Czyraki to bolesne guzki wypełnione ropą. Mogą powstawać wszędzie tam, gdzie są mieszki włosowe. Jakie umiejscowienie czyraka jest niebezpieczne? Kiedy zgłosić się z tą zmianą do lekarza, a kiedy można leczyć ją samodzielnie?
Spis treści:
- Czym jest czyrak?
- Jakie są rodzaje czyraków?
- Jak powstaje czyrak? Przyczyny powstawania
- Jak wygląda czyrak?
- Czyrak- objawy towarzyszące
- Jak wygląda diagnostyka czyraka?
- Gdzie najczęściej występują czyraki?
- Czyrak – leczenie i profilaktyka
- Domowe sposoby na czyraki
- Czyrak – kiedy iść do lekarza?
Czym jest czyrak?
Czyrak, określany w przeszłości jako furunkuł, to guzek wypełniony ropą. Powstaje zazwyczaj w wyniku rozwoju infekcji bakteryjnej. Wokół mieszka włosowego rozwija się stan zapalny. Czyrak po kilku dniach zamienia się w krostę. Z czasem ona pęka, w jej miejscu formuje się blizna. Przy niewielkich zmianach, leczenie czyraka może nie być potrzebne. W ciągu kilku lub kilkunastu dni dochodzi najczęściej do samoistnej ewakuacji treści ropnej. Czyrak może jednak powodować ból, złe samopoczucie, a nawet gorączkę. Przy pomocy odpowiednich preparatów można przyspieszyć jego opróżnienie i szybciej pozbyć się zmiany.
Czyraki pojawiają się częściej w przypadku pacjentów z zaburzeniami odporności, a także u osób ogólnie zdrowych, u których tymczasowo spadła odporność organizmu. Grupą ryzyka w większym stopniu zagrożoną pojawieniem się czyraka są również diabetycy, a także chorzy zmagający się z innymi problemami dermatologicznymi i chorobami przewlekłymi, takimi jak chociażby choroby nowotworowe i przewlekłe choroby nerek.
Jakie są rodzaje czyraków?
Czyrak może mieć postać pojedynczej zmiany. Zapalenie rozwija się wówczas wokół mieszka włosowego i otaczających go tkanek. Jeśli tych zmian jest dużo, mówimy wówczas o czyraczności. Czyrak mnogi jest poważniejszym schorzeniem, które niejednokrotnie przebiega ciężej i niesie ze sobą ryzyko groźnych powikłań. Pojawiające się na skórze czyraki są na różnym etapie rozwoju. Podczas opróżniania jednej zmiany może dojść do zainfekowania przez bakterie gronkowca złocistego (bakterii która powoduje pojawienie się czyraka) kolejnego mieszka włosowego. Takie ryzyko przeniesienia bakterii zachodzi również jeśli pacjent próbuje samodzielnie wyciskać lub przebijać powstałą krostę.
Kolejnym rodzajem czyraka jest czyrak gromadny, zwany również karbunkułem. Jest to skupisko zlanych ze sobą kilku pojedynczych czyraków. Ta zmiana zajmuje większy obszar skóry i jest też bardziej bolesna.
Najczęściej na skórze pojawia się pojedynczy czyrak. Jeśli zmian tych jest więcej, mówimy o czyraku mnogim (czyraczności). U niektórych pacjentów może też rozwinąć się kilka czyraków, które zlewają się w jedną dużą zmianę, określaną jako czyrak gromadny.
Jak powstaje czyrak? Przyczyny powstawania
Bakteryjne zapalenie mieszka włosowego, prowadzące do pojawienia się czyraka jest najczęściej wywoływane przez gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus). Bakteria ta wnika pod naskórek w miejscu, z którego wystaje włos i powoduje rozwój stanu zapalnego. Wiele osób jest nosicielami gronkowca złocistego. Może on kolonizować mikrobiotę jamy nosowo-gardłowej, a także bytować w fałdach skórnych. Nosiciele gronkowca złocistego mogą być nosicielami stałymi lub nosicielami przejściowymi. U tych osób, bakterie gronkowca bytują na skórze lub błonach śluzowych, nie wywołując żadnych objawów. Czasami jednak, kiedy spada odporność organizmu, może dojść do rozwoju infekcji.
Gronkowiec złocisty bez trudu przenosi się na kolejne osoby najczęściej poprzez bezpośredni kontakt. Rzadziej do rozwoju infekcji dochodzi wskutek dotykania przedmiotów na których znajdują się bakterie Staphylococcus aureus czy poprzez drogę kropelkową. Samo zarażenie tym patogenem nie jest jeszcze równoznaczne z rozwojem infekcji. Musi zaistnieć dodatkowy czynnik, jakim jest chwilowe lub stałe osłabienie układu immunologicznego.
Czyrak nie jest chorobą dziedziczną. Niektóre osoby wykazują jednak większą tendencję do pojawiania się tych zmian i są bardziej narażone na ich nawracanie.
Jak wygląda czyrak?
Czyrak gromadny lub czyrak pojedynczy zawsze powstaje w obrębie mieszka włosowego, uchodzącego do niego gruczołu łojowego i otaczających go tkanek miękkich. Początkowo zmiana ta ma postać guzka o czerwnonawym lub fioletowym zabarwieniu. Jest ona bolesna przy dotyku. Po kilku dniach (4-7) dochodzi do powstania tzw. czopa martwiczego. Można zaobserwować napięte stwardnienie skóry w okolicy mieszka włosowego. W wyniku martwicy tkanki stopniowo się rozpadają. Czop martwiczy najczęściej samoistnie ulega opróżnieniu. Powstały w jego miejscu ubytek ulega zabliźnieniu. Czyraki pozostawiają po sobie najczęściej niewielkich rozmiarów bliznę. W przypadku czyraka gromadnego może mieć ona większe rozmiary.
Czyraki to zmiany rumieniowo-grudkowe. Znając typowe dla niego objawy, dość łatwo można go rozpoznać. Tym bardziej, że w jego centralnej części widoczny jest uchodzący z mieszka włos.
Czyrak- objawy towarzyszące
Pojawiający się czyrak wywołuje stan zapalny i związany z nim ból. Skóra wokół zmiany jest czerwona, obrzmiała i napięta. Kiedy dochodzi do samoistnego pęknięcia czyraka, ból najczęściej ustępuje. Czasem, szczególnie gdy zmian jest więcej lub pojawia się czyrak gromadny, u pacjenta mogą pojawić się dodatkowe objawy czyraka, takie jak gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, złe samopoczucie i uczucie rozbicia.
Czyraki mają najczęściej rozmiary sięgające do 5 cm, choć zdarzają się też większe zmiany. W przypadku czyraka gromadnego, pokryty obszar skóry jest jeszcze większy. Bolesność czyraka różni się w zależności od umiejscowienia zmiany. Przykładowo, czyrak w pachwinie zazwyczaj jest znacznie bardziej bolesny dla pacjenta niż czyrak zlokalizowany na plecach.
Czasami, czyrak może powstać w wyniku zapalenia mieszków włosowych, które ma charakter przewlekły. Pojawia się ono zazwyczaj u mężczyzn. Czyraki należy też odróżnić od innych zmian o podłożu bakteryjnym lub grzybiczym.
Jak wygląda diagnostyka czyraka?
Diagnozowanie czyraków opiera się dokładnym obejrzeniu zmian. Są one na tyle charakterystyczne, że zazwyczaj jest to wystarczające do ich rozpoznania. Czasem, lekarz może zalecić jednak dodatkowe badania, które potwierdzą infekcję gronkowcem. Ich wykonanie może być szczególnie przydatne u pacjentów, u których co jakiś czas formują się następne krostki lub dochodzi do pojawienia się czyraków mnogich. W takich przypadkach można zlecić również badanie w kierunku nosicielstwa gronkowca złocistego. Nawracające lub rozlegle zmiany wymagają głębszej diagnostyki. Przyczyną ich powstawania mogą być bowiem poważne schorzenia, które upośledzają funkcjonowanie układu odpornościowego i prowadzą do pojawienia się zaburzeń odporności.
Rozpoznanie czyraka najczęściej jest możliwe na podstawie jego obrazu klinicznego. Czasami pomocne jest wykonanie dodatkowych badań, takich jak badanie mikrobiologiczne, antybiogram, morfologia krwi i inne. Mogą one ułatwić postawienie diagnozy i znalezienie przyczyny pojawienia się czyraków.
Gdzie najczęściej występują czyraki?
Czyraki mogą pojawić się w każdym miejscu, w którym występują mieszki włosowe. Zazwyczaj rozwijają się na owłosionej skórze głowy, karku, pośladkach, pachwinach, klatce piersiowej i kończynach. Jest to choroba skóry, którą rzadko można zlokalizować w obrębie przewodu słuchowego, oczu i nosa, choć jej pojawienie się w tych rejonach wiąże się z możliwością rozwoju niebezpiecznych powikłań. Karbunkuł występuje najczęściej w okolicy pośladków i na karku.
Czyrak – leczenie i profilaktyka
W leczeniu czyraków stosuje się różne preparaty. Wybór odpowiedniego leku zależy m.in. od lokalizacji zmiany, jej nasilenia, ilości i stanu pacjenta. Przy pojedynczych czyrakach można zastosować maść ichtiolową. Wykazuje ona właściwości przeciwbakteryjne i ściągające. Do miejsca w którym występuje czyrak można przyłożyć ciepły okład. Powinien on przyspieszyć opróżnienie zmiany. Okład można stosować kilka razy dziennie, natomiast maść ichtiolową zaleca się aplikować na czyraka 1-2 razy w ciągu doby. Przy pojedynczych, łagodnych czyrakach nie zaleca się antybiotykoterapii. Warto pamiętać o odkażeniu skóry przed nałożeniem maści ichtiolowej.
W przypadku licznych czyraków stosuje się zazwyczaj antybiotyki doustnie. Leczyć czyraki mnogie, czyraki gromadne lub pojedynczego czyraka o dużych rozmiarach można przy użyciu antybiotyku z grupy penicylin lub cefalosporyn. Rzadziej lekarz zaleca zastosowanie innej grupy leków. Doustna antybiotykoterapia przynosi dobre efekty u chorych. W pojedynczych przypadkach przeprowadza się drenaż ropnia. Ta forma terapii najczęściej rekomendowana jest w leczeniu znacznej wielkości czyraków lub czyraków gromadnych.
Odpowiednia profilaktyka tej choroby skóry może zmniejszać częstość nawrotów infekcji skórnych i zapobiegać pojawianiu się czyraków. Przede wszystkim zaleca się dbałość o higienę osobistą. Częste mycie rąk ogranicza rozprzestrzenianie się bakterii i innych patogenów. Brak odpowiedniej higieny osobistej jest natomiast jednym z czynników ryzyka wystąpienia czyraka. Mając na uwadze fakt, że zmiany te pojawiają się częściej u osób z obniżoną odpornością, łatwo można wysnuć wniosek, że zadbanie o układ immunologiczny chroni przed rozwojem czyraka. Zdrowy tryb życia, aktywność, dbanie o regenerację organizmu i odpowiednią ilość snu to fundamenty silnego układu odpornościowego. W ramach profilaktyki zaleca się również regularną kontrolę poziomu cukru we krwi.
Domowe sposoby na czyraki
Można spotkać się z zaleceniem, aby na czop założyć opatrunek z roztworu preparatu odkażającego np. Rivanolu. Posiada on działanie przeciwbakteryjne m.in. właśnie w stosunku do gronkowców. Rzeczywiście, sposób ten może być pomocny w leczeniu czyraka. Pamiętajmy jedynie o tym, aby korzystać wówczas z opatrunków jałowych. Inne domowe sposoby leczenia to np. smarowanie zmiany pastą z kurkumy, roztworem z olejku herbacianego lub olejkiem rycynowym. Żadna z tych metod nie ma jednak udowodnionego działania leczniczego w przypadku czyraków. Nie ma również podstaw do tego, aby zalecać miejscowe stosowanie antybiotyków na powstałą zmianę.
Nie należy leczyć czyraka wyciskając go, ani nakłuwając. Jest to niebezpieczne i może spowodować rozsiew bakterii oraz uogólnione zakażenie. Możliwe jest wówczas również przeniesienie infekcji na inną osobę. Po drugie blizna powstała po próbie takiego samodzielnego leczenia zapewne będzie większa.
Czyrak – kiedy iść do lekarza?
Jeśli powstały czyrak jest mały i nie znajduje się w przewodzie słuchowym, w obrębie oczodołu, skroni czy nosa, najczęściej nie ma potrzeby pójścia do lekarza. Można przykładać do zmiany ciepłe okłady i smarować ją maścią ichtiolową. Czasami jednak konieczna jest wizyta u lekarza. Dobierze on odpowiedni sposób leczenia do powstałej zmiany i być może przeprowadzi drenaż ropnia. Do lekarza należy udać się, jeśli:
- czyrak jest duży i bardzo bolesny,
- nie pomaga ogrzewanie go okładami, ani stosowanie maści ichtiolowej,
- czyrak zlokalizowany jest w bliskiej okolicy oczodołu, nosa i przewodu słuchowego - zachodzi wówczas ryzyko przeniesienia zakażenia na znajdujące się w bliskim sąsiedztwie opony mózgowe oraz wystąpienie innych groźnych powikłań,
- pojawia się gorączka, silne osłabienie, dreszcze,
- pacjent choruje na cukrzycę i ma niewyrównany poziom glukozy we krwi,
- czyraki pojawiają się u osoby z zaburzeniami odporności lub stosującej leki immunosupresyjne (wyciszające pracę układu immunologicznego).
Do lekarza warto udać się również wtedy, gry pojawiają się przewlekłe infekcje, a czyraki ciągle nawracają. Może to świadczyć o rozwoju choroby, która wymaga leczenia. W takich sytuacjach konieczne jest przeprowadzenie głębszej diagnostyki i ustalenie przyczyny nawracających czyraków.
Postępując zgodnie z zaleceniami lekarza można bezpiecznie pozbyć się czyraka i zmniejszyć ryzyko pojawienia się powikłań. Samodzielne wyciskanie lub nakłuwanie zmiany stwarza niebezpieczeństwo uogólnionego zakażenia organizmu, a także przeniesienia bakterii na inną osobę.
Wśród powikłań po czyraku można wymienić blizny i przebarwienia. Jeśli dojdzie do samoistnego pęknięcia czyraka i opróżnienia jego zawartości, blizna będzie płytsza w stosunku do tej, która powstanie w wyniku samodzielnego wyciskania lub nacinania czyraka. O środkach pomagających zmniejszyć widoczność blizny pisaliśmy w artykule:
Sposoby na blizny - jak wybrać preparat na blizny? Groźnym powikłaniem jest też możliwy rozsiew bakterii i pojawienie się zakażenia zatoki jamistej. Objawy które mogą wówczas wystąpić to gorączka, podwójne widzenie, uczucie splątania, ból i obrzęk wokół oczu, a także silny ból głowy. Innym możliwym powikłaniem jest zapalenie opon mózgowych, a także sepsa.
Czyraki zanikają samoistnie. Aby przyspieszyć opróżnienie bolesnego guzka można stosować ciepłe okłady i maść ichtiolową. W poważniejszych przypadkach konieczna jest konsultacja lekarska. Rzadko zachodzi potrzeba wprowadzenia do leczenia antybiotyku. Najczęściej są one zalecane osobom, u których istnieje podwyższone ryzyko rozsiewu bakterii i wywołania ogólnego zakażenia.
Piśmiennictwo:
- Stasiak M., Lasek J., Witkowski Z., Marks W., Gołąbek K., Zakażenia skóry i tkanek miękkich - złożony i aktualny problem diagnostyczny i terapeutyczny lekarza każdej specjalności medycznej, Forum Medycyny Rodzinnej, 2012, 6 (4), 191-200
- Samet A., Arłukowicz E., Nowicki R., Barańska-Rybak W., Skórne infekcje bakteryjne u dzieci. Ropne choroby o etiologii gronkowcowej, Przew Lek, 20o2, 5, 4, 57-60
- InformedHealth.org [Internet], Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in health Care (IQWiG), 2006, Boils and carbuncles: Overview, 2018, available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK513141/Hand, foot, and mouth disease: identifying and managing an acute viral syndrome, Cleveland Clinic Journal of Meidicne, 2014; 81: 537–543.
