Wydawałoby się, że choroby przenoszone drogą płciową nie są problemem współczesnego świata. Niestety nic bardziej mylnego. Z roku na rok notuje się coraz więcej przypadków m.in. kiły. WHO podaje, że nawet miliona ciężarnych kobiet w skali globalnej ponosi konsekwencje zakażenia krętkiem bladym, bakterią odpowiedzialną za rozwój kiły. Jak wygląda leczenie choroby i profilaktyka?
Spis treści:
- Kiła – co to jest za choroba?
- Kiła - objawy
- Jakie są przyczyny kiły?
- Jak można zarazić się kiłą?
- Jakie są rodzaje kiły?
- Kiedy wykonać badanie na kiłę?
- Kiła - jak zapobiegać zakażeniu?
- Na czym polega kiła wrodzona?
- Kiła wrodzona a nabyta
- Kiła wrodzona - profilaktyka wśród ciężarnych
- Objawy kiły wrodzonej u dzieci i leczenie
- Kiła - powikłania
Kiła – co to jest za choroba?
Kiła, albo inaczej syfilis, to choroba wywołana przez bakterię - krętka bladego (Treponema pallidum). Kiła należy do chorób przenoszonych drogą płciową i jest to najczęstszy powód transmisji bakterii z jednej osoby na drugą. Do rozwoju choroby może dojść również poprzez kontakt z zakażonym materiałem biologicznym, krwią osoby chorej lub drogą łożyskową z matki na dziecko podczas ciąży, ale także w trakcie porodu. Warto wiedzieć, że kiłą nie można zarazić się korzystając z tej samej toalety, wanny, ubrań czy środków higienicznych.
Kiła nie jest chorobą rzadką. Rocznie na świecie odnotowuje się ponad 5 mln nowych zachorowań. W Polsce w 2018 roku zgłoszono ich ponad 1400. Niemniej jednak ze względu na to, że jest to choroba wstydliwa, a często przebiega bezobjawowo, statystyki mogą być mocno przekłamane, a
liczba realnych osób zakażonych znacznie wyższa. Nie zmienia to faktu, że ilość zachorowań na kiłę wzrasta z roku na rok. Problem kiły dotyczy głównie osób młodych, aktywnych seksualnie. Szczyt zachorowań przypada na wiek 25-29 lat i są to głównie mężczyźni.
Kiły nie wolno lekceważyć. Nieleczona choroba może prowadzić do poważnych konsekwencji, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci.
Kiła - objawy
Objawy kiły zależą od kilku czynników, a dokładnie:
- czasu trwania choroby,
- tego jak doszło do zakażenia,
- czy jest to zakażenie pierwotne czy wtórne.
Objaw pierwotny kiły przenoszonej drogą płciową to pojawienie się w obrębie narządów płciowych pojedynczego owalnego owrzodzenia. Nie jest ono bolesne, a charakterystyczne są dla niego gładkie i równe brzegi oraz niewielka ilość sączącej się surowicy, która zawiera bardzo dużo bakterii, a kontakt z nią niesie za sobą ryzyko zakażenia kiłą kolejnej osoby. W przypadku
kiły pierwotnej u mężczyzn zmiana zlokalizowana jest zwykle w rowku zażołędnym, a niekiedy może występować także w obrębie ujścia cewki moczowej. Natomiast u kobiet na wargach sromowych, łechtaczce, spoidle tylnym, w pochwie i na szyjce macicy. Charakterystyczne obok zmiany na narządach płciowych jest również powiększenie węzłów chłonnych. Kiłę pierwotną diagnozuje się, gdy od wniknięcia krętków do organizmu upłynęło od 3 do 9 tygodni. Warto zaznaczyć, że okres wylęgania choroby wynosi zwykle 3 tygodnie, czyli 21 dni. Jest to czas, jaki musi upłynąć, aby po wniknięciu patogenu do organizmu pojawiły się pierwsze objawy.
Jeśli objawy kiły pojawiają się po 9 - 16 tygodniach od zakażenia może świadczyć to o rozwoju
kiły wtórnej. Na tym etapie choroby pojawiają się charakterystyczne symetryczne zmiany skórne, tzw. osutki. Początkowo obejmują one górne i dolne kończyny, a wraz z postępem zakażenia można je licznie zaobserwować niemal na całym ciele. Zwykle mają one formę czerwonych plamek lub grudek, które ustępują samoistnie po kilku dniach, a niekiedy tygodniach. Zdarza się, że na skórze pozostają blizny. Jakie jeszcze objawy wywołuje wtórne zakażenie kiłą?
- Zmiany na błonach śluzowych,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- gorączka, złe samopoczucie, osłabienie i inne objawy grypopochodne,
- nadmierna utrata włosów (łysienie kiłowe),
- kruchość i łamliwość paznokci,
- odbarwienia na skórze znacznie częściej obserwowane u pań (bielactwo kiłowe).
Kiła późna pojawia się, gdy od zakażenia minęły 2 lata. Problem ten dotyczy osób, które wcześniej nie podjęły leczenia lub było ono prowadzone w sposób niewłaściwy. Konsekwencją tego mogą być:
- kiła układu nerwowego (kiła oponowa, oponowo - naczyniowa mózgu i rdzenia kręgowego) - obserwuje się występowanie również kiły kilakowej mózgu i rdzenia kręgowego, w przypadku tych jednostek chorobowych pojawiają się odosobnione zarniniaki dające objawy guza,
- kiła sercowo - naczyniowa, w tym zapalenie mięśnia sercowego,
- zmiany skórne o charakterze guzkowym pełzakowate lub wrzodziejące,
- zapalenie kilakowe (ziarniniakowe) w obrębie narządów wewnętrznych, stawów i kości.
Po 10 - 20 latach od zakażenia może dojść do rozwoju
kiły miąższowej układu nerwowego. Jest to trzeciorzędowa postać kiły późnej. Ta zaawansowane stadium choroby objawia się licznymi problemami neurologicznymi, tj. otępieniem, zaburzeniami osobowości, koncentracji, pamięci. Pojawić się mogą liczne objawy psychotyczne naśladujące choroby psychiczne.
Jakie są przyczyny kiły?
Kiła jest wywoływana przez jeden z pięciu podgatunków krętka bladego (Treponema pallidum, subsp. pallidum), którego jedynym naturalnym gospodarzem jest człowiek. Bakteria ta zaliczana jest do bakterii Gram ujemnych i charakteryzuje się spiralnym kształtem. Ten względny beztlenowiec jest wrażliwy na światło i wahania temperatur. Po wniknięciu do organizmu człowieka bardzo szybko rozprzestrzenia się naczyniami chłonnymi i krwionośnymi. Jego namnażanie odbywa się w obrębie węzłów chłonnych oraz narządów płciowych, gdzie doszło do wtargnięcia bakterii do organizmu. W węzłach chłonnych chorego drobnoustroje pojawiają się już w ciągu pierwszych 24 godzin od zakażenia, a w płynie mózgowo-rdzeniowym po 3 tygodniach. Dlatego też wybierając farmaceutyk skuteczny w leczeniu kiły, należy w wielu przypadkach uwzględnić jego penetrację do płynu mózgowo - rdzeniowego.
Krętek blady to bardzo inwazyjna bakteria, która jest w stanie uszkodzić niemal każdy z narządów i układów ludzkiego organizmu.
Jak można zarazić się kiłą?
Przyczyną kiły jest krętek blady, który przenosi się z osoby zakażonej na innego gospodarza. Charakteryzuje się on wysoką zakażalnością. Są 4 drogi, którymi bakteria może wniknąć do organizmu. Do zakażenia dochodzi głównie podczas:
- niezabezpieczonej aktywności seksualnej, gdy na skutek mikrourazów na skórze i błonie śluzowej bakterie przebywające na narządach płciowych osoby zarażonej przenikają do organizmu zdrowego partnera,
- kontaktu z krwią lub zainfekowanym materiałem biologicznym osoby chorej na kiłę,
- porodu w przypadku zakażonych kiłą kobiet ciężarnych; podczas przechodzenia dziecka przez kanał rodny może dojść do transmisji krętka do organizmu noworodka, gdy bakteria znajduje się na kobiecych narządach płciowych,
- ciąży, gdy kobieta ciężarna jest zakażona lub jest nosicielką bez objawów klinicznych, bakteria przechodzi przez łożysko i trafia do płodu.
Trzy pierwsze drogi transmisji bakterii dotyczą kiły nabytej, natomiast gdy do zakażenia dochodzi podczas ciąży mówi się o rozwoju kiły wrodzonej, która jest bardzo niebezpieczną chorobą dla noworodków i niesie za sobą szereg poważnych powikłań zdrowotnych, a gdy nie jest odpowiednio leczona, prowadzi do śmierci dziecka. Stąd też, aby wykryć ją możliwie szybko, wśród kobiet w ciąży prowadzone są badania przesiewowe.
Warto wspomnieć, że chory jest najbardziej zakaźny, w czasie gdy na skórze i błonach śluzowych znajdują obfitujące w krętki
wykwity. Jest to okres
kiły wczesnej, który może przechodzić również bezobjawowo. W tym czasie ryzyko zakażenia kiłą podczas jednorazowego stosunku płciowego wynosi 30 - 50 %. Nie występuje osobnicza odporność na bakterię, więc podatność na zachorowanie jest powszechna.
Warto pamiętać również o tym, że zakażenie kiłą niesie za sobą zwiększone ryzyko zachorowania na inne choroby przenoszone drogą płciową, np. AIDS.
Jakie są rodzaje kiły?
Kiłę dzieli się ze względu na stopień jej zaawansowania, co ma bezpośrednio związek z czasem trwania choroby. Jak wspomniano już wcześniej, dla każdego okresu odnotowuje się charakterystyczne objawy. Podstawowym podziałem jest jednak ten uwzględniający sposób w jaki doszło do zakażenia. Rozróżnia się tutaj kiłę wrodzoną i kiłę nabytą, a wśród nich wiele podtypów choroby.
Kiła nabyta dzieli się na kiłę wczesną (do 2 lat od momentu zakażenia krętkiem bladym) i kiłę późną. Kiła wczesna obejmuje kiłę pierwotną, kiłę późną (kiła drugorzędowa, kiła wtórna) i kiłę wczesną utajoną. Natomiast kiła późna dzieli się na kiłę późną utajoną, kiłę późną objawową (kiła trzeciorzędowa, trzeciego okresu). Ten ostatni (trzeci) okres kiły późnej obejmuje również kiłę układowo - narządową, tj. kilakową, sercowo-naczyniową i OUN.
Oczywiście inny podział obejmuje kiłę wrodzoną. Jeśli u dziecka diagnozuje się objawy w okresie do 2 lat od porodu mamy do czynienia z kiłą wrodzoną wczesną, a po tym czasie diagnozuje się kiłę wrodzoną późną.
Kiedy wykonać badanie na kiłę?
Aby zdiagnozować kiłę nabytą pod uwagę bierze się objawy choroby, jak i wyniki badań. Jeśli chodzi o badania laboratoryjne to dostępne są zarówno testy mikroskopowe (dla wczesnego etapu choroby), jak i również bardziej i mniej swoiste badania serologiczne.
W okresie do 6 tygodni od zakażenia krętkiem bladym, kiedy obserwuje się niepokojące objawy umiejscowione na skórze i śluzówce, można wykonać badanie mikroskopowe. Do analizy wykorzystuje się wówczas wydzielinę pobraną ze zmian chorobowych. Specjalista jest w stanie zaobserwować pod mikroskopem charakterystyczne krętki, co jednoznacznie potwierdza zakażenie. Niemniej jednak jest to metoda bardzo rzadko wykorzystywana. Dla potwierdzenia choroby europejskie zalecenia diagnostyczne obejmują wykonanie badania krwi.
Pobrana próbkę poddaje się w pierwszej kolejności mniej swoistym testom mającym na celu potwierdzić bądź wykluczyć obecność we krwi przeciwciał skierowanych przeciwko lipidowym składnikom bakterii. Wynik nie jest jednoznaczny, ponieważ obecność takich przeciwciał oznacza się również w przypadku innych jednostek chorobowych, m.in. ospy, zapalenia płuc, tocznia. Badanie tego typu wykonuje się w okresie powyżej 3 tygodni od zakażenia. Wykonanie oznaczenia wcześniej może dać wynik fałszywie ujemny. Najbardziej znane metody to
USR (Unheated Serum Reagin) oraz
VDRL (Veneral Disease Research Laboratory) wykorzystujące antygen kardiolipidowy podobny do antygenu kiły, który w zetknięciu z przeciwciałami w krwi osoby zakażonej prowadzi do strącenia się preparatu, co daje specyficzny obraz pod mikroskopem.
Jeśli wynik badania nieswoistego jest dodatni to w przypadku infekcji pierwotnej, przeprowadza się bardziej specyficzne badania mające na celu potwierdzić zakażenie krętkiem bladym, a dokładnie wykrycie we krwi specyficznych przeciwciał. W niektórych przypadkach materiał badawczy stanowi płyn mózgowo - rdzeniowy.
Odczyny serologiczne w przypadku wtórnego zakażenie wychodzą zawsze dodatnie, ponieważ po przebytej kile przeciwciała pozostają we krwi, więc wynik tego bardziej specyficznego testu nie jest miarodajny. W przypadku zakażeń wtórnych wykonuje się jedynie mniej specyficzne testy przesiewowe na kiłę.
Kiłę wrodzoną diagnozuje się z wykorzystaniem podobnych metod. W czasie ciąży kobieta poddawana jest dwukrotnie
profilaktycznym testom VDRL, a w razie ich pozytywnego wyniku dalszej diagnostyce. Natomiast po porodzie w przypadku podejrzenia kiły u noworodka (wystąpienia objawów choroby) dokonuje się oznaczenie przeciwciał z krwi pobranej z żyły obwodowej dziecka. Badanie wykonywane jest również u matki.
Leczenie kiły - czy jest wyleczalna?
Kiłę, jako chorobę wywołaną przez bakterie, leczy się odpowiednio dobranymi antybiotykami. Farmaceutykiem pierwszego rzutu w leczeniu kiły jest penicylina. Antybiotyk ten podawany jest zwykle w formie pozajelitowej. Dotychczas nie stwierdzono niepowodzeń leczenia penicyliną, ponadto nie opisuje się oporności krętków na ten antybiotyk. Jest on bezpieczny również dla kobiet w ciąży. Kiedy penicylina jest przeciwwskazana, np. w przypadku osób uczulonych, stosuje się inne antybiotyki, tj. doksycyklinę, tetracyklinę, azytromycynę, erytromycynę, ceftriakson. Dowody na temat ich skuteczności leczenia nie zawsze są jednak zadowalające.
Terapię zwykle prowadzi się kilkanaście dni, ale zdarza się również, że konieczna jest antybiotykoterapia trwająca miesiącami. Odpowiednie dawkowanie dobiera lekarz.
Oczywiście leczenie wdrażane jest u osób z potwierdzoną kiłą, ale nie tylko. Antybiotykoterapią obejmuje się również partnerów osoby zakażonej. Jeśli do ostatniego kontaktu seksualnego z osobą zakażoną doszło w terminie do 90 dni od rozpoznania kiły pierwotnej i wtórnej niezbędne jest wdrożenie terapii, nawet w przypadku ujemnych badań serologicznych. Kiła utajona objęta jest podobnym postępowaniem terapeutycznym. Gdy natomiast od ostatniego kontaktu seksualnego minęło ponad 90 dni, leczenie należy wdrożyć dopiero po przeprowadzeniu badań diagnostycznych. Niekiedy, gdy istnieje ryzyko dalszego rozprzestrzeniania się choroby i braku współpracy z osobą potencjalnie zakażoną, antybiotykoterapię wdraża się bez względu na wynik badania.
Kiła - jak zapobiegać zakażeniu?
Aby ograniczyć rozprzestrzenianie się kiły wrodzonej oraz nabytej bardzo ważna jest profilaktyka. Należy ograniczyć wszelkie ryzykowne zachowania seksualne i postawić na związki monogamiczne. Jeśli nie jesteśmy pewni, co do stanu zdrowia naszego partnera czy partnerki seksualnej zawsze należy współżyć w prezerwatywie. Nie uchroni ona w 100% przed kiłą, ale znacznie zmniejszy ryzyko zakażenia tą chorobą. Dobrym zachowaniem jest również niedzielenie się prywatnymi zabawkami erotycznymi. Bardzo ważna jest również edukacja seksualna młodych osób. Rozpoczynające zbyt wcześnie współżycie nastolatki są często narażone na występowanie chorób wenerycznych.
Prezerwatywy – szeroki wybór >> Ważna jest również profilaktyka kiły wśród ciężarnych. Przyszła mama bezwzględnie powinna poddać się badaniu przesiewowemu, aby uchronić dziecko przed ewentualnym zakażeniem.
Na czym polega kiła wrodzona?
Jeśli dziecko rodzi się martwe lub z innymi niepokojącymi objawami, konieczna jest jego diagnostyka pod kątem kiły wrodzonej. Do zakażenia płodu krętkiem bladym mogło dojść jeszcze w okresie prenatalnym. Bakteria przedostają się z układu krążenia matki do płodu przez łożysko. Zakażenie może nastąpić już w 9.–10. tygodniu trwania ciąży.
Prawdopodobieństwo zakażenia krętkiem wzrasta wraz z zaawansowaniem ciąży i jest największe w kile wczesnej. Następnie stopniowo spada, ale nigdy do zera. Ryzyko zakażenia płodu przez matkę w kile pierwszego okresu wynosi 70–100%, kile bezobjawowej wczesnej – 40%,a kile utajonej późnej – 10%. Gdy kobieta nie jest leczona na kiłę będąc w ciąży, aż w 40% przypadków dochodzi do zgonu płodu.
Kiła wrodzona a nabyta
Podstawową różnicą jest droga wniknięcia bakterii do organizmu. W przypadku kiły wrodzonej do zakażenia krętkiem dochodzi przez łożysko. Zagrożony jest płód, a źródłem zakażenia ciężarna. Natomiast o kile nabytej mówi się, gdy do zakażenia dojdzie na skutek przeniesienia bakterii krętka z jednego żywiciela na drugiego, np. podczas niezabezpieczonych stosunków seksualnych, podczas porodu, na skutek przeszczepu bądź kontaktu z krwią lub wydzieliną ze zmian skórnych, śluzówkowych osoby zakażonej.
Kiła wrodzona stanowi realne zagrożenie dla życia i zdrowia płodu, a także przebiegu ciąży. Musi zatem zostać podjęte jej leczenie już w okresie prenatalnym. Jeśli dziecko urodzi się żywe, to przy braku podjęcia właściwej farmakoterapii wystąpią u niego wczesne bądź późne objawy choroby.
Kiła wrodzona - profilaktyka wśród ciężarnych
W Polsce badania przesiewowe ciężarnych opierają się na wykonywaniu kiłowych odczynów serologicznych (USR lub VDRL) we krwi pobranej dwukrotnie, tj. w czasie pierwszego badania ginekologicznego potwierdzającego ciążę oraz w drugiej połowie ciąży. Skierowanie na badania wystawia lekarz prowadzący ciążę. W przypadku stwierdzenia dodatnich wyników testów kobieta, kierowana jest do dalszej diagnostyki i ewentualnego leczenia kiły. Należy podkreślić, że testy przesiewowe nie potwierdzają w 100% zachorowania na kiłę.
Objawy kiły wrodzonej u dzieci i leczenie
Jeśli objawy kiły wystąpią do 2 r.ż. dziecka mowa o kile wczesnej. Po tym czasie pojawiają się symptomy charakterystyczne dla kiły wrodzonej późnej, które są znacznie bardziej poważne.
Symptomy kiły wrodzonej charakterystyczne dla początkowego etapu choroby to:
- siodełkowaty nos,
- zajady,
- sapka,
- powiększone węzły chłonne,
- niedokrwistość,
- żółtaczka z małopłytkowością i dużą liczbą leukocytów,
- zespół nerczycowy (głównie białkomocz),
- plamki, grudki i pęcherze kiłowe na skórze,
- osutka kiłowa,
- kilaki prosowate,
- marskość wątroby,
- śródmiąższowe zapalenie narządów wewnętrznych,
- powiększenie wątroby,
- zapalenie płuc.
Kiła wrodzona późna daje szereg objawów znacznie poważniejszych. Obejmują one zmianę wyglądu chorego dziecka, m.in. wypukłe kości czołowe (czoło olimpijskie), zęby Hutchinsona – szeroko rozstawione, zagłębione górne siekacze i trzonowce w kształcie owoców morwy, blizny Parrota wokół ust i odbytu, pogrubienie nasad przymostkowych obojczyka, szablaste podudzia. W przebiegu choroby pojawiają się również liczne wysięki dostawowe i kiłowe zapalenie okostnej. Mocnemu uszkodzeniu ulega również układ nerwowy. Dochodzi nawet do zaniku nerwów, co niesie liczne powikłania neurologiczne.
Kiła - powikłania
W przypadku kiły wrodzonej powikłania obejmują poważne zaburzenia w rozwoju i funkcjonowaniu wielu narządów i układów, w tym głównie nerwowego i kostno - stawowego. Najcięższym powikłaniem kiły jest niewątpliwie śmierć płodu lub noworodka. Oznacza się również niską masę urodzeniową dzieci zakażonych krętkiem w okresie prenatalnym, a w wielu przypadkach ich przedwczesne przyjście na świat.
Kiła nabyta również niesie za sobą wiele powikłań. Do najczęstszych należą te związane z kiłą wczesną i dotyczą głównie zmian w obrębie narządów płciowych, m.in. stulejka, utrudnione sprowadzenie napletka na żołądź prącia (załupek), martwica żołędzi czy też obrzęk stwardniały narządów płciowych. Do powikłań późnych zalicza się również bielactwo i łysienie kiłowe, które ze względu na brak bliznowacenia cebulek jest procesem odwracalnym. Do powikłań po kile, które pojawiają się nawet po kilku latach po chorobie należą twarde nacieki w formie guzów podskórnych i narządowych. Choroba może generować również
późne powikłania w układzie sercowo - naczyniowym i nerwowym.
Kiła to jedna z najpoważniejszych chorób przenoszonych drogą płciowych. Oprócz charakterystycznych zmian skórnych generuje szereg innych poważnych objawów, a w efekcie może prowadzić do uszkodzeń narządów i układów. Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia dziecka i przebiegu ciąży jest zakażenie krętkiem w okresie ciąży lub przed ciążą bez wdrożenia odpowiedniego leczenia. Kiła to choroba, której można zapobiegać, chociażby unikając ryzykownych zachowań seksualnych i edukując odpowiednio młodych ludzi wchodzących w okres dojrzewania i współżycia. Ważne są również badania profilaktyczne wykluczające zakażenie krętkiem bladym u ciężarnej.
Bibliografia:
- Zajkowska J., Drozdowski W., Grygorczuk S.; Kiła ośrodkowego układu nerwowego – trudności diagnostyczne; Neurologia po Dyplomie 2014; 9 (1): 1-14.
- Karlikowska-Skwarnik M., Szenborn L.; Kiła w gabinecie lekarza rodzinnego; Lekarz POZ 2017; 2: 1-5.
- WHO GUIDELINES FOR THE Treatment of Treponema pallidum (syphilis) 2016.
- Janier M. and others; 2014 european guideline on the management of syphilis; Przegl Dermatol 2015; 102: 459–475.
- Rzepa T. i inni; Kiła i jej konsekwencje jako zapomniany problem zdrowia publicznego; Polityka Społeczna 2012; 3: 19-23.
- Jakubowicz O.; Kiła - realne zagrożenie cz. II; Nowiny Lekarskie 2010; 79; (4): 334–336.
- Chodynicka B., Serwin A.; Kiła wrodzona – aktualne problemy; Przegl Dermatol 2009; 96: 109–113.
