Wysoki poziom cholesterolu to większe ryzyko chorób układu krążenia. Jak obniżyć jego stężenie za pomocą diety? Jakie preparaty dostępne bez recepty mogą zmniejszyć poziom złego cholesterolu?
Spis treści:
- Czym jest cholesterol?
- Kto powinien badać poziom cholesterolu?
- Jak obniżyć cholesterol – domowe sposoby
- Dieta przy hipercholesterolemii – czego unikać?
- Dieta przy hipercholesterolemii – co należy jeść?
- Leki i preparaty bez recepty na obniżenie cholesterolu
Czym jest cholesterol?
Cholesterol to substancja niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest potrzebna do syntezy kwasów żółciowych, odpowiedzialnych za wchłanianie i trawienie tłuszczów. Jako składnik komórek nerwowych odpowiada za właściwą pracę mózgu. Cholesterol wykorzystywany jest do produkcji licznych hormonów i innych substancji. Wchodzi też w skład błon komórkowych.
Można więc bez żadnych wątpliwości stwierdzić, że cholesterol jest niezbędny do życia. Problemem staje się jednak podwyższony poziom cholesterolu we krwi. Wiąże się on ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Rośnie wówczas prawdopodobieństwo pojawienia się miażdżycy, zawału serca i udaru mózgu.
Cholesterol, jako że nie rozpuszcza się we krwi, jest transportowany w organizmie w formie lipoprotein. Wśród nich wyróżniamy m.in. lipoproteiny o małej gęstości (tzw. zły cholesterol - LDL), lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL) i lipoproteiny o dużej gęstości (tzw. dobry cholesterol - HDL). To właśnie w tych lipoproteinach cholesterol występuje w największych ilościach. W związku z tym, w badaniach laboratoryjnych, standardowo oznacza się te konkretne frakcje. Więcej przydatnych informacji na temat cholesterolu i jego rodzajów możecie znaleźć w artykule: Cholesterol - normy, rodzaje, dobry i zły cholesterol (HDL, LDL). Dowiecie się z niego jakie są aktualne normy cholesterolu, a także z czym wiąże się hipercholesterolemia.
Kto powinien badać poziom cholesterolu?
Podwyższony cholesterol jest w Polsce znaczącym problemem. Dane sprzed kilku lat pokazują, że hipercholesterolemia dotyczy ponad 60% kobiet i ponad 70% mężczyzn. Co więcej, wysoki odsetek osób w tej grupie nie jest świadomy obecności tej przypadłości. Ta grupa chorych nie jest więc poddana odpowiedniemu leczeniu, a ich zdrowie jest narażone na liczne komplikacje. Jako jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy wymienia się zbyt niską wykrywalność wysokiego poziomu cholesterolu. Zaleca się więc, aby wszyscy mężczyźni powyżej 40-ego roku życia i kobiety po menopauzie lub po ukończeniu 50-ego roku życia wykonali oznaczenia cholesterolu całkowitego, HDL, LDL i trójglicerydów - tzw. lipidogram. W wielu przypadkach, takie badanie powinno być przeprowadzone jednak wcześniej. Dotyczy to m.in. chorych na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, choroby nerek, choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzycę lub nadciśnienie wykryte w trakcie ciąży, a także choroby autoimmunologiczne takie jak np. łuszczyca lub reumatoidalne zapalenie stawów. Te grupy pacjentów są w większym stopniu narażone na rozwój hipercholesterolemii. Podobnie jak osoby, u których w rodzinie zdarzały się przedwczesne choroby serca i układu krążenia lub zaburzenia lipidowe. Wykonanie odpowiednich badań, oznaczających poziom lipoprotein, daje szanse na wcześniejsze wykrycie choroby i uzyskanie odpowiedniego leczenia.
Oznaczenia cholesterolu LDL, HDL i innych frakcji lipoprotein tradycyjnie zaleca się wykonać na czczo. Dostępne badania wskazują jednak na niewielkie różnice w pomiarach przeprowadzonych na czczo i po posiłku. Wyjątkiem są trójglicerydy - ich oznaczenie na czczo jest bardziej wiarygodne. W przypadku stwierdzenia hipercholesterolemii i wdrożenia leczenia, należy regularnie, raz w roku oznaczać lipidogram.
Jak obniżyć cholesterol – domowe sposoby
Podstawą obniżenia podwyższonego stężenia cholesterolu jest modyfikacja stylu życia. Może ona nie tylko wspomagać leczenie ale też skutecznie zapobiegać pojawieniu się zaburzeń lipidowych. Oto naturalne sposoby na cholesterol:
- aktywność fizyczna;
- redukcja masy ciała - nadwaga i otyłość często idą w parze z wysokim poziomem cholesterolu we krwi;
- rzucenie palenia;
- ograniczenie spożycia alkoholu;
- odpowiednia dieta.
Już nawet niewielkie zmniejszenie masy ciała poprawia profil lipidowy. Zmniejsza więc ryzyko chorób serca i innych schorzeń układu krążenia. Regularna aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości danej osoby, przyczynia się do spadku poziomu trójglicerydów. Zaleca się przeznaczanie minimum 30 minut dziennie na rozwój fizyczny.
Dieta ma znaczący wpływ na obniżenie stężenia złego cholesterolu LDL. Zaleca się też ograniczenie lub zupełne zaprzestanie (u osób z podwyższonym poziomem trójglicerydów) spożywania alkoholu.
Dieta przy hipercholesterolemii – czego unikać?
Jak obniżyć cholesterol za pomocą diety? Ograniczając spożycie produktów, które w największym stopniu przyczyniają się do podwyższenia poziomu złego cholesterolu. Przede wszystkim, zaleca się zmniejszyć przyjmowanie produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe i tłuszcze trans. Warto czytać etykiety produktów i unikać kupowania tych, które w składzie zawierają częściowo uwodornione/ utwardzone tłuszcze (tłuszcze trans). Ważne jest też rzadsze spożywanie pokarmów z dużą ilością cholesterolu. Pacjenci z hipercholesterolemią powinni również ograniczyć węglowodany. Oto konkretne produkty, na które powinny uważać osoby, mające podwyższony cholesterol:
- batony, ciasta, babeczki i inne słodycze;
- pełnotłuste mleko, jogurty, masło, twarde margaryny, śmietana, smalec;
- ryby - chude i tłuste;
- smalec, słonina, kiełbasy, żeberka, baleron, bekon;
- fast-foody i produkty typu "instant";
Produkty bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, kwasy trans i cholesterol znacząco wpływają na stężenie lipidów w organizmie. Ograniczenie spożycia tych pokarmów ma realne przełożenie na stan zdrowia. Modyfikacja diety zalecana jest wszystkim pacjentom, u których poziom poszczególnych frakcji lipoprotein przekracza zalecane normy. Dotyczy to zarówno pacjentów, u których te wartości są przekroczone nieznacznie i nie ma jeszcze konieczności wprowadzania leków na receptę, jak i chorych, którzy wymagają stosowania statyn lub innych preparatów przeciwcholesterolowych.
Dieta przy hipercholesterolemii – co należy jeść?
Wysoki cholesterol można obniżyć za pomocą odpowiedniej diety. Korzystne efekty zaobserwowano u chorych, którzy stosowali dietę śródziemnomorską. Jedną z jej podstawowych zasad jest wykorzystywanie oliwy z oliwek jako głównego źródła tłuszczu. Duża ilość warzyw i owoców, a także regularne spożywanie produktów pełnoziarnistych i ryb może istotnie wpłynąć na niższe ryzyko rozwoju chorób układu krążenia. Co obniża cholesterol i które produkty są wskazane dla osób z hipercholesterolemią?
- surowe lub gotowane warzywa;
- świeże lub mrożone owoce;
- rośliny strączkowe, takie jak fasola, groch i soczewica;
- produkty pełnoziarniste, bogate w błonnik;
- chude mięso drobiowe - zaleca się ograniczenie mięsa cielęcego, wołowego i jagnięcego, a także owoców morza;
- mleko i jogurty z obniżoną zawartością tłuszczu.
Preferowaną formą przygotowywania posiłków jest gotowanie i grillowanie. Produkty smażone powinny być spożywane w ograniczonych ilościach. Warto również zastąpić cukier bezkalorycznymi słodzikami, a tłuszcze zwierzęce oliwą lub olejami roślinnymi (z wyłączeniem oleju palmowego i kokosowego). Dobrym źródłem tłuszczu przy hipercholesterolemii są również niesolone orzechy.
Leki i preparaty bez recepty na obniżenie cholesterolu
Preparaty na cholesterol bez recepty mogą być stosowane przez chorych, których wyniki nie mieszczą się w normie, ale nie są na tyle wysokie aby konieczne było włączenie farmakoterapii. U osób, które kwalifikują się do leczenia farmakologicznego i obarczone są wysokim ryzykiem rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, leki obniżające poziom złego cholesterolu mogą być stosowane jako uzupełnienie terapii po wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Nigdy jednak nie mogą zastępować zalecanego przez specjalistę leczenia. Wśród substancji, które wpływają korzystnie na stężenie lipidów we krwi, znaleźć można monakolinę i fitosterole. Choć ciągle brakuje rzetelnych danych, które jednoznacznie potwierdziłyby ich skuteczność w leczeniu zaburzeń lipidowych, wyniki badań przeprowadzonych z ich udziałem są dość obiecujące. Fitosterole zmniejszają wchłanianie cholesterolu w jelitach. Spożywane w dawce 2 g dziennie obniżają przede wszystkim frakcje LDL i poziom trójglicerydów we krwi.
Preparaty z monakoliną działają podobnie do statyn - leków przeciwcholesterolowych dostępnych na podstawie recepty lekarskiej. Obniżają poziom LDL i trójglicerydów we krwi. Zgodnie z wynikami wielu badań, skuteczność monakoliny w dawce 10 mg jest porównywalna do statyn, stosowanych w tej samej dawce. Naturalne pochodzenie tej substancji wpływa na dość wysoki profil bezpieczeństwa. Działania niepożądane, jeśli występują, są najczęściej łagodne. Należy jednak pamiętać, że ze względu na podobny mechanizm działania, nie zaleca się łączenia statyn z monakoliną. Rośnie wówczas ryzyko wystąpienia miopatii - osłabienia mięśni, spowodowanego ich uszkodzeniem. Przykładowym preparatem z monakoliną jest, np. Lipiforma. Ten ostatni środek zawiera dodatkowo też fitosterole. Inne substancje, stosowane w celu obniżenia złego i podniesienia dobrego cholesterolu to kwasy omega-3. Choć nie potwierdzono ich istotnego wpływa na przemiany lipidów w organizmie, to rzeczywiście zaobserwowano mniejsze ryzyko rozwoju chorób krążenia. Kwasy tłuszczowe omega-3 w dawce 2-3 g dziennie obniżają poziom trójglicerydów o ok. 30%.
Jak szybko obniżyć poziom cholesterolu? Może zamiast próbować robić to szybko, korzystniej jest zmniejszyć jego stężenie wolniej, ale długotrwale. Modyfikacja stylu życia, zmiana diety i regularny wysiłek fizyczny skutecznie obniża poziom cholesterolu. Dopiero w przypadku niewystarczających efektów uzyskanych po wprowadzeniu tych zmian, należy rozważyć stosowanie preparatów przeciwcholesterolowych.
Bibliografia:
- Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo naczyniowe (2019) Grupa Robocza do spraw leczenia dyslipidemii Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) oraz Europejskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą (EAS) Kardiologia Polska, 2020; 3, s.12–103.
- Kapłon-Wożakowska B., Salwa P., Monakolina- pomost między prozdrowotną modyfikacją diety a farmakoterapią hipercholesterolemii, Folia Cardiologica, 2016; 11 (4), s. 318-326.
