Rzeżączka najczęściej pojawia się u osób między 15. a 34. rokiem życia. Dotyczy głównie osób aktywnych seksualnie. Łatwiej jest wykryć ją u mężczyzn niż u kobiet. Jakie objawy mogą wskazywać na zarażenie dwoinką rzeżączki? Jak zapobiegać tej chorobie i dlaczego jest ona szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży?
Spis treści:
- Rzeżączka - czym jest ta choroba?
- Dane epidemiologiczne
- Odmiany rzeżączki
- Jak można się zarazić rzeżączką?
- Objawy rzeżączki u kobiet i mężczyzn
- Diagnostyka rzeżączki
- Leczenie rzeżączki
- Powikłania po rzeżączce
- Zapobieganie zakażeniom
- Wpływ dwoinki rzeżączki na ciążę i poród
Rzeżączka - czym jest ta choroba?
Rzeżączka to jedna z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową. Wywoływana jest przez bakterie dwoinki rzeżączki (Neisseria gonorrhoea). U kobiet częściej ma przebieg bezobjawowy. Rzeżączka może rozwinąć się nie tylko w obrębie narządów płciowych, ale również spojówek lub gardła. Choroba ta występuje zazwyczaj wśród nastolatków i młodych dorosłych. Zakażenie rzeżączką pojawia się najczęściej między 15. a 34. rokiem życia. Najbardziej narażone są osoby które często zmieniają partnerów seksualnych lub współżyją z osobą, zarażoną dwoinką rzeżączki. Choroba ta może być skutecznie leczona, o ile jest prawidłowo rozpoznana. W przypadku braku odpowiedniego leczenia, mogą rozwinąć się powikłania rzeżączki i przewlekłe problemy zdrowotne.
Choroby przenoszone drogą płciową są bardziej powszechne wśród osób o niskim statusie socjalnym. Należy jednak pamiętać, że rzeżączka może pojawić się u każdej osoby aktywnej seksualnie. Do zakażenia rzeżączką może dojść również podczas porodu. Stwarza to ryzyko wystąpienia groźnych powikłań u noworodka.
Rzeżączka jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób przenoszonych drogą płciową. Rozwija się głównie u osób aktywnych seksualnie, a ryzyko zakażenia rośnie w przypadku częstej zmiany partnerów.
Dane epidemiologiczne
Wykrywalność rzeżączki w Unii Europejskiej wzrosła między 2008 a 2018 rokiem o ok. 240%. Najczęściej jest ona diagnozowana wśród osób między 25. a 34. rokiem życia, choć u młodszych pacjentów (15-24 lata) występuje ona jedynie nieznacznie rzadziej. 76% zakażeń diagnozowanych jest u mężczyzn. Uważa się jednak, że większa częstotliwość rozpoznawania choroby wśród osób płci męskiej wynika z bezobjawowego przebiegu tego schorzenia wśród kobiet. W rzeczywistości, częstość występowania rzeżączki u kobiet i mężczyzn może być dość zbliżona, a nawet nieco większa u płci żeńskiej.
W Europie, najczęstszą bakteryjną chorobą przenoszoną drogą płciową jest chlamydioza. Zaraz za nią - rzeżączka. W Polsce, w roku 2016 odnotowano 1,14 zachorowań na 100 000 mieszkańców. Dane te prawdopodobnie są jednak zaniżone. Znacznie wyższy wskaźnik zakażeń odnotowuje się w Wielkiej Brytanii. W kraju tym, diagnozuje się ponad 75 przypadków rzeżączki na 100 000 mieszkańców. Zapewne jest to wynik przeprowadzania większej ilości badań przesiewowych w kontekście różnych chorób przenoszonych drogą płciową. W Polsce, Rumunii, Chorwacji, Cyprze i Bułgarii, wskaźnik ten jest najniższy spośród krajów europejskich.
Odmiany rzeżączki
Wskutek zakażenia rzeżączką może rozwinąć się:
- zapalenie cewki moczowej,
- zapalenie szyjki macicy,
- rzeżączkowe zapalenie spojówek,
- rzeżączkowe zapalenie gardła,
- rzeżączkowe zapalenie odbytu i odbytnicy,
- rozsiane zakażenie rzeżączkowe.
U mężczyzn, najczęściej rozwija się rzeżączkowe zapalenie cewki moczowej. U kobiet, choroba ta zazwyczaj przebiega pod postacią rzeżączkowego zapalenia szyjki macicy. W około połowie przypadków ma ono przebieg bezobjawowy. Rzeżączkowe zapalenie odbytnicy rozwija się u osób uprawiających seks analny. Podobnie jak rzeżączkowe zapalenie gardła, zwykle przebiega bezobjawowo. Rzeżączkowe zapalenie spojówek rzadko występuje u dorosłych. Jest typowe dla noworodków, które zaraziły się podczas porodu. Niewykryte, może być przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku.
Rzeżączka u mężczyzn zazwyczaj przebiega pod postacią zapalenia cewki moczowej, które ma dość charakterystyczny przebieg. U kobiet znacznie częściej choroba ma charakter bezobjawowy. Trudniej jest więc ją wykryć i zahamować rozprzestrzenianie się infekcji na kolejne osoby.
Jak można się zarazić rzeżączką?
Do zarażenia rzeżączką najczęściej dochodzi w wyniku kontaktów seksualnych. Wydzielina zakaźna, w której znajdują się bakterie dwoinki rzeżączki przenosi się na drugą osobę poprzez styczność z jej błonami śluzowymi. Kontakty genitalno-genitalne, oralno-genitalne, genitalno-analne lub oralno-analne, w których jeden z partnerów jest zarażony rzeżączką, stwarzają wysokie ryzyko rozwoju choroby w obrębie cewki moczowej, szyjki macicy, odbytu i gardła. Znane są też przypadki przeniesienia bakterii z okolic narządów moczowo-płciowych na spojówki. Najczęściej dochodzi do tego w wyniku niedostatecznej higieny. Inną możliwością przeniesienia infekcji jest zakażenie dziecka w trakcie porodu.
Okres inkubacji, czyli czas między zarażeniem się bakterią dwoinki rzeżączki do momentu wystąpienia pierwszych objawów jest dość długi. Wynosi 1-14 dni. U mężczyzn, zazwyczaj mija od 2 do 5 dni. W przypadku kobiet, jeśli infekcja przebiega objawowo, zwykle daje o sobie znać w ciągu 10 dni.
Objawy rzeżączki u kobiet i mężczyzn
U mężczyzn, mniej niż 10% infekcji przebiega bezobjawowo. W zdecydowanej większości przypadków, pojawia się zapalenie żołędzi, wyciek z cewki moczowej i ból podczas oddawania moczu. Śluzowo-ropna wydzielina wydostająca się z cewki moczowej dotyczy ponad 80% infekcji u mężczyzn. Często widoczne jest zaczerwienienie wokół ujścia cewki moczowej.
U kobiet, jak już zostało wcześniej wspomniane, ponad połowa infekcji przebiega bezobjawowo. Stwarza to duże trudności w wykrywaniu, leczeniu i zapobieganiu dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby. Rzeżączka u kobiet najczęściej ma postać zapalenia szyjki macicy lub cewki moczowej. Mogą pojawić się wówczas takie objawy rzeżączki jak:
- zwiększona ilość wydzieliny z pochwy oraz jej zmieniony zapach, kolor i konsystencja (upławy),
- ból w dolnej części brzucha,
- trudności z oddawaniem moczu i odczuwanie bólu w jego trakcie,
- krwawienie z pochwy, niezwiązane z miesiączką - objaw ten występuje sporadycznie.
Rzeżączkowe zapalenie odbytu i zapalenie gardła zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Jeśli jakieś objawy się pojawiają, najczęściej jest to wysięk śluzowej wydzieliny z odbytu, pieczenie i dolegliwości bólowe wokół odbytu. Przy zapaleniu gardła może pojawić się ból, dyskomfort i obrzęk łuków podniebiennych.
Rzeżączkowe zapalenie spojówek obecnie zdarza się rzadko. Dotyczy głównie niemowląt, które zarażają się podczas porodu, przechodząc przez drogi rodne matki, która ma rzeżączkę. U dziecka po 2-4 dniach od zarażenia pojawia się duża ilość ropnej wydzieliny z oczu i silny obrzęk powiek. Spojówka jest obrzmiała i przekrwiona. Gałka oczna traci swoją naturalną ruchomość.
Obrzęk łuków podniebiennych, ból i zaczerwienienie gardła to objawy zarażenia dwoinką rzeżączki. Nie są charakterystyczne i bez odpowiedniego wywiadu lekarskiego, trudno może być je powiązać z rzeżączką.
Diagnostyka rzeżączki
Rzeżączka jest diagnozowana na podstawie wykrycia bakterii w wydzielinie z cewki moczowej, dróg rodnych, gardła, odbytnicy lub spojówek. Badanie przeprowadza się w przypadku pojawienia się upławów lub wydzieliny z cewki moczowej, gdy jednocześnie występują przesłanki do tego by sądzić, iż przyczyną objawów jest choroba przenoszona drogą płciową. Jest to m.in. nowy partner seksualny lub częste zmienianie partnerów. Badanie pod kątem rzeżączki wykonuje się również wtedy, gdy u pacjenta wykryto już inną chorobę przenoszoną drogą płciową. Jest ono potrzebne także w przypadku noworodków, u których kilka dni po urodzeniu rozwinęło się zapalenie spojówek.
Diagnostyka rzeżączki jest stosunkowo łatwiejsza, jeśli choroba przebiega w sposób niepowikłany. Rozwój powikłań utrudnia znalezienie pierwotnej przyczyny dolegliwości. U chorych, u których zdiagnozowano rzeżączkę, zaleca się przeprowadzenie testów na obecność innych chorób przenoszonych drogą płciową.
Leczenie rzeżączki
Rzeżączka jest chorobą bakteryjną, dlatego do jej leczenia wykorzystuje się antybiotyki. Problemem w terapii jest narastająca oporność dwoinek rzeżączki na część substancji przeciwbakteryjnych. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, lekami pierwszego wyboru w leczeniu rzeżączki są ceftriakson i azytromycyna stosowane jednocześnie. Ceftriakson zaleca się podawać domięśniowo, a azytromycynę doustnie. Tabletki z azytromycyną warto przyjmować po posiłku. Zażycie ich na pusty żołądek stwarza ryzyko pojawienia się działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego. W przypadku nadwrażliwości pacjenta na którąś z tych substancji lub jej nieskuteczności, korzysta się z innych, alternatywnych antybiotyków.
Leczenie rzeżączki dotyczy zarówno osoby, u której wykryto bakterię Neisseria gonorrhoea, jak również jej partnera seksualnego. Zaleca się przebadać i wprowadzić leczenie u wszystkich partnerów, z którymi utrzymywało się stosunki seksualne na przestrzeni 3 miesięcy poprzedzających pojawienie się objawów lub postawienie diagnozy. Jeśli u noworodka stwierdzono rzeżączkę, konieczne jest leczenie nie tylko dziecka, ale także matki. Antybiotyki wprowadza się również wtedy, gdy u chorego występują typowe objawy rzeżączki (np. ropny wyciek z cewki moczowej), a przeprowadzenie szybkiego testu na obecność dwoinki rzeżączki nie jest możliwe.
Rzeżączkowe zapalenie spojówek u noworodków leczy się cetriaksonem, który podawany jest domięśniowo lub dożylnie. Dodatkowo konieczne jest częste przemywanie oczu jałowym roztworem soli fizjologicznej.
Po zakończeniu leczenia, zaleca się przeprowadzić badanie kontrolne, aby sprawdzić skuteczność terapii. Taki test umożliwia również wykrycie ewentualnej oporności bakterii na zastosowany antybiotyk. Rzeżączka rozwijająca się w obrębie gardła jest trudniejsza w leczeniu w porównaniu z pozostałymi postaciami tej choroby.
Powikłania po rzeżączce
Nieleczona rzeżączka może prowadzić do rozwoju infekcji i jej rozprzestrzeniania się na pobliskie tkanki. U kobiet, może pojawić się zapalenie narządów miednicy mniejszej, które w przypadku zapłodnienia niesie ryzyko ciąży pozamacicznej. Stwarza też zagrożenie wystąpienia niepłodności. U mężczyzn, może natomiast prowadzić do zapalenia jądra i najądrza. Dalszym następstwem również jest niepłodność.
W rzadkich przypadkach dochodzi do przedostania się baterii do krwi. Wówczas może rozwinąć się zapalenie stawów, gorączka, zmiany skórne i zapalenie pochewek ścięgnistych. U chorych na rzeżączkę może również dojść do zapalenia gruczołu krokowego.
Zapalenie stawów, zapalenie narządów miednicy mniejszej, zapalenie jąder i bezpłodność to jedne z powikłań, które mogą rozwinąć się w wyniku braku leczenia rzeżączki lub jego niskiej skuteczności.
Zapobieganie zakażeniom
Ryzyko zakażenia rzeżączką jest mniejsze wśród osób, które unikają częstej zmiany partnerów seksualnych i przypadkowych zbliżeń. Aby zapobiegać zakażeniom można stosować prezerwatywy. Ograniczają one rozprzestrzenianie się chorób przenoszonych drogą płciową, o ile prawidłowo się z nich korzysta. Jedynym niezawodnym sposobem na uniknięcie infekcji wśród osób dorosłych jest wstrzemięźliwość seksualna.
Profilaktyka rzeżączki to również skuteczne leczenie obecnego zakażenia. Zaleca się współżyć dopiero kilka dni po zakończeniu terapii i uzyskania dobrych wyników w badaniach kontrolnych. Niestosowanie się do zaleceń lekarskich lub brak leczenia partnera seksualnego, stwarza ryzyko ponownego zakażenia. Aby uniknąć przeniesienia infekcji na nowonarodzone dziecko, zaleca się badać kobiety w ciąży pod kątem tej choroby.
Wpływ dwoinki rzeżączki na ciążę i poród
Rzeżączka w ciąży jest niebezpieczna dla matki i dla dziecka. Stwarza zagrożenie przedwczesnego porodu, urodzenia dziecka o niskiej masie ciała, a także rozwoju stanu zapalnego błony śluzowej macicy po porodzie. Noworodek może zostać zainfekowany bakterią podczas przechodzenia przez kanał rodny w trakcie porodu. Znane są też przypadki rozwoju rzeżączkowe zapalenia spojówek u noworodków rodzonych przez cesarskie cięcie. Istotnym problemem jest fakt, że w ponad połowie przypadków, choroba ta przebiega bezobjawowo u kobiet. Oznacza to, że kobieta będąc w ciąży może nie być świadoma obecności dwoinek rzeżączki. Dlatego zaleca się wykonać badanie na obecność tej bakterii na początku ciąży. U kobiet, które zagrożone są w większym stopniu wystąpieniem rzeżączki, test taki warto wykonać powtórnie w trzecim trymestrze ciąży.
U kobiet w ciąży i karmiących piersią, u których zdiagnozowano rzeżączkę, należy wprowadzić odpowiednie leczenie. Standardowo podaje się domięśniowo ceftriakson i doustnie azytromycynę. Na podstawie doświadczenia klinicznego uważa się, że stosowanie obu tych substancji przeciwbakteryjnych jest bezpieczne dla kobiety ciężarnej oraz dziecka karmionego piersią. Decyzję o wprowadzeniu tych leków zawsze podejmuje lekarz.
W celu zapobiegania rzeżączkowemu zapaleniu spojówek u noworodków, profilaktycznie przeprowadza się zabieg Credego. Polega on na zakropleniu 1% roztworu azotanu srebra do oczu dziecka. Może po nim wystąpić przemijające podrażnienie spojówek. Odkąd zabieg ten został wprowadzony do standardów opieki okołoporodowej, rzeżączka u noworodków obejmująca narząd wzroku, zdarza się bardzo rzadko.
Rzeżączka może rozwinąć się u każdej osoby, która jest aktywna seksualnie. Jest to podstępna choroba, która nie powodując objawów, może prowadzić do wystąpienia groźnych powikłań. Szczególnie zagrożone są kobiety, ponieważ to właśnie u nich schorzenie to w ponad połowie przypadków przebiega bezobjawowo. Problemem jest brak skutecznych programów profilaktyki i edukacji w zakresie zdrowia seksualnego i chorób przenoszonych drogą płciową. Niska wykrywalność rzeżączki w Polsce w porównaniu z innymi krajami europejskimi, wskazuje na niewystarczającą częstość rozpoznawania choroby. Kolejnym problemem jest narastająca oporność bakterii na antybiotyki. Potrzebna jest większa kontrola nad prawidłowym korzystaniem z tej grupy leków. W przeciwnym razie, w przyszłości, rzeżączka może coraz trudniej poddawać się leczeniu.
Piśmiennictwo:
- Unemo M., Ross J.D.C., Serwin A.B., Gomberg M., Cusini M., Jensen J.S., 2020 European guideline for the diagnosis and treatment of gonorrhoea in adults, International Journal of STD & AIDS, 0 (0), 1-17, 10.1177/0956462420949126.
- Serwin A.B., Koper M., Unemo M., Rzeżączka w XXI wieku - sytuacja na świecie i w Polsce, Przegl Epidemiol, 2014, 68, 127-131.
- Mielczarek M., Choroby zapalne spojówek, Medycyna Rodzinna, 2005, 2, 40-49.
- Walter de Walthoffen Sz.J., Problemy zakażeń Neisseria gonorrhoea, Medycyna Ogólna i nauki o Zdrowiu, 2021, tom 27, nr 2, 134-138.
- Comunian-Carrasco G., Pena-Marti G.E., Marti-Carvajal A.J. and Cochrane Pregnancy and Childbirth Group, Antibiotics for treating gonorrhoea in pregnancy, Cochrane, Database Syst Rev, 2018, 2, doi: 10.1002/14651858.CD011167.pub2.
- Stamm C.A., Miranda R.H., McGregor J.A., Leczenie najczęściej występujących zakażeń przenoszonych drogą płciową u młodzieży zgodnie z zasadami medycyny opartej na dowodach, Ginekologia po Dyplomie, listopad 2011, 45-54.
