Sok oraz inne przetwory aroniowe od lat cenione są za wysoką wartość odżywczą. Roślinie tej przypisuje się właściwości przeciwcukrzycowe, przeciwcholesterolowe i przeciwnowotworowe. Jaki jest aktualny stan wiedzy na temat działania leczniczego aronii? Dlaczego warto spożywać jej owoce i w jakich przypadkach należy zachować ostrożność przy suplementacji?
Spis treści:
- Aronia - co to za roślina?
- Jak wygląda owoc aronii?
- Kiedy zrywać aronię?
- Aronia - jakie ma właściwości zdrowotne? Czemu warto spożywać aronię?
- Owoce aronii – zastosowanie
- Aronia na serce, krążenie, cholesterol i cukrzycę
- Sok z aronii - jak wybrać preparat z aronią?
Aronia - co to za roślina?
Aronia to roślina należąca do rodziny różowatych (Rosaceae). Do bardziej znanych gatunków zaliczana jest m.in. aronia śliwolistna (Aronia prunifolia), aronia czerwona (Aronia arbutifolia) oraz aronia czarnoowocowa (Aronia Melanocarpa). W Europie, a także w Polsce, zdecydowanie najbardziej rozpowszechniona jest ta ostatnia - A. Melanocarpa. Krzewy aronii pochodzą z Ameryki Północnej. Zarówno w aronii czarnoowocowej, jak i w śliwolistnej obecnych jest wiele składników mineralnych, witamin oraz innych cennych składników odżywczych. Mniejszym uznaniem cieszy się aronia czerwona, która wykorzystywana jest obecnie głównie jako roślina ozdobna dla czerwonych owoców i dekoracyjnych purpurowych liści.
Bogactwo składników odżywczych zawarte jest głównie w owocach aronii. To właśnie one są wykorzystywane w przemyśle, jako świeże owoce aronii lub suszone owoce aronii. Z rośliny tej przygotowywane są napoje, soki, a także napoje alkoholowe. Surowe owoce aronii znalazły zastosowanie również przy produkcji dżemów, powideł i konfitur. Suszona aronia obecna jest w niektórych produktach zielarskich. Ze względu na wysokie wartości odżywcze, aronia jest wykorzystywana również w przemyśle kosmetycznym. Sproszkowany sok lub ekstrakt z tych owoców obecny jest też w wybranych suplementach diety.
Jak wygląda owoc aronii?
Aronia to niewielki, wieloletni krzew, którego budowa jest dość zwarta i silnie rozgałęziona. Owoce mają kulisty kształt. Zabarwienie dojrzałych owoców aronii czarnoowocowej, jak sama nazwa wskazuje, jest niemalże czarne, czasami mocno granatowe. Barwa owoców aronii śliwolistnej jest jaśniejsza - purpurowa. Owoce aronii czerwonej są jasnoczerwone. Ten gatunek, jak zostało już wspomniane, obecnie sadzony jest głównie jako krzew ozdobny. Owoce mają niewielką średnicę.
Właściwości zdrowotne aronia zawdzięcza bogactwu składników odżywczych zawartych w jej owocach. Skład chemiczny świeżych owoców aronii różni się od składników zawartych w suszonych owocach. Świeże owoce zawierają antocyjany i flawonoidy w większej ilości. To właśnie antocyjany odpowiadają za intensywne zabarwienie surowca. Wewnątrz owoców obecna jest m.in. kwercetyna, kwasy fenolowe takie jak kwas kawowy i kwas chlorogenowy, rutozyd dawniej określany jako witamina P oraz inne flawonoidy. Roślina ta stanowi też źródło witamin i składników mineralnych. Znajdziemy w niej m.in. witaminę C, kwas foliowy i inne witaminy z grupy B oraz witaminy E i K. Obecne w aronii składniki mineralne to m.in. cynk, żelazo, magnez i potas. Omawiając zawarte w aronii składniki warto również wspomnieć, że posiada ona cenne makroskładniki, takie jak białko i kwasy tłuszczowe.
Antocyjany zawarte w aronii nadają jej charakterystyczne zabarwienie. Jednocześnie posiadają silne właściwości antyoksydacyjne. Roślina ta zawiera też znaczne ilości witaminy P (dawne określenie rutozydu) oraz innych flawonoidów
Kiedy zrywać aronię?
Zbiór owoców najczęściej przeprowadza się wczesną jesienią. W Polsce, surowce osiągają pełną dojrzałość najczęściej z początkiem września. Nieco później dojrzewają owoce A. arbutifolia. Co ciekawe, owoce te długo pozostają na krzewach, pełniąc rolę ozdobną w okresie jesiennym i wczesnozimowym. Dekoracyjne są nie tylko owoce, ale również liście, które jesienią przybierają barwę purpurowo-czerwoną.
Aronia - jakie ma właściwości zdrowotne? Czemu warto spożywać aronię?
Właściwości lecznicze przypisywane aronii powodują, że od wielu pokoleń roślina ta wykorzystywana jest w leczeniu licznych schorzeń. Uważa się, że cenne składniki zawarte w owocach aronii opóźniają procesy starzenia, proces degeneracji plamki żółtej oraz wpływają korzystnie na naczynia krwionośne. Aronia traktowana jest również jako naturalne lekarstwo na nadciśnienie i wysoki poziom cholesterolu. Stosuje się też sok z aronii na przeziębienie w ciąży oraz na zapalenie dróg moczowych. Co na temat skuteczności spożywania aronii mówią badania?
Witaminy, cenne makro- i mikroelementy oraz inne składniki odżywcze powodują, że aronia posiada istotne właściwości antyoksydacyjne (przeciwutleniające). Chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, neutralizując nadmierną ilość wolnych rodników tlenowych. Obecnie wiemy, że stres oksydacyjny przyczynia się do rozwoju wielu chorób, takich jak choroby sercowo-naczyniowe czy choroby nowotworowe. Spożywanie aronii może być więc cennym uzupełnieniem diety w antyoksydanty. Roślina ta nie bez powodu zaliczana jest do tzw. superfood. Może być ona jednym z elementów, wykorzystywanych w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Aronia posiada znacznie silniejsze właściwości antyoksydacyjne w porównaniu do innych owoców. 
Składniki aktywne znajdujące się w aronii nie tylko chronią komórki przed wolnymi rodnikami, ale również wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. Na obecną chwilę nie przeprowadzono jednak wysokiej jakości badań, które potwierdziłyby skuteczność aronii w zapobieganiu lub leczeniu infekcji wirusowych i/lub bakteryjnych.
Sok z aronii na przeziębienie w ciąży lub spożywanie świeżych/suszonych owoców aronii uważane jest za bezpieczne. Może stanowić wartościowe uzupełnienie diety kobiet ciężarnych. Należy jednak stosować się do rekomendacji producenta i nie przekraczać zalecanego spożycia w ciągu doby.
Owoce aronii – zastosowanie
Spożywanie owoców aronii pomaga zaspokoić zapotrzebowanie organizmu na witaminy, składniki mineralne i inne związki odżywcze. Ułatwia utrzymanie optymalnego poziomu tych substancji. Chroni więc jednocześnie przed pojawieniem się wybranych niedoborów żywieniowych. Picie soku lub jedzenie świeżych i suszonych owoców na pewno może być wartościowym uzupełnieniem diety.
Antyoksydanty zawarte w roślinie chronią organizm przed negatywnymi konsekwencjami stresu oksydacyjnego. Nadmiar wolnych rodników przyczynia się do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, w tym również do rozwoju komórek rakowych i związanych z nimi chorób nowotworowych.
Aronia na serce, krążenie, cholesterol i cukrzycę
Sok z owoców aronii polecany jest osobom z chorobami serca i układu krążenia. Pomaga obniżyć skurczowe i rozkurczowe ciśnienie tętnicze krwi. Właściwości lecznicze aronii czarnoowocowej dotyczące korzystnego wpływu na ciśnienie krwi zostały potwierdzone w niewielkiej ilości badań. Brakuje wysokiej jakości badań, które mogłyby dokładniej ustalić zależność między regularnym spożywaniem aronii a wartością ciśnienia. Trudno więc na obecną chwilę stwierdzić z całą pewnością, że roślina ta obniża ciśnienie krwi.
Wykazany został pozytywny wpływ aronii na poziom cholesterolu. Regularna suplementacja może powodować redukcję cholesterolu całkowitego, frakcji LDL oraz trójglicerydów, a jednocześnie również zwiększać poziom "dobrego cholesterolu" HDL. Z tego względu, aronia może być pomocna u osób zmagających się z łagodną hipercholesterolemią. Ważny jest jednak fakt, że badania wykazujące korzystny wpływ suplementacji na poziom cholesterolu dotyczyły mężczyzn. 
Nie wykazano natomiast, aby jedzenie aronii oddziaływało korzystnie na poziom cukru we krwi. Podsumowując, omawiana roślina może stanowić wartościowe uzupełnienie diety u osób z łagodną hipercholesterolemią lub nadciśnieniem tętniczym oraz u pacjentów będących w grupie ryzyka tych chorób. Nie można jednak stwierdzić, że aronia jest skuteczna w leczeniu tych schorzeń. Nie udowodniono również jej efektywności w chorobach dotyczących narządu wzroku.
Sok z aronii – przeciwwskazania
Ze względu na możliwy wpływ na ciśnienie krwi, preparaty zawierające aronię powinny być ostrożnie przyjmowane przez pacjentów z niskim ciśnieniem krwi. Ostrożność zalecana jest również u osób chorujących na zakrzepowe zapalenie żył oraz chorobę wrzodową. Składniki aktywne znajdujące się w owocach wykazują właściwości antyagregacyjne. Oznacza to, że mogą zmniejszać tendencję do powstawania skrzepów. Z tego względu, należy starannie rozważyć suplementację u osób stosujących leki przeciwzakrzepowe.
Pacjenci mający niskie ciśnienie tętnicze krwi, przyjmujący leki przeciwzakrzepowe lub cierpiący na chorobę wrzodową żołądka powinni ostrożnie podchodzić do suplementowania preparatów zawierających aronię oraz spożywania większych ilości tych owoców.
Sok z aronii - jak wybrać preparat z aronią?
Aronię można spożywać w różnej postaci. Dostępne są świeże i suszone owoce. Nie wszystkim odpowiada jednak ich dość cierpki smak. Można wówczas sięgnąć po kapsułki ze sproszkowanymi owocami tej rośliny. Pacjenci jednak często wybierają sok z aronii. Soki różnią się między sobą, chociażby w zakresie jakości, ceny czy obecności dodatkowych składników. Chcąc wybrać dobrej jakości sok, warto zwracać uwagę na to, czy pochodzi on z zagęszczonego soku czy bezpośrednio z wyciskania owoców. Czytając skład, dowiemy się także, czy znajdują się w nim konserwanty i sztuczne barwniki. Przykładem dobrej jakości produktu jest sok Oleofarm Aronia 100%. Jest on pozyskiwany z wyciskania owoców, a nie z koncentratu, o czym świadczy widniejący na butelce symbol NFC (Not From Concentrate). Nie zawiera konserwantów, barwników ani dodatku cukru - cukier w nim zawarty pochodzi jedynie z samych owoców. Zaleca się go spożyć w ciągu 10 dni po otwarciu.
Nieco dłuższą przydatność do spożycia po otwarciu ma sok Aronia EkaMedica. Można go wypić w ciągu 21 dni po otwarciu butelki. Ten produkt również nie posiada sztucznych konserwantów ani dodatku cukru. Wyprodukowany jednak został nie bezpośrednio z owoców, ale z zagęszczonego soku owocowego.
Alternatywą dla świeżego soku, który ma dość cierpki smak, jest herbatka owocowa. Oprócz aronii, zazwyczaj można w niej znaleźć również inne składniki pochodzenia roślinnego. Przykładowym produktem jest Bio Herbatka Aronia i Malina Herbapol. W jej składzie obecna są także: owoce maliny, kwiat hibiskusa i jabłko. Wszystkie składniki pochodzą z certyfikowanych upraw ekologicznych.
Aronia, ze względu na obecność witaminy C oraz innych związków odżywczych jest również jednym ze składników wybranych suplementów diety na odporność. Znaleźć ją można m.in. w doustnym żelu Aronia Junior, który przeznaczony jest dla dzieci powyżej 3. roku życia. Nie zawiera on sztucznych barwników, aromatów ani dodatku cukru.
Przetwory z aronią - garść zdrowia na zimę
Z aronii można przygotować różnorodne przetwory - od soków, syropów po nalewki i konfitury. Aby zmniejszyć cierpki smak owoców, wiele osób umieszcza je w zamrażalniku na 1-2 doby i dopiero po ich upływie zaczyna przygotowywać przetwory.
Aronia - właściwości prozdrowotne oraz bogactwo składników odżywczych powodują, że roślina ta może być szczególnie cennym uzupełnieniem diety w okresie jesienno-zimowym. Podczas chłodniejszych pór roku spożywamy zazwyczaj mniej warzyw i owoców, przez co dostarczamy mniej potrzebnych witamin i składników mineralnych. Domowe soki owocowe i inne przetwory pomogą zaspokoić zapotrzebowanie organizmu na niezbędne substancje w tym okresie. Do przygotowania soku owocowego potrzebujemy:
Po umyciu owoców wyciskamy z nich sok, przy użyciu wyciskarki, sokowirówki lub innego urządzenia. Dodajemy do niego świeżo wyciśnięty sok z cytryny. Mieszamy uzyskany roztwór i przelewamy go do wyparzonych słoików lub butelek. Następnie pasteryzujemy go poprzez 15-minutowe gotowanie. Jeśli sok jest dobrze zapasteryzowany, może być przechowywany w chłodnym pomieszczeniu nawet przez okres kilku miesięcy.
Składniki potrzebne do dżemu owocowego to:
- 1 kg owoców,
- 0,5 kg cukru lub erytrolu,
- sok z cytryny (dodatkowo, w zależności jaki poziom słodyczy chcemy uzyskać).
Owoce po umyciu gotujemy w garnku z grubym dnem przez ok. 15-20 minut, po czym blendujemy. Dodajemy cukier i sok z cytryny. Jeśli gęstość dżemu jest niewystarczająca, można dodać nieco pektyny. Gorący dżem przelewamy do wyparzonych naczyń.
Spożywanie świeżych lub suszonych owoców, dżemów, konfitur, soków i innych przetworów z aronii wzbogaca dietę o cenne witaminy i minerały, a także inne składniki odżywcze, takie jak chociażby flawonoidy o wysokim potencjale antyoksydacyjnym. Sok aroniowy można przygotować samodzielnie lub skorzystać z gotowych produktów. Wybierając sok owocowy, zwracajmy uwagę na jego skład oraz sposób pozyskiwania. Obecnie dostępne są dobrej jakości soki z aronii, wyprodukowane bezpośrednio z wyciskania owoców, bez dodatku konserwantów i cukru. Ich regularne spożywanie to cenna dawka witamin i minerałów, szczególnie w okresie jesienno-zimowym.
Bibliografia:
- Jurendić T., Ščetar M. Aronia melanocarpa Products and By-Products for Health and Nutrition: A Review. Antioxidants (Basel). 2021 Jun 29; 10 (7): 1052, doi: 10.3390/antiox10071052
- Wolski T., Kalisz O., Prasał M., Rolski A. Aronia czarnoowocowa - Aronia melanocarpa (Michx.) Elliot - zasobne źródło antyoksydantów. Postępy Fitoterapii 2007, 3, 145-154
- Ren Y., Frank T., Meyer G et al. Potential Benefits od Black Chokeberry (Aronia melanocarpa) Fruits and Their Constituents in Improving Human Health. Molecules 2022, 27 (22), 7823, ; https://doi.org/10.3390/molecules27227823
- Szopa A., Kubica P., Ekiert H. Ekologia, skład chemiczny, działanie prozdrowotne oraz badania biotechnologiczne aronii czarnoowocowej (A. melanocarpa (Michx.) Elliott), aronii czerwonej (A. arbutifolia (L.) Pers.) i aronii śliwolistnej (A. x prunifoia (Marsh.) Rehd.) Post Fitoter 2017, 18 (2), 145-157, doi: 10.25121/PF.2017.16.2.145
- Łuszczewski A., Matyska-Piekarska E., Trefler J. i inni. Reaktywne formy tlenu - znaczenie w fizjologii i stanach patologii organizmu. Reumatologia 2007, 45, 5, 284-289
