Witamina E, określana też jako witamina młodości, ma opóźniać proces starzenia się skóry, a także zapobiegać rozwojowi wielu chorób cywilizacyjnych. Jakie właściwości posiada witamina E? Jakie mogą być objawy niedoboru tego związku i kiedy warto go suplementować?
Spis treści:
- Czym jest witamina E?
- Witamina E – jakie są jej właściwości?
- Rola witaminy E w organizmie
- Jak niedobór witaminy E wpływa na organizm?
- Nadmiar witaminy E
- Czy witaminę E można przedawkować?
- Dzienne zapotrzebowanie na witaminę E w poszczególnych grupach wiekowych
- W czym jest najwięcej witaminy E?
- Preparaty z witaminą E: w kroplach, kapsułkach, płynie i tabletkach
- Witamina E – zastosowanie w kosmetologii
- Kiedy brać witaminę E?
- Witamina E – interakcje z lekami
Czym jest witamina E?
Witamina E to grupa organicznych związków chemicznych, do której zaliczamy tokoferole i tokotrienole. Mają one podobną budowę chemiczną. Najlepiej poznanym i przebadanym pod kątem wpływu na organizm człowieka jest alfa-tokoferol. Do jego aktywności porównywana jest aktywność innych form witaminy E. Przykładowo, równoważnikiem 1 mg alfa-tokoferolu jest 10 mg gamma-tokoferolu lub 3 mg alfa-tokotrienolu.
Witamina E nazywana jest
witaminą młodości, a czasem także witaminą płodności. Jest składnikiem licznych suplementów diety, ale także leków. Znaleźć ją można również w kosmetykach. Nie jest wytwarzana w organizmie człowieka, dlatego należy przyjmować ją z pożywieniem.
Witamina E – jakie są jej właściwości?
Witamina E należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, podobnie jak witaminy A, D i K. W związku z tym, do jej prawidłowego wchłaniania z przewodu pokarmowego niezbędna jest obecność tłuszczów. Uważa się, że przyswajalność alfa-tokoferolu z pożywienia wynosi ok. 75%. Aby proces wchłaniania witaminy E przebiegał optymalnie, konieczna jest nie tylko obecność odpowiednich tłuszczów, ale również soli kwasów żółciowych oraz prawidłowe funkcjonowanie trzustki. Właśnie dlatego (o czym będzie mowa w dalszej części artykułu) pacjenci z zaburzeniami pracy trzustki są bardziej narażeni na wystąpienie niedoboru witaminy E.
Tytułowa witamina gromadzi się w tkance tłuszczowej, a także w mięśniach i wątrobie. Wydalana jest głównie z żółcią, a w mniejszej ilości również z moczem. Witamina E jest
silnym przeciwutleniaczem. Działanie antyoksydacyjne jest najważniejszą cechą witaminy E. Związek ten posiada również właściwości przeciwzakrzepowe. Wpływa też na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Rola witaminy E w organizmie
Witamina E chroni organizm przed stresem oksydacyjnym. Podczas licznych procesów zachodzących w ciele człowieka dochodzi do powstawania wolnych rodników tlenowych. Jeśli w organizmie panuje stan równowagi, nadmiar reaktywnych form tlenu (RFT) jest unieszkodliwiany. Warto wiedzieć, że pewna ilość RFT wpływa korzystnie na zdrowie - oddziałuje na naczynia krwionośne, bierze udział w transporcie glukozy do komórek, wpływa na podziały komórkowe i przekazywanie sygnałów w obrębie komórek, a także reguluje mechanizmy odpornościowe. Problemem nie są więc RFT same w sobie, lecz ich nadmiar. Kiedy mechanizmy chroniące przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych ulegają wyczerpaniu lub pojawia się zbyt duża ilość tych cząsteczek, dochodzi do rozwoju tzw. stresu oksydacyjnego.
Wolne rodniki tlenowe są cząstkami bardzo reaktywnymi. Szybko indukują procesy utleniania białek i lipidów, prowadzą do uszkodzenia kwasów nukleinowych, zaburzenia funkcjonowania błon komórkowych, degradacji kolagenu, powstawania mutacji które mogą przyczyniać się do pojawienia się zmian nowotworowych oraz innych niekorzystnych modyfikacji zachodzących w komórkach.
Witamina E unieszkodliwia reaktywne formy tlenu i chroni przed powodowanym przez nie uszkodzeniem komórek. Przyjmowanie witaminy E o
działaniu przeciwutleniającym zapobiega niekorzystnym zmianom, które niesie ze sobą stres oksydacyjny. Obecnie wiemy, że stres oksydacyjny ma istotny wpływ na rozwój takich schorzeń jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, miażdżyca (wolne rodniki tlenowe uszkadzają śródbłonek w naczyniach krwionośnych i zapoczątkowują odkładanie się blaszki miażdżycowej), a także choroby nowotworowe.
Witamina E - właściwości tego związku to również działanie przeciwzakrzepowe. Witamina E hamuje agregację płytek krwi. Być może bierze ona udział w syntezie substancji przeciwkrzepliwych, choć prawdopodobnie właściwości przeciwzakrzepowe są przede wszystkim wynikiem hamowania aktywności określonych enzymów, biorących udział w procesie agregacji (łączenia się) płytek krwi. Uważa się, że ze względu na fakt, iż witamina E jest silnym antyoksydantem, wywiera wpływ na prawidłową wydolność mięśni oraz aktywność układu nerwowego.
Jak niedobór witaminy E wpływa na organizm?
Witamina E występuje powszechnie w produktach spożywczych. Jej niedobór u osób zdrowych zdarza się więc bardzo rzadko. Główne objawy niedoboru witaminy E to:
- zaburzenia neurologiczne, które mogą powodować różnorodne dolegliwości, np. drętwienie i zaburzenie czucia w kończynach, nadwrażliwość na ból i dotyk, zaburzenia chodu, zawroty głowy,
- zaburzenia funkcjonowania mięśni oraz ich osłabienie,
- zaburzenia wzroku, wywołane uszkodzeniem komórek siatkówki,
- upośledzenie odporności.
Niedobory witaminy E najczęściej obserwuje się u pacjentów z
zaburzeniami wchłaniania, z niedostatecznym wydzielaniem żółci i stanami zapalnymi jelit. Rozwijają się one również u dzieci z niską masą urodzeniową, a także u noworodków urodzonych przedwcześnie.
Witamina E - niedobór u osób zdrowych, racjonalnie się odżywiających, jest bardzo mało prawdopodobny. Występuje on częściej u pacjentów, u których z różnych powodów wchłanianie witaminy E z przewodu pokarmowego ulega zaburzeniu.
Nadmiar witaminy E
Przedawkowanie witaminy E prawdopodobnie może powodować objawy ze strony układu krzepnięcia. Z uwagi na fakt, że witamina E wykazuje właściwości przeciwzakrzepowe, jej nadmiar w organizmie może prowadzić do spadku krzepliwości krwi, co zwiększa ryzyko krwotoku.
Czy witaminę E można przedawkować?
Przedawkowanie witaminy E przyjmowanej z pożywieniem jest właściwie niemożliwe. Nie obserwuje się żadnych efektów ubocznych wśród osób, spożywających duże ilości produktów bogatych w ten związek. Przedawkowanie tokoferolu może jednak zdarzyć się u osób, które suplementują preparaty zawierające tą substancję w ilościach znacznie przekraczających dzienne zapotrzebowanie organizmu na witaminę E przez dłuższy okres czasu.
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę E w poszczególnych grupach wiekowych
Zgodnie z aktualnymi normami polskimi, wystarczające dzienne spożycie witaminy E (odpowiadające ilości mg równoważnika alfa-tokoferolu) wynosi:
- 4 mg u noworodków i niemowląt do ukończenia 6. miesiąca życia,
- 5 mg u niemowląt do ukończenia 1. roku życia,
- 6 mg u dzieci w wieku 1-6 lat,
- 7 mg u dzieci w wieku 7-9 lat,
- 10 mg u chłopców od 10. roku życia i dorosłych mężczyzn,
- 5 mg u niemowląt do ukończenia 1. roku życia,
- 8 mg u dziewcząt od 10. roku życia i dorosłych kobiet,
- 10 mg u kobiet w ciąży,
- 11 mg u kobiet karmiących piersią.
W czym jest najwięcej witaminy E?
Zalecana dzienna dawka witaminy E może być bez problemu pokryta dietą, o ile jest ona choć umiarkowanie zróżnicowana i zdrowa. Najwięcej witaminy E znajduje się w olejach roślinnych, szczególnie tych tłoczonych na zimno. Oleje roślinne bogate w ten związek to m.in. olej słonecznikowy i olej z kiełków pszenicy. W mniejszej ilości, witamina E obecna jest też w oleju rzepakowym i oleju z pestek winogron. Inne produkty, z których spożyciem dostarczamy do organizmu znaczne ilości witaminy E to orzechy laskowe, pestki dyni, migdały i nasiona słonecznika. Warzywa takie jak papryka, natka pietruszki czy szpinak również zawierają ten związek. Znajduje się on też w płatkach owsianych.
Zarodki nasion zbóż to jedno z najbogatszych źródeł tokoferolu. Uzupełnienie codziennego sposobu odżywiania się o oleje roślinne i orzechy ułatwia dostarczanie do organizmu potrzebnej ilości witaminy E.
Preparaty z witaminą E: w kroplach, kapsułkach, płynie i tabletkach
Preparaty w jakich występuje witamina E mają rożną postać i dawkę. Niektóre z nich dostępne są jedynie na podstawie recepty. Przykładowe leki, które można nabyć bez recepty to kapsułki Vitaminum E Medana zawierające 200 mg alfa-tokoferolu oraz Vitaminum A+E Medana, w których znajduje się 200 mg alfa-tokoferolu i 2500 IU witaminy A. Suplementy diety z witaminą E to m.in. A+E-Vitum Oleofarm, krople Aura Herbals Witamina E i Singularis Naturalna witamina E 400 IU. Pamiętajmy o tym, że suplement diety służy uzupełnianiu codziennych posiłków o substancje, których może brakować w spożywanym jedzeniu. Leki z witaminą E powinny być natomiast stosowane w celu zapobiegania lub leczenia stanów, wywołanych niedoborem witaminy E.
Witamina E – zastosowanie w kosmetologii
Witamina E, zwana witaminą młodości, jest często wykorzystywana również w kosmetologii. Powszechnie uważa się, że witamina E wykazuje właściwości przeciwstarzeniowe, wspomagające procesy regeneracji skóry, zmniejszające widoczność przebarwień i wygładzające zmarszczki. Nie wszystkie formy witaminy E są trwałe i stabilne. W kosmetykach najczęściej wykorzystuje się octan, który jest dość odporny na światło i dostęp tlenu. Witamina młodości znajduje się w kremach ochronnych i nawilżających (np. Alantan dermoline z witaminą A+E). Związek ten stosowany jest również w preparatach do pielęgnacji paznokci i kosmetykach do włosów. Jego stężenie w kremach, balsamach i mleczkach jest jednak niewielkie. Jeśli zależy nam na korzystaniu kosmetyku z większą ilością witaminy młodości, możemy sięgnąć np. po serum lub krople, które wystarczy dodać w odpowiedniej ilości do stosowanego kosmetyku (np. kremu) i aplikować na skórę. Przykładowym preparatem jest serum Your natural side Witamina E, które oprócz witaminy E zawiera jedynie olej z nasion słonecznika.
Kiedy brać witaminę E?
Witamina E jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jej stosowanie może być konieczne u osób z przewlekłymi chorobami zapalnymi jelit (np. chorobą Leśniowskiego-Crohna) lub zaburzeniami wydzielania żółci. U tych pacjentów, wchłanianie witaminy E z przewodu pokarmowego może być niewystarczające. Związek ten zalecany jest również w profilaktyce chorób, w których rozwoju istotne znaczenie ma stres oksydacyjny (np. miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca). Może też stanowić uzupełnienie leczenia tych chorób u pacjentów, u których już się one rozwinęły.
W ciąży,
witamina E, podobnie jak inne składniki odżywcze, jest potrzebna do zapewnienia dziecku optymalnych warunków do rozwoju i wzrostu. U kobiet ciężarnych zwiększone zapotrzebowanie na witaminę E wynosi 10 mg. Jest ono więc nieco większe niż u kobiet niebędących w ciąży. Uważa się, że niedobór tego związku zwiększa ryzyko obumarcia płodu i przedwczesnego pęknięcia błon płodowych w III trymestrze ciąży. Nie zaleca się jednak rutynowej suplementacji witaminy E w okresie ciąży. Udowodniono bowiem, że nie zapobiega ona rozwojowi wad wrodzonych płodu, nie chroni przed wystąpieniem przedwczesnego porodu i nie wpływa na prawidłową masę urodzeniową dziecka.
Witaminę E określa się czasem jako
witaminę płodności. Sugeruje się, że jej niedobór zmniejsza wydzielanie hormonu gonadotropowego i obniża jakość nasienia. Obecnie nie ma jednak dowodów naukowych na to, że stosowanie tokoferolu zwiększa szansę na zajście w ciążę. Można spotkać się również ze stwierdzeniem, że niedobór witaminy E powoduje
wypadanie włosów. W części badań rzeczywiście wykazano, że u osób zmagającym się z utratą włosów, poziom witaminy E jest niższy. Nie udowodniono jednak, aby suplementacja witaminy E wpływała korzystnie na leczenie łysienia.
Witamina E – interakcje z lekami
Witamina E może wchodzić w interakcję z lekami przeciwzakrzepowymi, nasilając ich działanie. W związku z tym, pacjenci leczeni warfaryną lub innymi preparatami zmniejszającymi krzepliwość krwi, powinni ostrożnie stosować lek z witaminą E, a w razie potrzeby częściej kontrolować wskaźnik INR. Tokoferole przyjmowane z witaminą K mogą zmniejszać jej działanie przeciwkrwotoczne. Witamina E zażywana z witaminą A zwiększa jej wchłanianie z przewodu pokarmowego.
Witamina E bierze udział w licznych przemianach zachodzących w organizmie. Jej
działanie antyoksydacyjne chroni komórki przed uszkodzeniami, wywoływanymi przez reaktywne formy tlenu. Ma to istotne znaczenie w zapobieganiu negatywnym skutkom stresu oksydacyjnego, który przyczynia się do rozwoju chorób serca i innych chorób cywilizacyjnych. U osób zdrowych, suplementacja tego związku najczęściej nie jest potrzebna. Wystarczy przyjmowanie go z pożywieniem. Zaburzenia jelitowe, choroby trzustki i schorzenia prowadzące do upośledzenia wydzielania żółci mogą ograniczać
wchłanianie witaminy E i prowadzić do rozwoju niedoboru. W tych sytuacjach, zasadna może być suplementacja tokoferolu.
Bibliografia:
- Madina J., Gupta V., Vitamin E, in: StatPearls, Treasure Island (FL), 2022, available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557737/
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J.,Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, 2020
- Łuszczewski A., Matyska-Piekarska E., Trefler J. i in,Reaktywne fory tlenu - znaczenie w fizjologii i stanach patologii organizmu,Reumatologia, 2007, 45, 5, 284-289
- Saeed M.A., Khabeer A., Faridi M., Makhdoom G.,Zastosowanie witaminy E w kosmetologii,Kosmetologia Estetyczna, 2019, 1, 8, 13-16
- Zhou X., Shi H., Zhu S., Wang H., Sun S.,Effects of vitamin E and vitamin C on male infertility: a meta-analysis,Int Urol Nephrol, 2022, 54 (8), 1793-1805, doi: 10.1007/s11255-022-03237-x
- Keen M.A., Hassan I.,Vitamin E in dermatology, Indian Dermatol Online J., 2016, 7 (4), 311-315, doi: 10.4103/2229-5178.185494
- Almohanna H.M., Ahmed A.A., Tsatalis J.P., Tosti A.,The Role of Vitamins and Minerals in Hair Loss: A review,Dermatology and Therapy, 2019, 9, 51-70, doi: 10.1007/s13555-018-0278-6
- Rumbold A., Ota E., Hori H., Miyazaki C., Crowther C.A.,Vitamin E supplementation in pregnancy,Cochrane Database of Systematic Reviews 2015, Issue 9, Art. No.: CD004069, doi: 10.1002/14651858.CD004069.pub3
