej niż 7-10 dni. Zapalenie o podłożu wirusowym trwa zazwyczaj krócej niż infekcja bakteryjna. Szybkie wdrożenie antybiotyku w przypadku anginy pomaga skrócić czas utrzymywania się dolegliwości o 1-2 dni.
Czy zapalenie gardła jest zaraźliwe?
Infekcyjne zapalenie gardła jest zaraźliwe. Wirusy i bakterie łatwo rozprzestrzeniają się na drugiego człowieka. Do przeniesienia zakażenia szczególnie szybko dochodzi w większych skupiskach osób, takich jak przedszkola czy szkoły. W przypadku anginy, długość okresu przez jaki chory może zarażać inne osoby zależy od leczenia. Jeśli nie zostanie wprowadzony antybiotyk, pacjent może zarażać przez cały czas trwania objawów, a także jeszcze tydzień po ich ustąpieniu. Jeśli natomiast antybiotyk jest szybko i prawidłowo wdrożony do leczenia, chory przestaje zarażać już po ok. 24 godzinach od wprowadzenia leku.
Zapalenie gardła - powikłania
Powikłania pojawiają się głównie w przypadku infekcji o podłożu bakteryjnym. Możliwymi powikłaniami mogą być:
- ropień okołomigdałkowy,
- ropowica dna jamy ustnej,
- zapalenie stawów,
- gorączka reumatyczna,
- zapalenie wsierdzia,
- ostre kłębuszkowe zapalenie nerek.
Jeśli choroba jest prawidłowo leczona, a pacjent przestrzega zaleceń lekarskich, rokowanie jest dobre, a ryzyko wystąpienia powikłań - niskie.
Jak zapobiegać infekcjom gardła?
Zapalenie gardła rozwija się często. Nie zawsze udaje się zapobiegać infekcji. W okresie jesienno-zimowym częstość zakażeń jest tak duża, że trudno może być się całkowicie uchronić przed zachorowaniem, szczególnie przebywając wśród większej grupy osób w 1 pomieszczeniu. Są jednak sposoby, które pomagają zmniejszyć ryzyko choroby:
- częste i dokładne mycie rąk,
- unikanie w miarę możliwości kontaktu z osobami chorymi,
- zakrywanie ust podczas kichania lub kaszlu,
- unikanie korzystania ze wspólnych sztućców, butelek lub innych przedmiotów.
Aby zapobiegać przewlekłym stanom zapalnym, istotne jest dbanie o regularne
nawilżanie błony śluzowej gardła (np. poprzez korzystnie z nawilżacza powietrza lub stosowanie preparatów nawilżających), unikanie kontaktu z dymem papierosowym i innymi szkodliwymi substancjami, która działają drażniąco na śluzówkę.
Najczęstszym rodzajem
zapalenia gardła jest infekcja wirusowa. Choć ma ona charakter samoograniczający się, leczenie objawowe może znacząco poprawić komfort życia i samopoczucie chorego. Szeroki wybór leków na ból gardła umożliwia stosowanie preparatu, który odpowiada preferencjom danego pacjenta. W okresie jesienno-zimowym częstość infekcji w obrębie gardła znacząco wzrasta. Warto więc pamiętać o metodach profilaktyki, które pomagają ograniczyć ryzyko zarażenia.
Bibliografia:
- Sykes E.A., Wu V., Beyea M.M., Simpson M.T.W., Beyea J.A. Pharyngitis: Approach to diagnosis and treatment. Can Fam Physician. 2020 Apr;66(4):251-257. PMID: 32273409; PMCID: PMC7145142
- Wolford R.W., Goyal A., Belgam Syed S.Y., et al. Pharyngitis. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519550/
- Hryniewicz W., Albrecht P., Radzikowski A. i inni, Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego, 2016, Wydawnictwo sfinansowane ze środków Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków na lata 2011-2015
- Waśniewska-Okupniak E. Ból gardła. Lekarz POZ 2020, 5, 253-257
- Syryło A. Zapalenie migdałków podniebiennych. Alergoprofil 2009, 5, 1, 11-15
- Jeżewska E., Kukwa W., Ścińska A., Kukwa A. Stany zapalne błony śluzowej nosa i gardła u dzieci i dorosłych - strategia leczenia. Przew Lek 2006, 2, 12-25
