Na prawidłowy przebieg ciąży oraz stan zdrowia dziecka wpływ ma odpowiednie przygotowanie się do ciąży, co dotyczy bez wątpienia obojga parterów. Jak powinno wyglądać planowanie ciąży? Jak zmodyfikować dietę i jakie dodatkowo składniki przed ciążą warto stosować? Dlaczego właściwe przygotowanie do ciąży ma znaczenie dla rozwoju układu nerwowego dziecka?
Spis treści:
- Od czego zacząć przygotowanie do ciąży?
- Jakie witaminy przed ciążą warto uzupełniać w diecie?
- Poprawa jakości nasienia, czyli przygotowanie partnera
- Rozwój układu nerwowego dziecka w pierwszych tygodniach ciąży
Od czego zacząć przygotowanie do ciąży?
W Polsce nie ma dokładnych rekomendacji dotyczących opieki przedkoncepcyjnej nad parą, która chce począć dziecko. Wiele osób ze środowiska ginekologiczno – położniczego podkreśla jednak, że właściwe przygotowanie do ciąży ma ogromne znaczenie zarówno dla jej przebiegu jak i stanu zdrowotnego dziecka już po narodzinach.
Aby dobrze przygotować się do ciąży warto podjąć pierwsze działania dużo wcześniej. Od czego zacząć? Od sprawdzenia swojego stanu zdrowia. Warto nawet kilka miesięcy przed planowaną ciążą udać się do ginekologa. Lekarz na podstawie wywiadu lekarskiego oceni ewentualne zagrożenia i możliwe nieprawidłowości w przebiegu ciąży. Zleci też szereg badań, które pozwolą określić ogólny stan zdrowia przyszłej mamy. Ważne jest też samo badanie ginekologiczne, w tym cytologia i wyleczenie wszelkich stanów zapalnych i innych zmian na śluzówce dróg rodnych jeszcze przed zapłodnieniem. Aspekt zdrowotny ma szczególne znaczenie w przypadku przyszłych mam, które cierpią na choroby przewlekłe. Zaleca się zajście w ciążę dopiero w okresie remisji choroby lub fazie jej ustabilizowanego przebiegu. Ponadto w wielu przypadkach konieczna jest modyfikacja leczenia choroby podstawowej, tj. całkowita zmiana farmakoterapii ze względu na przeciwwskazane stosowanie danego leku w ciąży bądź zmiana dawkowania dotychczas stosowanych farmaceutyków.
Etap przygotowywania się do ciąży to również czas, aby pomyśleć o zaległych szczepieniach (m.in. przeciw WZW B bądź różyczce, jeśli kobieta nie chorowała wcześniej i nie była szczepiona) czy drobnych zabiegach, jak np. usunięcie pieprzyka, płata tarczycy, laparoskopowe rozbicie kamieni nerkowych czy żółciowych.
Podejmując decyzję o dziecku należy zmienić również swoje nawyki, tj. zadbać o zdrową i zbilansowaną dietę, regularną aktywność fizyczną i zaprzestać picia alkoholu, palenia papierosów oraz sięgania po inne używki. Warto już wcześniej pomyśleć czy ewentualnie wykonywana do tej pory praca zawodowa nie będzie miała negatywnego wpływu na dziecko i rozważyć zmianę stanowiska.
Wykonanie podstawowych badań krwi, zmiana stylu życia, rezygnacja z używek, wprowadzenie zdrowych posiłków do codziennego menu oraz odpowiednia suplementacja to ważne aspekty, o które powinien zadbać również partner.
Te wszystkie czynności wymagają oczywiście czasu. Podobnie jak wysycenie organizmu składnikami, które warto suplementować na etapie przygotowania do ciąży. Witaminy dla kobiet planujących ciążę stają się coraz bardziej popularne i obok zdrowej, różnorodnej oraz zbilansowanej diety stanowią ważny element przygotowań do macierzyństwa. Nic dziwnego, rośnie świadomość w społeczeństwie, że planowanie ciąży jest bardzo ważne, jeśli chcemy rozważnie i odpowiedzialnie podejść do tematu posiadania dziecka.
Jakie witaminy przed ciążą warto uzupełniać w diecie?
Zmiana sposobu odżywiania polegająca na rezygnacji z wysoko przetworzonych pokarmów, wprowadzenia zbilansowanej i zrównoważonej diety bogatej w świeże warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, niskotłuszczowy nabiał, tłuste ryby morskie będące najlepszym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega -3 (DHA, EPA) oraz umiarkowaną ilość mięsa, to ważny aspekt na etapie przygotowań do ciąży. Modyfikacje dietetyczne rekomendowane są nie tylko dla pań, ale również dla panów. W końcu zdrowe odżywianie wpływa nie tylko na poprawę samopoczucia, wydolność, ale także na jakość męskiego nasienia.
Nie zawsze jednak jesteśmy w stanie dostarczyć w codziennym menu odpowiednią ilość składników ważnych na etapie przygotowań do ciąży. Ma to związek chociażby z koniecznością obróbki niektórych pokarmów, trudnościami w samodzielnym komponowaniu zbilansowanej diety czy też z koniecznością wykluczenia z niej pewnych grup produktów. Niektóre składniki w okresie przygotowań do ciąży warto zatem suplementować. Na co zwrócić uwagę wybierając witaminy przed ciążą?
W najnowszych zaleceniach Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników z 2024 r. znajduje się informacja o potrzebie suplementacji folianów co najmniej 3 miesiące przed ciążą dla obojga partnerów. Ma to znaczenie w profilaktyce wad cewy nerwowej, która stanowi podstawę do kształtowania się poszczególnych elementów układu nerwowego dziecka. Do zamykania cewy nerwowej dochodzi już około 4 tygodnia życia płodu, kiedy wiele kobiet nie ma jeszcze świadomości ciąży. Co więcej nawet co 2 kobieta ma spowolniony metabolizm kwasu foliowego. Ma to związek z uwarunkowaniami genetycznymi (polimorfizm genu MTHFR). Zbyt niski poziom kwasu foliowego w organizmie może skutkować pojawieniem się zaburzeń rozwojowych płodu, jak również chorób w życiu dorosłym. W tej grupie pacjentek występuje również większe ryzyko nawracających poronień. Dlatego też warto stawiać na aktywną formę folianów w suplemencie, która cechuje się wysoką biodostępnością.
Kwas foliowy - ile przed ciążą należy go przyjmować? Według zaleceń PTGiP (2024) jest to 400 μg aktywnej formy folianu (5-metylotetrahydrofolian) + 400 μg kwasu foliowego dziennie jako uzupełnienie diety. Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym powinna obejmować również panów. Rekomendowana dla nich ilość tego składnika, którą należy uzupełniać w diecie wynosi 400 μg na dobę, co ważne, tylko w postaci aktywnego folianu!
Wiadomo już, że kwas foliowy przed ciążą to bardzo ważny składnik, co jeszcze warto suplementować przygotowując się do ciąży?
- Witamina D – istotna dla prawidłowego rozwoju kości i zębów, uzupełnienie diety o 2000 j.m. witaminy D na dobę wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego.
- Cynk – odpowiednia ilość tego pierwiastka w organizmie wspomaga utrzymanie płodności i funkcji rozrodczych u kobiet. Cynk jest zaangażowany w procesy związane ze wzrostem komórki jajowej, a także płodność i przebieg ciąży. Suplementacja cynku przed zapłodnieniem jest istotna dla procesu podziału i różnicowania zarodka, a także wzrostu płodu. Cynk bierze udział w tworzeniu się struktur układu nerwowego płodu już w pierwszych tygodniach trwania ciąży.
- Jod – jest niezbędnym składnikiem dla zachowania prawidłowej produkcji hormonów tarczycy, a te z kolei odgrywają znaczącą rolę w procesach wzrostowych płodu, a także kształtowania się jego mózgu i funkcjonowania całego układu nerwowego.
Witaminy dla kobiet planujących ciążę powinny obejmować również składniki, które chronią DNA płodu oraz wspomagają zamykanie się cewy nerwowej. Jednymi z nich są cholina oraz wspomniany wcześniej kwas foliowy. Warto dodać, że połączenie w preparacie folianów wraz z innymi witaminami z grupy B (B6, B12) oraz choliną wpływa na ich lepsze wykorzystanie w organizmie, co z kolei wspiera kształtowanie się układu nerwowego dziecka w łonie matki.
Zapewnienie odpowiedniego metabolizmu folianów w organizmie to jedno. Ważne jest również utrzymanie stężenia homocysteiny na odpowiednim poziomie. Proces ten zależny jest natomiast m.in. od ilości witaminy B6 we krwi. Hiperhomocysteinemia wykazuje szkodliwy wpływ na nabłonek naczyń krwionośnych. W przypadku ciężarnych stanowi to czynnik ryzyka poronień, niewydolności łożyska i wewnątrzmacicznego opóźnienia wzrastania płodu, jak również zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia wad cewy nerwowej.
Poprawa jakości nasienia, czyli przygotowanie partnera
Przygotowanie do ciąży musi dotyczyć obojga partnerów. Dlatego gdy świadomie podejmuje się decyzje o rodzicielstwie warto razem sprawdzić swój ogólny stan zdrowia, wprowadzić zmiany w diecie, stylu życia, zadbać o regularną aktywność fizyczną i porzucić używki. Wszystko to wpływa nie tylko na zdrowie i ogólną kondycję, ale również na męską wydolność, poprawę libido i jakość nasienia.
Oczywiście dieta mająca wpływ na poprawę nasienia, bogata w pełnoziarniste produkty zbożowe zawierające witaminy z grupy B oraz dobrej jakości białko roślinne i zwierzęce, uzupełniona o dużą ilość warzyw i owoców, powinna być podstawą w okresie przygotowań do poczęcia. Nie mniej jednak wielu panów zastanawia się co warto uzupełniać w diecie w okresie przedkoncepcyjnym i co powinny zawierać suplementy na poprawę nasienia?
- Kwas foliowy (zgodnie z zaleceniami PTGiP 2024 jedynie w formie aktywnych folianów) – jego zbyt mała ilość w męskiej diecie zwiększa ilość czynników odpowiedzialnych za stres oksydacyjny, co może niekorzystnie wpływać na plemniki, uszkadzając ich materiał genetyczny, zmniejszając ich liczebność i ruchliwość.
- Cynk – pierwiastek niezbędny dla zachowania prawidłowych funkcji rozrodczych oraz płodności.
- Selen – wspiera procesy spermatogenezy.
- N-acetyloceysteina (NAC), cholina i witaminy z grupy B (m.in. B6), które działają m.in.antyoksydacyjnie – wpływają korzystnie na ruchliwość i jakość plemników, chroniąc przed tworzeniem się uszkodzeń DNA w ich strukturze.
Rozwój układu nerwowego dziecka w pierwszych tygodniach ciąży
Pierwsze zawiązki układu nerwowego dziecka tworzą się już 13. dni po zapłodnieniu. Zwykle ok. 28. dnia życia płodowego następuje zamknięcie cewy nerwowej, co stanowi podstawę do dalszego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego dziecka. Natomiast mniej więcej od 6. tygodnia ciąży intensywnie kształtuje się mózg dziecka. Już w 8. tygodniu pojawiają się półkule mózgowe. Neurony tworzą się między 17. a 20. tygodniem życia płodowego.
Układ nerwowy płodu rozwija się jako pierwszy, a jego najważniejsze struktury kształtują się już od pierwszych tygodni ciąży. Pojawienie się w tym okresie czynników uszkadzających oraz niedobory niektórych składników mogą skutkować poważnymi defektami w tym obszarze. Najważniejsze na początku ciąży są bez wątpienia kwas foliowy i składniki o działaniu antyoksydacyjnym oraz jod. Pierwiastek ten zapewnia prawidłowe funkcjonowanie tarczycy matki, która produkuje hormony zapewniające właściwy rozwój mózgu dziecka. Ma to duże znaczenie, gdyż tarczyca dziecka samodzielnie zaczyna produkować hormony dopiero koło 10 -12. tygodnia życia płodowego.
Najnowsze rekomendacje PTGiP (2024) podkreślają również rolę choliny w diecie przyszłej mamy, jako składnika korzystnie wpływającego na rozwój układu nerwowego płodu. Odpowiednia ilość choliny, podobnie jak kwas foliowy, zapewnia optymalny rozwój mózgu dziecka, zmniejsza ryzyko powstawania wad cewy nerwowej, a także autyzmu i zespołu Downa u malucha po narodzinach. Warto rozpocząć jej suplementację już na etapie przedkoncepcyjnym, a także kontynuować w ciąży i w okresie karmienia piersią.
To na początku ciąży kształtują się najważniejsze układy w organizmie dziecka. Nic dziwnego, że coraz częściej podkreśla się jak ważne jest przygotowanie do ciąży opierające się na sprawdzeniu swojego stanu zdrowia, zmianach w stylu życia, diecie i wdrożeniu odpowiedniej suplementacji. Okres przedkoncepcyjny jest bardzo istotny z punktu widzenia właściwego przebiegu ciąży oraz zdrowia dziecka. Opieka przedkoncepcyjna powinna być coraz bardziej rozpowszechniana wśród młodych osób.
Piśmiennictwo:
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu; link: http://www.femmed.com.pl/wp-content/uploads/2013/02/rekomendacjaopiekaprzedporodowa.pdf.
- Seremak-Mrozikiewicz i wsp. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji aktywnych folianów, choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu; link: https://www.ptgin.pl/sites/scm/files/2024-03/Foliany%20-%20Stanowisko%20Ekspert%C3%B3w%20PTGiP%20-%20final.pdf.
- Zimmer M, Sieroszewski P, Oszukowski P, Huras H, Fuchs Tomasz, Pawłosek A. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Vol. 5, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2020; s: 170–81.
- Seremak-Mrozikiewicz A. Znaczenie metabolizmu folianów w rozwoju powikłań u kobiet ciężarnych. Ginekol Pol. 2013;84(5):377–84.
- Garner TB, Hester JM, Carothers A, Diaz FJ. Role of zinc in female reproduction; Biol Reprod. 2021; 104 (5):976–94.
- Hynes KL, Otahal P, Hay I, Burgess JR.; Mild iodine deficiency during pregnancy is associated with reduced educational outcomes in the offspring: 9-year follow-up of the gestational iodine cohort; J Clin Endocrinol Metab. 2013; 98(5):1954–62.
- Walczak-Jędrzejowska; Stres oksydacyjny a niepłodność męska. Część II: antyoksydanty w leczeniu niepłodności; Postępy Andrologii online 2015; 2 (1): 16-33.
- Trang, N. T. The Gynecologist 1, 1002 (2018).
- Bazargan-Hejazi, S. et al. Urology Journal 7, 188–93 (2010).
- Witkowska-Zimny M. Pol. Merkur. Lek (Pol. Med. J.), 2013, XXXV/210: 347-351.
- Zhou, X. & Zhai, S. Asia Pac J Clin Nutr 16, 383–390 (2007).
- Churchward-Venne, T. A. et al. Am J Clin Nutr 99, 276–286 (2014).
- Lazaros, L. et al. Asian journal of andrology 14, 778–783 (2012).
- Forges, T. et al. Human reproduction update 13, 225–238 (2007).
- Murphy, L. E. et al. Asian journal of andrology 13, 856–861 (2011).
- Gong, M. et al. PLOs One (2015).
- Czeczot, H. Postepy Hig Med Dosw. (online), 2008; 62: 405-419.
