Grzybica skóry głowy to częsta choroba dermatologiczna wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, które nie weszły jeszcze w okres dojrzewania. Prawidłowe rozpoznanie tego schorzenia i wdrożenie leczenia przeciwgrzybiczego pozwala skutecznie pozbyć się zmian chorobowych i objawów grzybicy. Jakie są rodzaje tej choroby i który z nich występuje obecnie najczęściej? Jak pielęgnować skórę głowy z grzybicą? Jak zapobiegać nawrotom tego schorzenia?
Spis treści:
- Czym jest grzybica skóry głowy?
- Rodzaje grzybicy skóry głowy
- Przyczyny grzybicy skóry głowy
- Objawy grzybicy skóry głowy
- Diagnostyka grzybicy skóry głowy
- Leczenie grzybicy skóry głowy
- Domowe sposoby na zmiany grzybicze na owłosionej skórze głowy
- Jak pielęgnować na co dzień skórę głowy z grzybicą?
- Grzybica skóry głowy - profilaktyka i zapobieganie powstawaniu zmian
- Grzybica skóry głowy a inne choroby
Czym jest grzybica skóry głowy?
Grzybica owłosionej skóry głowy to dość powszechnie występująca zakaźna choroba skóry, która rozwija się częściej u dzieci. Głównie dotyczy pacjentów między 3. a 14. rokiem życia, choć warto mieć na uwadze, że może wystąpić właściwie w każdym wieku. Grzybica skóry owłosionej u części osób ma przebieg łagodny, u innych umiarkowany, a u kolejnych ciężki. W zależności od stopnia nasilenia objawów, choroba ta może w mniejszym lub większym stopniu obniżać komfort życia. Czasami, zmiany skórne charakterystyczne dla tego schorzenia stają się przyczyną zawstydzenia i unikania kontaktów towarzyskich.
Co to jest grzybica skóry głowy? Jest to choroba dermatologiczna, która rozwija się głównie u dzieci. Jak sama nazwa wskazuje, zmiany chorobowe dotyczą owłosionej skóry głowy oraz znajdujących się w jej obrębie włosów.
Rodzaje grzybicy skóry głowy
Wyróżniamy 3 rodzaje grzybicy skóry głowy:
- grzybica skóry głowy strzygąca - jest najczęściej występującym w Polsce rodzajem grzybicy skóry głowy. Może mieć postać powierzchowną lub głęboką. Powierzchowna grzybica strzygąca rozwija się na powierzchni skóry głowy, a głęboka dotyczą również głębiej położonej części włosa. Charakterystycznym objawem tej choroby są ułamane na różnej wysokości włosy, mogące przywoływać na myśl nierówne przystrzyżenie,
- grzybica drobnozarodnikowa - zarodniki grzybów obecne są na zewnętrznej części łodygi włosa,
- grzybica woszczynowa - obecnie bardzo rzadko występujący rodzaj grzybicy, którego cechą charakterystyczną są żółtawe tarczki, wykwity, kubki woszczynowe lub inne łuszczące się zmiany.
Przyczyny grzybicy skóry głowy
Co wywołuje grzybicę skóry głowy? Choroba ta ma podłoże grzybicze. Za jej rozwój w Polsce odpowiadają przede wszystkim 2 dermatofity - Microsporum canis i Trichophyton mentagrophytes v. violaceum. Rzadziej, przyczyną grzybicy skóry głowy są: Microsporum audouinii, Trichophyton tonsurans czy Trichophyton verrucosum. Źródłem zakażenia są zwierzęta lub człowiek. Spośród zwierząt, rezerwuarem mogą być psy, koty, ale także chomiki i świnki morskie. Do rozwoju infekcji może dojść przez kontakt bezpośredni z człowiekiem lub zwierzęciem zakażonym grzybami, lub przez kontakt pośredni - korzystanie z przedmiotów, na których obecne są te drobnoustroje. Mogą być to czapki, ręczniki, grzebienie, szczotki czy chociażby akcesoria do włosów.
Jakie są przyczyny grzybicy skóry głowy? Sam kontakt z czynnikiem chorobotwórczym, jakim w tym przypadku są grzyby, nie jest jeszcze równoznaczny z rozwojem choroby. Istotną rolę pełni tutaj ogólny stan zdrowia i funkcjonowanie układu odpornościowego. Grzybica skóry głowy u dzieci rozwija się częściej niż u dorosłych, co najpewniej związane jest z wydzielaniem łoju. U dzieci, które nie weszły jeszcze w okres dojrzewania, produkcja łoju jest znacząco niższa. Łój natomiast działa grzybostatycznie, czym przyczynia się do utrzymania prawidłowej mikrobioty skóry głowy.
Czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju infekcji grzybiczej skóry to również obniżona odporność, długotrwałe przyjmowanie antybiotyków, obecność innych chorób dermatologicznych w obrębie skóry głowy (np. atopowe zapalenie skóry głowy) oraz nieprzestrzeganie odpowiednich zasad higieny.
Objawy grzybicy skóry głowy
Grzybica głowy, w zależności od jej rodzaju, może mieć nieco inny przebieg. Pojawiające się dolegliwości mają też różne nasilenie. Czasem choroba ta jest mylona z innymi schorzeniami dermatologicznymi, o których będzie mowa w dalszej części artykułu.
Charakterystyka zmian skórnych w przebiegu grzybicy skóry głowy
Grzybica skóry głowy strzygąca powierzchowna ma postać licznych, drobnych zmian na skórze. Włosy są połamane na różnej wysokości. Widoczne mogą być też czarne punkty na skórze, tzw. black dots. Grzybica strzygąca głęboka występuje obecnie znacznie częściej niż grzybica powierzchowna. U pacjentów z tym rodzajem choroby zmiany są głębsze. Pojawiają się krostki i guzki, które są wyraźnie odgraniczone od zdrowej skóry głowy. Można zauważyć zaczerwienienie oraz nasilone złuszczanie się komórek skóry w obrębie zmian. Czasem występują też ropne nacieki, które mają tendencję do zasychania. Zmiany mogą być bolesne. Włosy, podobnie jak przy grzybicy powierzchownej, są na różnej wysokości ułamane. Charakterystyczne jest również to, że nie są one mocno, stabilnie osadzone w mieszkach włosowych.
Grzybica głowy drobnozarodnikowa charakteryzuje się występowaniem okrągłych lub owalnych zmian, których powierzchnia ulega łuszczeniu się. Włosy są zazwyczaj ułamane na podobnej wysokości i pokryte są szarawym naskórkiem.
Woszczynowa grzybica przebiega z obecnością wspomnianych kubków i tarczek woszczynowych o żółtawym zabarwieniu. Mogą występować też zmiany naciekowe. Skóra w ich obrębie również ulega złuszczaniu. Ten rodzaj grzybicy skóry głowy prowadzi do powstania blizn. Nierzadko też skutkuje trwałą utratą owłosienia w miejscach objętych zmianami. Woszczynowa grzybica skóry głowy występuje w Polsce na szczęście rzadko.
Diagnostyka grzybicy skóry głowy
Wstępne rozpoznanie choroby może opierać się na obejrzeniu zmian oraz analizie objawów zgłaszanych przez pacjenta (np. świąd skóry głowy, zaczerwienienie, łuszczenie się skóry głowy, wypadanie włosów). Podstawą w rozpoznaniu grzybicy owłosionej skóry głowy jest jednak badanie mykologiczne. Dzięki pobraniu od chorego materiału ze zmienionych chorobowo miejsc, można rozpoznać infekcję grzybiczą skóry, a także wskazać konkretny rodzaj grzyba odpowiedzialnego za rozwój choroby. Aby badanie mykologiczne było wiarygodne, pacjent nie może stosować miejscowych leków przeciwgrzybiczych przynajmniej przez okres 2 tygodni poprzedzających jego wykonanie. W przypadku stosowania doustnych leków przeciwgrzybiczych okres ten powinien wynosić co najmniej 4 tygodnie.
Pomocnym badaniem może być również trichoskopia. Umożliwia ona dokładne przyjrzenie się zmianom w obrębie górnych warstw skóry oraz włosów. Trichoskopia może być cennym badaniem również u pacjentów, którzy są w trakcie leczenia grzybicy skóry głowy. Dzięki temu badaniu można ocenić efektywność terapii.
Leczenie grzybicy skóry głowy
Jak leczyć grzybicę skóry głowy? Podstawą leczenia tej choroby są doustne leki przeciwgrzybicze. Zasadne może być pytanie, dlaczego nie wystarczy miejscowe leczenie z wykorzystaniem maści lub roztworów płynnych. Zmiany występujące w przebiegu grzybicy skóry głowy mogą obejmować nie tylko zewnętrzną część włosa i naskórek, ale również głębiej położone części włosa. Leki przeciwgrzybicze podane miejscowo na skórę głowy mogą nie dotrzeć do grzybów znajdujących się w głębszych warstwach skóry. Z tego powodu, podstawą terapii są doustne leki na grzybicę skóry głowy:
- gryzeofulwina - niedostępna w Polsce,
- terbinafina,
- flukonazol,
- itrakonazol.
Jako wspomaganie leczenia grzybicy skóry głowy zalecane są preparaty miejscowe, w postaci maści, kremów, szamponów lub roztworów. Miejscowe leki na grzybicę skóry głowy również zawierają środki przeciwgrzybicze. Są to m.in. cyklopiroksolamina obecna w lekach Hascofungin i Pirolam, mikonazol znajdujący się w lekach Daktarin i Miconal oraz terbinafina - Tersilat, Undofen Max. Wymienione leki miejscowe dostępne są bez recepty. Szampon, kem lub maść na grzybicę skóry głowy zaleca się stosować przez cały okres terapii doustnej. Zazwyczaj, leczenie trwa nie krócej niż 6-8 tygodni.
Przed rozpoczęciem leczenia często zalecana jest też depilacja włosów w obrębie miejsc zajętych przez zmiany grzybicze. Pomaga to zwiększyć skuteczność terapii miejscowej i jednocześnie skrócić czas leczenia.
Grzybica skóry głowy - szampon, krem lub maść stanowią uzupełnienie leczenia doustnego. Sama terapia miejscowa może nie być wystarczająco skuteczna w terapii. Miejscowe leki na grzybicę skóry głowy wzmacniają efekty leczenia i skracają czas utrzymywania się objawów.
Domowe sposoby na zmiany grzybicze na owłosionej skórze głowy
Ziołowy szampon na grzybicę skóry głowy, naturalny olejek herbaciany i napary ziołowe to jedne z domowych sposobów (które można znaleźć w przestrzeni internetowej), zalecanych w leczeniu zmian grzybiczych. Jeśli pacjent chce, może z nich korzystać, ale powinny być one jedynie dodatkiem do leczenia podstawowego. Wymienione domowe sposoby na grzybicę skóry głowy nie mają potwierdzonej skuteczności w leczeniu tej choroby. Jedynie wymienione wyżej leki przeciwgrzybicze mają udowodnioną efektywność w terapii. Podstawą leczenia jest więc doustna i miejscowa terapia przeciwgrzybicza, a z domowych sposobów warto korzystać jedynie dodatkowo.
Jak pielęgnować na co dzień skórę głowy z grzybicą?
Jak pielęgnować skórę głowy z grzybicą? Należy zwrócić większą uwagę na mycie włosów. Szampon wykorzystywany do mycia skóry głowy i włosów powinien mieć łagodny skład, aby nie uszkadzać bariery hydro-lipidowej naskórka, nie przesuszać skóry i jednocześnie nie wywoływać podrażnienia. Częstość mycia głowy należy indywidualnie dostosować do potrzeb pacjenta. U części osób konieczne jest codzienne mycie głowy, a u innych wystarczy użycie szamponu raz na kilka dni.
Pamiętajmy jednocześnie o tym, że grzybica owłosionej skóry głowy to choroba zakaźna, która może rozprzestrzeniać się na kolejne osoby. Korzystając więc z grzebieni lub szczotek, należy je regularnie dezynfekować.
Grzybica skóry głowy - profilaktyka i zapobieganie powstawaniu zmian
Istotnym czynnikiem, który wpływa na skuteczność leczenia grzybicy skóry głowy, jest stosowanie się pacjenta do zaleceń lekarskich. Nieregularne przyjmowanie leków lub samodzielne podejmowanie decyzji o wcześniejszym zakończeniu kuracji nie pozwala skutecznie pozbyć się choroby i może powodować jej pełnoobjawowy nawrót.
W przypadku nawracającej infekcji mimo stosowania się do zaleceń lekarskich, warto sprawdzić, czy pozostali domownicy lub zwierzęta, z którymi ma się częsty kontakt, nie są źródłem choroby. Niektórzy są bezobjawowymi nosicielami grzybów odpowiedzialnych za rozwój choroby. Choć sami nie mają żadnych
objawów grzybicy, mogą rozprzestrzeniać grzyby na innych pacjentów.
Metodą profilaktyki jest również wspomniana już wcześniej regularna dezynfekcja akcesoriów do włosów, a także ręczników, pościeli, czapek i innych ubrań, które mają styczność z owłosioną skórą głowy.
Grzybica skóry głowy a inne choroby
Grzybica skóry głowy wymaga zróżnicowania z innych chorobami dermatologicznymi, których przebieg może być w pewnych aspektach zbliżony. Wśród nich znajdują się m.in. łupież, łojotokowe zapalenie skóry, łysienie plackowate, liszajec zakaźny i zapalenie mieszków włosowych.
Grzybica skóry głowy a łupież
Jedną z chorób, które trzeba wziąć pod uwagę podczas diagnostyki grzybicy jest łupież grzybiczy skóry głowy. To powszechne schorzenie, które występuje u dzieci i dorosłych. U osób z łupieżem obserwuje się nadmierne złuszczanie skóry głowy, jej swędzenie oraz nasilone wypadanie włosów. W przypadku łupieżu suchego na ubraniach można z łatwością dostrzec suche, białe łuski. Skóra głowy jest przesuszona i ściągnięta. U pacjentów z łupieżem tłustym widoczne są natomiast tłuste, żółtawe łuski, które ściśle przylegają do skóry głowy. Łupież grzybiczy skóry głowy również wymaga zastosowania leków przeciwgrzybiczych, choć czas kuracji jest krótszy.
Grzybica skóry głowy a łojotokowe zapalenie skóry
Część osób utożsamia łagodną postać łojotokowego zapalenia skóry (ŁZS) z łupieżem. U pacjentów z ŁZS widoczne są zaczerwienione, tłuste zmiany chorobowe w obrębie skóry głowy (mogą one pojawić się też w innych częściach ciała, np. w obrębie twarzy, klatki piersiowej i pachwin). Zmiany łuszczą się. Zazwyczaj nie towarzyszy im świąd.
Grzybica skóry głowy - szampon i inne miejscowe leki wspomagają terapię doustną i skracają czas utrzymywania się objawów. Częstą przyczyną niepowodzenia leczenia jest nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich. Regularne przyjmowanie leków oraz odpowiednia długość terapii jest kluczowa dla całkowitego pozbycia się choroby.
Piśmiennictwo:
- Maleszka R., Adamski Z., Szepietowski J., Baran E. Leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych - rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegl Dermatol 2015, 102, 305-315, doi: 10.5114/dr.2015.53418.
- Hasse-Cieślińska M. Diagnostyka i leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych. Przew Lek 2006, 7, 109-120.
- Petranyuk A., Bykowska B., Sławińska M., Wilkowska A. Grzybica owłosionej skóry głowy - tinea capitis. Dermatologia po Dyplomie 2019, 05.
- Al Aboud A.M., Crane J.S. Tinea Capitis. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-, available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK536909Al Aboud AM, Crane JS. Tinea Capitis. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK536909/
- Leung A.K.C., Hon K.L., Leong K.F., Barankin B., Lam J.M. Tinea Capitis: An Updated Review. Recent Pat Inflamm Allergy Drug Discov. 2020; 14 (1): 58-68, doi: 10.2174/1872213X14666200106145624.
- Waśkiel-Burnat A., Rakowska A., Sikora M., Ciechanowicz P., Olszewska M., Rudnicka L. Trichoscopy of Tinea Capitis: A Systematic Review. Dermatol Ther (Heidelb). 2020 Feb; 10 (1): 43-52, doi: 10.1007/s13555-019-00350-1. Epub 2020 Jan 6.
