Jedną z pierwszych alergii pokarmowych, jaka pojawia się u niemowlęcia jest nietolerancja białek mleka krowiego. Problem dotyczy 2-3% populacji dzieci do 1. roku życia i zwykle ustępuje samoistnie. Niemniej jednak alergeny mleka krowiego mogą wywoływać szereg niepożądanych problemów zdrowotnych, tj. zmiany skórne, problemy trawienne, a w skrajnych przypadkach nawet wstrząs anafilaktyczny. Jak rozpoznać uczulenie na mleko u malucha? Kiedy wprowadzić do jego diety mleko hipoalergiczne i czy możliwe jest karmienie piersią dziecka z nietolerancją mleka krowiego?
Spis treści:
- Czym jest alergia na białka mleka występująca u niemowląt?
- Jak objawia się alergia na białka mleka?
- Czy możliwe jest karmienie piersią dziecka z alergią na białka mleka?
- Mleko dla alergika - co to jest?
- Jak wybrać mleko dla dziecka z alergią pokarmową?
- Mleka alergiczne - rodzaje
- Mleka specjalistyczne - kiedy należy się refundacja?
- Czy dziecko wyrośnie z alergii na białka mleka krowiego?
Czym jest alergia na białka mleka występująca u niemowląt?
Uczulenie na mleko jest to rodzaj alergii pokarmowej manifestującej się w formie objawów skórnych, żołądkowo - jelitowych, a nawet zaburzeń ze strony układu oddechowego po spożyciu mleka pochodzenia zwierzęcego, głównie krowiego lub jego przetworów, a w niektórych przypadkach nawet mięsa cielęcego lub wieprzowiny. Alergeny mleka krowiego dostając się do organizmu, wywołują nieprawidłową reakcję w układzie immunologicznym dziecka. U większości maluchów działanie białek mleka nie prowadzi do tego typu odpowiedzi.
Alergia na mleko krowie ujawnia się zwykle w pierwszych miesiącach życia dziecka i może dotyczyć nawet 3% populacji niemowląt. Alergeny mleka są pierwszymi, z jakimi ma kontakt małe dziecko i niekiedy mogą wywołać nie tylko poważne dysfunkcje pokarmowe, ale także reakcję anafilaktyczną, która stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. W innych zaś przypadkach, gdy objawy po spożyciu posiłku mlecznego są niespecyficzne i nie zbyt mocno nasilone mamy do czynienia z nietolerancją mleka.
Diagnostyka alergii dotyczącej białka mleka krowiego u niemowląt jest bardzo utrudniona. Główną bazą do postawienia diagnozy jest reakcja malucha po spożyciu produktów mlecznych, głównie tj. mleka matki lub mieszanki na bazie mleka krowiego. Często
w przypadkach silnej alergii wykonuje się u dzieci również testy alergiczne pokarmowe oraz oznacza stężenie immunoglobuliny IgE we krwi. Jej wysoki poziom jest miarodajny i może świadczyć o występowaniu uczulenia na białka mleka krowiego.
W mleku krowim znajduje się około 20 białek, które mogą wywoływać objawy alergii.
Najważniejszym białkiem mleka w kontekście odczynu alergicznego jest ß-laktoglobulina. Silnymi alergenami są również frakcje alfa wśród białek kazeinowych. Zaliczane są one do termostabilnych alergenów pokarmowych. Oznacza to, że podgrzewanie mleka i poddawanie go obróbce technologicznej nadal może wywołać nietolerancję po spożyciu jego przetworów. Uczula nie tylko produkt podstawowy, ale również
produkty zawierające mleko, tj. sery, jogurty, kefir czy też maślanka. Dlatego też w leczeniu alergii zaleca się zastąpienie mleka krowiego i jego przetworów produktami roślinnymi lub zawierającymi wysoko zhydrolizowane białka.
Jak pokazują badania, wiele nieprawidłowych reakcji wobec
alergenów mleka zanika samoistnie po 2. roku życia dziecka. Ich występowanie, stopień nasilenia oraz czas trwania objawów w dużej mierze są dziedziczne. Nietolerancja białka mleka u jednego rodzica zwiększa o 40% prawdopodobieństwo jej wystąpienia u potomstwa.
Jak objawia się alergia na białka mleka?
Objawy alergii pokarmowej na białka mleka krowiego mogą pojawić się do 2 godzin od spożycia pokarmu (reakcja IgE zależna, wczesna) lub do 48 godzin (reakcja komórkowa). Jest to zależne od mechanizmu powstawania reakcji alergicznej w organizmie. Zwykle symptomy związane z anafilaksją (m.in. spadek ciśnienia, utrata świadomości, świsty oddechowe) pojawiają się niemal od razu po posiłku podobnie jak obrzęk śluzówki nosa, wodnisty katar, duszności, kichanie, kaszel, chrypka, obrzęk warg, języka i podniebienia.
Inne objawy uczulenia na mleko, zarówno te natychmiastowe jak i opóźnione, obserwuje się w obrębie:
- skóry: rumień, świąd, pokrzywka, obrzęk, zaczerwienienie,
- oczu: świąd, zaczerwienieni, obrzęk powiek, łzawienie,
- układu oddechowego: kaszel, uczucie ucisku w klatce piersiowej, zaciąganie międzyżebrzy, praca dodatkowych mięśni oddechowych,
- przewodu pokarmowego: świąd jamy ustnej, nudności, kolkowe bóle brzucha, refluks, wymioty, biegunka.
W przypadku alergii pokarmowej istnieje ryzyko wystąpienia niedoborów żywieniowych u malucha, który potrzebuje pełnego wachlarza składników odżywczych dla zachowania prawidłowego wzrostu i rozwoju. Często u dzieci z nietolerancją mleka pojawia się niedokrwistość. Natomiast anemia i niedobory białka w ciężkiej postaci alergii.
Spory dyskomfort i niepokój powoduje zwykle alergia pokarmowa u niemowląt - objawy skórne generują u malucha świąd, a ból brzuszka nie daje spokojnie spać i bawić się. Dziecko z alergią na mleko jest zwykle płaczliwe i marudne. Wszelkie zachowania maluszka wzbudzające zastanowienie wśród rodziców powinny zostać skonsultowane z lekarzem.
Trzeba zwrócić uwagę, że u dziecka może występować alergia pokarmowa objawiająca się na kilka sposobów, np. świąd skóry, wysypka oraz biegunki i bóle brzuszka.
Czy możliwe jest karmienie piersią dziecka z alergią na białka mleka?
Eksperci są zgodni co do tego, że najlepszym pokarmem dla dziecka od urodzenia jest mleko matki. Dostarcza maluchowi wszystkich niezbędnych składników, jest w pełni dostosowane do jego potrzeb, a samo karmienie piersią zapewnia mu bliskość, bezpieczeństwo i pełny rozwój nie tylko fizyczny, ale też emocjonalny. Dlatego jeśli dziecko ma alergię pokarmową, nie zaleca się od razu rezygnacji z karmienia mlekiem matki i zastępowania go mieszanką mlekozastępczą. Co innego gdy mama nie chce karmić lub nie jest to możliwe ze względów zdrowotnych.
Najważniejszą różnicą pomiędzy mlekiem pochodzącym od krowy a ludzkim jest brak w mleku matki β-laktoglobuliny, które jest silnym alergenem oraz inny stosunek białek serwatki do kazeiny, to kobiece jest bogatsze w białka serwatkowe. Dlatego też u niektórych dzieci objawy alergii uwidaczniają się dopiero w momencie wprowadzania nabiału podczas rozszerzania diety. 
Jak wygląda postępowanie w przypadku łagodnej postaci alergii na białka mleka krowiego u dzieci karmionych piersią? Jeśli obserwuje się chociaż jeden z niepokojących objawów u malucha, tj. obfite ulewanie, wymioty, biegunka, zaparcia, niedokrwistość, ciężka kolka i ból brzuszka, atopowe zmiany skórne, karmiąca mama powinna wprowadzić dietę eliminacyjną. Polega ona na całkowitym wykluczeniu z codziennego menu produktów mlecznych na okres od 2 do 6 tygodni, zgodnie z zaleceniem lekarza. W tym czasie wskazana jest u kobiety uzupełnianie wapnia w formie suplementów. Może ona również sięgać po wzbogacone o ten pierwiastek napoje roślinne i inne zamienniki nabiału (humus, tofu). Po tym okresie, gdy niepokojące symptomy ustaną, następuje stopniowe wprowadzanie białka mleka krowiego i obserwacja dziecka. Jeśli ponownie pojawią się dolegliwości związane z alergią dieta eliminacyjna oraz suplementacja wapniem powinny być kontynuowane przez mamę do 1. roku życia dziecka. Po zakończeniu karmienia piersią zaleca się preparaty mlekozastępcze z wysokim stopniem hydrolizy białek.
W przypadku gdy objawy alergii pokarmowej na mleko są mocno nasilone, zaleca się dietę bez mleczną u mamy oraz skierowanie malucha do poradni alergologicznej. Dalszą diagnostykę prowadzi się również kiedy wyeliminowanie białka mleka nie przyniosło oczekiwanych efektów.
Wiele objawów trawiennych u niemowlęcia nie zawsze ma związek z nietolerancją białek pokarmowych. Może wynikać z niedojrzałości oraz wrażliwości jego przewodu pokarmowego, który to rozwija się dopiero po przyjściu dziecka na świat. Dlatego zanim podejmie się decyzję o wprowadzeniu zmian żywieniowych u maluszka czy u karmiącej mamy warto skonsultować się z pediatrą.
Mleko dla alergika - co to jest?
Mleko hipoalergiczne często porównywane jest do mleka na problemy z brzuszkiem. Jest to błąd. Mleko modyfikowane dla dziecka z objawami alergicznymi zawiera hydrolizat białek mleka krowiego o wysokim stopniu rozdrobnienia. Dzięki temu białka te pozbawione są swoich właściwości alergizujących.
Należy pamiętać, że jest to mleko specjalistyczne i można je stosować jedynie na wyraźne wskazanie lekarza. Na własną rękę lepiej nie wprowadzać tego typu produktu do diety dziecka.
Mleka typu Comfort, które stosuje się u malucha ze skłonnością do kolek i zaparć zawiera częściowo hydrolizowane (pocięte na mniejsze cząstki) białka oraz mniejszą ilość laktozy. Dzięki temu jest ono bardziej lekkostrawne. Podobnie jak mleko całkowicie pozbawione laktozy, które rekomendowane jest gdy maluch cierpi na kolki i nadmiar gazów.
Dla kogo mleko alergiczne?
Mleko hipoalergiczne zawierające wysoko zhydrozlizowane białka mleka krowy, dedykowane jest dzieciom ze stwierdzoną alergią na ten składnik pokarmowy lub też maluchom, u których wprowadza się czasową zmianę mleka w celu diagnostyki alergii pokarmowej. Jeśli zmiana mieszanki przynosi poprawę i niweluje niepokojące objawy nietolerancji, wtedy jego stosowanie może być kontynuowane.
Mleko dla alergika oprócz wysoko zhydroliowanych białek zawiera również wszystkie niezbędne składniki odżywcze oraz witaminy i minerały, co zapewnia kompletny posiłek dziecku i umożliwia jego prawidłowy wzrost i rozwój. Może stanowić ono jedyne źródło pożywienia w przypadku niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym bądź uzupełnienie diety dziecka spożywającego również inne pokarmy.
Jak wybrać mleko dla dziecka z alergią pokarmową?
Wbrew pozorom wybór mleka w przypadku podejrzenia alergii u dziecka nie jest prosty. Oprócz aspektów zdrowotnych i rekomendacji lekarza dochodzą np. kwestie smaku i preferencje malucha. W końcu klasyczne mieszanki są smaczniejsze niż modyfikowane mleko hipoalergiczne. Stąd też ważne, aby zmieniać mleko dziecku stopniowo, a nie nagle, ponieważ możemy całkowicie zrazić go do stosowania zalecanego dla niego preparatu. Poza tym jest to istotne w kontekście obserwacji reakcji malucha na wprowadzane mleko.
Na podstawie przeprowadzonej diagnostyki alergii pokarmowej, czasowego wyeliminowania białka mleka krowiego z diety dziecka oraz stopnia nasilenia objawów nietolerancji lekarz dobiera mleko hipoalergiczne dostosowane do wieku dziecka. Wszelkie zmiany symptomów (ich nasilenie, zanik lub pojawienie się nowych) występujące po jego wprowadzeniu muszą zostać zgłoszone lekarzowi, który na tej podstawie będzie podejmował dalsze kroki terapeutyczne. 
Wyróżnia się produkty pozbawione białek mleka, zawierające jedynie aminokwasy, tzw. mieszanka elementarna oraz preparaty mlekozastępcze zawierające wysoko zhydrolizowane białko o zmniejszonych właściwościach alergizujących.
Jak wybrać mleko dla dziecka? Chcesz wiedzieć więcej? Przeczytaj artykuł >>
Mleka alergiczne - rodzaje
Zwykle mieszanki dedykowane alergikom występują w 2 formach dostosowanych do wieku malucha: mleko początkowe i mleko następne. Przeznaczone są one dla dzieci z zaburzeniami trawiennymi wynikającymi z nietolerancji pokarmowej. Nie powinny być natomiast stosowane u zdrowych dzieci, niewykazujących nieprawidłowości ze strony układu pokarmowego, objawów skórnych czy symptomów przypominających alergię na pyłki (łzawienie oczu, katar, kichanie, świąd i obrzęk śluzówki nosa). Jakie rodzaje mieszanek mlekozastępczych można dla alergika wybrać, a jakie sprawdzą się przy nietolerancji pokarmowej?
Mleko modyfikowane na bazie mleka koziego
Szukając zamienników mleka krowiego, wielu rodziców często zastanawia się nad wyborem mieszanki na bazie mleka koziego. Zastąpienie mleka krowiego kozim to nie tylko potencjalny sposób na ograniczenie symptomów alergii, ale również szereg innych korzyści.
Produkty zawierające mleko kozie dedykowane niemowlętom i małym dzieciom podobnie jak w przypadku mleka kobiecego zawierają mniej kazeiny niż krowie mleko. Ponad to mleko kozie dostarcza maluchowi wszelkich składników odżywczych oraz witamin, minerałów i kwasów omega. Ze względu na mniejszą ilość laktozy i kazeiny w składzie jest ono również bardziej lekkostrawne dla małego, wrażliwego brzuszka.
W przypadku uczulenia na białko mleka krowiego może dojść do rozwoju nietolerancji mleka pochodzącego również od innych ssaków. Jak wskazują badania nawet w przypadku 90% pacjentów wystąpić może alergia krzyżowa i objawy alergiczne wystąpią również po spożyciu mleka koziego.
Mleko pozbawione laktozy
Laktoza to nie białko, ale dwucukier występujący naturalnie w mleku ssaków. Kiedy pojawiają się problemy z jego trawieniem, zaczyna fermentować w jelitach i maluch może odczuwać duży dyskomfort po posiłku. Objawy związane z nietolerancją laktozy to m.in. wzdęcia, gazy, kolki, a nawet biegunki. Pojawiają się one zwykle od pół do dwóch godzin po posiłku zawierającym laktozę.
Nietolerancja laktozy pojawiająca się u niemowląt zwykle związana jest z wrodzonym niedoborem laktazy, czyli enzymu mającego zdolność rozkładu dwucukru.
Aby załagodzić objawy związane z nietolerancją laktozy, wprowadza się niemowlętom mleko modyfikowane o obniżonej zawartości laktozy (mleko typu Comfort) lub bez laktozy.
Mieszanka mlekozastępcza ze zhydrolizowanym białkiem
Proces hydrolizy białek mleka krowy polega na poddaniu ich działaniu odpowiednich enzymów i pocięciu na mniejsze fragmenty, tj. peptydy, zgodnie z zasadą, że im mniejsze cząsteczki tym ich stopień alergenności niższy.
W zależności od stopnia zaawansowania objawów występujących po spożyciu białek mleka dobiera się odpowiednie mleko początkowe lub mleko następne. Dla dzieci z umiarkowaną alergią pokarmową na mleko wybiera się mieszanki ze znaczną hydrolizą białek. W przypadku ciężkiej postaci alergii i braku poprawy po zastosowaniu częściowo zhydrolizowanych mieszanek należy stosować modyfikowane mleko elementarne, czyli takie gdzie białko zostało pocięte na możliwie najmniejsze fragmenty - pojedyncze aminokwasy.
Dokładnie to nie mleko uczula, ale poszczególne białka mleka. Dlatego zmniejszenie ich aktywności alergizującej pozwala na spożywanie mleka jako produktu niezbędnego dla niemowlęcia. Mieszanki z częściowo lub całkowicie zhydrolizowanym białkiem stanowią kompletny posiłek dla niemowlęcia karmionego wyłącznie mlekiem modyfikowanym i zapewniają mu prawidłowy rozwój i wzrost.
Mleka specjalistyczne - kiedy należy się refundacja?
Alergie pokarmowe dotyczą głównie małych dzieci ze względu na niedojrzałość przewodu pokarmowego i większą przepuszczalność jelit. Stosowane w ich żywieniu mleka specjalistyczne to szansa na zapewnienie im prawidłowego rozwoju i wzrostu. Stąd też mleka dla dzieci z alergią objęte są refundacją.
O tym czy dane mleko należy się pacjentowi na zniżkę, decyduje zawsze lekarz. Warto mieć świadomość, że tak jak ceny leków refundowanych zmieniają się cyklicznie tak i wskazania refundacyjne co jakiś czas są modyfikowane.
Obecne wskazania refundacyjne dotyczące mlek dla alergików to m.in.:
- zespoły wrodzonych defektów metabolicznych, alergie pokarmowe i biegunki przewlekłe,
- alergia, objawy, podejrzenie alergii na białka mleka krowiego, ale również nietolerancja laktozy, sacharozy oraz innych białek (np. sojowych)
- postępowanie dietetyczne u dzieci w ciężkiej alergii na białka mleka krowiego oraz złożonej nietolerancji białek pokarmowych.
W zależności od sytuacji na etapie diagnostyki alergii pokarmowej lekarz może nie wypisać mleka na zniżkę. Zrobi to dopiero gdy zostanie ona potwierdzona. Warto zwrócić uwagę, że w zasadzie każde z mlek ma nieco inne wskazania refundacyjne.
Uczęszczając z dzieckiem do poradni alergologicznej, zawsze należy pamiętać o pobraniu zaświadczenia dla pediatry o schorzeniu stwierdzonym u dziecka. Będzie to podstawa do wystawienia przez lekarza pierwszego kontaktu recepty zniżkowej na leki i mleko.
Jakich mlek alergicznych dotyczy refundacja?
Lista leków refundowanych, w tym także dietetycznych środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego, do których zalicza się mleka hipoalergiczne, nie jest stała. Jedne preparaty zostają do niej dopisane, inne skreślone. Pacjenci zwykle dowiadują się o tym po fakcie. Obecnie refundacją objęte są mleka stosowane w leczeniu alergii pokarmowej, w których znajduje się wysoko lub całkowicie zhydrolizowane białko mleka pochodzącego od krowy. Na zniżkę określoną na recepcie wystawionej przez lekarza pacjent może nabyć m.in. takie preparaty mlekozastępcze jak: Bebilon Pepti Syneo, Nutramigen LGG oraz Neocate.
Mleko kozie, mieszanki stosowane w przypadku nietolerancji laktozy czy też preparaty mlekozastępcze łatwiej strawialne ze względu na częściową hydrolizę białek nie są refundowane. Zwykle dostępne są one nie tylko w aptekach, ale również drogeriach czy też sklepach spożywczych z rozbudowanym asortymentem dla niemowląt.
Czy dziecko wyrośnie z alergii na białka mleka krowiego?
Jak pokazują badania alergia na mleko krowie ustępuje w wielu przypadkach samoistnie. Zwykle dzieci w wieku 4.-5. lat nabierają pełnej tolerancji. Zdarza się, że nawet osoby uczulone w wieku 2. lat mogą być już wolne od alergii na mleko.
Ważne jednak, aby w czasie występowania alergii leczenie było prowadzone właściwie, a dieta eliminacyjna kontynuowana możliwie najkrócej. Dlatego w celu określenia postępów terapii i prognozowaniu zdrowienia okresowo warto wykonywać badania laboratoryjne z krwi, które pomogą określić poziom specyficznych przeciwciał IgE przeciwko alergenom białka mleka. Jeśli ich ilość spada, rokowania są bardzo obiecujące.
Podczas prowadzonego leczenia na wyraźne zalecenie lekarza wykonuje się u dziecka tzw. test prowokacji. Polega on na podaniu niewielkiej ilości mleka, czasem nawet poddanego wcześniej obróbce termicznej, a następnie obserwacji ewentualnych reakcji alergicznych. Jeśli nie pojawią się, zwykle rekomenduje się stopniowe wprowadzanie do diety dziecka mleka oraz produktów zawierających białka mleka.
W przypadku cięższych postaci alergii na nabiał próby prowokacyjne przeprowadza się w szpitalu pod ścisłą kontrolą zespołu medycznego. Jest to działanie na wypadek gdyby u dziecka wystąpi wstrząs anafilaktyczny.
Jak długo można podawać mleko alergiczne?
O okresie spożywania mleka dla alergików oraz stosowania diety eliminacyjnej decyduje lekarz. Postępowanie to ma na celu ograniczenie powstawania reakcji alergicznych przy jednoczesnym zachowaniu możliwie najkrótszego okresu unikania w diecie produktów krowiego mleka.
Zwykle zaleca się prowadzić odpowiednią dietę bez mleczną przez minimum pół roku lub do 9-12. miesiąca życia dziecka. Ponowne wprowadzenie białka mleka do menu musi być poprzedzone testem prowokacyjnym, który do 1. roku życia przeprowadza się średnio co 6 miesięcy. U starszych dzieci prowokacja z wykorzystująca produkty zawierające mleko odbywa się rzadziej - nawet 1 raz w roku.
W przypadku alergii pokarmowej na białka mleka objawy mogą być dość niespecyficzne. Ze względu na duży odsetek maluchów z nietolerancją mleka pediatrzy na ogół zalecają zaprzestanie spożywania mleka i nabiału przez mamę karmiącą lub zmianę mieszanki mlekozastępczej na taką o większym stopniu hydrolizy białek w przypadku niemowląt żywionych mlekiem modyfikowanym. Jeśli wyeliminowanie produktów zawierających białka mleka krowiego przyniesie pożądany efekt, to prowadzi się dalsze leczenie alergii pokarmowej. W innym wypadku należy dalej szukać przyczyn nietolerancji pokarmowej lub uczulenia. W przypadku małych dzieci objawy wielu dysfunkcji, w tym pokarmowych, mogą nie być typowe.
Piśmiennictwo:
- Krauze A.; Alergia na białko mleka krowiego – postacie kliniczne; 12 Alergia Astma Immunologia 2015; 20 (1): 12-16.
- Ukleja - Sokołowska N., Bartuzi Z.; Epidemiologia i naturalny przebieg alergii na białka mleka krowiego; Alergia Astma Immunologia 2015; 20 (1): 05-11.
- Małaczyńska T.; Leczenie dietetyczne dzieci z alergią na białka mleka krowiego; Alergia Astma Immunologia 2015; 20 (1): 24-34.
- Bręborowicz A., Sobkowiak P.; Postępowanie diagnostyczne w alergii na białka mleka krowiego u dzieci; Alergia Astma Immunologia 2015; 20 (1): 17-23.
- Gołębiowska - Wawrzyniak M. i inni; Ocena stanu odżywienia i sposobu żywienia dzieci z alergią na białka mleka krowiego; Alergoprofil 2012; 8 (3): 20-2.
- Mądry E. i inni; Hipolaktazja, zespół złego wchłaniania laktozy, nietolerancja laktozy; Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 2: 334–336.
