Zaczerwienione, swędzące oczy, nadmierne łzawienie i obecność wodnistej lub ropnej wydzieliny to typowe objawy zapalenia spojówek. Jak dochodzi do rozwoju tej choroby? Jak leczyć zapalenie spojówek i kiedy należy zgłosić się do lekarza?
Spis treści:
- Zapalenie spojówek - czym jest?
- Zapalenie spojówek - przyczyny
- Objawy zapalenia spojówek
- Metody leczenia zapalenia spojówek
- Domowe sposoby na zapalenie spojówek
- Kiedy udać się do lekarza?
- Zapalenie spojówek - powikłania
- Jak zapobiegać zapaleniu spojówek?
Zapalenie spojówek - czym jest?
Zapalenie spojówek to powszechna choroba oczu, która jest jednocześnie najczęstszą przyczyną zaczerwienienia narządu wzroku. Może mieć różne przyczyny - od przypadkowych zranień, obecności ciała obcego w oku lub alergenów, do bakterii, wirusów i różnych schorzeń, które mogą powodować przekrwienie spojówek. Warto wiedzieć, że spojówka zlokalizowana jest nie tylko na przedniej części gałki ocznej, ale pokrywa również tylne powierzchnie górnej i dolnej powieki. Dlatego właśnie objawy zapalania spojówek mogą dotyczyć nie tylko samego oka, ale także powiek. Spojówka jest bardzo delikatną warstwą błony śluzowej. Jest cienka, a jednocześnie bardzo dobrze unaczyniona. Pełni przede wszystkim funkcję ochronną. Wydziela też śluz, który umożliwia przyleganie filmu łzowego do rogówki. Do rozwoju stanu zapalnego spojówek dochodzi w wyniku ich podrażnienia przed różne czynniki. Naczynia krwionośne ulegają wówczas rozszerzeniu, które łatwo można zaobserwować w postaci zaczerwienienia oczu.
Zapalenie spojówek - przyczyny
Zapalenie spojówek należy do najczęstszych schorzeń oczu, z którymi pacjent zgłasza się do lekarza. U noworodków, główną przyczyną stanu zapalnego spojówki są bakterie. U starszych dzieci, podobnie jak u dorosłych, są to bakterie i alergeny. Zapalenie spojówek może być wywoływane również przez:
- inne patogeny: wirusy, grzyby,
- zanieczyszczenia środowiska, kurz,
- promieniowanie UV,
- skaleczenie lub zranienie oka,
- zespół suchego oka,
- nieodpowiednio skorygowaną wadę oka.
Stan zapalny spojówek może mieć charakter ostry, który wyróżnia się dużą intensywnością objawów lub przewlekły. Symptomy są wówczas mniej nasilone, ale trwają znacznie dłużej. Niektóre rodzaje zapalenia spojówek, takie jak bakteryjne lub wirusowe, są bardzo zaraźliwe. Ścisłe przestrzeganie zasad higieny chroni przed przenoszeniem patogenów na kolejne osoby. Zapalenie spojówek można podzielić też w inny sposób, biorąc pod uwagę zmiany na spojówkach:
- zapalenie brodawkowate - charakterystyczne są niewielkie, czerwonawe brodawki zlokalizowane głównie na tylnej części powieki górnej i na gałce ocznej,
- zapalenie olbrzymiobrodawkowe - powstaje w wyniku łączenia się pojedynczych brodawek,
- zapalenie grudkowe - widoczne są liczne grudki z czerwoną otoczką.
Wymienione rodzaje zapalenia spojówki można zaobserwować w trakcie badania okulistycznego. Powstałe zmiany mają zbyt małe rozmiary, aby można było je dostrzec gołym okiem.
Objawy zapalenia spojówek
Bakteryjne zapalenie spojówek rozwija się zazwyczaj na obojgu oczach, choć początkowo objawy mogą wstępować tylko na jednym z nich. Wydzielina ropna to najbardziej charakterystyczny symptom, wskazujący na infekcję spowodowaną przez bakterie. Brzegi powiek mogą być posklejane. Zauważalny jest też ich obrzęk. Najczęściej nie dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych, ale może pojawić się nadmierne łzawienie i uczucie ciała obcego w oku. Bakteryjne zapalenie spojówek nie trwa zwykle dłużej niż 1-2 tygodnie. Jest to choroba oczu, która ma przebieg samoograniczający się. Jest też zaraźliwa, dlatego chorzy nie powinni dotykać oczu, aby nie ułatwiać rozprzestrzeniania się patogenów. Bakteryjne zapalenie spojówek może rozwinąć się również w wyniku uszkodzenia rogówki, do którego dochodzi m.in. u niektórych osób korzystających z soczewek kontaktowych.
Wirusowe zapalenie spojówek występuje zazwyczaj w połączeniu lub po przebyciu infekcji górnych dróg oddechowych. Może być wywołane również przez wirusa ospy wietrznej i wirusa opryszczki. Typowe symptomy to zaczerwienione oczy, duża ilość wodnistej wydzieliny i obrzęk spojówek. Często stwierdza się też powiększone węzły chłonne. Wirusowe zapalenie spojówek jest niezwykle zaraźliwe. Choć początkowo może dotyczyć tylko jednego oka, po kilku dniach objawy infekcji uwidoczniają się również na drugim oku. Choroba trwa około 2 tygodni.
Alergiczne zapalenie spojówek jest wynikiem narażenia oczu na substancje, które organizm nieprawidłowo rozpoznaje jako szkodliwe. Jest to obecnie jedna z najczęstszych przyczyn choroby. Popularne alergeny, które wywołują alergiczne zapalenie spojówek to m.in. sierść zwierząt, pyłki kwiatów, roztocze kurzu domowego, składniki kosmetyków do oczu, szczególnie takie jak konserwanty, barwniki i substancje zapachowe. Pacjenci z zapaleniem spojówek, wywoływanym przez alergeny, skarżą się na silne swędzenie oka i nosa, zaczerwienienie i obrzęk powiek, a także nasilone łzawienie oczu. Alergiczne zapalenie spojówek trwa tak długo, jak kontakt z alergenem. Przykładowo, u chorych uczulonych na pyłki, objawy zapalenia spojówek mogą utrzymywać się przez cały okres pylenia danej rośliny. Do chorób oka o podłożu alergicznym zaliczamy również wiosenne zapalenie spojówek i rogówki. Typowe objawy to silny świąd oczu i światłowstręt. Pojawia się też gęsta wydzielina.
Metody leczenia zapalenia spojówek
Leczenie zapalenia spojówek zależy od przyczyny choroby. Stan zapalny toczący się na powierzchni oczu zwykle jest leczony za pomocą preparatów miejscowych, podawanych bezpośrednio do oka - kropli, maści lub zawiesin. Taka forma terapii pozwala z jednej strony uzyskać większe stężenie w miejscu, które wymaga leczenia, a z drugiej - wiąże się z niższym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, wywołanych wchłonięciem leku do krążenia ogólnego. Bakteryjne zapalenie spojówek leczy się wykorzystując krople do oczu z antybiotykiem, a rzadziej również maść z antybiotykiem. Stosując te leki należy ściśle przestrzegać zaleconego dawkowania i nie przerywać zbyt wcześnie kuracji. Sporadycznie, kiedy zapalenie spojówki wywoływane jest np. przez bakterie rzeżączki lub chlamydie, konieczne może być stosowanie antybiotyku również w formie doustnej.
Wirusowe zapalenie spojówek spowodowane przez wirusa opryszczki lub ospy wietrznej i półpaśca leczone jest za pomocą przeciwwirusowych kropli do oczu. Pozostałe przypadki infekcji, o ile mają łagodny przebieg, leczy się jedynie objawowo. Można stosować tzw. sztuczne łzy, które łagodzą objawy choroby. Alergiczne zapalenie spojówek jest dolegliwością, przy której należy unikać kontaktu z alergenem. Nie zawsze jednak jest to możliwe, a w wielu przypadkach nie wiadomo co dokładnie jest alergenem. Leczenie tego schorzenia zwykle polega na stosowaniu przeciwalergicznych kropli do oczu. Jeśli oprócz objawów związanych z oczami, pacjent odczuwa też inne symptomy alergii można sięgnąć po leki przeciwalergiczne w formie tabletek np. Hitaxa Fast lub Allegra. Pacjenci, u których alergia zaburza codzienne funkcjonowanie, są najczęściej pod stałą opieka alergologa lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Leczenie polega wówczas na stosowaniu preparatów dostępnych na podstawie recepty.
Domowe sposoby na zapalenie spojówek
Łagodny stan zapalny spojówek można leczyć domowymi sposobami. Z pomocą przy zaczerwienionych, łzawiących i piekących oczach przychodzą łagodzące krople do oczu. W składzie tych preparatów znaleźć można m.in. takie substancje jak hialuronian sodu, wyciąg ze świetlika lekarskiego, ektoinę i dekspantenol. Składniki te działają nawilżająco, łagodząco i kojąco. Można je stosować w celu łagodzenia objawów związanych z zapaleniem spojówek. Przykładowe krople do oczu, zawierające wymienione substancje to Hylo-Fresh i Hyal-Drop Multi. Są to krople bez konserwantów, które mogą być stosowane przez okres 6 miesięcy po otwarciu butelki. Jednorazowo, należy umieścić 1 kroplę roztworu w worku spojówkowym. Osoby noszące soczewki kontaktowe również mogą korzystać z tych preparatów. Podobnie dzieci, kobiety w ciąży i kobiety karmiące piersią. Należy przy tym pamiętać, że w trakcie leczenia zapalenia spojówek trzeba zrezygnować z noszenia soczewek, ponieważ nie tylko utrudniają one ustępowanie objawów choroby, ale mogą tez przyczyniać się do rozwoju powikłań.
Krople zawierające konserwanty można stosować do leczenia zapalenia spojówek jedynie krótkotrwale. Konserwanty mogą dodatkowo podrażniać oko i je wysuszać. Długotrwale stosowane niosą ryzyko uszkodzenia rogówki. W leczeniu schorzeń narządu wzroku wspomagająco można stosować również sól fizjologiczną lub ziołowe okłady. Inne sposoby łagodzenia objawów choroby to unikanie czynników, które podrażniają oczy. Jest to m.in. dym papierosowy, kurz i zanieczyszczenia powietrza. Jeśli zaobserwujemy zaczerwienione spojówki po zastosowaniu kosmetyku w okolicach oczu, należy z niego zrezygnować i zastąpić innym. W czasie długiej pracy przed monitorem warto robić sobie choć krótkie przerwy. Pamiętajmy o tym, że długotrwale wpatrując się w ekran laptopa, telewizora czy telefonu, znacznie rzadziej mrugamy powiekami. W konsekwencji, oko szybciej się wysusza i może pojawić się stan zapalny spojówki. W przypadku noszenia soczewek kontaktowych, bardzo ważna jest ich regularna higiena.
Kiedy udać się do lekarza?
Wskazaniem do konsultacji z lekarzem jest uraz mechaniczny oka. Do lekarza należy zgłosić się również wtedy, gdy pojawiają się takie objawy jak:
- silny ból oka,
- utrata ostrości widzenia,
- silny światłowstręt,
- twarda gałka oczna,
- objawy dodatkowe, takie jak nudności i wymioty.
W pozostałych przypadkach, kiedy choroba spojówek ma przebieg łagodny, dolegliwości zwykle ustępują samoistnie w przeciągu 1-2 tygodni. Wyjątkiem jest alergiczne zapalenie spojówek, które może trwać bardzo długo, w zależności od tego, jak długo występuje ekspozycja na alergen. Bakteryjne lub wirusowe zapalenie spojówek stopniowo samo przechodzi. Odpowiednie leczenie może jednak skrócić okres utrzymywania się objawów i poprawić komfort pacjenta. Jest to dość istotne w przypadku dzieci, u których zaczerwienione, piekące i bolące oczy mogą wyraźnie pogarszać samopoczucie. Dodatkowo, ich pocieranie zwykle nasila dolegliwości i sprzyja rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów. Leczenie może złagodzić odczuwane przez dzieci objawy i skrócić czas trwania choroby.
Jeśli objawy związane z zapaleniem spojówek nie ustępują po 3 dniach lub ulegają wyraźnemu nasileniu, również należy skontaktować się z lekarzem.
Zapalenie spojówek - powikłania
Stan zapalny spojówek w większości przypadków mija, nie pozostawiając żadnych zmian w obrębie oka. Choroba ta jest zdecydowanie bardziej niebezpieczna dla noworodków. W tej grupie pacjentów, zapalenie spojówki związane jest z większym ryzykiem ciężkich powikłań, wśród których jest nawet całkowita ślepota i zgon dziecka. Najcięższą postać zapalenia spojówek u noworodków wywołuje bakteria rzeżączki. Objawy które mogą się wówczas pojawić to bardzo duża ilość ropnej wydzieliny, zaczerwienione spojówki, silny obrzęk powieki górnej i dolnej, a także nacieki zapalne zlokalizowane w rogówce. Istnieje ryzyko dalszego rozwoju stanu zapalnego na inne elementy oka. Rzeżączkowe zapalenie spojówek u noworodków może wiązać się z takimi powikłaniami jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie stawów i posocznica.
U starszych dzieci i osób dorosłych powikłania należą do rzadkości. Może rozwinąć się zapalenie rogówki, a rzadziej również zapalenie błony naczyniowej oka. Nie warto więc zwlekać z wizytą u okulisty, jeśli objawy zapalenia spojówek nie ustępują lub pojawiły się dodatkowe dolegliwości.
Jak zapobiegać zapaleniu spojówek?
Bakteryjnemu i wirusowemu zapaleniu spojówek można zapobiegać przez odpowiednią higienę. Ze względu na łatwość rozprzestrzeniania się tych patogenów, nieprzestrzeganie zasad higieny sprzyja zakażeniu kolejnych osób. Ważne jest unikanie dotykania oczu, korzystnie z oddzielnego ręcznika i kosmetyków, a także zrezygnowanie z basenu w okresie choroby. Nie wszystkich rodzajów zapalenia spojówek można uniknąć. Przykładem jest alergiczne zapalenie spojówek, któremu zapobiegać można jedynie przez wyeliminowanie kontaktu z alergenami. Pacjenci, u których zaczerwienione oczy pojawiają się w wyniku ekspozycji na pyłki roślin, w okresach pylenia mogą nosić specjalne okulary z zasłoniętymi bokami. Stanom zapalnym spojówek, które wywołane są przez choroby ogólne, najczęściej nie da się zapobiegać. Można jedynie skutecznie je leczyć, aby poprawić komfort życia pacjentów.
Zapalenie spojówek w większości przypadków jest niegroźną chorobą oczu, która samoistnie ustępuje w przeciągu kilku lub kilkunastu dni. Zastosowanie odpowiednich kropli lub maści do oczu pomoże zmniejszyć dyskomfort pacjentów, wywołany pieczeniem, swędzeniem oka lub nadmiernym łzawieniem. Przykładanie szczególnej uwagi do higieny pomoże zapobiec przenoszeniu infekcji na inne osoby. Wielu rodzajom zapalenia spojówek nie da się zapobiec. Można je natomiast skutecznie leczyć.
Bibliografia:
- Azari Amir A., Amir Arabi, Conjunctivitis: A Systematic Review, Journal of ophthalmic & vision research, 2020, vol. 15, 3, 372-395, doi:10.18502/jovr.v15i3.7456.
- Stodolska-Nowak A., Siwiec-Prościńska J., Zapalenie spojówek, Medycyna po Dyplomie, 2017, 12.
- Antoniak K., Farmakoterapia zakażeń bakteryjnych narządu wzroku, Postępy farmakoterapii, 2009, tom 65, nr 2, s. 124-131.
