Wprowadzenie żywności medycznej warto rozważyć u pacjentów, u których przyjmowanie standardowych produktów spożywczych nie zaspokaja ich potrzeb dietetycznych. Czym dokładnie jest żywność specjalnego przeznaczenia medycznego? Czym różni się od suplementów diety i leków? Dla których grup chorych ma największe znaczenie?
Spis treści:
- Czym jest żywność specjalnego przeznaczenia medycznego?
- Żywienie medyczne - czym jest?
- Najczęstsze wskazania do żywienia medycznego
- Kiedy stosuje się żywność medyczną?
- Skutki niedożywienia pacjenta
- Jakie są rodzaje żywności medycznej?
- Żywienie medyczne w chorobie nowotworowej
- Odpowiednie odżywianie podstawą rekonwalescencji
Czym jest żywność specjalnego przeznaczenia medycznego?
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, zgodnie z definicją, jest żywnością specjalnie przetworzoną lub o specjalnie opracowanym składzie, która przeznaczona jest do dietetycznego odżywienia pacjentów. Żywność medyczna powinna być stosowana pod nadzorem lekarza. Może ona całkowicie lub jedynie częściowo zaspokajać zapotrzebowanie żywieniowe chorych. Stosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego ma zapobiegać lub leczyć niedożywienie. Niedobory żywieniowe stanowią istotny czynnik ryzyka zachorowalności na wiele schorzeń, a także śmiertelności. Wprowadzenie u określonych grup pacjentów odpowiedniego postępowania dietetycznego można znacząco to ryzyko obniżyć.
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego to preparaty, które są odpowiednio przetworzone, aby mogły odpowiadać na indywidualne potrzeby organizmu u konkretnych grup chorych. Modyfikacją może być dodatnie substancji, które wpłyną na lepkość produktu, dzięki czemu będzie on łatwiejszy do przyjęcia przez pacjentów z zaburzeniami połykania. Na etapie wytwarzania żywności medycznej, można też wzbogacić te preparaty o składniki odżywcze lub nadać im odpowiednią kaloryczność.
Żywienie medyczne - czym jest?
Żywienie medyczne wspomaga proces leczenia. Żywność medyczna sama w sobie nie leczy choroby i nie jest produktem leczniczym. Cel stosowania żywności specjalnego przeznaczenia medycznego jest inny - ma ona zapewniać chorym wsparcie żywieniowe. Nad jej wprowadzeniem do terapii warto zastanowić się wtedy, gdy zapotrzebowanie dietetyczne pacjenta nie może zostać zaspokojone normalną dietą, nawet z wprowadzeniem w niej odpowiednich zmian.
Żywienie medyczne zwiększa skuteczność leczenia. Poprawia jakość życia chorych. Jest też bezpieczne dla pacjentów. Opracowuje się je indywidualnie dla każdego chorego. Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego musi być dostosowana do jego stanu zdrowia i potrzeb. Żywienie medyczne można prowadzić drogą dojelitową lub pozajelitową (dożylną).
Najczęstsze wskazania do żywienia medycznego
Żywność medyczna powinna być wprowadzona do leczenia pacjentów, u których dochodzi do zaburzenia lub ograniczenia któregoś z etapów od przyjmowania pokarmu do jego wydalania. Może być więc ona stosowana u chorych, u których proces trawienia, wchłaniania elementów żywności lub ich metabolizowania uległ upośledzeniu. Stosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego jest wskazane również u tych chorych, u których pojawiły się problemy z wchłanianiem lub metabolizowaniem konkretnych składników odżywczych.
Żywność medyczna pomaga dostarczać do organizmu niezbędną ilość witamin, składników mineralnych, białka i innych substancji odżywczych. Wykorzystuje się ją w leczeniu i zapobieganiu niedożywienia.
Żywność medyczna przeznaczona jest dla pacjentów zagrożonych niedożywieniem lub niedoborami żywieniowymi, a także tych, u których już one wystąpiły. Stosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego jest najczęściej zalecane:
- u pacjentów onkologicznych - ponad połowa osób chorych na nowotwór doświadcza zaburzeń odżywiania,
- jako wspomaganie gojenia się ran i odleżyn,
- w okresie okołooperacyjnym,
- w okresie rekonwalescencji po przebytej chorobie,
- przy zaburzeniach neurologicznych, np. na wczesnym etapie choroby Alzheimera.
Kiedy stosuje się żywność medyczną?
Preparaty odżywcze dostarczające niezbędnych składników odżywczych, mające większą kaloryczność lub posiadające inne cechy, zaleca się pacjentom którzy nie mogą zaspokoić potrzeb żywieniowych organizmu przyjmując klasyczne posiłki. Może być to skutek problemów z przełykaniem, które pojawiają się np. po udarze lub w wyniku schorzenia rozwijającego się w obrębie głowy. Liczne schorzenia przewodu pokarmowego prowadzą do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych. Niektórzy cierpią na zaburzenia metaboliczne, które uniemożliwiają prawidłowe metabolizowanie witamin lub innych elementów pożywienia.
U części pacjentów w określonych sytuacjach dochodzi do wzrostu zapotrzebowania na konkretne składniki, którego nie mogą pokryć tradycyjne, codzienne posiłki. Dotyczy to m.in. osób po operacji, z odleżynami lub innego rodzaju ranami skóry.
Żywność medyczna nie jest tym samym co suplementy diety. Suplement diety może stanowić jedynie uzupełnienie codziennego sposobu odżywiania się. Nie może zastępować zbilansowanej diety. Można go traktować jako dodatkowy element tradycyjnego jadłospisu, wzbogacający dietę o składnik, którego może brakować w spożywanych posiłkach. Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego to natomiast preparaty odżywcze, które stosuje się, gdy nie można zaspokoić zapotrzebowania dietetycznego pacjenta na określone składniki jedynie dietą lub odpowiednimi zmianami w diecie (np. wprowadzeniem suplementów diety).
Żywienie medyczne osób starszych
U osób starszych często pojawiają się różnorodne problemy z dostarczaniem wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach. Zwiększa się u nich zapotrzebowanie na białko, witaminę D, a także niektóre witaminy z grupy B. Zmniejsza się natomiast zapotrzebowanie energetyczne. Osoby starsze, cierpiące na choroby przewlekłe, nierzadko zmagają się ze spadkiem lub brakiem apetytu. Mogą mieć problem z przełykaniem lub dokładnym rozgryzaniem pokarmu (np. wskutek chorób zębów). Starsi pacjenci cierpią też na wiele schorzeń, które mogą wręcz uniemożliwiać zaspokojenie potrzeb dietetycznych ich organizmu. Korzystne efekty zdrowotne mogą wówczas przynieść preparaty odżywcze, stosowane pod kontrolą lekarza. Odpowiednio zbilansowany skład produktów zaliczanych do żywności specjalnego przeznaczenia medycznego zaspokaja potrzeby osób starszych.
Skutki niedożywienia pacjenta
U osób niedożywionych dochodzi do nie tylko do spadku masy ciała, ale również wielu innych, często groźnych konsekwencji. Organizm jest osłabiony i pozbawiony energii. Spada odporność i zwiększa się ryzyko rozwoju różnorodnych infekcji. Wydłuża się okres pobytu w szpitalu, a także czas powrotu do zdrowia. Niedostateczne spożycie białka może prowadzić do hipoproteinemii, której objawem są m.in. obrzęki. Opóźnia się też proces gojenia ran (np. odleżyn, oparzeń). W stanie niedożywienia pogorszeniu ulegają również funkcje poznawcze.
Jakie są rodzaje żywności medycznej?
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego można podzielić na:
- żywność kompletną pod względem odżywczym, która ma standardowy skład i może stanowić jedyne źródło pożywienia (np. podstawowy Nutridrink),
- żywność kompletną pod względem odżywczym, której skład został dopasowany do konkretnej przypadłości i która również może być jedynym źródłem pożywienia (np. Diasip dedykowany pacjentom z cukrzycą i hiperglikemią, u których w związku z chorobą doszło do niedożywienia),
- żywność niekompletną pod względem odżywczym, która może być stosowana jedynie jako uzupełnienie diety (np. Nutridrink Protein o zwiększonej zawartości białka).
Żywność medyczną można podzielić również ze względu na jej przeznaczenie. Dietetyczny środek spożywczy Fresubin Energy Drink zawiera wysokoenergetyczne dodatki, przez co zalecany jest do przyjmowania w okresach zwiększonego zapotrzebowania na energię. Proszek Nutilis Clear przeznaczony jest do zagęszczania płynów dla pacjentów mających problemy z przełykaniem. Resource 2.0 + Fibre to natomiast żywność specjalnego przeznaczenia medycznego wysokoenergetyczna z dodatkiem błonnika. U pacjentów we wczesnym stadium choroby Alzheimera zalecany jest płyn Souvenaid.
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego dostępna jest w różnych smakach i pojemnościach. Szeroki wybór produktów umożliwia indywidualny dobór środka dietetycznego do potrzeb konkretnego pacjenta.
Żywienie medyczne w chorobie nowotworowej
Stosowanie żywności medycznej u pacjentów onkologicznych ma istotne znaczenia w procesie leczenia. Jak już zostało wcześniej wspomniane, większość chorych zmagających się z nowotworem cierpi na zaburzenia odżywiania na którymś z etapów choroby. Niemalże połowa pacjentów, którzy wymagają pobytu w szpitalu, traci ok. 10 kg masy ciała w porównaniu z wagą przed zachorowaniem. U chorych na nowotwór częściej pojawia się brak apetytu i zaburzenia wchłaniania oraz trawienia. Jednocześnie rośnie zapotrzebowanie na niezbędne składniki odżywcze. Niedożywienie przy chorobie nowotworowej pogarsza rokowania.
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego dostarcza potrzebną ilość białka, witamin i składników mineralnych. Preparaty te mają również odpowiednią kaloryczność. Pacjentom z chorobami nowotworowymi można zalecić żywność medyczną ze zwiększoną zawartością białka, np. Nutridrink Protein lub Resource Protein, a także FortiCare, zawierający również nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. U pacjentów onkologicznych z trudno gojącymi się ranami można natomiast zastosować Nutridrink Skin Repair.
Odpowiednie odżywianie podstawą rekonwalescencji
Przebyta operacja lub poważna choroba obciąża organizm. Żywienie ma bardzo duży wpływ na okres rekonwalescencji. Przyjmowanie standardowych produktów spożywczych u części chorych może być niewystarczające. Organizm w tym czasie potrzebuje odpowiednią ilość witamin, białka, tłuszczów i węglowodanów. Niezbędne są też składniki mineralne. Po chorobie lub operacji, wielu chorym dokucza brak apetytu, co utrudnia zaspokojenie potrzeb dietetycznych. Pomocne może być wówczas zastosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, która w stosunkowo małej objętości dostarcza sporej ilości substancji odżywczych, a także kalorii. Przyjmowanie płynnych produktów jest często lepiej tolerowane przez chorych.
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego daje możliwość odżywienia organizmu pacjentów, którym tradycyjna dieta nie dostarcza potrzebnych ilości witamin, składników mineralnych, a także energii. Przyjmowanie wszystkich niezbędnych substancji odżywczych wpływa na lepsze rokowanie w wielu chorobach, a także szybszy powrót do zdrowia.
Piśmiennictwo:
- Zawiadomienie Komisji w sprawie klasyfikacji żywności specjalnego przeznaczenia medycznego (2017/C 401/01), Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 25.11.2017.
- Muhlebach S., Radziwill R., Dorje F., Terapia żywieniowa, w: Farmacja Kliniczna pod redakcją Wiela-Hojeńska A., Grześkowiak E., Jaźwińska-Tarnawska E., Łapiński Ł., Skowron A., MedPharm Polska, 2012.
- Krzemieniecki K., Kacheksja - najczęstsze powikłanie zaawansowanej choroby nowotworowej, Onkologia po Dyplomie, 2016, 01.
