Łojotokowe zapalenie skóry może rozwinąć się u osób w każdym wieku. Częściej diagnozowane jest u małych dzieci, nastolatków oraz młodych dorosłych. Jakie są objawy i przyczyny ŁZS? Jak leczyć łojotokowe zapalenie skóry i o czym pamiętać podczas codziennej pielęgnacji skóry, aby poprawić jej kondycję i wygląd?
Spis treści:
- Łojotokowe zapalenie skóry - czym jest?
- Gdzie najczęściej lokalizuje się łojotokowe zapalenie skóry?
- Jakie są przyczyny łojotokowego zapalenia skóry?
- Łojotokowe zapalenie skóry – czynniki sprzyjające
- Łojotokowe zapalenie skóry- kogo najczęściej dotyka?
- Jakie są objawy ŁZS (łojotokowego zapalenia skóry)?
- Łojotokowe zapalenie skóry – diagnostyka
- Z jakimi schorzeniami bywa mylone ŁZS?
- Leczenie łojotokowego zapalenia skóry
- Łojotokowe zapalenie skóry - codzienna pielęgnacja
- Łojotokowe zapalenie skóry – dieta
- Domowe sposoby na ŁZS
Łojotokowe zapalenie skóry - czym jest?
Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) jest przewlekłą chorobą dermatologiczną, w której przebiegu naprzemiennie występują okresy nasilania i wycofywania się (remisji) objawów. Związana jest ona z nieprawidłowym funkcjonowaniem gruczołów łojowych. Zgodnie z szacunkami, ŁZS dotyczy ok. 5% populacji. W pewnych grupach (np. u osób z obniżoną odpornością lub zarażonych wirusem HIV) częstość występowania wyprysku łojotokowego jest znacznie większa.
Objawy występujące wśród pacjentów zmagających się z
łojotokowym zapaleniem skóry są dość charakterystyczne, choć nierzadko bywają mylone z innymi chorobami dermatologicznymi. Dolegliwości najczęściej nasilają się w okresie zimowym. Mogą ulec zaostrzeniu także pod wpływem stresu.
Gdzie najczęściej lokalizuje się łojotokowe zapalenie skóry?
Objawy choroby najczęściej dotyczą określonych części ciała. Wielu pacjentów cierpi na łojotokowe zapalenie skóry głowy, ale także na łojotokowe zapalenie skóry twarzy, górnej części pleców, dekoltu oraz pach i pachwin. W przypadku łojotokowego zapalenia skóry twarzy, zmiany lokalizują się głównie w jej środkowym obszarze. Wyprysk łojotokowy widoczny jest w okolicy brwi, a u mężczyzn również na brodzie. Warto dodać, że ŁZS to przewlekła choroba skóry, która częściej rozwija się u mężczyzn niż u kobiet.
Jakie są przyczyny łojotokowego zapalenia skóry?
Nie wiemy dokładnie jakie czynniki odpowiadają za rozwój choroby. Uważa się, że wpływ na pojawienie się łojotokowego zapalenia skóry mają drożdżaki z rodzaju Malassezia oraz zaburzone mechanizmy obronne skóry. Drożdżaki Malassezia stanowią jeden z naturalnych elementów mikrobioty skóry. U niektórych osób wnikają one do warstwy rogowej naskórka i uwalniają substancje, które zapoczątkowują rozwój stanu zapalnego. W efekcie, pojawiają się zmiany skórne, charakterystyczne dla wyprysku łojotokowego. Wzmożona aktywność i związana z tym nasilona produkcja łoju stwarza dobre warunki do rozwoju drożdżaków.
Większość gruczołów łojowych jest ściśle związana z mieszkami włosowymi. Ujście gruczołu łojowego prowadzi bowiem do mieszka włosowego. Dlatego właśnie, najczęściej dochodzi do rozwoju choroby na owłosionej skórze głowy oraz w innych miejscach, w których obecne są mieszki włosowe (np. brwi, broda).
Łojotokowe zapalenie skóry – czynniki sprzyjające
ŁZS to nawracająca choroba skóry, która częściej rozwija się u mężczyzn. Najwięcej zachorowań obserwuje się wśród niemowląt, w okresie dojrzewania oraz u młodych dorosłych, w okolicach 40. roku życia. Wyższe ryzyko ŁZS dotyczy też osób, u których gruczoły łojowe są nadmiernie aktywne i produkują duże ilości łoju. Inne czynniki ryzyka, które sprzyjają rozwojowi tej choroby to:
- zaburzenia odporności - osoby które mają obniżoną odporność, chorują na AIDS lub nowotwory złośliwe układu chłonnego, częściej zmagają się z łojotokowym zapaleniem skóry,
- zaburzenia psychiczne - choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, depresja,
- przebyty udar lub zawał serca,
- wirusowe zapalenie wątroby lub trzustki,
- zaburzenia hormonalne,
- porażenie nerwu twarzowego,
- zaburzenia odżywiania,
- stosowanie niektórych leków, takich jak leki immunosupresyjne, lit,
- częste przebywanie w otoczeniu, w którym panuje niska wilgotność i/lub niska temperatura powietrza.
Przy niedokrwiennym zapaleniu jelita o łagodnym przebiegu wystarczyć mogą antybiotyki. W cięższych przypadkach konieczne może być usunięcie części jelita. Antybiotyki wykorzystywane są również w terapii rzekomobłoniastego zapalenia jelit.
Objawy choroby zazwyczaj ulegają nasileniu podczas chłodniejszej pory roku. Stres i przewlekłe zmęczenie to kolejne czynniki, które mogą wyzwalać nawrót dolegliwości. Uważa się również, że
zanieczyszczenie powietrza, nieodpowiednia dieta (niedobory żywieniowe, częste spożywanie alkoholu) oraz korzystanie z niewłaściwie dobranych kosmetyków mogą uszkadzać barierę naskórka i przyczyniać się do wystąpienia objawów choroby.
Łojotokowe zapalenie skóry częściej rozwija się u mężczyzn niż u kobiet. Zakażenie wirusem HIV, zaburzenia psychiczne, niedożywienie i częste narażenie na niską wilgotność lub temperaturę to jedne z czynników, które sprzyjają wystąpieniu objawów tej choroby.
Łojotokowe zapalenie skóry- kogo najczęściej dotyka?
Wyprysk łojotokowy na skórze głowy, twarzy lub w innych okolicach ciała może wystąpić u osób w każdym wieku. Obserwuje się jednak pewne szczyty zachorowań - w niektórych grupach wiekowych łojotokowe zapalenie skóry diagnozowane jest wyraźnie częściej. Pierwszym szczytem zachorowań jest okres niemowlęcy. ŁZS u małych dzieci objawia się najczęściej pod postacią ciemieniuchy. Do wzrostu zachorowań dochodzi również w okresie dojrzewania, kiedy to zwiększa się aktywność gruczołów łojowych. Wśród osób dorosłych, ŁZS rozpoznawane jest najczęściej w okolicach 40. roku życia, a zgodnie z niektórymi źródłami między 30. a 50. rokiem życia.
Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt
Łojotokowe zapalenie skóry głowy u niemowląt ma postać ciemieniuchy. Najczęściej rozwija się ona w 3. miesiącu życia, choć pierwsze objawy mogą wystąpić również w kolejnych miesiącach. Ciemieniucha zazwyczaj ustępuje samoistnie przed ukończeniem przez dziecko 1. roku życia. U części dzieci, dolegliwość ta jednak może utrzymywać się również w 2. a nawet w 3. roku życia. Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt może wiązać się też z występowaniem zmian w okolicy okołopieluszkowej, szyi oraz w fałdach skórnych. Zdarza się, że wyprysk łojotokowy u dzieci mylony jest z innymi schorzeniami dermatologicznymi, takimi jak atopowe zapalenie skóry lub łuszczyca (rzadko rozwija się u niemowl
Łojotokowe zapalenie skóry u młodzieży
Istotny wpływ na aktywność gruczołów łojowych mają hormony. Zmiany gospodarki hormonalnej, które zachodzą w okresie dojrzewania, wpływają na funkcjonowanie tych gruczołów oraz wydzielanie przez nie łoju. U nastolatków dochodzi do nasilonego łojotoku, co u osób predysponowanych do rozwoju ŁZS może powodować pojawienie się objawów tej choroby. Wyprysk łojotokowy u młodzieży przebiega podobnie jak u osób dorosłych. Zmiany skórne lokalizują się głównie w pobliżu mieszków włosowych, obejmując okolicę twarzy, owłosionej skóry głowy lub tułowia.
Jakie są objawy ŁZS (łojotokowego zapalenia skóry)?
W przypadku łojotokowego zapalenia skóry głowy u dzieci (ciemieniuchy) widoczne są brązowawe lub żółte, tłuste łuski, które dobrze przylegają do skóry głowy. Czasami tworzą one pewnego rodzaju skorupkę, pokrywającą znaczną część owłosionej skóry głowy. U zdecydowanej większości dzieci, ciemieniucha nie powoduje bólu, a świąd jeśli jest odczuwany, ma łagodne nasilenie. Wyprysk łojotokowy u niemowląt, choć przez wiele osób uważany jest za nieestetyczny, zazwyczaj nie wpływa na komfort życia dziecka i ustępuje samoistnie w ciągu kilku lub kilkunastu miesięcy.
U nastolatków i osób dorosłych
niepokojące objawy, które mogą świadczyć o rozwoju łojotokowego zapalenia skóry to:
- tłuste, łuszczące się, zaczerwienione zapalne zmiany skórne,
- świąd - u części pacjentów, zmiany pojawiające się na skórze głowy, twarzy czy klatce piersiowej są swędzące. Zazwyczaj gdy świąd występuje, nie ma on dużego nasilenia. Może jednak nasilać się pod wpływem potu,
- nieregularność zmian skórnych, które są dobrze odgraniczone od zdrowej skóry,
- przerzedzenie włosów - przewlekły stan zapalny, który toczy się w obrębie skóry głowy może prowadzić do nadmiernej utraty włosów.
Objawy choroby mogą mieć różne nasilenie. W łagodnych przypadkach pojawia się miejscowe, nadmierne złuszczanie naskórka. W ciężkiej postaci, zmiany skórne pokrywają duży obszar skóry, a ich podłoże jest zaczerwienione. Lokalizacja ŁZS u osób zmagających się z tą chorobą również jest odmienna. U jednego pacjenta, zmiany mogą pokrywać skórę całej twarzy, u innego pojawiać się jedynie wzdłuż linii włosów oraz w okolicy brwi.
Jeśli stan zapalny nie jest łagodzony, dochodzi do nawarstwiania się komórek naskórka. Zaczynają one tworzyć skorupę, którą coraz trudniej jest usunąć. Utrzymujące się dłuższy czas
zmiany skórne charakterystyczne dla ŁZS mogą też powodować nasilanie się świądu.
W typowym przebiegu łojotokowego zapalenia skóry naprzemiennie pojawiają się okresy nasilenia objawów oraz ich wycofania. W porze wiosennej i letniej zazwyczaj dolegliwości ulegają wyciszeniu. Jesienią i zimą częściej dochodzi natomiast do ich nawrotów.
Łojotokowe zapalenie skóry – diagnostyka
Zauważając opisane wyżej objawy ŁZS, należy zgłosić się do lekarza. Przebieg choroby i pojawiające się dolegliwości mogą przypominać też inne schorzenia dermatologiczne. Właściwe rozpoznanie ŁZS jest niezbędne, aby wprowadzić skuteczne leczenie. W większości przypadków, lekarz jest w stanie rozpoznać łojotokowe zapalenie skóry bez konieczności przeprowadzania dodatkowych badań - wystarczy obejrzenie zmian skórnych oraz dokładny wywiad z pacjentem lub jego opiekunem. W sytuacjach wątpliwych, pomocne może być badanie histopatologiczne.
Z jakimi schorzeniami bywa mylone ŁZS?
Wyprysk łojotokowy bywa mylony z różnymi chorobami dermatologicznymi. Są to:
- atopowe zapalenie skóry (AZS) - objawy AZS u dzieci dotyczą głównie twarzy (przede wszystkim policzków), brzucha i zgięć stawów, rzadziej pojawiają się na owłosionej skórze głowy jak dzieje się to w przypadku ŁZS. AZS to choroba, której charakterystycznymi objawami są świąd i suchość skóry. Przy łojotokowym zapaleniu skóry świąd nie występuje lub jest łagodny (u większości pacjentów), a zmiany mają postać nie suchych, lecz miękkich i tłustych łusek. Czasami, ŁZS i AZS występują jednocześnie,
- łuszczyca - w przypadku tej choroby skóry widoczne są wystające ponad powierzchnię skóry brunatnoczerwone grudki, pokryte srebrzystymi lub białawymi łuskami. Jeśli łuska zostanie zdrapana, uwidacznia się błyszcząca, gładka powierzchnia skóry (tzw. objaw świecy stearynowej). Zmiany łuszczycowe zajmują najczęściej znacznie większą powierzchnię skóry niż wyprysk łojotokowy,
- łupież - łupież suchy ma postać drobnych, białawych i suchych łusek, które z łatwością odpadają od skóry głowy i są zauważalne na ubraniach (szczególnie o ciemnych kolorach). Łupież mokry to natomiast tłuste łuski, które silniej przylegają do skóry. Jest to choroba, której najczęściej towarzyszy uporczywy świąd, raczej niewystępujący w przebiegu ŁZS. Poza owłosioną skórą głowy, łupież może rozwinąć się też w obrębie kończyn i klatki piersiowej (łupież pstry, łupież biały),
- grzybica skóry - zmiany grzybicze mogą rozwinąć się zarówno na owłosionej, jak i gładkiej skórze. Występują objawy stanu zapalnego, pojawia się świąd i pieczenie skóry. Na obwodzie powstałych zmian widoczne mogą być niewielkie pęcherzyki i grudki. Skóra w obrębie zmiany może się złuszczać,
- trądzik różowaty - charakterystyczne jest intensywne zaczerwienienie skóry twarzy (szczególnie w okolicy nosa, policzków i czoła) oraz grudki i krosty. Widoczne mogą być też poszerzone drobne naczynia krwionośne (tzw. teleangiektazje).
Nie są to jedyne
choroby skóry i choroby skóry głowy, które trzeba wziąć pod uwagę podczas diagnozowania pacjenta. Czasami ŁZS wymaga różnicowania także z chorobami o podłożu alergicznym. Choć objawy występujące w przebiegu łojotokowego zapalenia skóry wydają się dość charakterystyczne, jeśli mają niewielkie nasilenie, łatwo można je pomylić z innym schorzeniem dermatologicznym.
Łojotokowe zapalenie skóry częściej rozwija się u mężczyzn niż u kobiet. Zakażenie wirusem HIV, zaburzenia psychiczne, niedożywienie i częste narażenie na niską wilgotność lub temperaturę to jedne z czynników, które sprzyjają wystąpieniu objawów tej choroby.
Leczenie łojotokowego zapalenia skóry
Leczenie ŁZS polega na stosowaniu odpowiednich leków o działaniu przeciwgrzybiczym i/lub przeciwzapalnym oraz odpowiedniej pielęgnacji skóry. Celem leczenia jest zmniejszenie zaczerwienienia skóry, jej łuszczenia się oraz swędzenia. W efekcie ma to poprawiać wygląd skóry. Pamiętajmy jednak o tym, że łojotokowe zapalenie skóry to choroba, której nie da się na stałe wyleczyć. Ma ona tendencję do nawrotów.
U zdecydowanej większości pacjentów wystarczy
leczenie miejscowe. W terapii wykorzystuje się zarówno leki dostępne na receptę, jak i te bez recepty. Leki przeciwgrzybicze, które okazały się skuteczne w leczeniu ŁZS, to ketokonazol (np. Nizoral, Zoxin-med) i cyklopiroksolamina (np. Sebiprox, Pirolam). W leczeniu łojotokowego zapalenia skóry głowy dobrze sprawdzają się leki w postaci szamponów. Korzystając z nich należy pamiętać, aby po spienieniu, pozostawić je na skórze głowy na kilka minut (ok. 5-10 minut) i dopiero po upływie tego czasu spłukać. Aby zapobiegać nawrotowi łojotokowego zapalenia skóry głowy, zaleca się stosować szampon przeciwgrzybiczy również w okresie wycofania się objawów. Wówczas, korzysta się z niego rzadziej - raz na 1-2 tygodnie. Jeśli wyprysk łojotokowy zlokalizowany jest w obrębie skóry gładkiej, lepszym wyborem będzie inna postać leku, np. krem Nizoral, żel Pirolam czy płyn na skórę Hascofungin.
Do
leczenia ŁZS wykorzystuje się też glikokortykosteroidy, które dostępne są na receptę. W zależności od stopnia nasilenia objawów, lekarz może zalecić glikokortykosteroidy wykazujące łagodne działanie przeciwzapalne lub leki działające silniej. Jako wspomaganie leczenia można zastosować też szampon zawierający dziegcie lub siarczek selenu. Dziegcie, obecne m.in. w szamponie Paradem, posiadają właściwości przeciwzapalne, złuszczające oraz regulujące funkcjonowanie gruczołów łojowych. Szampon z dziegciem ma dość charakterystyczny zapach, który nie wszystkim pacjentom odpowiada.
Siarczek selenu, znajdujący się m.in. w szamponie Capitis Duo, działa natomiast przeciwgrzybiczo. Ogranicza też nasilone złuszczanie się naskórka.
W leczeniu ŁZS u niemowląt (ciemieniuchy) wykorzystuje się głównie preparaty o działaniu zmiękczającym. Wybrany środek na ciemieniuchę najczęściej zaleca się aplikować na skórę głowy pokrytą zmianami przynajmniej 1-2 godziny przed planowaną kąpielą. W czasie mycia dziecka, tłuste, żółte łuski należy wyczesywać z użyciem delikatnej szczotki dla dzieci. Ciemieniucha, nawet po usunięciu żółtawej skorupki ze skóry głowy, może nawracać jeszcze przez kilka tygodni lub miesięcy. Dolegliwość ta w większości przypadków ustępuje samoistnie.
Łojotokowe zapalenie skóry - codzienna pielęgnacja
Istotną rolę w leczeniu ŁZS oraz zapobieganiu nawrotom choroby odgrywa właściwa pielęgnacja skóry. Nadużywanie kosmetyków lub stosowanie produktów do pielęgnacji skóry, które zawierają znaczące ilości substancji drażniących lub są nieodpowiednio dobrane do potrzeb skóry, może nasilać zmiany chorobowe i sprzyjać ich nawracaniu. Niekorzystne jest również intensywne usuwanie warstwy łojowej, które paradoksalnie może wzmagać produkcję łoju.
Do codziennej pielęgnacji skóry głowy można wykorzystać szampon normalizujący, który reguluje pracę
gruczołów łojowych i zapobiega nadmiernemu przetłuszczaniu się włosów. Tak działa np. szampon Dermedic Capilarte Sebu-Balance. W jego składzie znajduje się m.in. kwas salicylowy, cynk i niacynamid. Podobne właściwości posiada też szampon Pharmaceris H-Sebopurin do skóry łojotokowej. Szampon wykorzystywany co codziennego mycia głowy (lub mycia jej co 2-3 dni) powinien mieć delikatny skład, pozbawiony dużej ilości substancji drażniących. Jak często myć głowę przy ŁZS? Tak często jak zachodzi potrzeba. Zazwyczaj, osoby zmagające się z łojotokowym zapaleniem skóry głowy myją włosy i skórę głowy co 2 dni. U części pacjentów, konieczne jest jednak codzienne mycie głowy. Osobom cierpiącym na
łojotokowe zapalenie skóry głowy odradza się stosowanie lakierów, pudrów i innych kosmetyków do stylizacji włosów, ponieważ mogą one nasilać stan zapalny i łojotok.
W codziennej
pielęgnacji skóry warto stosować łagodne kosmetyki, które pozbawione są alkoholu i silnych detergentów. Powinny one nawilżać skórę, wspierać proces jej regeneracji oraz regulować produkcję łoju. Do mycia twarzy nie zaleca się używać mydła. Powoduje ono nadmierne przesuszenie się skóry, która może zareagować wówczas wzmożonym łojotokiem. Przykładowe kosmetyki, które powinny dobrze sprawdzić się w codziennym oczyszczaniu skóry twarzy to żel Physiogel i La Roche-Posay Effaclar żel oczyszczający.
Do codziennej pielęgnacji skóry twarzy można wykorzystać krem o lekkiej konsystencji Bioderma Sensibio DS+. Zmniejsza on zaczerwienienie, łagodzi podrażnienie skóry i ogranicza powstawanie łusek. Korzystny efekt przynieść powinien również krem Zoxiderm, przywracając skórze odpowiedni poziom nawilżenia i wspomagając proces regeneracji
chorego naskórka. Do codziennego stosowania przeznaczony jest także krem Pharmaceris Octopirox, który posiada właściwości nawilżające, kojące i regenerujące. W celu złuszczenia zewnętrznej warstwy naskórka i zapobiegania rogowaceniu skóry można natomiast sięgnąć po emulsję Squamax. W jej składzie znajdują się m.in. kwas salicylowy i mocznik o właściwościach złuszczających.
Użycie specjalnego preparatu złuszczającego umożliwia pozbycie się nawarstwionych komórek i jednocześnie wpływa na lepsze wchłanianie się składników aktywnych z kosmetyków i leków.
Odpowiednia pielęgnacja skóry w istotny sposób wpływa na przebieg ŁZS. Zaleca się korzystać z delikatnych kosmetyków, które wspomagają proces regeneracji bariery ochronnej naskórka i regulują pracę gruczołów łojowych.
Łojotokowe zapalenie skóry – dieta
Obserwuje się pewną zależność między sposobem odżywiania się a ryzykiem rozwoju łojotokowego zapalenia skóry. Mianowicie, u osób których dieta jest bogata w owoce zauważono niższe o 25% ryzyko wystąpienia ŁZS. Tzw. dieta zachodnia może natomiast zwiększać prawdopodobieństwo zachorowania na łojotokowe zapalenie skóry. Jest to dieta bogata w produkty wysokoprzetworzone - różnego rodzaju słone i słodkie przekąski oraz dużą ilość tłuszczów zwierzęcych. Sposób odżywiania może więc dość istotnie wpływać zarówno na rozwój, jak i na przebieg ŁZS. Chcąc zapobiegać pojawieniu się wyprysku łojotokowego lub jego nawrotom, warto zwrócić uwagę na częstsze spożywanie owoców, będących źródłem potrzebnych witamin, składników mineralnych oraz błonnika, a także na ograniczenie pokarmów o wysokim stopniu przetworzenia.
Można spotkać się również z zaleceniem spożycia większej ilości kwasów omega-3.
Kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 działają przeciwzapalnie. Choć są one ważnym elementem diety, pomagającym utrzymać zdrowie i prawidłowe funkcjonowanie organizmu, nie udowodniono jak dotąd, aby były skuteczne w leczeniu ŁZS.
Domowe sposoby na ŁZS
Łojotokowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą. W jej terapii istotne jest stosowanie leków zawierających substancje przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, złuszczające i regulujące wydzielanie łoju, odpowiednie pielęgnowanie skóry oraz dbanie o prawidłowy sposób odżywiania. Uzupełnieniem kompleksowego leczenia ŁZS mogą być domowe sposoby, łagodzące dolegliwości występujące w przebiegu tej choroby. Jedną z nich jest wykorzystanie octu jabłkowego. Po umyciu włosów należy rozprowadzić na skórze głowy rozcieńczony ocet jabłkowy (stosunek octu do wody powinien wynosić 1:7 - 1:8). Po kilku minutach dokładnie spłukujemy ocet. Jest to jeden z domowych sposobów na ŁZS, który powinien zmniejszyć wydzielanie łoju i ograniczyć swędzenie skóry. W przypadku wyprysku łojotokowego na twarzy, klatce piersiowej lub w innych okolicach, można wypróbować żel z aloesu. Zawarte w nim składniki wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwświądowe, odżywcze i regenerujące.
Zmagając się z
łojotokowym zapaleniem skóry, warto zwrócić szczególną uwagę na codzienną pielęgnację. Skóra powinna być regularnie myta - trzeba znaleźć złoty środek, aby nie oczyszczać skóry zbyt często ani zbyt rzadko. Częstość mycia powinna być indywidualnie dostosowana do potrzeb danego pacjenta. Warto pamiętać również o tym, aby do mycia używać chłodnej lub ciepłej wody, ale nie gorącej. Istotnym czynnikiem zaostrzającym przebieg choroby jest stres. Obecnie dostępnych jest wiele metod, które pomagają redukować negatywny wpływ stresu na życie, np. joga, mindfulness, medytacje, ćwiczenia relaksujące. Kompleksowe zadbanie o stan zdrowia i skóry korzystnie wpływa na przebieg łojotokowego zapalenia skóry i ogranicza nasilenie oraz częstość nawrotów.
Bibliografia:
- Tucker D., Masood S. Seborrheic Dermatitis. [Updated 2023 Feb 16]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023, available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551707/
- Błaszkowski M., Kaczorowska A., Staszek D., Kaszuba A. Dermatoza o obrazie klinicznym przypominającym łojotokowe zapalenie skóry. Post Dermatol Alergol 2010, XXVII, 2: 101-105
- Buczek A., Wcisło-Dziadecka D., Sierant K., Brzezińska-Wcisło L. Co nowego w etiologii i terapii łojotokowego zapalenia skóry. Post N Med 2018, XXXI (1A): 49-54
- Kuchciak-Brancewicz M., Łojotokowe zapalenie skóry u noworodków i niemowląt. Dermatologia po Dyplomie, 2023, 03
- Trznadel-Grodzka E., Tyc-Zdrojewska E., Kaszuba A.: Choroby łojotokowe, [w:] Metody diagnostyczne w dermatologii, wenerologii i mikologii lekarskiej. Z. Adamski, A. Kaszuba (red.), t. II. Wyd. Czelej, Lublin 2015: 235-247
- Dessinioti C., Katsambas A. Seborrheic dermatitis: Etiology, risk factors, and treatments:: Facts and controversies. Clinics in Dermatology, Volume 31, Issue 4, 2013, 343-351
- Sanders M.G.H., Pardo L.M,. Ginger R.S., Kiefte-de Jong J.C., Nijsten T. Association between Diet and Seborrheic Dermatitis: A Cross-Sectional Study. J Invest Dermatol. 2019 Jan; 139 (1): 108-114, doi: 10.1016/j.jid.2018.07.027
